Paweł Buczyński ¹, Marek Przewoźny ², Joanna Pakulnicka ³, Edyta Buczyńska ⁴, Łukasz Dawidowicz ¹, Grzegorz Wagner ⁵

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, PO-20-033 Lublin, e-mail: pawbucz@gmail.com, mori666@o2.pl
² Department of Systematic Entomology, Adam Mickiewicz University, Umultowska 89, PO-61-614 Poznań, e-mail: marekprzewozny@poczta.onet.pl
³ Department of Ecology and Environmental Protection, University of Warmia and Mazury, Plac Łódzki 3, PO-10-719 Olsztyn, e-mail: joanna.pakulnicka@uwm.edu.pl
⁴ Department of Zoology, Animal Ecology and Wildlife Management, University of Life Sciences in Lublin, Akademicka 13, PO-20-031 Lublin, e-mail: edyta.buczynska@gmail.com
⁵ Department of Botany and Mycology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, PO-20-033 Lublin, e-mail: karol.wagner@wp.pl

Autorzy omawiają materiał zebrany w Suwalskim Parku Krajobrazowym w latach 2009 i 2011–2013, prawie wyłącznie w wodach stojących. Na 29 stanowiskach złowiono 1204 osobniki reprezentujące 109 gatunków z 12 rodzin, z których pierwszy raz z terenu badań podano 55. Najcenniejsze były: Gyrinus distinctus, Haliplus fulvicollis, H. variegatus, Ilybius erichsoni, Graphoderus austriacus, Hydroporus glabriusculus, H. incognitus, Hydrochus ignicollis, H. megaphallus, Spercheus emarginatus, Anacaena globulus, Berosus frontifoveatus, Enochrus melanocephalus, Hydrophilus aterrimus, Cercyon quisquilius, C. unipunctatus, Limnebius aluta, Dryops anglicanus, Heterocerus fenestratus i Cyphon pubescens. Najwięcej gatunków stwierdzono w drobnych zbiornikach wodnych i jeziorach. Zebrany materiał był zróżnicowany ekologicznie; grupami dominującymi były eurytopy oraz tyrfobionty i tyrfofile, liczne były też reofile. Biorąc pod uwagę dane omówione w tej pracy i literaturowe, mimo braku kompleksowych badań, z wód w Suwalskim Parku Krajobrazowym wykazano już 139 gatunków chrząszczy, w tym 136 gatunków należących do właściwych chrząszczy wodnych (autorzy podają ich wykaz). Jest to liczba podobna a często większa, jak ta odnotowana w dobrze zbadanych, najcenniejszych i najbardziej zróżnicowanych siedliskowo obszarach chronionych Polski. Suwalski Park Krajobrazowy jest też miejscem występowania wielu gatunków chronionych, z Czerwonej Listy Zwierząt Polski i uważanych za rzadko występujące w Polsce. Jest też ostoją wielu gatunków poważnie zagrożonych w krajach sąsiednich. Wskazuje to na dużą, ponadregionalną rolę tego obszaru w ochronie chrząszczy wodnych i ich siedlisk.

The authors discuss the material collected in the Suwalski Landscape Park in the years 2009 and 2011–2013, almost exclusively obtained from standing waters. At 29 study sites, 1 204 individuals representing 109 species from 12 families were caught, of which 55 species have been recorded for the first time in the examined area. The most valuable were: Gyrinus distinctus, Haliplus fulvicollis, H. variegatus, Ilybius erichsoni, Graphoderus austriacus, Hydroporus glabriusculus, H. incognitus, Hydrochus ignicollis, H. megaphallus, Spercheus emarginatus, Anacaena globulus, Berosus frontifoveatus, Enochrus melanocephalus, Hydrophilus aterrimus, Cercyon quisquilius, C. unipunctatus, Limnebius aluta, Dryops anglicanus, Heterocerus fenestratus and Cyphon pubescens. The most species were found in small water bodies and lakes. The collected material was ecologically diversified; dominating groups were eurytopes as well as tyrphobionts and tyrphophiles, rheophilous species were also numerous. Taking into consideration data discussed in this paper and literature as well as the lack of complex studies, in waters of the Suwalski Landscape Park 139 beetle species have been recorded so far, of which 136 species represent true aquatic beetles (the authors provide the list of them). This number is similar or even higher than the one recorded in well studied, the most valuable and diversified habitats in protected areas of Poland. The Suwalski Landscape Park is also the place of the occurrence of many species under protection, from the Red List of Animals in Poland or regarded as rarely occurring in Poland. It is also a refuge of many seriously threatened species in neighbouring countries. This confirms a great, overregional role of this area in the protection of aquatic beetles and their habitats.

Coleoptera, beetles, aquatic habitats, NE Poland, Lithuanian Lake District, landscape park, faunistics, protection

Coleoptera, chrząszcze, siedliska wodne, Polska północno-wschodnia, Pojezierze Litewskie, park krajobrazowy, faunistyka, ochrona

1. Biesiadka E., Pakulnicka J. 2004. Chrząszcze wodne (Coleoptera) Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 23(3): 427–447.
2. Boukal D. S. 2005. Hydraenidae (vodanovití). [In:] J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 419–421.
3. Boukal D. S. 2005. Dryopidae. [In:] J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 460–461.
4. Boukal M. 2005. Haliplidae (plavčíkovití). [In:] J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 412–413.
5. Buczyński P., Czachorowski S., Lechowski L. 2001. Niektóre grupy owadów wodnych (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera) proponowanego rezerwatu „Torfowiska wiszące nad jeziorem Jaczno” i okolic: wyniki wstępnych badań. Rocznik naukowy Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra” 5: 27–42.
6. Buczyński P., Dawidowicz Ł., Jarska W., Tończyk G. 2012. On the occurrence of Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) (Odonata: Cordulegastridae) in western part of the Lithuanian Lake District (Poland). Zoology and Ecology 22(3–4): 198–202.
7. Buczyński P., Kowalik W. 2004. Nowe dane o wodnych chrząszczach (Coleoptera) obszarów chronionych Lubelszczyzny. Wiadomości Entomologiczne 23(Supl. 2): 123–124.
8. Buczyński P., Piotrowski W. 2002. Materiały do poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Poleskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 21(2): 185–194.
9. Buczyński P., Przewoźny M. 2002. Wodne chrząszcze (Coleoptera) Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 21(3): 283–297.
10. Buczyński P., Przewoźny M. 2005. Uwagi o niektórych chrząszczach wodnych (Coleoptera: Gyrinidae, Haliplidae, Dytiscidae, Spercheidae, Hydrophilidae) uważanych za zagrożone w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 24(2): 69–76.
11. Buczyński P., Przewoźny M. 2009. Aquatic beetles (Coleoptera) of Wdzydze Landscape Park (Tuchola Forests, N Poland). Nature Journal 42: 67–85.
12. Buczyński P., Przewoźny M. 2009. Materiały do poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Polski północnej. Wiadomości Entomologiczne 28(1): 43–52.
13. Buczyński P., Przewoźny M., Guz M. 2007. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 26(2): 93–111.
14. Buczyński P., Przewoźny M., Karasek T., Kowalak E. 2010. Rzadkie, zagrożone i chronione chrząszcze wodne (Coleoptera: Dytiscidae, Hydrochidae, Spercheidae, Hydrophilidae) złowione w okolicy Suwałk. Wiadomości Entomologiczne 29(3): 207–208.
15. Buczyński P., Przewoźny M., Zgierska M., 2011. Biodiversity hot spot and important refugium of the potamocoen? Aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Staphylinodea, Byrrhoidea) of the River Bug Valley between Włodawa and Kodeń (Eastern Poland). Acta Biologica 18: 49–84.
16. Buczyński P., Przewoźny M., Zięba P. 2009. Aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) of the Polish part of the Roztocze Upland. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sec. C, 64(1): 87–112.
17. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1976. Chrząszcze – Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. Katalog fauny Polski 23(4): 1–309.
18. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1983. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Katalog Fauny Polski 23(9): 1–264.
19. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze – Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog Fauny Polski 23(10): 1–401.
20. Buszko J. 2000. Owady Parku Narodowego „Bory Tucholskie” i terenów sąsiednich. [In:] J. Banaszak, K. Tobolski (eds.) Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz: 367–370.
21. Byk A., Borowski J., Mazur S., Mokrzycki T., Rutkiewicz A. 2013. Waloryzacja lasów Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Spalsko-Rogowskie” na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy saproksylicznych. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie 35(2): 82–128.
22. Chrzanowski T. 1984. Gyrinidae (Coleoptera) of the lakes: Laska, Zmarłe and Czarne in Bory Tucholskie. The seasonal dynamics and notes about their phenology. Acta Univiversitatis Nicolai Copernici, Biol., 26(58): 20–35.
23. Czachorowski S., Buczyński P. 2000. Zagrożenia i ochrona owadów wodnych w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 18(Supl. 2): 95–120.
24. Fałtynowicz W., Rant-Tanajewska M., Świerubska T. (eds.) 2007. Kraina Hańczy. XXX lat Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Materiały konferencyjne „Parki krajobrazowe w krajowym systemie ochrony obszarowej” (Szelment 28–29 września 2006). Stowarzyszenie Miłośników Suwalskiego Parku Krajobrazowego, Malesowizna-Turtul. 114 pp.
25. Ferenca R. 2005. Kuršių nerijos nacionalinio parko vabalai (Coleoptera): sistema, fauna ir ekologija. M.Sc. Thesis, Pedagogical University of Vilnius, Vilnius (mscr.). 53 pp.
26. Foster G.N. 2008. Red Lists for Europe. Latissimus 24: 14–19.
27. Foster G.N., Nelson B.H., Connor Á.O. 2009. Ireland Red List No. 1 – Water beetles. National Parks and Wildlife Service, Department of Environment, Heritage & Local Government, Dublin. 64 pp.
28. Geiser R. (ed.) 1998: Rote Liste der Käfer (Coleoptera). [In:] M. Binot, R. Bless, P. Boye, H. Gruttke, P. Pretscher (eds.) Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Schr.reihe Landsch. pfl. Nat.schutz 55: 168–230.
29. Gürlich S., Suikat R., Ziegler W. 2011. Rote Liste und Checkliste der Käfer Schleswig-Holsteins von FHL Band 2 bis 6 – Carabidae bis Byrrhidae. Ministerium für Landwirtschaft, Umwelt und ländliche Räume des Landes Schleswig-Holstein, Flintbek. 110 pp.
30. Gutowski J. M., Buchholz L., Kubisz D., Ossowska M., Sućko K. 2006. Chrząszcze saproksyliczne jako wskaźnik odkształceń ekosystemów leśnych borów sosnowych. Leśne Prace Badawcze 2006/4: 101–144.
31. Gutowski J.M., Kubisz D., Sućko K., Zub K. 2010. Sukcesja saproksylicznych chrząszczy (Coleoptera) na powierzchniach pohuraganowych w drzewostanach sosnowych Puszczy Piskiej. Leśne Prace Badawcze 71(3): 279–298.
32. Guz M. 2006. Nowe dane o chrząszczach wodnych (Coleoptera) Poleskiego Parku Narodowego. Wiadomości Entomologiczne 25(Supl. 2): 85–88.
33. Hájek J. 2005. Gyrinidae (víníkovití). [In:] J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 417–418.
34. Hájek J., Šťastný J. 2005. Dytiscidae (potápníkovití). [In:] J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 414–416.
35. Hendrich L., Wolf F., Frase T., Schmidt G. 2011. Rote Liste der Wasserkäfer Mecklenburg- Vorpommerns (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea, Dryopidae, Elmidae, Hydraenidae, Sphaeriusidae, Scirtidae und Heteroceridae). Ministerium für Landwirtschaft, Umwelt und Verbraucherschutz Mecklenburg-Vorpommern, Schwerin. 58 pp.
36. Hildt L. 1914. Krajowe owady wodne. Hydrocanthares. Pamiętnik Fizyograficzny 22(III): 1–131.
37. Holecová M., Franc V. 2001. Červený (ekosozologický) zoznam chrobákov (Coleoptera) Slovenska. [In:] D. Baláž, K. Marhold, P. Urban (eds.) Červený zoznam rastlìn a živočíchov Slovenska. Ochr. Prír. 20(Suppl.): 111–128.
38. Jäch M.A. 1998. Annotated check list of aquatic and riparian/littoral beetle families of the world. In: M.A. Jäch, L. Ji (eds.) Water beetles of China, Vol. II. Zoologisch-Botanische Gesellschaft in Österreich and Wiener Coleopterologenverein, Wien: 25–42.
39. Katschak G. 2004. Masuren. Entomotouristiche Impressionen – ein Reisebericht. Coleo 5: 47–56.
40. Klausnitzer B. 1996. Käfer im und am Wasser. Westarp Wissenschaften, Spektrum Akademischer Verlag, Magdeburg – Heidelberg – Berlin – Oxford. 237 pp.
41. Kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. 441 pp.
42. Kukwa M., Fałtynowicz W. 2002. Porosty rezerwatu „Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą” i terenów przyległego lasu łęgowego w Suwalskim Parku Krajobrazowym. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 21(4): 375–384.
43. Lazarus M., Borzyszkowska S., Kolanowska M., Król B., Kukwa M., Liberacka M., Ślęzak A., Wszałek-Rożek K. 2010. Flora roślin naczyniowych doliny Czarnej Hańczy w Suwalskim Parku Krajobrazowym na odcinku jezioro Hańcza-Turtul. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 29(4): 3–28.
44. Lewandowski K. 1991. Unionidae of Szeszupa river and of the lakes along its course in Suwalski Landscape Park. Ekologia Polska 38(3-4): 271–286.
45. Majewski T. 1994. The Laboulbeniales of Poland. Polish Botanical Studies 7: 3–466.
46. Marczak D., Lasecki R. 2012. Ryjkowcowate (Coleoptera: Curculionoidea) Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 68(5): 358–364.
47. Pakulnicka J. 2006. Chrząszcze wodne (Coleoptera) Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. In: J. Banaszak, K. Tobolski (eds.) Park Narodowy Bory Tucholskie. Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego: 294–307.
48. Pakulnicka J., Górski A., Bielecki A., Buczyński P., Tończyk G., Cichocka J.M. 2013. Relationships within aquatic beetle (Coleoptera) communities in the light of ecological theories. Fundamental and Applied Limnology 183(3): 249–258.
49. Pawłowski J., Kubisz D. 2008. Chrząszcze Ojcowskiego Parku Narodowego i otuliny, in: A. Klasa, J. Patryka (eds.) Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Przyroda. Ojcowski Park Narodowy, Ojców: 553–576.
50. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. [In:] Z. Głowaciński (ed.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 88–110.
51. Petryszak B., Aleksandrowicz O.R. 2004. Chrząszcze drapieżne (Adephaga). [In:] W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Filipiuk, E. Skibińska (eds.) Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków, Tom I. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 28–44.
52. Przewoźny M. 2004. Byrrhoidea. [In:] W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Filipiuk, E. Skibińska (eds.) Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków, Tom I. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 118–124.
53. Przewoźny M. 2004. Kałużnicowate (Hydrophiloidea). [In:] W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Filipiuk, E. Skibińska (eds.) Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków, Tom I. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 149–151.
54. Przewoźny M., Buczyński P., Greń C., Ruta R., Tończyk G. 2011. New localities of Elmidae (Coleoptera: Byrrhoidea), with a revised checklist of species occurring in Poland. Polish Journal of Entomology 80(2): 365–390.
55. Przewoźny M., Buczyński P., Mielewczyk S. 2006. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Byrrhoidea) doliny Bugu w województwie lubelskim (południowo-wschodnia Polska). Nowy Pamiętnik Fizjogrograficzny 4(1-2): 23–54.
56. Przewoźny M., Sienkiewicz P., Konwerski S. 2012. Nowe dane o występowaniu chrząszczy (Coleoptera) z wybranych rodzin na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego. Część II. Chrząszcze wodne (Coleoptera aquatica). Wiadomości Entomologiczne 31(4): 251–261.
57. Renner K., Messutat J. 2007. Untersuchungen zur Käferfauna der Umgebung von Skwierzyna im westlichen Polen (Wielkopolska). Coleo 8: 16–20.
58. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dziennik Ustaw nr 237 pozycja 1419.
59. Ruta R., Jałoszyński P., Konwerski S. 2003. Nowe dane o rozmieszczeniu chrząszczy z nadrodziny Scirtoidea Fleming, 1821 (Coleoptera) w Polsce. Wiadomości Entomologiczne 22(1): 33–46.
60. Ruta R., Melke A., Przewoźny M. 2011. Chrząszcze (Insecta: Coleoptera) rezerwatu przyrody „Czarci Staw” koło Złotowa. Przegląd Przyrodniczy 22(2): 12–31.
61. Ruta R., Stachowiak M., Aleksandrowicz O. 2006. The first record of Paracymus aeneus (Germar, 1824) (Coleoptera: Hydrophilidae) in Poland with notes on halophilous and halobiontic Hydrophilidae and Hydraenidae in Polish fauna. Polskie Pismo Entomologiczne 75(3): 359– 368.
62. Sienkiewicz P., Konwerski S. 2004. Znaczenie rezerwatu „Krajkowo” koło Poznania dla ochrony chrząszczy (Coleoptera) środowisk dolin rzecznych. Wiadomości Entomologiczne 23 (Supl. 2): 189–191.
63. Sienkiewicz P., Konwerski S. 2005. Rare and endangered beetles (Coleoptera) from Krajkowo Nature Reserve in the middle course of the Warta river in Western Poland. [In:] J. Skłodowski, S. Huruk, A. Barševskis, S. Tarasiuk (eds.), Protection of Coleoptera in the Baltic Sea Region. Warsaw Agricultural University Press, Warsaw: 57-63.
64. Stachowiak M. 2000. Wstępna inwentaryzacja chrząszczy Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. [In:] J. Banaszak, K. Tobolski (eds.) Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz: 371–438.
65. Stachowiak M. 2006. Materiały uzupełniające do znajomości chrząszczy (Coleoptera) z podrzędów Myxophaga i Adephaga Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. [In:] J. Banaszak, K. Tobolski (eds.) Park Narodowy „Bory Tucholskie” u Progu Nowej Dekady. Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz: 229–238.
66. Stachowiak M., Kubisz D. 2002. Materiały do znajomości chrząszczy wodnych (Coleoptera) Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. [In:] J. Banaszak, K. Tobolski (ed.), Park Narodowy „Bory Tucholskie” na tle projektowanego rezerwatu biosfery. Wydawnictwo Homini, Charzykowy: 243–251.
67. Sushko G.G., Kubish D. 2002. Ekologo-faunisticheskie osobennosti zhukov-tryasinnikov (Coleoptera, Scirtidae) w uloviyach verkhvykh bolot Belorusskogo Poozeriya. Vestnik VDU 26(4): 110–112.
68. Sushko G.G. 2007. Communities of beetles (Insecta, Coleoptera) of various stages postpyrogenic succession on a oligotrophic peat bog. Proceedings of the National Academy of Sciences of Belarus 3: 116–119.
69. Tamutis V., Skłodowski J. 2012. Wpływ wprowadzenia modrzewia na różnorodność i liczebność chrząszczy ściółkowych w borach mieszanych na terenie Litwy. Sylwan 156(8): 581–592.
70. Tischler W. 1949. Grundzüge der terrestrischen Tierökologie. Vieweg, Braunschweig. 219 pp.
71. Trávníček D., Fikáček M., Boukal M. 2005. Hydrophiloidea (vodomilové). In: J. Farkač, D. Král, M. Škorpík M. (eds.) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha: 422–424.
72. Z alewska A., Fałtynowicz W., Krzysztofiak A., Krzysztofiak L., Picińska-Fałtynowicz J., 2004.

Lichens of Suwalski Landscape Park. In: A. Zalewska, W. Fałtynowicz (eds.), Lichens of the protected areas in the Euroregion Niemen. Association “Man and Nature”, Suwałki: 5–50.

10.2478/umcsbio-2013-0001

TOMÁŠ ŠTRBA ¹, INGRID TURISOVÁ ², ŠTEFAN ASCHENBRENNER ³

---

¹ Matej Bel University Banská Bystrica, Faculty of Natural Sciences, Department of Biology and Ecology, Tajovského 40, 974 01 Banská Bystrica, Slovakia, e-mail: strba.thomas@gmail.com
² Matej Bel University Banská Bystrica, Faculty of Natural Sciences, Department of Environmental Sciences, Tajovského 55, 974 01 Banská Bystrica, Slovakia, e-mail: Ingrid.Turisova@umb.sk
³ SVP, š.p., OZ Banská Bystrica, Partizánska cesta 69, 974 98 Banská Bystrica, Slovakia, e-mail: steven.aschenbrenner@gmail.com

W pracy przedstawiono wyniki badań florystycznych i fitosocjologicznych przeprowadzonych w sezonie wegetacyjnym 2011 roku na hałdzie kopalni miedzi Richtárová, w pobliżu wsi Staré Hory, położonej w otulinie Parku Narodowego Niskie Tatry (Słowacja). Łącznie znaleziono na tym terenie 147 gatunków roślin naczyniowych. Dominującym na hałdzie taksonem, miejscami tworzącym dość zwartą pokrywę, jest Agrostis capillaris. Natomiast w niewielkich skupieniach rośnie tu kilka innych gatunków, które także zaliczane są do roślin tolerujących szczególne warunki siedliskowe np.: Silene dioica (= Melandrium rubrum), Acetosella vulgaris (= Rumex acetosella), czy Arabidopsis arenosa (= Cardaminopsis arenosa). Na badanym terenie wykonano 8 zdjęć fitosocjologicznych, reprezentujących zróżnicowanie roślinności hałdy kopalnianej.

The paper presents the results of floristic and phytosociological research conducted during growing season 2011 on a copper mine heap Richtárová, near the village Staré Hory situated in buffer zone of the Low Tatras National Park. In total, we found 147 taxa of vascular plants. The dominant plant species of the mine heap is Agrostis capillaris, which sometimes forms relatively continuous cover, and other species growing in small islands of plants tolerant to specific environmental conditions, especially Silene dioica, Acetosella vulgaris, Arabidopsis arenosa. We sampled 8 phytosociological relevés. Localities of relevés were selected considering variability of plant communities on the all mine heap.

copper mine heaps Richtárová, flora, vegetation, Slovakia

hałda kopalni miedzi Richtárová, flora, roślinność, Słowacja

1. Banásová, V. 1976. Vegetácia medených a antimónových háld. Biol. Práce. 22: 1−109.
2. Banásová, V., Hajdúk, J. 2006. Príspevok k vegetácii banských háld z malokarpatských rudných ložísk. Bull. Slov. Bot. Spoločn. 28: 203−210.
3. Conesa, M., H., Faz, Á., Arnaldos, R. 2006. Heavy metal accumulation and tolerance in plants from mine tailings of the semiarid Cartagena–La Unión mining district (SE Spain). Science of the Total Environment 366: 1–11.
4. Banásová, V., Čiamporová, M., Nadubinská, M. 2007. Heavy metal localities and their vegetation in Slovakia [online]. [cited 19 September 2011]. URL .
5. Banásová, V. s. a. Rastliny na banských odpadoch [online]. [cited 13 August 2011]. URL.
6. Aschenbrenner, Š., Turisová, I., Štrba, T. 2011. Flóra a vegetácia haldového pol’a v Španej Doline. Acta Universitatis Matthiae Belii, ser. environmental management, 13(2): 48−57.
7. Banásová, V. 1985. Der Einfluss der Auftausalze auf Böden und Pflanzen an der Autobahn. Ekologia 4(4): 315–328.
8. Lambion, J. Auquier, P. 1963. La flore et la végétation des terrains calaminaires de la Wallonie septentrionale et de la Rhénanie aixoise. Natura Mosana. 16: 113−130.
9. Beránek, M. (ed.). 1977. 30 rokov Rudné bane, národný podnik, Banská Bystrica Osveta, 240 pp.
10. Jeleň, S., Galvánek, J. et al. 2009. Náučno-poznávací sprievodca po geologických a geografických lokalitách stredného Slovenska. Quick Print Martin, 320 pp.
11. Jurkovič, E. 2005. Dejiny kráľovského mesta Banská Bystrica. OZ Pribicer Banská Bystrica, 551 pp.
12. Mitáček, J. 1982. Projekt geologicko-prieskumných prác – Haliar halda (rukopis).
13. Bergfest, A. 1950. Baníctvo v Španej Doline, na Starých Horách a Polkanovej. ÚBA Banská Štiavnica.
14. Mazúrek, J. 1989. Ťažobný prírodno-technický systém v banskej oblasti Špania Dolina – Staré Hory. Stredné Slovensko, Prírodné vedy. 8: 23−68.
15. Barkman, J. J., Doing, H., Segal, S. 1964. Kritische Bemerkungen und Vorschläge zur Quantitativen Vegetationsanalyse. Acta Bot. Neerl. 13: 394–419.
16. Marhold, K., Hindák, F. 1998. Zoznam nižších a vyšších rastlín Slovenska. Veda, Bratislava. 687 pp.
17. Mirek, Z., Piękoś-Mirkowa, H., Zając, A., Zając, M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Polish Academy of Sciences. W. Szafer Institute of Botany, Kraków. 442 pp.
18. Sobek, A. A., Schuller, W. A., Freeman, J. R., Smith, R. M. 1978. Field and laboratory methods applicable to overburden and minesoils. U. S. Environmental Protection Agency, Environmental Protection Technology, EPA 600/2-78-054, Cincineti. 203 pp.
19. Čurlík, J., Bedrna, Z., Hanes, J., Holobradý, K., Hrtánek, B., Kotvas, F., Masaryk, Š., Paulen, J. 2003. Pôdna reakcia a jej úprava. Jaroslav Suchoň Publ. Bratislava. 249 pp.
20. Valachovič, M. (ed.). 1995. Rastlinné spoločenstvá Slovenska 1. Veda, Bratislava 185 pp.
21. Prát, S., Komárek, K. 1934. Vegetace u mĕdĕných dolú. Sborn. Mas. Akad. Práce 8: 1−16.
22. Schubert, R. 1953. Die Schwermetall-Pflanzengesellschaften des östlichen Harzvorlandes. Math. Nat. 3: 51−70.
23. Ernst, W.H.O. 1974. Schwermetallvegetation der Erde. Gustav Fischer Verl. Stuttgart. 161 p.
24. Malaisse, F., Baker, A. J. M., Ruelle, S. 1999. Diversity of plant communities and leaf heavy metal content at Luiswishi copper/cobalt mineralization, Upper Katanga, Dem. Rep. Congo. Biotechnology, Agronomy, Society and Environment 3: 104−114.
25. Ernst, W.H.O., Verkleij, J.A.C., Schat, H. 1992. Metal tolerance in plants. Acta Bot. Neerl. 41: 229−248.
26. Holubovă, M. 1996. Vnútrodruhová tolerancia rastlín na účinok ťažkých kovov. Master Thesis (msc.). PríF UK, Bratislava.
27. Banásová, V., Pišút, I., Lintnerová, O. 2003. Poznámky ku špecifickej vegetácii na haldách trosky pri Smolníku (Slovenské rudohorie). Bull. Slov. Bot. Spoločn. 25: 135−141.
28. Lackovičová, A., Liška, J., Pišút, I. 1977. Lišajníky medených háld v okolí Gelnice a Sloviniek (východné Slovensko). Múzeum. 22(2): 92−98.
29. Bielczyk, U., Jędrzejczyk-Korycińska, M., Kiszka, J. 2009. Lichens of abandoned zinc-lead mines. Acta Mycologica 44(2): 139−149.
30. Banásová, V., Horak, O., Čiamporová, M., Nadubinská, M., Lichtscheidl, I. 2006. The vegetation of metalliferous and non-metalliferous grasslands in two former mine regions in Central Slovakia. Biologia 61(4): 433−439.

10.2478/umcsbio-2013-0002

AGATA LESZCZUK ¹, EWA SZCZUKA ¹, KINGA STANISŁAWEK ², ILONA MAZURKIEWCZ ¹, ANNA KASPRZYK ¹

---

¹ Department of Plant Anatomy and Cytology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland, e-mail: ewa.szczuka@poczta.umcs.lublin.pl

Przy użyciu mikroskopu świetlnego z kontrastem Nomarskiego i konfokalnego, przeprowadzono obserwacje kryształów szczawianu wapnia w łodydze energetycznej rośliny Sida hermaphrodita (L.) Rusby z rodziny Malvaceae. Przekroje poprzeczne oraz podłużne wykazały obecność kryształów szczawianu wapnia w tkance parenchymatycznej znajdującej się w różnych warstwach łodygi. Kryształy występowały wyłącznie w postaci druzów. W najgłębszej części łodygi, tj. w rdzeniu, kryształy szczawianu wapnia występowały pojedynczo w poszczególnych komórkach. W komórkach parenchymatycznych oddzielających włókna sklerenchymatyczne i przylegających do ksylemu, obserwowano pojedyncze kryształy w poszczególnych komórkach, a komórki zawierające druzy formowały rzędy składające się z kilku komórek. Kora zawierała różnej wielkości druzy rozmieszczone przypadkowo w komórkach. Druzy różniące się kształtem i wielkością często wypełniają całkowicie komórkę, ale nie wystają poza nią. W pracy dyskutowane są funkcje kryształów szczawianu wapnia.

Observations of calcium oxalate crystals of the stem of an energetic plant S. hermaphrodita (L.) Rusby from the Malvaceae family, were performed using LM, DIC, and CLSM microscopes. The transversal and longitudinal sections showed the presence of calcium oxalate crystals in the parenchymal tissue distributed in various layers of the stem. The crystals occurred only in the form of druses. In the innermost part of the stem, i.e. in the pith, the calcium oxalate crystals occurred singly in individual cells. In the parenchyma cells separating sclerenchyma fibres and adjacent to the xylem, the crystals were observed individually in single cells, but the cells containing druses formed rows consisting of even several cells. The cortex contained the different-size druses scattered randomly within the cells. Druses differ in shape and size but they do not protrude beyond the cells although they very often fill them completely. The functions of calcium oxalate crystals are discussed.

calcium oxalate crystals, Malvaceae, Sida hermaphrodita, stem

Sida hermaphrodita, Malvaceae, kryształy szczawianu wapnia, łodyga

1. Borkowska H., Styk B. 1998. Ślazowiec pensylwański (Sida hermaphrodita Rusby). Uprawa i wykorzystanie. WAR, Lublin.
2. Brubaker C.L., Horner H.T. 1989. Development of epidermal crystals in leaflets of Stylosanthes guianensis (Leguminosae; Papilionoideae). Canadial Journal of Botany. 67: 1664–1670.
3. Faheed F., Mazen A., Abd Elmohsen S. 2013. Physiological and ultrastructural studies on calcium oxalate crystal formation in some plants. Turkish Journal of Botany. 37: 139–152.
4. Franceschi V. R., Horner H. T. Jr. 1980. Calcium Oxalate Crystals in Plants. The Botanical Review. 46 (4): 361–427.
5. Franceschi V. R., Nakata P. A. 2005. Calcium Oxalate in Plants: Formation and Function. Annual Review of Plant Biology. 56: 41–71.
6. Katayama H., Fujibayashi Y., Nagaoka S., Sugimura Y. 2007. Cell wall sheath surrounding calcium oxalate crystals in mulberry idioblasts. Protoplasma. 231: 245–248.
7. Kalembasa S., Wiśniewska B. 2006. Wpływ dawek azotu na plon biomasy ślazowca pensylwańskiego (Sida hermaphrodita Rusby) oraz zawartość w niej makroelementów. Acta Agrophysica. 8 (1): 127–138.
8. Kostman T.A., Franceschi V. R. 2000. Cell and calcium oxalate crystal growth is coordinated to achieve high-capacity calcium regulation in plants. Protoplasma. 214: 166–179.
9. Kuo-Huang L.L., Ku M.S.B., Franceschi V. R. 2007. Correlations between calcium oxalate crystals and photosynthetic activities in palisade cells of shade-adapted Peperomia glabella. Botanical Studies. 48: 155-164.
10. Meric C. 2009. Calcium Oxalate Crystals in Some Species of the Tribe Inuleae (Asteraceae). Acta Biologica Cracoviensia. 51 (1): 105–110.
11. Molano-Flores B. 2001. Herbivory and Calcium Concentrations Affect Calcium Oxalate Crystal Formation in Leaves of Sida (Malvaceae). Annals of Botany. 88: 387–391.
12. Nakata P. A. 2003. Advances in our understanding of calcium oxalate crystal formation and function in plants. Plant Science. 164: 901–909.
13. Pattar P.V., Jayaraj M. 2012. Pharmacognostic and phytochemical investigation of Sida cordifolia L.- A threatened medicinal herb. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. 4(1): 114–117.
14. Volk G.M., Lynch-Holm V.J., Kostman T.A., Goss L.J., Franceschi V. R. 2002. The Role of Druse and Raphide Calcium Oxalate Crystals in Tissue Calcium Regulation in Pistia stratiotes Leaves. Plant Biology. 4: 34–45.
15. Webb M.A. 1999. Cell-Mediated Crystalization of Calcium Oxalate in Plants. The Plant Cell. 11: 751–761.
16. Z indler-Frank E., Hönow R., Hesse A. 2001. Calcium and oxalate content of the leaves of Phaseolus vulgaris at different calcium supply in relation to calcium oxalate crystal formation. Journal of Plant Physiology. 158: 139–144.

10.2478/umcsbio-2013-0003

ADAM PAWEŁ KUBIAK ¹, RAFAŁ KRAWCZYK ²

---

¹ Department of Geobotany, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland e-mail: adampkubiak@gmail.com
² Department of Nature Conservation, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland, Rafal.Krawczyk@umcs.lublin.p

Badania dotyczyły różnorodności flory wodnej i szuwarowej porastającej starorzecza i aktualne koryto niewielkiej rzeki nizinnej Łęg, przepływającej przez centralną część Kotliny Sandomierskiej. Wytypowano 10 par starorzecze–rzeka; danemu starorzeczu odpowiadał najbliżej położony względem niego fragment rzeki o tej samej długości co starorzecze. Pierwszym celem było porównanie różnorodności gatunkowej flory aktywnego i odciętego koryta rzeki. Drugim zadaniem badawczym było przetestowanie następującej hipotezy: roślinność starorzecza kształtuje się pod wpływem przyległego odcinka rzeki, co pozostawia mierzalny ślad w kompozycji gatunków oraz ich ilościowych stosunkach. W tym celu sprawdzono czy podobieństwo florystyczne pomiędzy określonym starorzeczem a najbliższym mu fragmentem rzeki jest istotnie większe niż pomiędzy tym starorzeczem a bardziej odległymi fragmentami aktywnego koryta rzeki. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że średnie bogactwo gatunkowe w starorzeczach było prawie dwa razy większe niż na odcinku rzeki o tej samej długości. Liczba gatunków stwierdzonych wyłącznie w starorzeczach była dziewięć razy większa od liczby gatunków rzeki stwierdzonych tylko w rzece. Wartość wskaźnika różnorodności Shannona-Wienera była istotnie wyższa dla starorzeczy. Wyniki te wyraźnie wskazują na znaczenie jezior rzecznych w zachowaniu różnorodności biologicznej ekosystemów wodnych w dolinie małej rzeki nizinnej. Hipoteza dotycząca florystycznych powiązań pomiędzy sąsiadującymi ze sobą dwoma typami ekosystemów nie została potwierdzona. Podobieństwa pomiędzy starorzeczem i najbliższym mu odcinkiem rzeki nie było większe niż podobieństwo pomiędzy tym starorzeczem a oddalonym odcinkiem rzeki. Taki stan rzeczy może mieć swoje źródło zarówno w naturalnych procesach (duża dynamika badanych ekosystemów) jak i w antropogenicznych przekształceniach doliny.

The study area was a small lowland river valley (the Łęg river) located in the south-east of Poland. The object of investigation was the macrophytes of 10 river lakes with corresponding active river channel stretches of the same length as the cut-offs. The aim was to check the difference in species diversity between cut-off and active river channels. The second aim was to test the following hypothesis: vegetation of river lake has been shaped under the influence of contiguous river stretch which has left a measurable mark in species abundance and composition. To test this, we checked whether a cut-off channel’s flora is more similar to flora of the contiguous river stretch, than to flora of a farther river stretch. During the course of the study it was found that the average species richness was approximately two times higher in the cut-off channels than in the river stretches. The number of the species exclusive for the river lakes was nine times higher in comparison with the river’s exclusives (not found in the cut-offs). The Shannon diversity index definitely spoke in favor of the river lakes. These results clearly show the significance of river lakes in maintaining biodiversity of aquatic ecosystems in a small river valley. We did not confirm our hypothesis concerning floristic relation between an active channel and its cut-offs. The floristic similarity between a given cut-off channel and the contiguous active river channel stretch is not stronger than the similarity between this lake and more distant river stretches. The cause of such a state of affairs may be high natural dynamics of investigated habitats and anthropogenic transformation of the river valley.

macrophytes, species diversity, river lakes, cut-offs, river channel, SE Poland

makrofity, różnorodność gatunkowa, starorzecza, koryto rzeki, SE Polska

1. Bornette G., Amoros C., Lamouroux N. 1998. Aquatic plant diversity in riverine wetlands: the role of connectivity. Freshwater Biology 39(2): 267–283.
2. Bornette G., Amoros C., Piegay H., Tachet J., Hein T. 1998. Ecological complexity of wetlands within a river landscape. Biological Conservation 85: 35–45.
3. Bornette G., Piegay H., Citterio A., Amoros C., Godreau V. 2001. Aquatic plant diversity in four river floodplains: a comparison at two hierarchical levels. Biodiversity and Conservation 10: 1683–1701.
4. Braun-Blanquet J. 1964. Pflanzensoziologie, Grundzüge der Vegetationskunde (3-rd edition). Springer Verlag, Vienna.
5. Bunn S.E., Arthington A.H. 2002. Basic principles and ecological consequences of altered flow regimes for aquatic biodiversity. Environmental Management 30(4): 492–507.
6. Connell J. H. 1978. Diversity in tropical rain forests and coral reefs. Science 199: 1302–1310.
7. Cristofor S., Vadineanu A., Sarbu A., Postolache C., Dobre R., Adamescu M. 2003. Long-term changes of submerged macrophytes in the Lower Danube Wetland System. Hydrobiologia 506– 509: 625–634.
8. Dzwonko Z. 2008. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Geobotanicum. Sorus, Poznań-Kraków.
9. Fijałkowski D. 1966. Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Bugu w granicach województwa Lubelskiego. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska, sec. C, 21: 247–312.
10. Franklin P., Dunbar M., Whitehead P. 2008. Flow controls on lowland river macrophytes: A review. Science of the Total Environment 400: 369–378.
11. Głowaciński Z., Michalik S. 1979. Kotlina Sandomierska. Wiedza Powszechna, Warszawa.
12. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
13. Krawczyk R. 2010. Species richness and vegetation structure in different morphogenetic types of river lakes in the San River valley. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska, sec. C, 65(1): 29–45.
14. Leyer I. 2005. Predicting plant species’ responses to river regulation: the role of water level fluctuations. Journal of Applied Ecology 42: 239–250.
15. Lorens B. 2006. Szata roślinna jezior rzecznych oraz ich różnorodność fitocenotyczna i gatunkowa. [In:] W. Wojciechowska (ed.). Jeziora rzeczne doliny środkowego Bugu. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa. Wyd. KUL.
16. Macicka-Pawlik T., Wilczyńska W. 1996. Zbiorowiska roślinne starorzeczy w dolinie środkowego biegu Odry. Acta Univ. Wratisl. 64: 73–120.
17. Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
18. Michalska-Hejduk D., Kopeć D., Drobniewska A., Sumorok B. 2009. Comparison of physical and chemical properties of water and floristic diversity of oxbow lakes under different levels of human pressure: A case study of the lower San River (Poland). Ecohydrology and Hydrobiology 9(2-4): 183-191.
19. Pielou E.C. 1969. An introduction to mathematical ecology. Wiley, New York.
20. Ratyńska H., Szwed W. 1999. Struktura roślinności starorzeczy jako wyraz dynamiki warunków siedliskowych. Przegląd Przyrodniczy 10(3–4): 33–48.
21. Shannon C.E., Weaver W. 1949. The mathematical theory of communication. University of Illinois Press, Urbana.
22. Thomaz S.M., Bini L.M., Bozelli R.L. 2007. Floods increase similarity among aquatic habitats in river-floodplain systems. Hydrobiologia 579: 1–13.
23. Urban D., Wójciak H. 2004. Water and rush plant associations of the Bug Valley old river-bed (Kryłów – Kodeń section) vis-à-vis the habitat conditions. Teka Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego 1: 293–300.
24. van der Maarel E. 1979. Transformation of cover-abundance values in phytosociology and its effects on community similarity. Vegetatio 39: 97–114.
25. Van Geest G.J., Coops H., Roijackers R.M.M., Buijse A.D., Scheffer M. 2005. Succession of aquatic vegetation driven by reduced water-level fluctuations in floodplain lakes. Journal of Applied Ecology 42: 251–260.
26. Van Geest G.J., Roozen F.C.J.M., Coops H., Roijackers R. M. M., Buijse A. D., Peeters E.T.H.M. Scheffer M. 2003. Vegetation abundance in lowland flood plain lakes determined by surface area, age and connectivity. Freshwater Biology 48(3): 440–454.
27. Ward J. V., Tockner K, Schiemer F. 1999. Biodiversity of floodplain river ecosystems: Ecotones and connectivity. Regulated Rivers 15: 125–139.
28. Wojtanowicz J. 1990. Podział fizycznogeograficzny Kotliny Sandomierskiej. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska, Sect. B, 44/45: 67–93.

MARIA ZIAJA ¹, TOMASZ WÓJCIK ²

---

Department of Ecology and Nature Protection, Rzeszów University, ul. Cicha 2 A, 35-326 Rzeszów, Poland, 1e-mail: mziaja@univ.rzeszow.pl, 2antomi7@wp.pl

Murawy kserotermiczne należą do najcenniejszych, a jednocześnie najbardziej zagrożonych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce. O ich wysokiej wartości przyrodniczej świadczy obecność gatunków roślin pochodzących z cieplejszych i stepowych obszarów Europy, które zwiększają różnorodność biologiczną miejscowych ekosystemów. W naszych warunkach klimatycznych zbiorowiska tego typu mają charakter ekstrazonalny i pojawiają się w miejscach o szczególnych warunkach siedliskowych. Murawy zajmują na ogół niewielkie powierzchnie, zazwyczaj w cieMurawy kserotermiczne należą do najcenniejszych, a jednocześnie najbardziej zagrożonych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce. O ich wysokiej wartości przyrodniczej świadczy obecność gatunków roślin pochodzących z cieplejszych i stepowych obszarów Europy, które zwiększają różnorodność biologiczną miejscowych ekosystemów. W naszych warunkach klimatycznych zbiorowiska tego typu mają charakter ekstrazonalny i pojawiają się w miejscach o szczególnych warunkach siedliskowych. Murawy zajmują na ogół niewielkie powierzchnie, zazwyczaj w ciepłych i suchych siedliskach, głównie na silnie nasłonecznionych stokach i zboczach o południowej ekspozycji.
Celem podjętych badań była charakterystyka fitosocjologiczna muraw ciepłolubnych w obszarze PLH 180051 – „Łąki nad Wojkówką”, ich rozmieszczenie oraz zagrożenia, jak również możliwości ochrony prezentowanych zbiorowisk. Na badanym terenie znaczny udział mają zbiorowiska z gatunkami charakterystycznymi dla klasy Festuco-Brometea i Trifolio-Geranietea. Brak gatunków charakterystycznych dla niższych jednostek syntaksonomicznych nie pozwoliło zaklasyfikować ich do żadnego zespołu.

Xerothermic grasslands are among the most valuable and, at the same time, the most vulnerable elements of the natural environment of Poland. Their high natural value is reflected in the presence of numerous species of plants originating from warmer, steppe regions of Europe, which increase the biodiversity of local ecosystems. In our climate circumstances, such plant communities have extrazonal character and only occur in places with specific habitat conditions. The grasslands generally occupy small areas, usually in warm and dry habitats, mainly on slopes exposed to strong sunlight and slopes with southern exposures. The aim of the research was to provide a phytosociological characteristics of the thermophilous grasslands PLH 180051 – “Łąki nad Wojkówką”, their distribution and threats as well as the prospects for conservation of the communities. On the study area, a significant share belongs to the communities with species characteristic of the Festuco-Brometea class and Trifolio-Geranietea class. Lack of species characteristic for lower syntaxonomic units does not allow for them to be classified as an association.

xerothermic grasslands, nature protection, Carpathians

murawy kserotermiczne, ochrona przyrody, Karpaty

1. Babczyńska-Sendek B. 2005. Problemy fitogeograficzne i syntaksonomiczne kserotermów Wyżyny Śląskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 1– 237.
2. Banaszak J., Twerd L., Kriger R., Motyka E. 2010. Potrzeba czynnej ochrony muraw dla zachowania fauny pszczół. [In:] Ratyńska H., Waldon B. (eds) Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. Wyd. Uniwersytet K. Wielkiego, Bydgoszcz, 482– 492.
3. Barabasz-Krasny B. 2011. Zróżnicowanie roślinności i sukcesja wtórna na odłogach wielkopowierzchniowych Pogórza Przemyskiego. Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, 1–179.
4. Barańska K., Chmielewski P., Cwener A., Pluciński P. 2010. Ochrona muraw kserotermicznych w Polsce. Teoria i praktyka. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin, 1–45.
5. Barańska K., Jermaczek A. 2009. Poradnik utrzymania i ochrony siedlisk przyrodniczych 6210 – murawy kserotermiczne. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin, 1–201.
6. Bąba W. 1999. Murawy kserotermiczne w planie ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego. Przegląd Przyrodniczy, 10, (1–2), 129–136.
7. Dubiel E. 1987. Dolina Wierzbanówki: 10. Zbiorowiska łąkowe. Zesz. Nauk. UJ, Prace Bot., 14, 51–86.
8. Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory.
9. Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Wyd. Sorus i Instytut Botaniki UJ, Poznań – Kraków, 1–230.
10. Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 1–441.
11. Kucharzyk S. 2007. (Mscr.) Murawy kserotermiczne – Ostoja Przemyska. Baza danych – Natura 2000. Monitoring siedlisk i gatunków. Siedliska przyrodnicze. GIOS.
12. Kucharzyk S. 2010. Murawa kserotermiczna z zawilcem wielkokwiatowym Anemone sylvestris L. na Pogórzu Przemyskim. Chrońmy Przyr. Ojcz., 66 (3), 190–200.
13. Kucharzyk S., Szary A. 2009. Roślinność nieleśna Pogórza Przemyskiego i Gór Słonnych w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Birczańskie”. Rocznik Przemyski, Nauki Przyrodnicze, 45, (5), 65–79.
14. Kutyna I., Drewniak E., Młynkowiak E. 2012. Zbiorowiska muraw kserotermicznych i piaskowych na krawędzi doliny Odry w Owczarach. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. Agric., Aliment., Pisc., Zootech., 293 (21), 61–88.
15. Loster S., Dubiel E. 1985. Dolina Wierzbanówki: 9. Zbiorowiska zaroślowe miedz i skarp śródpolnych. Zesz. Nauk. UJ, Prace Bot. 13, 77–85.
16. Matuszkiewicz W. 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Vademecum Geobotanicum, PWN, Warszawa, 1–537.
17. Medwecka-Kornaś A., Kornaś J. 1972. Zespoły stepów i suchych muraw. [In:] Szafer W., Z arzycki K. (eds). Szata roślinna Polski. T. 1, 352–366.
18. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając H. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A Checklist. W Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 1–442.
19. Mróz W., Bąba W. 2010. Murawy kserotermiczne 6210. [In:] Mróz W. (eds). Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ, Warszawa, 119–129.
20. Mróz K., Rogała D. 2011. Łąki nad Wojkówką. [In:] Rogała D., Marcela A. (eds). Obszary Natura 2000 na Podkarpaciu. RDOŚ, Rzeszów, 205–207.
21. Oklejewicz K. 1996. Charakterystyka geobotaniczna Dołów Jasielsko-Sanockich. Zeszyty Nauk. UJ, Prace Botaniczne 27, 1–93.
22. Perzanowska J., Kujawa-Pawlaczyk J. 2004. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea). [In:] Herbich J. (eds). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, T. 3, 117–139.
23. Standardowy Formularz Danych Natura 2000. Łąki nad Wojkówką PLH 180051, 2008.
24. Szczeblewska A., Janecki J. 1999. Kserotermiczna szata roślinna wzgórz koło Łuczyc i Jaksmanic w okolicach Przemyśla (Opole Zachodnie). Ochr. Przyr., 56, 79–89.
25. Towpasz K. 1990. Charakterystyka geobotaniczna Pogórza Strzyżowskiego. Rozprawy habilitacyjne UJ, 178, 1–242.
26. Towpasz K, Stachurska-Swakoń A. 2012. Seslerio uliginosae-Scorzoneretum purpureae (Festuco-Brometea class) in the Nida Basin (Małopolska Upland) after 90 years. Acta Soc. Bot. Pol., 81 (3), 167–173.
27. Trąba C., Wolański P., Oklejewicz K. 2012. Communities with Brachypodium pinnatum and Bromus erectus in the Wiar and San Valley. Annales UMCS, Sectio C, 67 (1), 70–92.
28. Twerd L., Banaszak J. 2013. Problemy ochrony fauny termokserofilnej pszczół (Hymenoptera: Apoidea, Apiformes) na przykładzie rezerwatu „Góra Gipsowa”. Inżynieria Ekologiczna, 33, 147–155.

10.2478/umcsbio-2013-0005

Naser Sabaghnia ¹, Mohsen Janmohammadi ¹, Asghar Ebadi Segherloo ²

---

¹ Department of Agronomy and Plant Breeding, Agriculture College, University of Maragheh, Iran.
² Moghan College of Agriculture, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran. Corresponds to: Mohsen Janmohammadi, e-mail: mjanmohammadi@maragheh.ac.ir

Podstawowym warunkiem branym pod uwagę w hodowli roślin jest zmienność cech, która jest związana z naturalną ewolucją i zapewnieniem zrównoważonej produkcji rolnej w zróżnicowanych środowiskach. U pięćdziesięciu sześciu genotypów pszenicy, uprawianych w Maragheh (Iran), w okresie wegetacyjnym 2012/2013 oceniono cechy zmienności biorąc pod uwagę osiemnaście cech metrycznych tj.: średnicę łodygi, wysokość rośliny, ilość liści, długość i szerokość liścia, liczbę pędów, długość międzywęźla, długość osadki, długość kłosa, liczba kwiatów, liczbę kłosków, liczbę ziarniaków, długość ości, średnicę ziarniaka, długość ziarniaka, liczbę dni do zakwitania, wagę tysiąca nasion i plon. Zaobserwowano znaczące różnice we wszystkich badanych cechach, co wskazuje na znaczną zmienność cech genotypów pszenicy. Wartości współczynnika zmienności (CV) były wysokie dla plonu ziarna i ilości pędów. Długość kłosa zmieniała się od 8,95 u G28 do 4,74 u G40, podczas gdy genotyp G20 miał maksymalną liczbę kwiatów (19). Największą wagę tysiąca nasion miał genotyp G55 (45,57 g), a genotyp G4 miał maksymalną wydajność plonu ziarna (6936.3 kg ha-1). Dane na temat różnorodności wśród cech agro-morfologicznych badanych genotypów pszenicy będą pomocne w wyborze i zastosowaniu strategii selekcji materiału siewnego przez hodowców.

Variation of traits is a primary need of any plant breeding effort that involves the natural evolution and causes sustainable crop production under different environments. Fifty six bread wheat genotypes grown during the growing season of 2012/2013 were evaluated for variability characteristics for eighteen traits i.e., stem diameter, plant height, leaf number, leaf length, leaf width, tiller number, internode length, peduncle length, spike length, floret number, spikelet number, grain number, awn length, grain diameter, grain length, number of days to flowering, thousand seed weight and grain yield. Significant differences were observed for all the traits studied, indicating a considerable amount of variation among wheat genotypes for each trait. The estimates of the coefficient of variation (CV) were high for grain yield and number of tillers per plant. Spike length varied from 8.95 in G28 to 4.74 in G40, while genotype G20 had the maximum floret number (19). According to thousand seed weight, genotype G55 had the maximum thousand seed weight (45.57 g) and genotype G4 had the maximum grain yield performance (6936.3 kg ha-1). The information on diversity among the agro-morphological traits of the studied wheat genotypes will be helpful to plant breeders in constructing their breeding materials and implementing selection strategies.

bread wheat, grain yield, morphological traits, yield components

pszenica zwyczajna, plon, cechy morfologiczne, składniki plonu

1. Adhikary S.K., Alam M.Z., Paul N.K. (2009): Variation of grain growth of wheat cultivars. Bangladesh Journal of Agricultural Research, 34: 351–359.
2. Ali Y., Atta B.M., Akhter J., Monneveux P., Lateef Z. (2008): Genetic variability., association and diversity studies in wheat (Triticum aestivum L.) germplasm. Pakistan Journal of Botany, 40: 2087–2097.
3. Aliu S., Fetahu S. (2010): Determination on genetic variation for morphological traits and yield components of new winter wheat (Triticum aestivum L.) lines. Notulae Scientia Biologicae, 2: 121–124.
4. Annicchiarico P., Pecetti L. (1993): Contribution of some agronomic traits to durum wheat performance in a dry Mediterranean region of Northern Syria. Agronomie, 13: 25–34.
5. Atkinson M., Kettlewell P.S., Poulton P.R., Hollings P.D. (2008): Grain quality in the Broadbalk wheat experiment and the winter North Atlantic oscillation. Journal of Agricultural Science, 146: 541–549.
6. Austin R.B., Jones H.G. (1975): The physiology of wheat: In Plant Breeding Institute Annual Report-1974. Cambridge UK., Cambridge.
7. Boerner A., Schumann E., Fuerste A., Coester H., Leithold B., Roeder MS., Weber WE. (2002): Mapping of quantitative trait loci determining agronomic important characters in hexaploid wheat (Triticum aestivum L.). Theoretical and Applied Genetics, 105: 921–936.
8. Borras L., Slafer G.A., Otegui M.E. (2004): Seed dry weight response to source-sink manipulations in wheat, maize and soybean: a quantitative reappraisal. Field Crops Research, 86: 131–146.
9. Dwivedi A.N., Pawar I.S., Shashi M., Madan S. (2002): Studies on variability parameters and character association among yield and quality attributing traits in wheat. Haryana Agricultural University Journal of Research, 32: 77–80.
10. FAOSTAT (2012): FAOSTAT data of Food and Agriculture Organization of the United Nations. http://faostat.fao.org/. Fufa H., Baenziger P.S., Beecher B.S., Graybosch R.A., Eskridge K.M., Nelson L.A. (2005): Genetic improvement trends in agronomic performances and end-use quality characteristics among hard red winter wheat cultivars in Nebraska. Euphytica, 144: 187–198.Gegas V.C., Nazari A., Griffiths S., Simmonds J., Fish L., Orford S., Sayers L., Doonan H.J., Snape W.J. et al. (2010): A genetic framework for grain size and shape variation in wheat. Plant Cell, 22: 1046–1056.
11. Golabadi M., Arzani A., Maibody S.M.M. (2005): Evaluation of variation among durum wheat F3 families for grain yield and its components under normal and water-stress field conditions. Czech Journal of Genetics and Plant Breeding, 41: 263–267.
12. Keller M., Karats C.H., Schmid J.E. (1999): Quantitative trait loci for lodging resia segregation wheat×spert population. Theoretical and Applied Genetics, 98: 1171–1182.
13. Khamssi N.N., Najaphy A. (2012): Agro-morphological and phenological attributes under irrigated and rain-fed conditions in bread wheat genotypes. African Journal of Agricultural Research, 7: 51–57.
14. Korkut K.Z., Başer I., Bilgin O. (2001): Genotypic and phenotypic variability, heritability and phenotypic correlation for yield and yield components in bread wheat varieties. Acta Agronomica Hungarica, 49: 237–242.
15. Kumar S., Dwivedi V.K., Tyagi N.K., Kumar S. (2003): Genetic variability in some metric traits and its contribution to yield in wheat (Triticum aestivum L.). Progressive Agriculture, 3: 152–153.
16. Lammerts van Bueren E.T., van Soest L.J.M., de Groot E.C., Boukema I.W., Osman A.M. (2005): Broadening the genetic base of onion to develop better-adapted varieties for organic farming systems. Euphytica, 146: 125–132.
17. Mahmood Q., Lei W.D., Qureshi A.S., Khan M.R., Hayat Y., Jilani G., Shamsi I.H., Tajammal M.A., Khan M.D. (2006): Heterosis, correlation and path analysis of morphological and biochemical characters in wheat (Triticum aestivum L. Emp. Thell). Agriculture Journal, 1: 180–185.
18. Moghadam M., Ehdaie B., Waines J.G. (1997): Genetic variation and interrelationships of agronomic characters in landraces of bread wheat from southeastern Iran. Euphytica, 95: 361–369.
19. Moragues M., Garcia del Moral L.F., Moralejo M., Royo C. (2006): Yield formation strategies of durum wheat landraces with distinct pattern of dispersal within the Mediterranean basin. I: Yield components. Field Crops Research, 95: 194–205.
20. Nazem V., Arzani A. (2013): Evaluation of morphological traits diversity in synthetic hexaploid wheat. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 3: 20–28.
21. Ortiz-Monasterio J.I., Sayre K.D., Rajaram S., McMahon M. (1997): Genetic progress in wheat yield and nitrogen use efficiency under four Nitrogen rates. Crop Science, 37: 898–904.
22. Parry M.L., Rosenzweig C., Iglesias A., Livermore M. Fischer G. (2004): Effects of climate change on global food production under SRES emissions and socio-economic scenarios. Global Environmental Change, 14: 53–67.
23. Pecetti L., Boggini G., Gorham J. (1994): Performance of durum wheat landraces in a Mediterranean environment (eastern Sicily). Euphytica, 80: 191–199.
24. Peltonen-Sainio P., Kangas A., Salo Y., Jauhiainen L. (2007): Grain number dominates grain weight in temperate cereal yield determination: Evidence based on 30 years of multi-location trials. Field Crops Research, 100: 179–188.
25. Peymaninia Y., Valizadeh M., Shahryari R. Ahmadizadeh M. (2012): Evaluation of morphophysiological responses of wheat genotypes against drought stress in presence of a Leonardite derived humic fertilizer under greenhouse condition. The Journal of Animal and Plant Sciences, 22: 1142–1149.
26. Reynolds M.P., Trethowan R., Crossa J., Vargas M., Sayre K.D. (2002): Physiological factors associated with genotype by environment interaction in wheat. Field Crops Research, 75: 139–160.
27. Sabo M., Bede M., Hardi Ž.U. (2002): Variability of grain yield components of some new winter wheat genotypes (Triticum aestivum L.). Rostilnná Výroba, 48: 230–235.
28. Subedi K.D., Gregory P.J., Summerfield R.J., Gooding M.J. (2000): Pattern of grain set in boron-deficient and cold-stressed wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Agricultural Science, Cambridge, 134: 25–31.
29. Y ang X., Chen X., Ge Q., Li B., Tong Y., Zhang A., Li Z., Kuang T., Lu C. (2006): Tolerance of photosynthesis to photoinhibition, high temperature and drought stress in flag leaves of wheat: A comparison between a hybridization line and its parents grown under field conditions. Plant Science, 171: 389–397.
30. Z arkti H., Ouabbou H., Udupa S.M.., Gaboun F., Hilali A. (2012): Agro-morphological variability in durum wheat landraces of Morocco. Australian Journal of Crop Science, 6: 1172– 1178.
31. Z ečević V., Knežević V., Bošković D., Mićanović J., Dimitrijević D.B. (2009): Genetic and phenotypic variability of number of spikelets per spike in winter wheat. Kragujevac Journal of Science, 31: 85–90.

10.2478/umcsbio-2013-0006

Iwona Wojda, Paulina Taszłow, Teresa Jakubowicz

---

Department of Immunobiology, Institute of Biology and Biochemistry, Faculty of Biology and Biotechnology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Układ immunologiczny owadów składa się jedynie z mechanizmów wrodzonej odporności, w których skład wchodzi odpowiedź komórkowa oraz humoralna. Wiele białek i peptydów obronnych znajduje się na stałe lub pojawia się w hemolimfie w odpowiedzi na zakażenie. Interakcja między zainfekowanym owadem a patogenem odbywa się w warunkach środowiska zewnętrznego. W opisanych badaniach gąsienice mola woskowego Galleria mellonella poddawano krótkotrwałemu działaniu obniżonej temperatury tj. 120C bezpośrednio przed zakażeniem bakterią entomopatogenną Bacillus thuringiensis. Okazało się, że poziom odpowiedzi immunologicznej był wyższy u zwierząt poddanych stresowi zimna w porównaniu z zakażonymi owadami stale hodowanymi w temperaturze optymalnej, tj. 280C. Manifestowało się to zwiększoną aktywnością przeciwbakteryjną i aktywnością typu lizozymu pełnej hemolimfy oraz zwiększoną ilością indukowanych zakażeniem peptydów przeciwbakteryjnych o masie poniżej 10 kDa. Ponadto zaobserwowano inne zmiany w obrazie rozdzielonych elektroforetycznie białek hemolimfy. Dotyczyły one m.in. apolipoforyny III – wielofunkcyjnego białka zaangażowanego w mechanizmy odpornościowe owadów. Jego ilość była wyższa w hemolimfie owadów poddanych stresowi zimna w porównaniu z ilością w hemolimfie owadów niepoddanych działaniu stresu przed zakażeniem. Uzyskane wyniki wskazują na istnienie mechanizmów współzależności między szokiem zimna a odpowiedzią immunologiczną.

Insect immune system consists of only innate mechanisms relied on cellular and humoral branches. Many defence proteins and peptides exist or appear in response to infection in insect’s hemolymph. The interaction between the infected host and the entomopathogen occurs in the conditions of external environment. In this work the greater wax moth larvae of Galleria mellonella were subjected to a temperature of 120C for a short period of time, directly before infection with entomopathogenic bacteria Bacillus thuringiensis. It appeared that the induction of the immune response was higher in cold-shocked animals than in larvae permanently reared at the optimal temperature of 28 0C. This enhanced immune response was manifested as higher antibacterial and lysozyme-type activity detected in full hemolymph, and as a higher level of peptides of molecular weight below 10 kDa having antibacterial activity. Moreover, other changes in the contents of proteins in the hemolymph were observed. These changes concerned inter alia apolipophorin III, the multifunctional protein of immune significance. Its level was higher in the hemolymph of animals pre-exposed to cold shock than in nonshocked, infected ones. Altogether our results indicate that the interdependence mechanisms occur between cold shock and the immune response.

Galleria mellonella, Bacillus thuringiensis, insect immunity, cold shock

Galleria mellonella, Bacillus thuringiensis, odporność owadów, szok zimna

1. Agaisse H., Gominet M., Økstad O. A., Kolstø A. B., and Lereclus D. 1999. PlcR is a pleiotropic regulator of extracellular virulence factor gene expression in Bacillus thuringiensis. Mol. Microbiol. 32: 1043–1053.
2. Bravo A., Likitvivatanavong S., Gill S.S., Soberón M. 2011. Bacillus thuringiensis: A story of a successful bioinsecticide. Insect. Biochem. Mol. Biol. 41: 423–431.
3. Brown S.E., Howard A., Kasprzak A.B., Gordon K.B., East P.D. 2009. A peptidomics study reveals the impressive antimicrobial peptide arsenal of the wax moth Galleria mellonella. Insect Bioch. Mol. Biol. 39: 792–800.
4. Cymborowski B. 2000. Temperature-dependent regulatory mechanism of larval development of the wax moth (Galleria mellonella). Acta Biochim. Polon. 47: 215–221.
5. Cytrynska M., Mak P., Zdybicka-Barabas A., Suder P., Jakubowicz, T. 2007. Purification and characterization of eight peptides from Galleria mellonella immune hemolymph. Peptides 28: 533–546.
6. During K., Porsch P., Mahn A., Brinkmann O., Gieffers, W. 1999. The non-enzymatic microbicidal activity of lysozymes. FEBS Letters 449: 93–100.
7. Entwistle P.F., Cory J.S., Bailey M.J., Higgs S. (eds) 1993. Bacillus thuringiensis, An Environmental Biopesticide: Theory and Practice. Wiley & Sons.
8. Fallon J., Kelly J., Kavanagh K. 2012. Galleria mellonella as a model for fungal pathogenicity testing. Meth. Mol. Biol. 845: 469–485.
9. H alwani A.E., Dunphy G.B. 1999. Apolipophorin- III in Galleria mellonella potentiates hemolymph lytic activity. Dev. Comp. Immunol. 23: 563–570.
10. H arding C.R., Schroeder G.N., Reynolds S., Kosta A., Collins J.W., Mousnier A., Frankel G. 2012. Legionella pneumophila pathogenesis in the Galleria mellonella infection model. Infect. Immun. 80: 2780–2790.
11. H emani Y., Soller M. 2012. Mechanisms of Drosophila Dscam mutually exclusive splicing regulation. Biochem. Soc. Trans. 40: 804–809.
12. Hetru C., Hoffmann J.A. 2009. NF-kappa B in the immune response of Drosophila. Cold Spring Harb Perspect Biol. 1: a000232.
13. H ultmark D. 1996. Insect lysozymes. EXS. 75: 87–102.
14. H ultmark D. 1998. Quantification of antimicrobial activity using the inhibition- zone assay. In: Wiesner A., Dunphy G.B., Marmaras V.J., Morishima I., Sugumaran M., Yamakawa M., editors. Techniques in Insect Immunology. Fair Heaven: SOS Publications.
15. Imler J.L. 2014. Overview of Drosophila immunity: a historical perspective. Dev. Comp. Immunol. 42: 3–15.
16. Irving P., Troxler L., Hetru C. 2004. Is innate enough? The innate immune response in Drosophila. Comp. Trend. Biol. 327: 557–570.
17. Junqueira J.C. 2012. Galleria mellonella as a model host for human pathogens: recent studies and new perspectives. Virulence 3: 474–476.
18. Kłudkiewicz B., Godlewski J., Grzelak K., Cymborowski B., Lassota Z. 1996. Influence of low temperature on the synthesis of some Galleria mellonella proteins. Acta Biochim. Polon. 43: 639–644.
19. Laemmli U.K. 1970. Cleavage of structural proteins during the assembly of the head of bacteriophage T4. Nature 227: 680–685.
20. Lereclus D., Arantes O., Chaufaux J., Lecadet M. M. 1989. Transformation and expression of a cloned delta-endotoxin gene in Bacillus thuringiensis. FEMS Microbiol. Lett. 60: 211–218.
21. Mak P., Zdybicka-Barabas A., Cytryńska M. 2010. A different repertoire of Galleria mellonella antimicrobial peptides in larvae challenged with bacteria and fungi. Dev. Comp. Immunol. 34 1129–1136.
22. Marmaras V.J., Lampropoulou M. 2009. Regulators and signalling in insect haemocyte immunity. Cell Signal 21: 186–195.
23. Mattson M.P., Calabrese E.J. (eds) 2010. Hormesis: a revolution in biology, toxicology and medicine. Springer, Dordrecht.
24. Mesa-Arango A.C., Forastiero A., Bernal-Martínez L., Cuenca-Estrella M., Mellado E., Zaragoza O. 2012. The non-mammalian host Galleria mellonella can be used to study the virulence of the fungal pathogen Candida tropicalis and the efficiency of antifungal drugs during infection by this pathogenic yeast. Med. Mycol. 51: 461–472.
25. Mikołajczyk P., Cymborowski B. 1993. Lower temperature influences developmental rhythms of the wax moth Galleria mellonella: Putative role of ecdysteroids. Comp. Biochem. Physiol. 105A: 57–66.
26. Mohrig W., Messner B. 1968. Immunoreaktionen bei Insekten. I. Lysozym als grundlegender antibakterieller Faktor im humoralen Abwehrmechanismus der Insekten. Biologische Zentralblatt 87: 439–470.
27. Park S.Y., Kim C.H., Jeong W.H., Lee J.H., Seo S.J., Han Y.S., Lee I.H., 2005. Effects of two hemolymph proteins on humoral defense reactions in the wax moth, Galleria mellonella. Dev. Comp. Immun. 29: 43–51.
28. Pham L.N., Dionne M.S., Shirasu-Hiza M., Schneider DS. 2007. A specific primed immune response in Drosophila is dependent on phagocytes. PLoS Pathog. 3: e26.
29. Ramarao N., Nielsen-Leroux C., Lereclus D. 2012. The insect Galleria mellonella as a powerful infection model to investigate bacterial pathogenesis. Journal of Visualized Experiments. doi: 10.3791/4392.
30. Schagger H, von Jagow G. 1987. Tricine-sodium dodecyl sulfate-polyacrylamide gel electrophoresis for the separation of proteins in the range from 1 to 100 kDa. Anal. Biochem. 166: 368–379.
31. Schünemann R., Knaak N., Fiuza L.M. 2014. Mode of action and specificity of Bacillus thuringiensis toxins in the control of caterpillars and stink bugs in soybean culture. ISRN Microbiol. 2014:135–675.
32. Seitz V., Clermont A., Wedde M., Hummel M., Vilcinskas A., Schlatterer K., Podsiadlowski L. 2003. Identification of immunorelevant genes from greater wax moth (Galleria mellonella) by substractive hybridization approach. Dev. Comp. Immunol. 27: 207–215.
33. Sinclair B.J., Vernon P., Klok C.J., Chown S.L. 2003. Insects at low temperatures: an ecological perspective. Trends Ecol. Evol. 18: 257–262.
34. Tammariello S.P., Rinehart J.P. Denlinger D.L. 1999. Desiccation elicits heat shock protein transcription in the Xesh Xy Sarcophaga crassipalpis, but does not enhance tolerance to high or low temperatures. J. Insect Physiol. 45: 933–938.
35. Taszłow P., Wojda I. 2014. Changes in the hemolymph protein profiles in Galleria mellonella infected with Bacillus thuringiensis involve apolipophorin III. The effect of heat-shock. Arch. Insect Biochem. Physiol. – in press.
36. Thomaz L., Garcia-Rodas R., Guimaraes A.J., Taborka C.P., Zaragoa,O., Nosanchuk J.D. 2013. Galleria mellonella as a model host to study Paracoccidioides lutzii and Histoplasma capsulatum Virulence 4: 139–146.
37. Ulvila J., Vanha-Aho L.M., Rämet M. 2011. APMIS. 119: 651-662.
38. Vachon V., Laprade R., Schwartz J.L. 2012. Current models of the mode of action of Bacillus thuringiensis insecticidal crystal proteins: a critical review. J. Invert. Pathol. 111: 1–12.
39. Vilcinskas A., Matha V. 1997. Antimycotic activity of lysozyme and its contribution to antifungal humoral defence reactions in Galleria mellonella. Animal Biol. 6: 19–29.
40. Vogel H., Altincicek B., Glöckner G., Vilcinskas A. 2011. A comprehensive transcriptome and immune-gene repertoire of the lepidopteran model host Galleria mellonella. BMC Genomics. 12: 308.
41. Wojda I., Kowalski P., Jakubowicz T. 2004. JNK MAP kinase is involved in the humoral immune response of the greater wax moth larvae Galleria mellonella. Arch. Insect Biochem. Physiol. 56: 143–154.
42. Wojda I., Jakubowicz T. 2007. Humoral immune response upon mild heat-shock conditions in Galleria mellonella larvae. J. Insect Physiol. 53: 1134–1144.
43. Wojda I., Kowalski P., Jakubowicz T. 2009. Humoral immune response of Galleria mellonella larvae after infection by Beauveria bassiana under optimal and heat-shock conditions. J. Insect Physiol. 55: 525–531.
44. Wojda I., Taszłow P. 2013. Heat shock affects host-pathogen interaction in Galleria mellonella infected with Bacillus thuringiensis. J. Insect Physiol. 59: 894–905.
45. Z dybicka-Barabas A., Cytryńska M. 2011. Involvement of apolipophorin III in antibacterial defense of Galleria mellonella larvae. Comp. Biochem. Physiol. B 158: 90–98.
46. Z dybicka-Barabas A., Cytryńska M. 2013. Apolipophorins and insect immune response. ISJ 10: 58–68.

10.1515/umcsbio-2015-0001

Jacek Koba

---

Forest Management and Geodesy Bureau, Branch in Lublin PO-20-352 Lublin, ul. Startowa 11, jacek.koba@lublin.buligl.pl (PhD student in the Department of Botany, Jan Kochanowski University in Kielce)

Podczas prac terenowych poświęconych szacie roślinnej lasów łęgowych Wyżyny Małopolskiej przeprowadzonych w latach 2009–2013, autor podjął próbę określenia, jakie gatunki roślin obcych oraz inwazyjnych mogą stanowić zagrożenie dla tych zbiorowisk roślinnych. Starano się również dać odpowiedź na pytanie, które zespoły lasów łęgowych są szczególnie podatne na wnikanie gatunków obcych oraz w jakich warstwach leśnego zbiorowiska roślinnego znajdują warunki do rozwoju poszczególne obce gatunki roślin. W ramach prac badawczych wykonano 344 zdjęcia fitosocjologiczne, spośród których w obrębie 90 powierzchni zanotowano występowanie gatunków obcych. Do najczęściej spotykanych należały: Impatiens parviflora, Acer negundo oraz Padus serotina. Największy odsetek zdjęć z udziałem gatunków obcych stwierdzono w fitocenozach nadrzecznego łęgu wierzbowego Salicetum albo-fragilis oraz nadrzecznego łęgu topolowego Populetum albae.

During the field studies on the floodplain forests of the Małopolska Upland carried out in 2009–2013, the author tried to determine which species of alien and invasive plants could be a threat to the stability of these vegetation communities. Efforts were also made to answer the question, which floodplain forests are particularly vulnerable to the penetration of alien species and in which layers of the forest plant community are the best conditions for the development of the individual alien plant species. During the research, a total number of 344 reléves were made, of which 90 recorded the presence of alien species. The most common were: Impatiens parviflora, Acer negundo and Padus serotina. The highest percentage of reléves involving alien species was found in the riverside floodplain forests of Salicetum albo-fragilis and Populetum albae.

invasive alien plant species, floodplain forests, Małopolska Upland

obce inwazyjne gatunki roślin, lasy łęgowe, Wyżyna Małopolska

1. Barański S., Bober L., Adamczyk B., Fabijanowski J., Zarzycki K., Kuc M., Nowak J. 1960. The forest reserve Świnia Góra. State Council for Conservation of Nature. Poland. Warsaw– Kraków. 16: 3–23.
2. Braun-Blanquet J. 1928, 1964. Pflanzensociologie. Springer, Wien–New York.
3. Bróż E. 1985. Szata roślinna rezerwatu Czarny Las w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Roczn. Świętokrz. 12: 99–123.
4. Carter Johnson W., Burghess L.R., Keammerer R. 1976. Forest overstory vegetation and environment on the Missouri river floodplain in North Dakota.
5. Dajdok Z., Kącki Z. 2003. Kenophytes of the Odra riversides, in: A. Zając, M. Zając, B. Zemanek [eds.], Phytogeographical Problems of Synanthropic Plants, Institute of Botany Jagiellonian University, Cracow, pp. 131–136.
6. Danielewicz W. 1993. Obce gatunki drzew i krzewów w dolinie Warty. 1. Klon jesionolistny (Acer negundo L.). Prace Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN 76, 31–37.
7. Fabijanowski J., Zarzycki K. 1965. Roślinność rezerwatu leśnego Świnia Góra w Górach Świętokrzyskich. Acta Agr. et Silv., ser. leśna. Vol. 5: 63–103.
8. Fabijanowski J., Zarzycki K. 1967. Wody gruntowe w zbiorowiskach leśnych Nadleśnictwa Bliżyn [Góry Świętokrzyskie]. Acta Agr. Silv., ser. Silv. 7: 3–39.
9. Faliński J.B. 1961. Zbiorowiska łęgowe Krainy Wielkich Jezior Mazurskich – mscr. Praca doktorska w Zakł. Fitosocjol. Uniw. Warsz.
10. Faliński J.B. 2000. Rzeczne wędrówki roślin. Rzeki: Kultura – Cywilizacja – H istoria. 9, pp. 143–186.
11. Genovesi P., Shine C. 2004. European strategy on invasive alien species. Nature and Environment 137. Council of Europe Publishing, Strasbourg, France, pp. 1–67. http://www.coe.int/t/ dg4/cultureheritage/conventions/Bern/T-PVS/sc24_inf01_en.pdf.
12. Głazek T. 1973. Zespoły leśne północno-wschodniego i wschodniego przedpola Gór Świętokrzyskich. Monogr. Bot. 38: 1–158.
13. Głazek T. 1985. Szata roślinna wybranych powierzchni obszaru Gór Świętokrzyskich i terenów przyległych na tle warunków siedliskowych. Fragm. Faun. 29 [11]: 153–234.
14. Głazek T., Wolak J. 1991. Zbiorowiska roślinne Świętokrzyskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej. Monographiae Botanicae 72: 3–108.
15. H ereźniak J. 1993. Stosunki geobotaniczno-leśne północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej na tle zróżnicowania i przemian środowiska. Monogr. Bot. 75: 5–364.
16. Kasprowicz M., Wojterska M. 1988. Olesy, łęgi olszowe i wiązowe oraz ich formy degeneracyjne w okolicach Konina. PTPN, Prace Kom. Biol. 70: 170–163.
17. Kettunen M., Genovesi P., Gollasch S., Pagad S., Starfinger U., ten Brink P., Shine C. 2009. Technical support to EU strategy on invasive species [IAS] – Assessment of the impacts of IAS in Europe and the EU [Final draft report for the European Commission]. Institute for European Environmental Policy [IEEP], Brussels, Belgium, pp. 1–131.
18. Kołaczkowska E. 2010. Obce inwazyjne gatunki roślin w krajobrazie dolin Świdra i Rządzy. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego nr 13. Sosnowiec.
19. Kołaczkowska E. 2012. Siedliskowo-ekologiczne wzorce występowania obcych inwazyjnych gatunków roślin w dolinach małych rzek wschodniego Mazowsza. Wybrane aspekty. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. Vol. 14. Zeszyt 33/4/2012.
20. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
21. Kucharczyk M., Krawczyk R. 2004. Kenophytes as River corridor plants in the Vistula River and the San River Valleys. Teka Kom. Ochr. Kształt. Rod. Przyr. 1: 110–115.
22. Matuszkiewicz J.M. 1976. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski, cz. 3. Lasy i zarośla łęgowe. Phytocenosis 5 [1]: 3–66.
23. Matuszkiewicz J.M. 2008. Zespoły leśne Polski. Wydawnictwo Naukowe, PWN. Warszawa.
24. Matuszkiewicz W., Traczyk H., Traczyk T. 1958. Materiały do fitosocjologicznej systematyki zespołów olsowych w Polsce. Acta Soc. Bot. Pol., 27.1. Warszawa.
25. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Pol. Bot. Studies. Guidebook 15: 1–442.
26. Olaczek R. 1972. Formy antropogenicznej degeneracji leśnych zbiorowisk roślinnych w krajobrazie rolniczym Polski niżowej. Łódź, Wyd. UŁ, pp. 1–70.
27. Olaczek R. 1974. Kierunki degeneracji fitocenoz leśnych i metody ich badania. Phytocoenosis. 3(3/4): 179–190.
28. Orzechowski M. 2007. Przemiany zbiorowisk roślinnych Puszczy Kozienickiej od czasu badań Ryszarda Zaręby, in: Matuszkiewicz J.M. [ed.] Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leśnych w wybranych regionach Polski. Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego. Mon. 8, Warszawa.
29. Przemyski A. 1998. Zasługujące na ochronę obszary leśne okolic Staszowa w Ziemi Sandomierskiej, in: Puszkar T. [ed.]. Osobliwości przyrody Ziemi Sandomierskiej. Materiały z sympozjum Sandomierz 16 październik 1998. Tow. Nauk. Sand, pp. 39–47.
30. Przemyski A., Polinowska K. 2001. Szata roślinna rezerwatu Białe Ługi, in: Żurek S. [ed.]. Rezerwat torfowiskowy „Białe Ługi”. Wyd. Homini, pp. 133–178.
31. Przemyski A. 2008. Mapa roślinności rzeczywistej i przemiany zbiorowisk w rezerwacie “Białe Ługi”, in: S. Żurek [ed.].Torfowiska gór, wyżyn i niżu. Wyd. Uniw. Hum.-Przyr., Kielce, pp. 11–115.
32. Pyšek P., Prach K. 1993. Plant invasions and the role of riparian habitats: a comparison of four species alien to central Europe. J. Biogeogr. 20: 413–420.
33. Różański W. 1987. Zróżnicowanie i zachowanie zbiorowisk leśnych Niecki Nidziańskiej. Studia Ośr. Dok. Fizjogr. 15: 209–283.
34. Śliwiński M. 2008. Wybrane an tropofity brzegów Bystrzycy na odcinku Krasków–Jarnołtów. Acta Botanica Silesiaca 3: 121–136.
35. Śliwiński M., Dajdok Z. 2010. What have we learnt about the invasive plants of the southwestern Poland, from the Polish Ecological Club Project? Acta Botanica Silesiaca 5: 27–42.
36. Tokarska-Guzik B., 2005. The Establishment and Spread of Alien Plant Species [Kenophytes] in the Flora of Poland, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, pp. 1–192.
37. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A. Danielewicz W. Hołyński Cz. 2012. Rośliny obcego pochodzenia ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Warszawa, pp. 1–196.
38. Tylakowski T. 2010. Przekształcenia w składzie dendroflory w dolinie środkowej Warty. Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 9 (3) 2010, 117–124.
39. Więcław H ., Pieńkowski P. 2007: Inwazje gatunków obcych jako element zagrożenia małych dolin rzecznych, in: Myga-Piątek U. [ed.] Doliny rzeczne: Przyroda Krajobraz – Człowiek. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG 7, pp. 159–166.

10.1515/umcsbio-2015-0002

Naser Sabaghnia

---

Department of Agronomy and Plant Breeding, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, P.O. Box 55181-83111, Maragheh, Iran. *Corresponding author; e-mail: sabaghnia@maragheh.ac.ir

Uprawa soczewicy na terenach półpustynnych budzi wzrastające zainteresowanie ze względu na potencjalne korzyści w porównaniu do innych roślin strączkowych. Eksperyment przeprowadzono w celu zbadania wybranych cech soczewicy, po podaniu nanocząstek tlenku żelaza, u ośmiu genotypów z zastosowaniem techniki biplot do wizualizacji danych. Organy wegetatywne i generatywne w różnych fazach rozwoju spryskiwano nanocząstkami tlenku żelaza (2gL-1). Badania wykazały, że zastosowanie techniki biplot, która umożliwia graficzne wykazanie związku między cechami i ułatwia ich wizualizację jest użyteczne do porównania genotypów. Pierwsze dwa główne czynniki (PC1 i PC2) wyjaśniały 76% całkowitej zmienności. Wielostronne obrazowanie GT biplot sugerowało występowanie czterech grup genotypów soczewicy i ich cech. Wierzchołki reprezentujące genotypy G1 przedstawiały wysokość roślin, liczbę pędów rośliny, liczbę strąków na roślinie, wagę 100 ziaren i wydajność. Najbardziej widoczne relacje to: wyraźnie pozytywny związek między wydajnością biologiczna plonu, liczbą pędów rośliny, liczbą strąków na roślinie, plonem i wysokością roślin. Korelacja cech u półpustynnych roślin była bardzo zmienna, a poprawę plonu ziarna można osiągnąć przez selekcję roślin o określonej liczbie strąków i wadze 100 ziaren. Wykazano, że zastosowanie techniki GT biplot pozwala lepiej zrozumieć i pełniej badać wzory interakcji.

Interest in growing lentil (Lens culinaris Medik.) is increasing due to its potential returns relative to other legume crops in semi-arid areas. An experiment was conducted to examine the important traits on lentil under application of nano-fertilizer by using eight genotypes with application of the biplot technique in visualizing research data. Nano-iron oxide (2 g L-1) was utilized as foliar spray during vegetative and reproductive stages. The study revealed that genotype by trait (GT) biplot can graphically display the interrelationships among traits and facilitate visual comparison of genotypes. The first two principal components (PC1 and PC2) accounted for 76% of the total variation. The polygon view of GT biplot suggested four sections for the lentil genotypes as well as traits. The vertex genotypes G1 had plant height, number of branches per plant, number of pods per plant, 100-grains weight and grain yield traits. The most prominent relation were: a strong positive association among biological yield, number of branches per plant, number of pods per plant, grains yield and plant height as indicated by the small obtuse angles between their vectors. The traits’ relationship in the semi-arid was highly variable, and grain yield improvement can be achieved by selecting for number of pods per plant, 100-grains weight. We suggest that the GT biplot be used jointly to better understand and more fully explore interaction pattern data.

genotype × trait (GT) biplot, polygon view, regression site

genotyp × cecha (GT) biplot, wielostronne obrazowanie, obszar regresji

1. Bryan J.A. 2000. Nitrogen-fixing trees and shrubs: a basic resource of agroforestry, [in:] The Silvicultural Basis for Agroforestry Systems. Eds M.S. Ashton, F. Montagnini (CRC Press, Baton Rouge, LA), pp. 41–60.
2. Dehghani D., Omidi H., Sabaghnia N. 2008. Graphic analysis of trait relations of canola (Brassica napus L.) using biplot method. Agronomy Journal 100: 760–764.
3. Rubio J., Cubero J.I., Martín L.M., Suso M.J., Flores F. 2004. Biplot analysis of trait relations of white lupin in Spain. Euphytica 135 (2): 217–224.
4. Sabaghnia N., Dehghani H., Alizadeh B., Mohghaddam M. 2010. Genetic analysis of oil yield, seed yield, and yield components in rapeseed using additive main effects and multiplicative interaction biplots. Agronomy Journal 102: 1361–1368.
5. Sabaghnia N., Karimizadeh R., Mohammadi M. 2014. Graphic analysis of yield stability in new improved lentil (Lens culinaris Medik.) genotypes using nonparametric statistics. Acta Agriculturae Slovenica 103: 113 – 127.
6. Sabaghnia N., Janmohammadi M. 2014. Interrelationships among some morphological traits of wheat (Triticum aestivum L.) cultivars using biplot. Botanica Lithuanica 20 (1): 19–26.
7. Sabaghnia N., Karimizadeh R., Mohammadi M., 2013. GGL biplot analysis of durum wheat (Triticum turgidum spp. durum) yield in multi-environment trials. Bulgarian Journal of Agricultural Science 19 (4): 756–765.
8. Sabaghnia N., Dehghani H., Alizadeh B., Moghaddam M. 2011. Yield analysis of rapeseed (Brassica napus L.) under water-stress conditions using GGE biplot methodology. Journal of Crop Improvement 25: 26–45.
9. Sekhon B.S. 2014. Nanotechnology in agri-food production: an overview. Nanotechnology, Science and Applications 7: 31–53.
10. Y an W., Cornelius P.L., Crossa J., Hunt L.A. 2001. Comparison of two types of GGE biplots for studying genotype by environment interaction. Crop Science 41: 656–663.
11. Y an W., Kang M.S. 2000. GGE biplot analysis: A graphical tool for breeders, geneticists, and agronomists. CRC Press, Boca Raton, FL.
12. Y an W., Rajcan I. 2002. Biplot evaluation of test sites and trait relations of soybean in Ontario. Crop Science 42: 11–20.
13. Y an W. 2001. GGEbiplot – A Windows application for graphical analysis of multienvironment trial data and other types of twoway data. Agronomy Journal 93: 1111–1118.
14. Y an W., Kang M.S., Ma B., Woods S., Cornelius P.L. 2007. GGE biplot vs. AMI analysis of genotype-by-environment data. Crop Science 47: 643–655.
15. Y an W., Hunt L.A., Sheng Q., Szlavnics Z. 2000. Cultivar evaluation and mega-environment investigation based on the GGE biplot. Crop Science 40: 597–605.

10.1515/umcsbio-2015-0003

NASER SABAGHNIA, MOHSEN JANMOHAMMADI

---

Department of Agronomy and Plant Breeding, Faculty of Agriculture, University of Maragheh, Maragheh, Iran. Corresponding author: Naser Sabaghnia, e-mail: sabaghnia@maragheh.ac.ir

Dwadzieścia pięć genotypów soczewicy ( Lens culinaris Medik.) badano w celu oceny działania nanocząstek SiO₂ na rośliny poddane stresowi zasolenia. Eksperyment przeprowadzono dla 25 genotypów w trzech wariantach doświadczenia: (T₁) woda destylowana jako kontrola, (T₂) NaCl o stężeniu 100 mM i (T₃) nano dwutlenek krzemu o stężeniu 1 mM z dodatkiem 100 mM NaCl. Wyniki wykazały znaczne obniżenie procentu kiełkowania i wzrostu siewek z powodu stresu zasolenia i jednocześnie znaczne zwiększenie badanych parametrów po zastosowaniu nanocząstek krzemionki. Procent kiełkowania, długość pędów, długość korzeni, świeża i sucha masa siewek wykazały istotne różnice między genotypami soczewicy po traktowaniu roztworami. Wyniki wykazały, że dodanie nanocząstek SiO₂ może poprawić kiełkowanie i wczesny wzrost siewek podanych stresowi zasolenia, a badane parametry były lepsze u wszystkich genotypów soczewicy. Podsumowując, zastosowanie nanocząstek SiO₂ było korzystne dla poprawy tolerancji zasolenia siewek soczewicy, a ich zastosowanie może stymulować rożne mechanizmy obronne roślin na toksyczność soli.

Twenty-five lentil ( Lens culinaris Medik.) genotypes were studied to evaluate the effects of the SiO₂ nano-particles on plants under salt stress. The experiment was a 3×25 factorial arrangement with three levels of treatment solutions as (T₁) distilled water as control, (T₂) 100 mM NaCl concentration and (T₃) 1 mM nano-silicon dioxide concentration plus 100 mM NaCl concentration, and 25 levels of lentil genotypes. Results showed a significant reduction in germination percent and seedling growth due to the salinity stress while significantly increased with silicon nano-particles application. The germination percentage, shoot length, root length, seedling fresh weight and seedling dry weight traits showed significant differences among lentil genotypes in treatment solutions. Results indicated that adding SiO₂ nano-particles could improve germination and seedling early growth under salinity stress and the related traits were increased in all of lentil genotypes. Overall, application of SiO₂ nano-particles was beneficial in improving salinity tolerance in the lentil seedling and its application may stimulate the differences defense mechanisms of plants against salt toxicity.

nano-SiO₂, salt stress, stress response, tolerance, variability

nano-SiO₂, stres solny, odpowiedź na stres, tolerancja, zmienność

1. Ahmad R., Zaheer S.H., Ismail S. 1992. Role of silicon in salt tolerance of wheat (Triticum aestivum L.). Plant Science, 85: 43–50.
2. AOSA (1991): Association of Official Seed Analysis (AOSA) 1991. Rules for testing seeds. Seed Science and Technology, 12: 18–19.
3. Chen H.J., Chen J.Y., Wang S.J. 2008. Molecular regulation of starch accumulation in rice seedling leaves in response to salt stress. Acta Physiologiae Plantarum, 30: 135–142.
4. Cherif M., Asselin A., Belanger R.R. 1994. Defense responses induced by soluble silicon in cucumber roots infected by Pythium spp. Phytopathology, 84: 236–242.
5. Epstein E. 2009. Silicon: Its manifold roles in plants. Annals of Applied Biology, 155: 155–160.
6. FAO 2008. Food and Agriculture Organization. Land and plant nutrition management service. htpp://www.fao.org/ag/agl/agll/spush.
7. Gao X., Zou C.H., Wang L., Zhang F. 2006. Silicon decreases transpiration rate and conductance from stomata of maize plants. Journal of Plant Nutrition, 29: 1637–1647.
8. H aghighi, M., Afifipour, Z., Mozafarian, M. 2012. The effect of N-Si on tomato seed germination under salinity levels. Journal of Biological & Environmental Sciences, 6: 87–90.
9. Kalteh M., Alipour Z.T., Ashraf S., Aliabadi M.M., Nosratabadi A.F. 2014. Effect of silica nanoparticles on basil (Ocimum basilicum) under salinity stress. Journal of Chemical Health Risks, 4: 49–55.
10. Liang Y., Sun W., Zhu Y.G., Christie P. 2007. Mechanisms of silicon mediated alleviation of abiotic stresses in higher plants: a review. Environmental Pollution, 147: 422–428.
11. Liang, Y.C., Zhang, W.Q., Chen, J., Ding, R. 2005. Effect of silicon on H+-ATPaseand H+-PPase activity, fatty acid composition and fluidity of tonoplast vesicles from roots of salt stressed barley (Hordeum vulgare L.). Environmental and Experimental Botany, 53: 29–37.
12. Lu, C.M., Zhang, C.Y., Wen, J.Q., Wu, G.R., Tao, M.X. 2002b. Research of the effect of nanometer materials on germination and growth enhancement of Glycine max and its mechanism. Soybean Science, 21: 168–172.
13. Marschner H. 2011. Marschner’s Mineral Nutrition of Higher Plants. 3rd edition. Academic Press, US.
14. Minitab Inc. 2005. Minitab User’s Guide, vers. 14. Minitab Inc, Harrisburg, Pennsylvania, USA.
15. Munns R. 2002. Comparative physiology of salt and water stress. Plant, Cell & Environment, 25: 239–250.
16. Nair, R., Poulose, A.C., Nagaoka, Y., Yoshida, Y., Maekawa, T., Kumar, D.S. 2011. Uptake of FITC labeled silica nanoparticles and quantum dots by rice seedlings: effects on seed germination and their potential as biolables for plants. Journal of Fluorescence, 21: 2057–2068.
17. Ruffini, C.M., Cremonini, R. 2009. Nanoparticles and higher plants. Caryologia, 62: 161–165.
18. Sabaghnia N., Sbaghpour S.H., Dehghani H. 2008. The use of an AMMI model and its parameters to analyse yield stability in multi-environment trials. The Journal of Agricultural Science, 146: 571–581.
19. Sabaghpour S.H., Safikhni M., Sarker A., Ghaffri A., Ketata H. 2004. Present status and future prospects of lentil cultivation in Iran. Proc. 5th European Conference on Grain Legumes, 7–11 June, Dijon, France.
20. Sairam R.K., Tyagi A. 2004. Physiology and molecular biology of salinity stress tolerance in plants. Current Science, 86: 407–421.
21. SAS Ins. 2004. SAS/STAT User’s Guide. SAS Institute Inc., Cary, NC, USA.
22. Savvas D., Giotis D., Chatzieustratiou E., Bakea M., Patakioutas G. 2009. Silicon supply in soilless cultivations of zucchini alleviates stress induced by salinity and powdery mildew infections. Environmental and Experimental Botany, 65: 11–17.
23. Schmidt R.E., Zhang X., Chalmers D.R. 1999. Response of photosynthesis and superoxide dismutase to silica applied to creeping bentgrass grown under two fertility levels. Journal of Plant Nutrition, 22: 1763–1773
24. Suriyaprabha R., Karunakaran G., Yuvakkumar R., Prabu P., Rajendran V., Kannan N. 2012a. Growth and physiological responses of maize (Zea mays L.) to porous silica nanoparticles in soil. Journal of Nanoparticle Research, 14: 1294–1296.
25. Suriyaprabha R., Karunakaran G., Yuvakkumar R., Rajendran V., Kannan N. 2012b. Silica nanoparticles for increased silica availability in maize (Zea mays. L) seeds under hydroponic conditions. Current Nanoscience, 8: 1–7.
26. Torney F., Trewyn B.G., Lin V.S.Y., Wang K. 2007. Mesoporous silica nanoparticles deliver DNA and chemicals into plants. Nature Nanotechnology, 2: 295–300.
27. Tuna A. L., Kaya C., Higgs D., Murillo-Amador B., Aydemir S., Girgin A.R. 2008. Silicon improves salinity tolerance in wheat plants. Environmental and Experimental Botany, 62: 10–16.
28. Wang S.Y., Galletta G.J. 1998. Foliar application of potassium silicate induces metabolic changes in strawberry plants. Journal of Plant Nutrition, 21: 157–167.
29. Y adav S., Irfan M., Ahmad A., Hayat S. 2011. Causes of salinity and plant manifestations to salt stress: a review. Journal of Environmental Biology, 32: 667–685.

10.1515/umcsbio-2015-0004

Anna Rychła ¹, Paweł Buczyński ²

---

¹ Osiedlowa 12, Płoty, PO-66-016 Czerwieńsk, Poland; e-mail: rychlan@op.pl
² Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, PO-20-033 Lublin, Poland, e-mail: pawbucz@gmail.com

Chrząszcze wodne są jedną z najbardziej bogatych w gatunki grup znacząco przyczyniających się do różnorodności gatunkowej w wodach słodkich, jednak ich występowanie i rozmieszczenie w Polsce środkowo-zachodniej było badane w bardzo małym zakresie. W konsekwencji nasza obecna wiedza o ich różnorodności gatunkowej oraz preferencjach siedliskowych w tej części kraju jest znikoma. W związku z tym przeprowadzono inwentaryzację wybranego terenu o powierzchni ok. 500 km2 w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego, według Katalogu fauny Polski leżącego na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Celem badań było określenie różnorodności gatunkowej oraz udziału gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich, a także analiza grup ekologicznych chrząszczy wodnych w reprezentatywnych biotopach. Próby pobrano z 70 stanowisk reprezentujących: rowy (5 stanowisk), strumienie (4), rzeki (13), oczka wodne w terenie otwartym (7) i śródleśnym (6), stawy rybne z okresowym (8) i permanentnym (7) stanem wody, jeziora (4), torfowiska niskie (1), torfowiska sfagnowe (13) oraz bagna (2) w okresie od kwietnia do września 2011 r. Stwierdzono 115 gatunków, w tym 10 gatunków chronionych lub/i uwzględnionych w Polskiej Czerwonej Liście oraz 11 gatunków rzadkich i lokalnych w Polsce. Na szczególną uwagę zasługują Macroplea appendiculata – gatunek krytycznie zagrożony (CR), chroniony oraz nowy dla Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej, oraz Rhantus incognitus – gatunek zagrożony (EN) i rzadko spotykany w kraju. Najwyższa frekwencja cechowała Hyphydrus ovatus (34,3% stanowisk), natomiast 29 gatunków, w większości stenotopów, występowało tylko na jednym stanowisku. Spośród grup ekologicznych, eurytopy i tyrfofile występowały we wszystkich typach siedlisk. Najbardziej różnorodne pod względem typów ekologicznych chrząszczy były stawy okresowe, w których zanotowano 7 grup stenotopów. Najmniej stwierdzono ich w strumieniach (2 grupy). Średnio, największą ilością gatunków charakteryzowały się stawy permanentne (mediana = 11 gatunków) oraz torfowiska (11), natomiast maksymalnie najwięcej gatunków zanotowano w stawach okresowych (44 gatunki) oraz w małych zbiornikach terenów otwartych (42). Najmniej bogate gatunkowo były strumienie (maksymalnie 4 gatunki na stanowisko). Wyniki ewaluacji typów siedlisk pod kątem występowania gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich wykazały, że najbardziej istotne były permanentne i okresowe stawy na obszarach zalesionych i bogatych w wody. Jednak w obrębie dominacji agrocenoz, ważne dla zachowania tych grup gatunków okazały się małe rzeki oraz częściowo małe zbiorniki. Na podstawie przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że obszar środkowo-zachodniej Polski charakteryzuje się dużym bogactwem gatunków chrząszczy wodnych oraz dużym udziałem gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich na tle innych części kraju. Najważniejszymi typami siedlisk w aspekcie różnorodności gatunkowej są głównie stawy permanentne oraz torfowiska. Natomiast stawy okresowe i permanentne odgrywają kluczową rolę dla zachowania gatunków rzadkich na tym obszarze.

Although aquatic beetles are one of the most diverse groups significantly contributing to species diversity in freshwaters, their occurrence and distribution has been studied very poorly in midwestern Poland. Consequently, our knowledge about the current aquatic beetle species richness and habitat preferences is still scarce in large parts of this region. To close this knowledge gap, we investigated a selected area of approximately 500 km2 in the south-western part of the Lubuskie Province,part of the Wielkopolsko-Kujawska Lowland, to obtain the richness of total, protected, endangered and rare species of aquatic beetles, as well as to analyse their diversity and ecological groups in representative habitats. For the study, 70 sampling sites representing ditches (5 localities), streams (4), rivers (13), small water bodies in open landscapes (7) and in forests (6), temporary (8) and permanent (7) fish ponds, lakes (4), fens (1), peat bogs (13) and marshes (2) were investigated from April to September 2011. In total, 115 species, including 10 protected by law or/and listed on the Polish Red List, as well as 11 rare and local in Poland species were found in the study area. Among them special attention should be paid to Macroplea appendiculata – a recently-discovered for the Wielkopolsko-Kujawska Lowland and critically endangered in Poland species as well as Rhantus incognitus – an endangered and rare species in Poland. The most frequent species was Hyphydrus ovatus (34.3% of sites), whereas 29 species, mostly stenotopic specialists, were recorded in only one site. Eurytopes and tyrphophiles were both present in each habitat type. Further, the most diverse habitats were temporary ponds containing 7 groups of stenotopes, whereas in streams only 2 groups were found. On average, the most species rich habitats were permanent ponds (median = 11 species) and bogs (11), but the highest species numbers were found in a temporary pond (44 species) and in a small water body in open landscape (42). The lowest species richness was found in streams (maximum 4 species per site). According to an evaluation of habitat types based on protected, threatened parts of the study area. In agriculturally dominated parts, however, small rivers and occasionally small water bodies were of high importance for rare species. We conclude that the species richness and abundance of protected, endangered and rare species are high in the study area in comparison to other parts of Poland. The most important habitats in terms of high diversity of aquatic beetles are predominantly permanent fish ponds and bogs, whereas permanent and temporary fish ponds play a key role for the high content of rare and protected species in the area.

diversity, species richness, freshwaters, ponds, rare species, endangered species, protected species, Macroplea appendiculata, Rhantus incognitus

różnorodność, bogactwo gatunków, obszary słodkowodne, stawy, gatunki rzadkie, gatunki zagrożone, gatunki chronione, Macroplea appendiculata, Rhantus incognitus

1. Alekseev V. I. 2012. Dytiscidae, Noteridae, Haliplidae, Hydraenidae, Hydrophilidae, Hydrochidae, Helophoridae, Spercheidae and Dryopidae (Coleoptera) of the Russian part of the Curonian Spit: an attempt of complex faunal analysis. Zool. Ecol. 22:57–63.
2. Bergsten J., Britmyer G., Crampton-Platt A., Nilsson A. N. 2012. Sympatry and colour variation disguised well-differentiated sister species: Suphrodytes revised with integrative taxonomy including 5 kbp of housekeeping genes (Coleoptera: Dytiscidae). DNA Barcodes 1: 1–18.
3. Biesiadka E. 1977. Coleoptera. In: A. Wróblewski (ed.). Bottom Fauna of the Heated Konin Lakes. PWN, Warszawa–Poznań: 259–280.
4. Biesiadka E., Pakulnicka J. 2004a. Chrząszcze wodne (Coleoptera) Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 427–447.
5. Biesiadka E., Pakulnicka J. 2004b. Habitat Distribution of Water Beetles (Coleoptera) in the Middle Course of the Neman River, Belarus. Latv. Ent. 41: 9–18.
6. Bogdanowicz W., E. Chudzicka, I. Filipiuk, E. Skibińska (eds) 2004. Fauna of Poland. Characteristics and checklist of species. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa. 509 pp.
7. Borowiec L., Kania J. 1991. Nowe stanowiska polskich Hydrophilidae (Coleoptera). Wiad. entomol. 10: 133–142.
8. Braasch D., Hendrich L., Balke M. 2000. Rote Liste und Artenliste der Wasserkäfer des Landes Brandenburg (Col.: Hydradephaga, Hydrophiloidea part., Dryopoidea part. und Hydraenidae). Natursch. Landschaftspfl. Brandenburg 9 (Beih.): 1–34.
9. Buczyńska E., Buczyński P., Lechowski L., Stryjecki R. 2007. Fish pond complexes as refugia of aquatic invertebrates (Odonata, Coleoptera, Heteroptera, Trichoptera, Hydrachnidia): A case study of the pond complex in Zalesie Kańskie (Central-East Poland). Nat. Conserv. 64: 39–55.
10. Buczyński P. 2001. New records of Rhantus incognitus R. Scholz, 1927 in Poland, with comments on its distribution area and habitat preferences (Coleoptera: Dytiscidae). Pol. P. ent. 70: 253–257.
11. Buczyński P. 2012. Nowe stanowiska Macroplea appendiculata (Panzer, 1794) (Coleoptera: Chrysomelidae) w Polsce. Wiad. entomol. 31: 126–127.
12. Buczyński P., Buczyńska E., Przewoźny M., Lechowski L. 2009. 8.1. Wybrane owady wodne (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera, Lepidoptera). In: J. Herbich, M. Ciechanowski (eds). Przyroda rezerwatów Kurze Grzędy i Staniszewskie Błoto na Pojezierzu Kaszubskim. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk: 169–198.
13. Buczyński P., Ciechanowski M., Karasek T. 2012 (in press). Torfowisko w Martenkach (Pojezierze Wschodniopomorskie) – interesująca ostoja entomofauny wodnej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 68.
14. Buczyński P., Kowalik W. 2005. Aquatic beetles (Coleoptera) in the collection of Zoological Department of University of Agriculture in Lublin. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska (C) 60: 19–39
15. Buczyński P., Piotrowski W. 2002. Materiały do poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Poleskiego Parku Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 21: 185–194.
16. Buczyński P., Przewoźny M. 2002. Wodne chrząszcze (Coleoptera) Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 21: 283–297.
17. Buczyński P., Przewoźny M. 2005. Uwagi o niektórych chrząszczach wodnych (Coleoptera: Gyrinidae, Haliplidae, Dytiscidae, Spercheidae, Hydrophilidae) uważanych za zagrożone w Polsce. Wiad. entomol. 24: 69–76.
18. Buczyński P., Przewoźny M. 2006. Stan poznania chrząszczy wodnych (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Byrrhoidea) Polski środkowo-wschodniej. Wiad. entomol. 25: 133–155.
19. Buczyński P., Przewoźny M. 2009. Aquatic beetles (Coleoptera) of Wdzydze Landscape Park (Tuchola Forests, N Poland). Nat. J. 42: 67–85.
20. Buczyński P., Przewoźny M. 2010. Aquatic beetles (Coleoptera) of carbonate habitats in the vicinities of Chełm (eastern Poland). Annales Univ. M. Curie-Skłodowska (C) 65: 77–105.
21. Buczyński P., Przewoźny M., Guz M. 2007. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 26: 93–111.
22. Buczyński P., Przewoźny M., Zgierska M. 2011. Biodiversity hot spot and important refugium of the potamocoen? Aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Staphylinodea,Byrrhoidea) of the River Bug Valley between Włodawa and Kodeń (Eastern Poland). Uniw. Szczec. Zesz. Nauk. Acta Biol. 18: 49–84.
23. Buczyński P., Przewoźny M., Zgierska M. 2012. Wstępne badania chrząszczy wodnych (Coleoptera) Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego (Polska środkowo-wschodnia). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 31: 41–56.
24. Buczyński P., Przewoźny M., Zięba P. 2009. Aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Staphylinoidea, Byrrhoidea) of the Polish part of the Roztocze Upland. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska (C) 64: 87–112.
25. Buczyński P., Serafin E. 2004. Pierwsze dane o chrząszczach (Coleoptera) i chruścikach (Trichoptera) zbiorników antropogenicznych parków krajobrazowych Łuku Mużakowa (Polska, Niemcy). Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 481–485.
26. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1976. Chrząszcze – Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. Kat. Fauny Pol. XXIII, 4: 1–307.
27. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1983. Chrząszcze – Coleoptera. Chrząszcze, Coleoptera. Scabaeodidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Kat. Fauny Pol. XXIII, 9: 1–251.
28. Ciemiński J., Zdanowski B. 2009. Changes in the zoobenthos structure in a system of heated lakes in central Poland. Arch. Pol. Fish. 17: 221–238.
29. Csabai Z., Nosek J.N. 2006. Aquatic beetle fauna of Gemenc Landscape Protection Area, South Hungary (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea). Acta Biol. Debr. Oecol. Hung. 14: 67–76.
30. Czachorowski S., Buczyński P. 2000. Zagrożenia i ochrona owadów wodnych w Polsce. Wiad. entomol. 18 (Supl. 2): 95–120.
31. Dyadichko V. G., Chertoprud M. A. 2009. Novye dannye o rasprostranenii plavilca Rhantus incognitus (Scholz, 1927) (Coleoptera, Dytiscidae) v Rosii. Vestn. zool. 43: 382.
32. Farkač J., Král D., Škorpík M. (eds) 2005. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha. 758 pp.
33. Fichtner E. 1983. Beiträge zur Insektenfauna der DR: Coleoptera – Dytiscidae. Faun. Abh. Staatl. Mus. Tierk. Dresden 11: 1–48.
34. Foster G. N. 1987. The Use of Coleoptera Records in Assessing the Conservation Status of Wetlands. In: M. L. Luff (Ed.). The Use of Invertebrates in Site Assessment for Conservation. University of Newcastle upon Tyne, UK: 8–17.
35. Foster G. N., Friday L. E. 2011. Key to adults of the water beetles of Britain and Ireland (Part 1). Handbook for the Identification of British Insects. Vol. 4, Part 5 (2nd ed.). Field Studies Council for the Royal Entomological Society, London. 148 pp.
36. Frase T. 2011. Seltene und gefährdete Wasserkäfer im NSG „Ribnitzer Moor“. Virgo 14: 20–27.
37. Freude H., Harde K.W., Lohse G.A. (eds) 1971. Die Käfer Mitteleuropas. Band 3. Adephaga 2, Palpicornia, Hiteroidea, Staphylinoidea 1. Krefeld: Goecke & Evers. 365 pp.
38. Galewski K. 1990a. Chrząszcze. Kałużnicowate. Fauna słodkowodna Polski, 10A, PWN, Warszawa. 261 pp.
39. Galewski K. 1990b. Fauna słodkowodna Polski. Zeszyt 10A. Chrząszcze (Coleoptera). Rodzina Kałużnicowate (Hydrophilidae). PWN, Warszawa. 261 pp.
40. Galewski K. 1990c. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XIX, z. 7e. Pływakowate – Dytiscidae. Larwy z podrodziny Colymbetinae. PWN, Warszawa. 144 pp.
41. Galewski K. 1995. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XIX, z. 7f. Pływakowate – Dytiscidae. Larwy z podrodziny Dytiscinae. Turpress, Toruń. 38 pp.
42. Galewski K. 1998. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XIX, z. 7c. Pływakowate – Dytiscidae. Larwy z podrodziny Hydroporinae. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Toruń. 70 pp.
43. Galewski K., Tranda E. 1978. Chrząszcze (Coleoptera). Rodziny: pływakowate (Dytiscidae), flisakowate (Haliplidae), mokrzelicowate (Hygrobidae), krętakowate (Gyrinidae). Fauna Słodkowodna Polski, zesz. 10, PWN, Warszawa–Poznań. 396 pp.
44. Gawroński A. 2005. Walory przyrodnicze i zagrożenia południowej części Puszczy Drawskiej. Bociek 83: 13–18.
45. Geiser R. (ed.) 1998. Rote Liste der Käfer (Coleoptera) (Bearbeitungsstand: 1997) (excl. Laufkäfer (Carabidae)). In: Binot M., Bless R., Boye P., Gruttke H., Pretschner P. (eds). Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Schr.-R. Landschaftspflege Naturschutz 55: 168–230.
46. Gentili E., Chiesa A. 1975. Revisione Laccobius Palearctici (Coleoptera Hydrophilidae). Mem. Soc. ent. Ital. 54: 1–187.
47. Greenwood M. T., Wood P.J. 2003. Effects of seasonal variation in salinity on a population of Enochrus bicolor Fabricius 1792 (Coleoptera: Hydrophilidae) and implications for other beetles of conservation interest. Aquatic Conserv.: Mar. Freshw. Ecosyst. 13: 21–34
48. Greń C. 2009. Chrząszcze z rodzin Noteridae i Dytiscidae (Coleoptera) w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Acta. ent. Silesiana 17: 53–76.
49. Gutiérrez-Estrada J. C., Bilton D. T. 2010. A heuristic approach to predicting water beetle diversity in temporary and fluctuating waters. Ecol. Modell. 221: 1451–1462.
50. Guz M. 2006. Nowe dane o chrząszczach wodnych (Coleoptera) Poleskiego Parku Narodowego. Wiad. entomol. 25 (Supl. 2): 85–88.
51. H endrich L., Balke M. 1991. Zur Verbreitung und Bionomie von Hydrovatus cuspidatus (Kunze) – einem in der norddeutschen Tiefebene moorgebundenen Schwimmkäfer (Coleoptera: Dytiscidae). Ent. Z. 101: 453–468.
52. H endrich L., Balke M. 1995. Zum Vorkommen der Kolbenwasserkäfer, Hydrophilus aterrimus Eschscholz und Hydrophilus piceus L., (Coleoptera: Hydrophilidae) in Berlin – Verbreitung, Habitatsbindung, Gefährdung, Schutzmaßnahmen. Berl. Naturschutzbl. 9: 345–354.
53. H endrich L., Balke M. 2000. Verbreitung, Habitatsbindung, Gefährdung und mögliche Schutzmaßnahmen der FFH-Arten Dytiscus latissimus Linnaeus, 1759 (Der Breitrand) und Graphoderus bilineatus (De Geer, 1774) in Deutschland (Coleoptera: Dytiscidae). Insecta: 6: 98–114.
54. H endrich L., Sandrock S., Seering A., Wissig N., Frase T. 2010. Erstnachweis des Schwimmkäfers Rhantus incognitus Scholz, 1927, in Deutschland (Coleoptera: Dytiscidae). Nachrichtenbl. bayer. Ent. 59: 54–62.
55. H endrich L., Wolf F., Frase T., Schmidt G. 2011. Rote Liste der Wasserkäfer Mecklenburg- Vorpommerns (Coleoptera: Hydradephaga, Hydrophiloidea, Dryopidae, Elmidae, Hydraenidae, Sphaeriusidae, Scirtidae und Heteroceridae). Ministerium für Landwirtschaft, Umwelt und Verbraucherschutz Mecklenburg-Vorpommern, Schwerin. 58 pp.
56. Iliopoulou-Georgudaki J., Kantzaris V., Katharios P., Kaspiris P., Georgiadis T., Montesantou B. 2003. An application of different bioindicators for assessing water quality: a case study in the rivers Alfeios and Pineios (Peloponnisos, Greece). Ecol. Indic. 2: 345–360.
57. Jäch M. A. 1998. Annotated check list of aquatic and riparian/littoral beetle families of the world. In: M. A. Jäch, L. Ji (eds). Water beetles of China, Vol. II. Zoologisch-Botanische Gesellschaft in Österreich und Wiener Coleopterologenverein, Wien: 25–42.
58. Jaskuła R., Przewoźny M., Melke A. 2009: Chrząszcze (Coleoptera). In: R. Jaskuła, G. Tończyk (eds). Owady (Insecta) Spalskiego Parku Krajobrazowego Część I. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, Spała: 27–59.
59. Jaskuła R., Przewoźny M., Melke A., Soszyńska-Maj A. 2010: Chrząszcze (Coleoptera). In: R. Jaskuła, G. Tończyk (eds). Owady (Insecta) Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Dyrekcja Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, Łódź: 45–72.
60. Klausnitzer B. 1996a. Käfer im und am Wasser. Westarp Wissenschaften, Spektrum Akademische Verlag, Magdeburg–Heidelberg–Berlin–Oxford. 237 pp.
61. Klausnitzer B. 1996b. Rote Liste Wasserkäfer. Mat. Naturschutz Landschaftspfl. 1996. 12 pp.
62. Kołodziejczyk A., Koperski P. 2000. Bezkręgowce słodkowodne Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. 252 pp.
63. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. 441 pp.
64. Kornobis S. 1979. Chrząszcze (Coleoptera) zbiorników wodnych Wolina i południowowschodniej części Uznamu. Bad. fizjograf. Pol. zach. (C) 32: 19–44.
65. Löbl I., Smetana A. (eds) 2003. Catalogue of Palaearctic Coleoptera: Vol. 1: Archostemata – Myxophaga – Adephaga. Apollo Books, Stenstrup. 819 pp.
66. Löbl I., Smetana A. (eds) 2004. Catalogue of Palaearctic Coleoptera: Vol. 2: Hydrophiloidea – Histeroidea – Staphylinoidea. Apollo Books, Stenstrup. 943 pp.
67. Lorenz J. 2010. Käferbeifange am Licht. Ent. Nachr. Ber. 54: 1–19.
68. Majewski T. 1994. The Laboulbeniales of Poland. Pol. bot. Stud. 7: 3–466.
69. Majewski T. 1998. Nowe i rzadkie Hydraenidae i Hydrochidae (Coleoptera) w Polsce. Acta ent. Silesiana 5–6: 21–23.
70. Menetrey N., Sager L., Lachavanne J.B., Oertli B. 2005. Looking for metrics to assess the trophic state of ponds. Macroinvertebrates and amphibians. Aquatic Conserv: Mar. Freshw. Ecosyst. 15: 653–664.
71. Mielewczyk S. 1984. Quantitative investigations on Odonata, Heteroptera and Coleoptera in a drainage channel near village of Turew (Poznań region). Acta hydrobiol. 25/26: 89–100.
72. Mielewczyk S. 2003a. Materiały do znajomości entomofauny (Odonata, Heteroptera, Coleoptera) jeziora Łekneńskiego. Studia Mater. Dziejów Pałuk 5: 33–45.
73. . Mielewczyk S. 2003b. Wiosenny stan entomofauny (Odonata, Heteroptera, Coleoptera) w rzece Warcie i zbiornikach przyrzecznych w Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra“ 7: 87–99.
74. . Moroz M., Pakulnicka J., Lukaszuk A. 2004. Fauna pluskwiaków (Heteroptera) i chrząszczy (Coleoptera) cieków wodnych dorzecza rzeki Berezyna w Berezinskim Rezerwacie Biosfery (Białoruś). Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 247–259.
75. Moroz M.D. 1995. Water beetles (Coleoptera) of the Berezinky Biosphere Reserve, Belarus. Latissimus 5: 3–4.
76. Najbar B., Szuszkiewicz E., Zieleniewski W. 1999. Wody Środkowego Nadodrza. Zielona Góra. 167 pp.
77. Nijboer R., Verdonschot P., Piechocki A., Tończyk G., Klukowska M. 2006. Characterisation of Pristine river systems and their use as reference conditions for Dutch river systems. Alterra, Wageningen. 221 pp.
78. Nilsson A. N., Holmen M. 1995. The aquatic Adephaga (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark. II. Dytiscidae. E. J. Brill, Leiden–New York–Koln. 192 pp.
79. Nuckowska K., Krzyżanowska I. 2006. Fauna and flora of two city-centre water reservoirs in Gorzów Wielkopolski. Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. 3: 153–159.
80. Pakulnicka J. 2006. Chrząszcze wodne (Coleoptera) Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. In: Banaszak J., Tobolski K. (eds). Park Narodowy Bory Tucholskie u progu nowej dekady. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz: 229–238.
81. Pakulnicka J., Bartnik W. 1999. Changes in the fauna of aquatic beetles (Coleoptera aquatica) in Lake Luterskie (Olsztyn Lake District) in 1981–1993. Fragm. faun. 42: 71–93.
82. Pakulnicka J., Nowakowski J. 2012. The effect of hydrological connectivity on water beetles fauna in water bodies within the floodplain of a lowland river (Neman river, Belarus). Oceanol. hydrobiol. St. 41: 7–17.
83. Pakulnicka J., Zawal A. 2007. Chrząszcze wodne (Coleoptera) rezerwatu „Jezioro Szare” i zbiorników usytuowanych w jego sąsiedztwie. Parki Nar. Rez. Przyr. 25: 121–133.
84. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. In: Z. Głowaciński (ed.). Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 88–110.
85. Przewoźny M. 2002. Nowe dla Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej kałużnice (Coleoptera: Hydrophilidae). Wiad. entomol. 21: 183–184.
86. Przewoźny M. 2004c. Chrząszcze (Insecta: Coleoptera) okolic Obrzycka w Puszczy Noteckiej. Bad. fizjograf. Pol. Zach. (C) 50: 57–66.
87. Przewoźny M. 2007: Chrząszcze (Coleoptera) okolic Jeziora Maltańskiego w Poznaniu. Nowy Pam. fizjograf., 5(2006): 29–48.
88. Przewoźny M., Barłożek T. 2007: Nowe stanowiska rzadziej spotykanych Hydrophiloidea i Hydraenidae (Staphylinoidea) w Polsce. Wiad. entomol. 26: 122–123.
89. Przewoźny M., Barłożek T. 2008. Nowe stwierdzenia Hydrovatus cuspidatus (Kunze) i Dytiscus circumflexus Fabr. (Coleoptera: Dytiscidae) w Polsce. Wiad. entomol. 27: 55–56.
90. Przewoźny M., Buczyński P., Greń C., Ruta R., Tończyk G. 2011. New localities of Elmidae (Coleoptera: Byrrhoidea), with a revised checklist of species occurring in Poland. Pol. Jour. Ent. 80: 365–390.
91. Przewoźny M., Buczyński P., Mielewczyk S. 2006. Chrząszcze wodne (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Byrrhoidea) doliny Bugu w województwie lubelskim (południowo-wschodnia Polska). Nowy Pam. fizjograf. 4: 23–54.
92. Przewoźny M., Lubecki K. 2004. Nowe stanowiska rzadziej spotykanych przedstawicieli wodnych chrząszczy (Coleoptera: Dytiscidae, Spercheidae, Hydrophilidae) w Polsce. Wiad. entomol. 23: 215–220.
93. Przewoźny M., Lubecki K. 2006a. Nowe stanowiska rzadziej spotykanych przedstawicieli chrząszczy wodnych z rodziny pływakowatych (Coleoptera: Dytiscidae) w Polsce. Wiad. entomol. 25: 157–163.
94. Przewoźny M., Lubecki K. 2006b. New localities of Rhantus (Rhantus) incognitus in Western Poland (Coleoptera: Dytiscidae). Entomol. Probl. 36: 91–92.
95. Przewoźny M., Lubecki K. 2006c. Nowe stanowiska rzadziej spotykanych przedstawicieli wodnych chrząszczy z nadrodziny kałużnic (Coleoptera: Hydrophiloidea) i rodziny Hydraenidae (Coleoptera: Staphylinoidea) w Polsce. Wiad. entomol. 25: 213–217.
96. Przewoźny M., Lubecki K. 2011. Nowe stanowiska Dytiscus latissimus Linnaeus, 1758 i Graphoderus bilineatus (DeGeer, 1774) (Coleoptera: Dytiscidae) w Polsce. Wiad. entomol. 30: 261–263.
97. Przewoźny M., Lubecki K. 2012. Nowe stanowiska Hydrophilus (Hydrophilus) piceus (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Hydrophilidae) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Wiad. entomol. 31: 42–43.
98. Przewoźny M., Mazur M., 2007: Materials to knowledge of aquatic and hygrophilous beetles (Coleoptera: Dytiscidae, Hydrophilidae, Heteroceridae) of the Opole Silesia region. Opole Sc. Soc. Nat. J. 40: 49–51.
99. Przewoźny M., Michalski W., 2007: Hygrotus (Coelambus) nigrolineatus (Steven, 1808) (Coleoptera: Dytiscidae) – nowe stanowisko rzadkiego pływaka w Polsce. Wiad. entomol. 26: 58.
100. Przewoźny M., Ruta R. 2010. Nowe stanowiska chrząszczy z rodziny Hydraenidae (Coleoptera: Staphylinoidea) wraz z krytyczna listą gatunków występujących w Polsce. Wiad. entomol. 29: 141–155.
101. Renner K., Messutat J. 2007. Untersuchungen zur Käferfauna der Umgebung von Skwierzyna im westlichen Polen (Wielkopolska). Coleo 8: 16–20.
102. Ribera I., Foster G. N. 1993. Uso de los Coleopteros acuaticos como indicadores biologicos (Coleoptera). Elytron 4: 61–75.
103. Rosadziński S. 2007. Szata roślinna. [in:] L. Jerzak, G. Gabryś (eds.). Leśny Kompleks Promocyjny „Bory Lubuskie”: 41–64.
104. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz. U. 2011 nr 237 poz. 1419.
105. RPMŚ [Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Środowiska] 2005. Raport dla Obszaru Dorzecza Odry z realizacji art. 5 i 6, zał. II, III, IV Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. 291 pp.
106. Ruta R. 2007. Chrząszcze (Insecta: Coleoptera) kserotermicznych Wzgórz Byszewickich w Dolinie Noteci. Nowy Pam. Fizjograf. 5(2006): 49–106.
107. Ruta R. 2009. Chrząszcze (Insecta: Coleoptera) Rynny Jezior Kuźnickich ze szczególnym uwzględnieniem rezerwatu przyrody „Kuźnik”. In: P. M. Owsianny (ed.) Rynna Jezior Kuźnickich i rezerwat przyrody Kuźnik – bioróżnorodność, funkcjonowanie, ochrona i edukacja. Muzeum Stanisława Staszica w Pile: 150–177.
108. Ruta R., Stachowiak M., Aleksandrowicz O. 2006. The first record of Paracymus aeneus (Germar, 1824) (Coleoptera: Hydrophilidae) in Poland with notes on halophilous and halobiontic Hydrophilidae and Hydraenidae in Polish fauna. Pol. P. ent. 75: 359–368.
109. Sánchez-Fernández D., Abellán P., Mellado A., Velasco J., Millán A. 2006. Are Water Beetles Good Indicators of Biodiversity in Mediterranean Aquatic Ecosystems? The Case of the Segura River Basin (SE Spain). Biodiv. Conserv. 15 (14): 4507–4520.
110. Schöll F. 2003. Makrozoobentos Odry 1998–2001. Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem. Wrocław. 49 pp.
111. Scholz M. F. R. 1927. 7. Beitrag zur Kenntnis und Verbreitung paläarktischer Dytisciden (Col.). Col. Centralbl. 3: 134–151.
112. . Sienkiewicz P., Konwerski S. 2005. Rare and endangered beetles (Coleoptera) from Krajkowo Nature Reserve in the middle course of the Warta river in Western Poland. [In:] J. Skłodowski, S. Huruk, S. Barševskis, S. Tarasiuk (eds.). Protection of Coleoptera in the Baltic Sea Region. Warsaw University Press, Warsaw: 57–63.
113. Spitzenberg D. 2009. Korrektur zu „Die Käfer des Wittenberger Raumes“ von Wolfgang Bäse. Halophila 53: 23–24.
114. Ścibior R., Nieoczym M., Stryjecki R., Klosskowski J. 2008. Macroplea appendiculata (Panzer, 1794) (Coleoptera: Chrysomelidae: Donaciinae) – nowe stanowiska rzadkiej stonki w Polsce. Wiad. entomol. 27: 58–59.
115. Thakare V. G., Zade V. S. 2011. Diversity, Abundance and Species Composition of Water Beetles (Coleoptera: Dytiscidae, Hydrophilidae and Gyrinidae) in Kolkas Region of Melghat Tiger Reserve, Central India. Acad. J. Ent. 4: 64–71.
116. Warchałowski A. 1985. Fauna Polski, 10. Chrysomelidae – Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część I (część ogólna oraz podrodziny: Donaciinae, Orsodacninae, Synetinae, Zeugophorinae i Criocerinae). PWN, Warszawa. 373 pp.
117. Więźlak W. W. 1986. Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX, Chrząszcze – Coleoptera. Zeszyt 48, 49. Parnidae, Limniidae, Psephenidae. PWN, Warszawa–Wrocław, 66 pp.
118. Wilżak T., Żurawlew P. 2008. Przyroda powiatu pleszewskiego. Starostwo Powiatowe w Pleszewie, Pleszew. 146 pp.
119. Z awal A., Buczyński P., Pietrzak L. 2004. Aquatic invertebrates of the lowland peatbog Krępskie Bagno (Northern Poland). In: L. Wołejko, J. Jasnowska (eds). The Future of Polish Mires. Agriculture University of Szczecin, Szczecin: 199–204.
120. Z immermann A. 1931. Monographie der paläarktischen Dytisciden. II. Hydroporinae (2. Teil: Die Gattung Hydroporus Clairv.). Koleopt. Rdsch. 17: 97–159.

10.2478/v10067-012-0022-z

Hieronim Golczyk

---

Department of Molecular Biology, Institute of Biotechnology, John Paul II Catholic University of Lublin, Konstantynów 1i, 20-708, Lublin, Poland, e-mail: h.golczyk@wp.pl

Tradescantia spathacea (syn. Rhoeo spathacea) jako tzw. permanentna heterozygota translokacyjna jest cennym organizmem modelowym do rozwiązywania ważnych problemów współczesnej cytogenetyki. Wśród nich są: kompleksowe chromosomowe rearanżacje, koniugacja i segregacja translokacyjnych segmentów, relacja pomiędzy crossing-over a procesami związanymi z koniugacją. W niniejszym artykule został przedstawiony istniejący stan wiedzy dotyczącej cytogenetyki T. spathacea oraz zostały poruszone najważniejsze zagadnienia z nią związane.

As a favorable PTH (permanent translocation heterozygosity) model, Tradescantia spathacea (synon. Rhoeo spathacea) offers an unusual opportunity to address crucial cytogenetic problems, among them complex chromosome rearrangements, recognition and segregation of translocated genome parts, the relation of crossing-over to synaptic processes. Here I present the existing knowledge on T. spathacea with the intention to reestablish it for advanced cytogenetic research.

chromosomes, karyotype evolution, meiosis, meiotic ring, Rhoeo, permanent translocation heterozygosity (PTH), rDNA, Tradescantia spathacea, translocations

chromosomy, ewolucja kariotypu, mejoza, pierścień mejotyczny, Rhoeo, permanentna heterozygotyczność translokacyjna (PTH), rDNA, Tradescantia spathacea, translokacje

1. Akemine T. 1937. Non-disjunction of the meiotic chromosomes in Rhoeo discolor Hance. Jap. J. Genet. 13, 31–36.
2. Baker R. F., Mertens T. R. 1975. Meiosis in variegated and anthocyjaninless varieties of Rhoeo. J. Hered. 66, 381–383.
3. Barzel A., Kupiec M. 2008. Finding a match: how do homologous sequences get together for recombination? Nat. Rev. Genet. 9, 27–37.
4. Belling J. 1927. The attachments of chromosomes at the reduction division in flowering plants. J. Genet. 18, 177–205.
5. Bhaduri P. N. 1942. Application of new technique to cytogenetical reinvestigation of the genus Tradescantia. J. Genet. 44, 87–127.
6. Britton-Davidian J., Cazaux B., Catalan J. 2012. Chromosomal dynamics of nucleolar organizer regions (NORs) in the house mouse: micro-evolutionary insights. Heredity 108, 68–74.
7. Brown S. P., Levin D. A. 2011. Social dilemmas among supergenes: intragenomic sexual conflict and a selfing solution in Oenothera. Evolution 65, 3360–3367.
8. Burnham C. R. 1956. Chromosomal interchanges in plants. Bot. Rev. 22, 419–552.
9. Burns J. H., Faden R. B., Steppan S. J. 2011. Phylogenetic studies in the Commelinaceae subfamily Commelinoideae inferred from nuclear ribosomal and chloroplast DNA sequences. Syst. Bot. 36, 268–276.
10. Carniel K. 1960. Beitrage zum Sterilitäts- and Befruchtungsproblem von Rhoeo discolor. Chromosoma 11, 456–462.
11. Church K., Moens P. B. 1976. Centromere behaviour during interphase and meiotic prophase in Allium fistulosum from 3-D E.M. reconstruction. Chromosoma 56, 249–263.
12. Cleland R. E. 1972. Oenothera. Cytogenetics and Evolution. Academic Press, London and New York.
13. Coleman L. C. 1941. The relation of chromocenters to the differential segments in Rhoeo discolor Hance. Am. J. Bot. 28, 742–748.
14. Cuadrado A., Golczyk H., Jouve N. 2009. A novel, simple and rapid nondenaturing FISH (NDFISH) technique for the detection of plant telomeres. Potential used and possible target structures detected. Chromosome Res. 17, 755–762.
15. Darlington C. D. 1929. Chromosome behaviour and structural hybridity in the Tradescantiae. J. Genet. 21, 207–286.
16. Darlington C. D. 1931. The cytological theory of inheritance in Oenothera. J. Genet. 24, 405– 474.
17. Darlington C. D. 1937. Chromosome behaviour and structural hybridity in the Tradescantiae. II. J. Genet. 35, 259–280.
18. Desai S. 1965. A cytological study of a triploid Rhoeo discolor. Cytologia 30, 260–265.
19. Dietrich W., Wagner W. L., Raven P. H. 1997. Systematics of Oenothera section Oenothera subsection Oenothera (Onagraceae). Sys. Bot. Monogr. 50. The American Society of Plant Taxonomists.
20. Emerson S. 1935. The genetic nature of De Vries’s mutations in Oenothera lamarckiana. Am. Nat. 69, 545–559.
21. Faden R. B. 1998. Commelinaceae. In: The Families and Genera of Vascular Plants 4, Ed. Kubitzki K., Berlin, Springer, pp. 109–127.
22. Ferdous M., Higgins J. D., Osman K., Lambing C., Roitinger E., Mechtler K., Armstrong S. J., Perry R., Pradillo M., Cuñado N., Franklin F. C. 2012. Inter-homolog crossing-over and synapsis in Arabidopsis meiosis are dependent on the chromosome axis protein AtASY3. PLoS Genet. 8(2), e1002507.
23. Flagg R. O. 1958. A mutation and an inversion in Rhoeo discolor. J. Hered. 49, 185–188.
24. Garcia-Velazquez A. 1991. Cytogenetical studies in Rhoeo spathacea (Commelinaceae). I. A desynaptic and second division restitution mutant. Genome 34, 895–899.
25. Garcia-Velazquez A. 1994. A desynaptic mutant in Rhoeo spathacea (Commelinaceae). Caryologia 59, 399–404.
26. Gernand D., Golczyk H., Rutten T., Ilnicki T., Houben A., Joachimiak A. J. 2007. Tissue culture triggers chromosome alterations, amplification and transposition of repeat sequences in Allium fistulosum. Genome 50, 435–442.
27. Gladstone M. N., Obeso D., Chuong H., Dawson D. S. 2009. The synaptonemal complex protein Zip1 promotes bi-orientation of centromeres at meiosis I. PLoS Genet. 5, e1000771.
28. Golczyk H. 2011. Cytogenetics of the permanent translocation heterozygote Rhoeo spathacea var. variegata. Implications for complex chromosome rearrangements in Rhoeo. Caryologia 64, 325–334.
29. Golczyk H. 2011. Breakdown of the balanced lethals in Rhoeo. The structure of the alethal Renner complex of the homozygotic stock of Rhoeo. Cytogenet. Genome Res. 134, 229–233.
30. Golczyk H. 2011. The arrangement of pericentromeres during meiotic prophase I in the permanent translocation heterozygote Rhoeo spathacea. Caryologia 64, 197–202.
31. Golczyk H. 2011. Structural heterozygosity, duplication of telomeric (TTTAGGG)n clusters and B chromosome architecture in Tradescantia virginiana L. Cytogenet. Genome Res. 134, 234– 242.
32. Golczyk H., Joachimiak A. 2003. NORs in Rhoeo revisited. Caryologia 56, 31–35.
33. Golczyk H., Hasterok R., Joachimiak A. J. 2005. FISH-aimed karyotyping and characterization of Renner complexes in permanent heterozygote Rhoeo spathacea . Genome 48, 145–153.
34. Golczyk H., Musiał K., Rauwolf U., Meurer J., Herrmann R. G., Greiner S. 2008. Meiotic events in Oenothera – a non-standard pattern of chromosome behaviour. Genome 51, 952–958.
35. Golczyk H., Joachimiak A., Hasterok R. 2008. Pericentromeric GC-rich chromatin in Rhoeo. Evidence from soma and germ-line. Caryologia 61, 388–391.
36. Golczyk H., Hasterok R., Szklarczyk M. 2010. Ribosomal DNA, tri- and bipartite pericentromeres in the permanent translocation heterozygote Rhoeo spathacea. Cell. Mol. Biol. Lett. 15, 65–664.
37. Goldblatt P. 1980. Uneven diploid chromosome numbers and complex heterozygosity in Homeria (Iridaceae). Sys. Bot. 5, 337–340.
38. Grant V. 1975. Genetics of Flowering Plants. Columbia University Press. New York and London.
39. Grützner F., Ashley T., Rowell D. M., Marshall Graves J. A. 2006. How did the platypus get its sex chromosome chain? A comparison of meiotic multiples and sex chromosomes in plants and animals. Chromosoma 115, 75–88.
40. H arte C. 1994. Oenothera. Contributions of a plant to biology In: Frankel R, Grossman M, Linskens HF, Maliga P and Riley R (eds.). Monographs on Theoretical and Applied Genetics. Verlag. Berlin, Heidelberg, New York.
41. H aselwarter A. 1937. Untersuchungen zur Physiologie der Meiosis V. Z. Bot. 31, 273–328.
42. H ernández-Hernández A, Vázquez-Nin G. H., Echeverría O. M., Recillas-Targa F. 2009. Chromatin structure contribution to the synaptonemal complex formation. Cell. Mol. Life. Sci. 66, 1198–208.
43. H olsinger K. E., Ellstrand N. C. 1984. The evolution and ecology of permanent translocation heterozygotes. Am. Nat. 124, 48– 71.
44. H iggins J. D., Perry R. M., Barakate A., Ramsay L., Waugh R., Halpin C., Armstrong S. J, Franklin F. C. 2012. Spatiotemporal asymmetry of the meiotic program underlies the predominantly distal distribution of meiotic crossovers in barley. Plant Cell 24, 4096–40109.
45. H uang M., Li H., Zhang L., Gao F., Wang P., Hu Y., Yan S., Zhao L., Zhang Q., Tan J., Liu X., He S., Li L. 2012. Plant 45S rDNA clusters are fragile sites and their instability is associated with epigenetic alterations. PLoS One. 7(4), e35139.
46. H unt D. R. 1986. Campelia, Rhoeo, Zebrina united with Tradescantia. Kew Bull. 41, 401–405.
47. Inagaki A., Schoenmakers S., Baarends W. M. 2010. DNA double strand break repair, chromosome synapsis and transcriptional silencing in meiosis. Epigenetics 5, 255–266.
48. Jahan B., Vahidy A. A. 1994. Meiotic chromosome configurations in Rhoeo spathacea (Swartz) Stearn. Pak. J. Bot. 26, 63–67.
49. James S. H. 1965. Complex hybridity in Isotoma petraea. I. The ocurrence of interchange heterozygosity, autogamy and balanced lethal system. Heredity 20, 341–353.
50. Jin Q., Trelles-Sticken E., Scherthan H., Loidl J. 1998. Yeast nuclei display prominent centromere clustering that is reduced in nondividing cells and meiotic prophace. J. Cell Biol. 141, 21–29.
51. Johnson M. T. J. 2011. The contribution of evening primrose (Oenothera biennis) to a modern synthesis of evolutionary ecology. Popul. Ecol. 53, 9–21.
52. Johnson M. T. J., FitzJohn R. G., Smith S. D., Rausher M., D., Otto S. P. 2011. Loss of sexual recombination and segregation is associated with increased diversification in evening primroses. Evolution 65, 3230–3240.
53. Kato K. 1930. Cytological studies of pollen mother cells of Rhoeo discolor Hance, with special reference to the question of the mode of syndesis. Mem. Coll. Sci. Kyoto Imp. Univ. Ser. B. 5, 139–161.
54. Kenton A., Davies A., Jones K. 1987. Identification of Renner complexes and duplications in permanent hybrids of Gibasis pulchella (Commelinaceae). Chromosoma 95, 424–434.
55. Kirkpatrick M. 2010. How and why chromosome inversions evolve. PLoS Biol. 8, e1000501.
56. Koller P. 1932. Further studies in Tradescantia virginiana var. humilis and Rhoeo discolor. J. Genet. 26, 81–96.
57. Kumar K. K, Nagpal R., Arun A. 2011. Spectrum of chromosomal configurations in pollen mother cells of Rhoeo spathacea (Swartz) Stearn. Caryologia 64, 135–146.
58. Langeland K. A., Craddock Burks K (Eds.). 1998. Identification and biology of non-native plants in Florida’s natural areas. University of Florida, Gainesville, pp: 24–25.
59. Levin D. A. 2002. The Role of Chromosomal Change in Plant Evolution. Oxford series in Ecology and Evolution. Oxford University Press, New York.
60. Lin Y. J. 1979a. Chromosome distribution and catenation in Rhoeo spathacea var. concolor. Chromosoma 71, 109–127.
61. Lin Y. J. 1979b. Fine structure of meiotic prophase chromosomes amd modified synaptonemal complexes in diploid and triploid Rhoeo spathacea. Chromosoma J. Cell Sci. 37, 69–84.
62. Lin Y. J. 1980. Chromosome behaviour of Rhoeo spathacea var. variegata. Cytobios 27, 113– 128.
63. Lin Y. J. 1982. Temperature and chiasma formation in Rhoeo spathacea var. variegata. Genetica 60, 25–30.
64. Lin Y. J., Paddock E. F. 1973a. Ring-position and frequency of adjacent distribution of meiotic chromosomes in Rhoeo spathacea. Am. J. Bot. 60, 685–690.
65. Lin Y. J., Paddock E. F. 1973b. Ring-position and frequency of chiasma failure in Rhoeo spathacea. Am. J. Bot. 60, 1023–1027.
66. Lin Y. J., Paddock E. F. 1978. Identification of complexes in a spntaneous triploid Rhoeo spathacea. Chromosoma 67, 97–108.
67. Maguire M. P. 1995. Is the synaptonemal complex a disjunction machine? J. Hered. 86, 330– 340.
68. Mertens T. 1973. Meiotic chromosome behaviour in Rhoeo spathacea. J. Hered. 64, 365–368.
69. McKim K. S., Green-Marroquin B. L., Sekelsky J. J., Chin G., Steinberg C., Khodoson R., Hawley R. S. 1998. Meiotic synapsis in the absence of recombination. Science 279, 876–878.
70. McQuade H. A., Wells B. 1975. The synaptinemal complex in Rhoeo spathacea. J. Cell Sci. 17, 349–369.
71. Moens P. B. 1972. Fine structure of chromosome coiling at meiotic prophase in Rhoeo discolor. Can. J. Genet. Cytol. 14, 801–808.
72. Natarajan A.T., Natarajan S. 1972. The heterochromatin of Rhoeo discolor. Hereditas 72, 323– 330.
73. Östergren G. 1951. The mechanism of co-orientation in bivalents and multivalents. The theory of orientation by pulling. Hereditas 37, 85–156.
74. Pettenati M. J. 1987. Giemsa C-banding of Rhoeo (Commelinaceae). Genetica 74, 219–224.
75. Poddar S., Datta A. K., Dana S. 1998. Cytogenetics of desynaptic mutants in homozygote stock of Rhoeo spathacea var. concolor. The Nucleus 41, 115-119.
76. Rauwolf U., Golczyk H., Meurer J., Herrmann R. G., Greiner S. 2008. Molecular marker systems for Oenothera genetics. Genetics 180, 1289–1306.
77. Rauwolf U., Greiner S, Mráček J., Rauwolf M., Golczyk H., Mohler V., Herrmann R. G., Meurer J. 2011. Uncoupling of sexual reproduction from homologous recombination in homozygous Oenothera species. Heredity, 107: 87–94.
78. Rickards G. K. 1983. Orientation behavior of chromosome multiples of interchange (reciprocal translocation) heterozygotes. Ann. Rev. Genet. 17, 443–498.
79. Rosales-Reyes T., de la Garza M., Arias-Castro C., Rodríguez-Mendiola M., Fattel-Fazenda S., Arce-Popoca E., Hernández-García S., Villa-Treviño S. 2008. Aqueous crude extract of Rhoeo discolor, a Mexican medicinal plant, decreases the formation of liver preneoplastic foci in rats. J. Ethnopharmacol. 115, 381–386.
80. Satterfield S. K., Mertens T. R. 1972. Rhoeo spathacea: A tool for teaching meiosis and mitosis. J. Hered. 63, 375–378.
81. Sax K. 1931. Chromosome ring formation in Rhoeo discolor. Cytologia 3, 36–53.
82. Sax K, Anderson E. 1933. Segmental interchange in chromosomes of Tradescantia. Genetics 18, 53–67.
83. Schubert I., Wobus U. 1985. In situ hybridization confirms jumping nucleolus organizing regions in Allium. Chromosoma 92, 143–148.
84. Stack S. M., Soulliere D. L. 1984. The relation between synapsis and chiasma formation in Rhoeo spathacea. Chromosoma 90, 72-83.
85. Stearn W. T. 1957. The boat-lily (Rhoeo spathacea). Baileya 5, 195–198.
86. Stebbins G. L. 1950. Variation and evolution in plants. Columbia University Press, New York.
87. Suzuki T., Ide N., Tanaka I. 1997. Immunocytochemical visualization of the centromeres during male and female meiosis in Lilium longiflorum. Chromosoma 106, 435–445.
88. Swanson C. P. 1940. The distribution of inversions in Tradescantia. Genetics 25, 438–465.
89. Takeo S., Hawley R. S. 2012. Rumors of its disassembly have been greatly exaggerated: the secret life of the synaptonemal complex at the centromeres PLoS Genet. 8(6), e1002807.
90. Thomas H. M., Harper J. A., Morgan W. G. 2001. Gross chromosome rearrangements are occurring in an accession of the grass Lolium rigidum. Chromosome Res. 9, 585–590.
91. Tilquin J. P. 1981. An unusual case of a complex heterozygote presenting no taxonomical problem in Chelidonium majus L. (Papaveraceae). Experientia 37, 341–342.
92. Tschermak-Woess E. 1947. Cytologische und embryologische untersuchungen an Rhoeo discolor. Öesterr. Bot. Z. 94, 128–135.
93. Veltsos P., Keller I., Nichols R. A. 2009. Geographically localised bursts of ribosomal DNA mobility in the grasshopper Podisma pedestris. Heredity 103, 54–61.
94. Verma S. C., Ohri D. 1979. Breakdown of the classical meiotic system in Rhoeo spathacea (Commelinaceae). Cytologia 44, 91–102.
95. Verma RC, Vyas P, Raina SN. 1992. The effect of colchicine on meiosis in the Rhoeo discolor stabile complex translocation heterozygote. Genome 35, 611–613.
96. Walters M. S., Gerstel D. U. 1948. A cytological investigation of a tetraploid Rhoeo discolor. Am. J. Bot. 35, 141–150.
97. Wimber D. E. 1968. The nuclear cytology of bivalent and ring-forming rhoeos and their hybrids. Am. J. Bot. 55, 572–574.
98. Williams E., Heslop-Harrison J. 1975. Membrane-bounded cisternae associated with the chromosomes at first meiotic metaphase in microsporocytes of Rhoeo spathacea. Protoplasma 86, 285–289.
99. Y ouds J. L., Boulton S. J. 2011. The choice in meiosis – defining the factors that influence crossover or non-crossover formation. J. Cell Sci. 124, 501–513.
100. Z immermann E. 1968. Mechanismus der nondisjunktionalen Chromosomenverteilung und die Ursachen der Pollensterilität bei Rhoeo spathacea. Chromosoma 25, 215–248.

10.2478/v10067-012-0023-y

Anna Rychła ¹, Edyta Buczyńska ²

---

¹ Osiedlowa 12, Płoty, PO-66-016 Czerwieńsk, Poland; e-mail: an.rychla@gmail.com
² Department of Zoology, Animal Ecology and Wildlife Management, University of Life Sciences, Akademicka 13, PO-20-033 Lublin, Poland; e-mail: edyta.buczynska@gmail.com

Wiedza na temat rozmieszczenia chruścików (Trichoptera) w środkowo-zachodniej Polsce, będącej częścią krainy faunistycznej Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (WKL) jest wciąż uboga w porównaniu do innych regionów. W celu uzupełnienia tej informacyjnej luki w roku 2011 przeprowadzono inwentaryzację wybranego obszaru w tej części kraju. Celem pracy było wstępne określenie różnorodności gatunkowej oraz gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich w tej części WKL. Próby pobrano z 63 stanowisk obejmujących szerokie spektrum typów siedlisk a następnie przeanalizowano przy użyciu różnych wskaźników ekologicznych. Ogółem stwierdzono 75 gatunków chruścików, w tym 46 i 51 odpowiednio w postaci larw i osobników dorosłych. Wśród stwierdzonych gatunków jeden jest chroniony (Crunoecia irrorata), 5 znajduje się na Polskiej Czerwonej Liście (Erotesis baltica, Hydropsyche bulgaromanorum, Ylodes simulans, Limnephulus borealis and L. fuscinervis) a 11 nie było dotychczas podanych z WKL. Z całości materiału gatunkiem o najwyższej dominacji i frekwencji był Limnephilus flavicornis. Natomiast aż 50 gatunków stwierdzono w mniej niż 5% stanowisk. Najwyższą liczbę gatunków zanotowano w rzekach i stawach rybnych, odpowiednio 33 i 32, natomiast najmniejszą w źródłach (5 gatunków) oraz na torfowiskach (6 gatunków). Najwyższą różnorodnością gatunkową mierzoną według wskaźnika PIE charakteryzowały się również stawy rybne (0.90) i rzeki (0.85), natomiast najniższą wartość PIE (0.60) stwierdzono w strumieniach. Pod względem udziału gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich najbardziej cenne okazały się rzeki oraz stawy rybne, a także w mniejszym stopniu jeziora oraz źródła. Reasumując, badany obszar charakteryzuje się dużym bogactwem oraz różnorodnością gatunkową chruścików mających znaczenie dla ochrony bioróżnorodności w środkowo-zachodniej Polsce. Najbardziej cennymi typami siedlisk dla zachowania bogactwa, różnorodności oraz dla gatunków rzadkich i zagrożonych są rzeki oraz stawy hodowlane.

The information about the distribution of caddisflies (Trichoptera) in mid-western Poland being a part of the Wielkopolsko-Kujawska Lowland (WKL) faunistic region is still scarce compared to other regions. To close the knowledge gap, we investigated caddisflies larvae and occasionally imagines in a selected area in mid-western Poland in 2011. The aim was the preliminary estimation of species richness and abundance of protected, rare and endangered species in this part of WKL. For the study 63 sampling sites representing broad spectrum of habitat types were chosen and analysed with various ecological indices. In total, 75 species: 46 as larvae and 51 as imagines were found in the area. Among them, one protected species (Crunoecia irrorata), 5 listed in the Polish Red List (Erotesis baltica, Hydropsyche bulgaromanorum, Ylodes simulans, Limnephulus borealis and L. fuscinervis), and 11 species not reported for WKL yet were found in the area. In the whole material, the most frequent and dominant species was Limnephilus flavicornis. In contrast, 50 species were recorded in less than 5% of sites. The highest species richness was found in rivers and fish ponds with total number of 33 and 32 species, respectively, whereas the lowest one in springs (5 species) and bogs (6 species). The highest species diversity obtained with probability of intraspecific encounter (PIE) Index was found in fish ponds (0.90) and rivers (0.85) as well. In contrast, streams had the lowest PIE value (0.60) in the area. The most valuable habitat types with regard to protected, endangered and rare species were rivers and fish ponds, as well as lakes and streams of lower importance. To conclude, our investigation indicated a high species richness and diversity in the area, which was related to high habitat heterogeneity, thus having significant importance for biodiversity preservation in mid-western Poland. Moreover, fish ponds and rivers were the most valuable habitat types significantly contributing to species richness, diversity and preservation of rare and endangered species in this area.

diversity, species richness, rivers, ponds, springs, rare species, endangered species, protected species

różnorodność, bogactwo gatunkowe, rzeki, stawy, źródła, gatunki rzadkie, gatunki zagrożone, gatunki chronione

1. Abraszewska-Kowalczyk A., Kowalczyk J.K., Hejduk J., Przybylski M., Tuszewicki W. 2002. Świat zwierząt Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego. Mantis, Olsztyn, 101 pp.
2. Adamek H. 2004. Nowe stanowisko Crunoecia irrorata w Polsce. Trichopteron 13: 3.
3. Adamek H. 2006. Chruściki źródlisk jez. Kubek i kilka uwag o preferencjach siedliskowych Crunoecia irrorata w Polsce. Trichopteron 22: 4–6.
4. Adamek H., Czachorowski S. 2004. Chruściki (Trichoptera) Sierakowskiego Parku Krajobrazowego – wyniki wstępnych badań. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski 10,12: 199– 202.
5. Biesiadka E. 1980. Water beetles (Coleoptera) of the eutrophic Lake Zbęchy (Leszno voiv.). Pol. Ecol. Stud. 6: 263–275.
6. Buczyńska E. 2006. Chruściki (Trichoptera) Roztoczańskiego Parku Narodowego – stan poznania i perspektywy. Wiad. entomol. 25, Suppl. 2: 5–16.
7. Buczyńska E. 2010. Chruściki (Trichoptera) Roztocza. Dissertation, Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Biology and Earth Sciences, Lublin, 281 pp.
8. Buczyńska E. 2012. Caddisflies (Trichoptera) of the middle River Wieprz and its valley in the northern part of the Nadwieprzański Landscape Park. Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. 9: 5–15.
9. Buczyńska E. 2013. Caddisflies (Trichoptera) of the Poleski National Park – state of knowledge, threats and perspectives. In: K. Dyguś (ed.) The Natural Human Environment. Dangers, Protection, Management, Education. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Warszawa (in print).
10. Buczyński P., Serafin E. 2004. Pierwsze dane o chrząszczach (Coleoptera) i chruścikach (Trichoptera) zbiorników antropogenicznych parków krajobrazowych Łuku Mużakowa (Polska, Niemcy). Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 481–485.
11. Czachorowski S. 1988. Caddis larvae (Trichoptera) of the River Pasłęka (Northern Poland). Acta Hydrobiol. 30: 393–409.
12. Czachorowski S. 1996. Larwy chruścików (Trichoptera) jako wskaźniki w monitoringu wód płynących. III Warsztaty Bentologiczne. Możliwości wykorzystania fauny dennej dla biomonitoringu wód płynących w Polsce: 8–9.
13. Czachorowski S. 1997. Pierwsza informacja o chruścikach Trichoptera Z iemi Lubuskiej. Przegl. Przyr. 8:145–146.
14. Czachorowski S. 1998. A. Chruściki (Trichoptera) jezior Polski. Charakterystyka rozmieszczenia larw. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn, 156 pp.
15. Czachorowski S. 1998. B. Chruściki (Trichoptera) Puszczy Białowieskiej – stan poznania. Parki Nar. Rez. Przyr. 17: 49–54.
16. Czachorowski S. 1999. Chruściki (Trichoptera) źródeł Polski – stan poznania. In: E. Biesiadka, S. Czachorowski „Źródła Polski – stan badań, monitoring i ochrona”, Wyd. WSP w Olsztynie: 59–72.
17. Czachorowski S., Buczyński P. 2004. Chruściki w krajobrazie rolniczym: larwy Trichoptera Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 93–110.
18. Czachorowski S., Majewski T. 2003. Stan poznania chruścików (Trichoptera) obszarów chronionych Polski. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra” 7: 167–181.
19. Czachorowski S., Pietrzak L. 2002. Chruściki Trichoptera Pomorza – stan poznania rozmieszczenia regionalnego. Przegl. Przyr. 13: 75–90.
20. Czachorowski S., Pietrzak L. 2003. Klucz do oznaczania rodzin chruścików (Trichoptera) występujących w Polsce. Wyd. MANTIS, Olsztyn, 32 pp.
21. Czachorowski S., Piotrowska K. 2006. Chruściki (Trichoptera) Doliny Narwi między Wizną a Łomżą – ekologiczna charakterystyka rozmieszczenia. Drozdowskie Zesz. Przyr. 3: 13–35.
22. Czachorowski S., Serafin E. 2004. The distribution and ecology of Hydropsyche bulgaromanorum and Hydropsyche contubernalis (Trichoptera: Hydropsychidae) in Poland and Belarus. Lauterbornia 50: 85–98.
23. Czachorowski S., Buczyński P., Stryjecki R. 2000. Chruściki (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Parki Nar. Rez. Przyr. 19: 65–84.
24. Czachorowski S., Buczyński P., Walczak U., Pakulnicka J. 2000. Gatunki osłonowe (parasolowe) w ochronie owadów. Przegl. Przyr. 11: 139–148.
25. Czachorowski S., Serafin E., Buczyński P. 2002 (2004): Chruściki (Insecta: Trichoptera) województwa lubelskiego – rozmieszczenie i stan poznania. Przegl. Przyr. 13: 91–101. v Czachorowski S., Visinskiene G., Uherkovich A., Chvojka P., Kalnins M., Moroz M., Neu P., Pitsch T., Ivanov V. D., Goduńko R., Ujvarosi L. 2004. Europejskie ostoje entomofauny – chruściki (Trichoptera) obszarów chronionych Europy Środkowej i Wschodniej. Wiad. entomol. 23 Supl. 2: 57–65.
26. H urlbert, S. H. 1971. The non-concept of species diversity: a critique and alternative parameters. Ecology 52: 577–585.
27. Kopytek P., Majecki J. 1986. Skład gatunkowy chruścików (Trichoptera) rzeki Widawki przed wybudowaniem Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Acta Univ. Lodz. 4: 71–78.
28. Majecki J. 2006. Chruściki (Trichoptera) regionu łódzkiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 162 pp.
29. McAleece N., Gage J. D., Lambshead J., Patterson G. L. J. 1997. Biodiversity Professional. The Natural History Museum & The Scottish Association for Marine Science.
30. Najbar B., Szuszkiewicz E., Zieleniewski W. 1999. Wody Środkowego Nadodrza. Zielona Góra, 167 pp.
31. Raczyńska M., Żurawska J., Czachorowski S. 2000. Chruściki dwóch rzek Niziny Szczecińskiej (północno-zachodnia Polska). Przegl. Przyr. 11: 15–23.
32. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dziennik Ustaw 237, poz. 1419.
33. RPMŚ [Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Środowiska] 2005. Raport dla Obszaru Dorzecza Odry z realizacji art. 5 i 6, zał. II, III, IV Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 291 pp.
34. Rychła A., Buczyński P. 2013. Materials to the knowledge of the aquatic beetle fauna (Coleoptera) in mid-western Poland. Annales UMCS, Biologia 68: 7–38.
35. Serafin E. 2004. Species diversity of the cadisflies (Trichoptera) in the left-bank River Bug valley. Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr. 1: 195–201.
36. Serafin E., Czachorowski S. 2004. Zgrupowania chruścików (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 411–426.
37. Szczęsny B. 2002. Trichoptera Chruściki. In: Głowaciński Z. (ed.), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wyd. Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 76–79.
38. Szczęsny B., Majecki J. 2007. Chruściki (Trichoptera). In: W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Pilipiuk, E. Skibińska (eds). Fauna Polski. Tom II, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 387–397.
39. Tomaszewski C. 1965. Chruściki Trichoptera. Katalog Fauny Polski, cz. 28, PWN, Warszawa, 104 pp.

10.2478/v10067-012-0024-x

Paweł Buczyński ¹, Grzegorz Tończyk ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, PO-20-033 Lublin, Poland, pawbucz@gmail.com
² Department of Invertebrate Zoology and Hydrobiology, University of Łódź, Banacha 12/16,PO-90-237 Łódź, Poland, tonczyk.grzegorz@gmail.com

Wdzydzki Park Krajobrazowy leży w Borach Tucholskich, które należą do obszarów kluczowych dla ochrony ważek w Polsce. W latach 2002–2009 wykazano tu 55 gatunków ważek. Najważniejsze dla bogactwa gatunkowego ważek były jeziora i torfowiska sfagnowe. Wykazano: jeden gatunek z Czerwonej listy zwierząt IUCN, dwa z Czerwonej listy zwierząt Europy, dwa z Czerwonej listy ważek Polski, 10 chronionych prawnie w Polsce, 10 gatunków parasolowych. Najcenniejsze dla ochrony ważek były jeziora torfowiskowe i torfowiska sfagnowe. Faunę ważek badanego obszaru oceniono jako jedną z najbogatszych w Polsce. Podobnie wysoko oceniono faunę terenu badań pod względem: występowania gatunków stenotopowych, znaczenia dla ochrony gatunków rzadkich i zagrożonych oraz utrzymywania się modelowych odonatocenoz wielu rodzajów wód naturalnych. Wynika to głównie z jego leśnego charakteru oraz z dużego bogactwa, zróżnicowania i dobrego stanu zachowania wód powierzchniowych. Interesujący z zoogeograficznego punktu widzenia był rozwój niektórych gatunków ciepłolubnych w litoralu jezior. Może to wskazywać na zmianę termiki wód powierzchniowych, związaną z ociepleniem klimatu.

The Wdzydzki Landscape Park lies in the Tuchola Forests which are among the areas of key importance for conservation of dragonflies in Poland. In the years 2002–2009, 55 dragonfly species were recorded in the park and its buffer zone. Lakes and Sphagnum bogs housed the highest species richness. Among the recorded species, one is included in the IUCN Red List of Threatened Species, two in the European Red List, two in the Polish Red List, ten species legally protected in Poland and ten “umbrella species”. Peatbog lakes and Sphagnum bogs were most important for conservational issues. Dragonfly fauna of the studied area is among the species-richest in Poland. Its conservation value is high due to occurrence of stenotopic species, its importance for the conservation of rare and endangered species as well as for maintenance of odonatocoenoses typical of a range of natural waters. It results mostly from the forest coverage and high richness, variety and good ecological state of the surface waters. Interesting from the zoogeographical point of view was development of some thermophilic species in the lake littoral. It may be an indication of changes in thermal regime of surface waters, related to climate warming.

Odonata, dragonflies, Tuchola Forests, N Poland, faunistics, ecology, conservation

Odonata, ważki, Bory Tucholskie, Polska północna, faunistyka, ekologia, ochrona

1. Bernard R. 2000. Stan wiedzy o występowaniu i biologii Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) (Odonata: Cordulegastridae) w Polsce. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra” 4: 55–87.
2. Bernard R., Buczyński P. 2008. Stan zachowania i wybiórczość siedliskowa iglicy małej Nehalennia speciosa (Charpentier, 1840) w Polsce. Odonatrix 4: 43–60.
3. Bernard R., Buczyński P., Tończyk G. 2002. Present state, threats and conservation of dragonflies (Odonata) in Poland. Nat. Conserv. 59: 53–71
4. Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. A distribution atlas of dragonflies (Odonata) in Poland. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. 256 pp.
5. Bernard R., Wildermuth H. 2006. Nehalennia speciosa. In: IUCN 2006. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. Internet: www.iucnredlist.org
6. Blaszke A., Babul P. 2001. Ocena stanu czystości rzeki Wdy na odcinku od Jeziora Lubiszewskiego i Karpno do dopływu Trzebiochy. Sprawozdanie z letniego obozu naukowego Koła Chemików Politechniki Gdańskiej „Schodno 2001”. Naukowe Koło Chemików Politechniki Gdańskiej, Klub „Czyste Sudomie i Okolice”, Gdańsk – Kościerzyna. 40 pp.
7. Boczoń A. 2006. Charakterystyka warunków termiczno-pluwialnych w Puszczy Białowieskiej w latach 1950–2003. Leśne Pr. Bad. 2006: 57–72.
8. Bönsel A. 2001. Hat Aeshna subarctica (Walker, 1908) in Nordostdeutschland eine Überlebenschance? Die Entwicklung zweier Vorkommen im Vergleich zum gesamten Bestand in Mecklenburg/ Western Pomeriania. Natur Landsch. 76: 257–261,
9. Brockhaus T. 1990. Libellenbeobachtungen in Nordpolen. Notul. odonatol. 3: 81–96.
10. Brockhaus T., Reinhardt K. 1996. Drei neue Libellenarten für die Tucheler Heide, Bory Tucholskie (Nordpolen). Ent. Nachr. Ber. 40: 127.
11. Buczyńska E., Buczyński P., Lechowski L. 2007. Niektóre owady wodne (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera) Narwiańskiego Parku Narodowego – wyniki wstępnych badań. Parki Nar. Rez. Przyr. 26: 25–40.
12. Buczyński P. 1997. Ważki Odonata Poleskiego Parku Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 16: 41–62.
13. Buczyński P. 2001. Ważki (Insecta: Odonata) Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 20: 63–78.
14. Buczyński P. 2002. Materiały do poznania ważek (Odonata) Lubelszczyzny. Część II. Ważki w kolekcji Zakładu Zoologii UMCS w Lublinie. Wiad. ent. 21: 5–10.
15. Buczyński P. 2003. Ważki (Odonata) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra” 7: 65–85.
16. Buczyński P. 2004a. Coenagrion armatum (Charpentier, 1840), łątka zielona. In: Z. Głowaciński, J. Nowacki (eds). Polska czerwona księga zwierząt, Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków–Poznań, pp.: 52–54.
17. Buczyński P. 2004b. Ważki (Odonata) Poleskiego Parku Narodowego i jego otuliny: nowe dane i podsumowanie badań z lat 1985–2003. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 381–394.
18. Buczyński P. 2007. Ważki (Insecta: Odonata) doliny Bugu między Gołębiami i Włodawą. Nowy Pam. fizjograf. 5: 3–26.
19. Buczyński P. 2008. Ważki (Odonata) Lasów Kozłowieckich. Odonatrix 4: 33–42.
20. Buczyński P., Dawidowicz Ł., Jarska W., Tończyk G. 2012. On the occurrence of Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) (Odonata: Cordulegastridae) in north-eastern Poland. Zool. Ecol. 22: 198–202.
21. Buczyński P., Łabędzki A. 2013 (in press). “Janowskie Forests” Landscape Park as a hotspot of dragonfly (Odonata) species diversity in Poland. In: K. Dyguś (ed.) The natural human environment. Dangers, protection, management, education. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Warszawa.
22. Buczyński P., Pakulnicka J. 2000. Odonate larvae of gravel and clay pits in the Mazurian Lake District (NE Poland), with notes on extremely northern localities of some Mediterranean species. Notul. odonatol. 5: 69–72.
23. Buczyński P., Tończyk G. 2004. Rola parków narodowych w ochronie ważek (Odonata) w Polsce. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 357–380.
24. Buczyński P., Tończyk G. 2006. Ważki odnotowane w Białowieży podczas Konferencji Naukowej Polskiej Platformy Bioróżnorodności (23–24.04.2004) i 45. Zjazdu PTEnt. (17– 19.09.2004). Odonatrix 2: 20–21.
25. Buczyński P., Zawal A., Filipiuk E. 2002. Neue Nachweise von Orthetrum albistylum in Nordpolen: Erweitert sich sein Verbreitungsgebiet in Mitteleuropa? (Odonata: Libellulidae). Libellula 21: 15–24.
26. Buczyński P., Żurawlew P., Michalczuk W. 2010. Nowe dane o występowaniu Crocothemis erythraea (Brullé, 1832) (Odonata: Libellulidae) w Polsce. Odonatrix 6: 50–60.
27. Cios S. 1997. O lipieniach Wdy. Pstrąg i Lipień 5: 1–5.
28. Corbet P.S. 2006. Forest as habitats for dragonflies (Odonata). In: A. Cordero Rivera (ed.). Forest and dragonflies. Fourth WDA International Symposium of Odonatology, Pontevedra (Spain), July 2005. Pensoft, Sofia–Moscow: 13–36.
29. Czachorowski S. 2006. Opisywanie biocenozy – zoocenologia. Skrypt elektroniczny dla magistrantów (wersja 2, poprawiona i uzupełniona). Internet: http://www.uwm.edu.pl/ czachor/ publik/pdf-inne/zoocenozy.pdf. 59 pp.
30. Czechura S. (ed.) 2008. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk. 137 pp.
31. Dijkstra K.D., Kalkman V. (eds) 1997. Report on the flora and fauna of Bialowieza, NJNsummercamps 1996. Private publication, Leiden. 54 pp.
32. Dijkstra K.-D.B. (ed.) 2006. Field Guide to the Dragonflies and Damselflies of Britain and Europe. British Wildlife Publishing, Gillingham.
33. Dobbrick W. 1924. Die Libellenfauna der Tucheler Heide. Ber. Westpr. Bot.-Zool. Ver. Danzig 45/46: 21–24.
34. Gawroński A. 2004. Nowe stanowiska iglicy małej Nehalennia speciosa (Odonata: Coenagrionidae) w północnej Polsce. Przegl. przyr. 151: 26–127.
35. Geissler-Strobel S., Bugner J., Feldmann R., Günther K., Gras J., Herbst F., Seluga K. 1998. Bergbaulandschaften in Ostdeutschland – durch Sanierung bedrohte Sekundärlebensräume. Vorkommen hochgradig gefährdeten Tierarten im Tagebau Goitsche bei Bitterfeld. Natursch. Landschaftspl. 30“ 106–114.
36. Grzywocz J. 2003. Materiały do poznania odonatofauny Polski. Acta ent. Siles. 11: 97–99.
37. Ihssen G. 2006. Natur und Nationalparke in Nordost-Polen. Bericht zweier Reisen zur Biebrza- Niederung und zum Bialowieza Urwald im Juni 1998 und 2000. Reisetagebuch; Artenlisten: Vögel, Säugetiere, Libellen, Schmetterlingsnotizen. Naturkundl. Reiseber. 33: 1–59.
38. Jödicke R. 1999. Libellenbeobachtungen in Podlasie, Nordostpolen. Libellula 18: 31–48. 39. Kalkman V., Dijkstra K.-D.B. 2000. The dragonflies of the Białowieża area, Poland and Belarus (Odonata). Opusc. zool. Fluminensia 185: 1–19.
39. Kalkman V.J., Boudot J.-P., Bernard R., Conze K.-J., De Knijf G., Dyatlova E., Ferreira S., Jović M., Ott J., Riservato E., Sahlén G. 2010. European Red List of Dragonflies Publications Office of the European Union, Luxembourg. 28 pp.
40. Klimek L. 1949. Ważki (Odonata) województwa pomorskiego. St. Soc. Sc. Torun. (sec. E) 2: 1–16.
41. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
42. Kożuchowski K., Degirmendžić J. 2005. Contemporary changes of climate in Poland: Trends and variation in thermal and solar conditions related to plant vegetation. Pol. J. Ecol. 53: 283– 297.
43. Łabędzki A. 1984. Ważki (Odonata) rezerwatu „Jezioro Czarne” na terenie nadleśnictwa doświadczalnego Zielonka. Roczn. Nauk. Akad. Roln. Poznań 42: 17–26.
44. Łabędzki A. 1987. Ważki (Odonata) Puszczy Zielonki koło Poznania. Bad. fizjogr. Pol. Zach. (C) 35: 41–52. 46. Łabędzki A. 1994. Ważki (Odonata) rezerwatu „Cisy Staropolskie im. L. Wyczółkowskiego w Wierzchlesie” i okolic (Bory Tucholskie). Acta ent. Silesiana 2: 7–12.
45. Łabędzki A. 2001. Odonata – ważki. In: J.M. Gutowski, B. Jaroszewicz (eds) Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa, pp.: 88–91.
46. Marczak D. 2008. Z Kampinoskiego Parku Narodowego. Ważki. Parki Nar. 3/2008: 17–19.
47. Mielewczyk S. 1994. Wstępne rozpoznanie składu jakościowego niektórych grup owadów (Odonata, Heteroptera, Coleoptera) jezior lobeliowych w okolicy Bytowa (Pojezierze Pomorskie). In: M. Kraska (ed.) Jeziora lobeliowe, charakterystyka, funkcjonowanie i ochrona. Cz. II. Idee ekol. 7 (ser. Szkice) 5: 85–92.
48. Mielewczyk S. 2000. Larwy ważek (Odonata) Wielkopolskiego Parku Narodowego i zmiany zachodzące w ich składzie. In: VII Ogólnopolskie Warsztaty Bentologiczne, Poznań – Jeziory 25–27 maja 2000: 13–17.
49. Miszta A., Cuber P., Dolný A., Liberski J. 2012. Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis (Charpentier, 1840) (Odonata: Libellulidae) w województwie śląskim w latach 2002–2012. Odonatrix 8: 33–42.
50. Mrowiński P., Zawal A. 2004. Wstępne rozpoznanie ważek (Odonata) Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 471–480.
51. Pakulnicka J., Tończyk G., Czachorowski S., Cichocka M., Chmara R. 2006. Materiały do znajomości entomofauny wodnej (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera) oraz wodopójek (Hydrachnidia, Acari) Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. In: J. Banaszak, K. Tobolski (eds). Park Narodowy Bory Tucholskie. Bydgoszcz, Wydawnictwo UKW, pp.: 203–208.
52. Reinhardt K. 1994. Zur Aktivität von Nehalennia speciosa (Charpentier) in Nordpolen (Zygoptera: Coenagrionidae). Libellula 13: 1–8.
53. Reinhardt K. 1997. Ein Massenvorkommen mehrerer Libellenarten an einem Gewässer. Libellula 16: 193–198
54. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz. U. 2011 nr 237, poz. 1419.
55. Rübsaamen E.H. 1901. Bericht über meine Reisen durch die Tucheler Heide in den Jahren 1896 und 1897. Schr. nat. Ges. Danzig (N.F.) 10: 79–148.
56. Rychła A. 2006. Ważki Odonata wód stojących Parku Krajobrazowego „Łuk Mużakowa” (województwo lubuskie) w aspekcie różnorodności i ochrony. Chrońmy Przyr. Ojcz. 61: 67–80.
57. Sahlén G. 2006. Specialists vs. generalists among dragonflies – the importance of forest environments in the formation of diverse species pools. In: A. Cordero Rivera (ed.). Forest and dragonflies. Fourth WDA International Symposium of Odonatology, Pontevedra (Spain), July 2005. Pensoft, Sofia–Moscow, pp.: 153–179.
58. Shapoval A.P., Buczyński P. 2012. Remarkable Odonata caught in ornithological traps on the Courish Spit, Kaliningrad Oblast, Russia. Libellula 31: 97–109.
59. Sumiński S. 1916 (1915). Materyały do fauny ważek (Odonata) ziem polskich. Spraw. Pos. Tow. Nauk. Warsz. (wydz. III) 8: 825–851.
60. Theuerkauf J., Rouys S. 2001. Habitats of Odonata in the Białowieża Forest and its surroundings (Poland). Fragm. faun. 44: 33–39.
61. Tończyk G., Mielewczyk S. 2007. Ważki Odonata. In: W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Pilipiuk, E. Skibińska (eds). Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, pp. 293–314.
62. Tończyk G., Pakulnicka J. 2006. Ważki (Odonata) Parku Narodowego „Bory Tucholskie” – analiza danych z 2004 roku. In: J. Banaszak, K. Tobolski (eds). Park Narodowy Bory Tucholskie u progu nowej dekady. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, pp.: 209–221.
63. Tończyk G., Papierska A. 2006. Występowanie i preferencje środowiskowe Cordulegaster boltonii (Odonata: Cordulegastridae) w dorzeczu Zbrzycy (Bory Tucholskie). In: P. Buczyński (ed.). IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa Ochrona owadów w Polsce „Badania entomologiczne a obecna sytuacja prawna i organizacyjna ochrony przyrody”, Zwierzyniec, 3–5 lipca 2006. Materiały konferencyjne. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań, pp.: 45–46.
64. Tończyk G., Stankiewicz M. 2008. Ważki (Odonata) Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Odonatrix 4: 1–11.
65. Tończyk G., Zemko K. 2010. Próba oceny liczebności całkowitej populacji Leucorrhinia caudalis (Charpentier, 1840) i Leucorrhinia pectoralis (Charpentier, 1825) w rezerwacie „Jezioro Zdręczno” (Bory Tucholskie). Odonatrix 6: 9–14.
66. Wendzonka J. 2002. Wstępne rozpoznanie składu gatunkowego ważek (Odonata) Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. In: J. Banaszak, K. Tobolski (eds). Park Narodowy „Bory Tucholskie” na tle projektowanego rezerwatu biosfery. Park Narodowy „Bory Tucholskie”, Charzykowy, pp.: 113–119.
67. Wendzonka J. 2004. Ważki (Odonata) kaszubskich jezior lobeliowych. Parki Nar. Rez. Przyr. 23: 395–410.
68. Woś A. 1996. Zarys klimatu Polski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. 302 pp.
69. Z awora T. 2005. Temperatura powietrza w Polsce w latach 1991–2000 na tle okresu normalnego 1961–1990. Acta agroph. 6: 281–287.
70. Z iernicka-Wojtaszek A., Zawora T. 2008. Regionalizacja termiczno-opadowa Polski w okresie globalnego ocieplenia. Acta agroph. 11: 807–817.
71. Z ięba P., Buczyński P. 2007. Żagnica zielona (Aeshna viridis) złowiona w pułapki świetlne. Odonatrix 3: 26–28.
72. Z wiązek Miast i Gmin Zlewni Wdy 2009. Parki i rezerwaty. Internet: http://www.rzekawda.pl/ index.php?s=10

10.2478/v10067-012-0025-9

Marek Ciosek, Janusz Krechowski, Katarzyna Piórek

---

Department of Botany, Institute of Biology, University of Natural Sciences and HumanitiesPrusa 12, 08-110 Siedlce, Poland
e-mail: marekc@uph.siedlce.pl, krechow@gmail.com, 111katarynka@wp.pl

Wczesnośredniowieczne grodzisko „Dziecioły”, o powierzchni ok. 8 ha, położone jest w nadleśnictwie Sarnaki (województwo mazowieckie). Cały obiekt porośnięty jest lasem liściastym. Na terenie tym zidentyfikowano dwa dobrze zachowane podzespoły grądowe: Tilio-Carpinetum typicum i T.-C. corydaletosum, chronione w ramach programu Natura 2000. Flora grodziska obejmuje 184 gatunki naczyniowe, w tym 5 gatunków chronionych i 6 zagrożonych regionalnie. Gatunki typowe dla lasów liściastych i ich okrajków (63,6%) przeważają nad roślinami łąkowymi (16,3%) oraz wodnymi i szuwarowymi (13,6%). Udział gatunków synantropijych jest nadal bardzo niski (6,0%). Ze względu na wysokie walory archeologiczne i przyrodnicze zaproponowano ochronę grodziska w formie rezerwatu przyrody.

The early-medieval earthwork “Dzięcioły”, of the area of 8 ha, is situated in the Sarnaki forest district (Mazovia Province). The whole object is overgrown by deciduous forest vegetation. Two well-preserved subassociations of oak-hornbeam forest – Tilio-Carpinetum typicum and T.-C. corydaletosum, protected by Nature 2000 Directive, were identified. The flora of the earthwork includes 184 vascular plant species, of which 5 are protected and 6 regionally threatened. Species characteristic of deciduous forests and forest edge communities (63.6%) dominate over meadow (16.3%) and aquatic and rush plants (13.6%). The share of synanthropic species is still very low (6.0%). Due to large archaeological and natural values, spatial protection of the earthwork as a nature reserve, was suggested.

Dzięcioły” earthwork, Siedlecka Plateau, Tilio-Carpinetum, nature conservation

grodzisko „Dzięcioły”, Wysoczyzna Siedlecka, ochrona przyrody

1. Celka Z. 1999. Rośliny naczyniowe grodzisk Wielkopolski. Prace Zakładu taksonomii UAM w Poznaniu 9, 1–159.
2. Celka Z. 2004. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych na grodziskach Wielkopolski. Prace Zakł. Taks. Roślin UAM w Poznaniu,13, 1–447.
3. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Dz.U. L 206 z dn. 22.7.1992.
4. Głowacki Z., Falkowski M., Krechowski J., Marciniuk J., Marciniuk P., Nowicka-Falkowska K., Wierzba M. 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Niziny Południowopodlaskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 59 (2), 5–41.
5. Górska I., Paderewska L., Pyrgała J., Szymański W., Gajewski L., Okulicz Ł. 1976. Grodziska Mazowsza i Podlasia (w granicach dawnego województwa warszawskiego). Instytut Historii Kultury Materialnej, PAN, Wrocław.
6. Jackowiak B. 1993. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Poznaniu. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 2, 1–40.
7. Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
8. Kot H. 1995. Przyroda województwa siedleckiego. Zakład Badań Ekologicznych „Ekos”, Siedlce.
9. Kruszelnicki J. 2008. Nowe stanowiska Ulmus minor var. suberosa, Cerasus avium, Acer campestre, Quercus petraea i Taxus baccata w dorzeczu Krutyni (Pojezierze Mazurskie). Fragm. Flor. et Geobot. Polonica 1, 133–136.
10. Matuszkiewicz W. 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
11. Mikulski J. 1937. Grodziska w powiecie siedleckim. Przegląd Archeologiczny, t. IV, Poznań.
12. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteriodophytes of Poland – a checklist. [In:] Biodiversity of Poland 1. Z. Mirek (ed.). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
13. Pawłowski B. 1972. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. [In:] Szata Roślinna Polski. W. Szafer, K. Zarzycki (eds.). PWN, Warszawa.
14. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A. 1990. Regionalizacja przyrodniczoleśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL Warszawa.
15. Z ając A. 1979. Pochodzenie archeofitów występujących w Polsce. Rozpr. habil. UJ 29, 1–213.
16. Z ając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. [In:] Synanthropization of plant cover in new Polish research. Phytocoenosis Vol. 10. J. B. Faliński, W. Adamowski, B. Jackowiak (eds.), Warszawa–Białowieża, 107–116.
17. Z arzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. [In:] Biodiversity of Poland 2. Z. Mirek (ed.). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków

10.2478/v10067-012-0026-8

Andrzej Zawal ¹, Witold Kowalik ²

---

¹ University of Szczecin, Department of Invertebrate Zoology and Limnology 71-415 Szczecin, Wąska 13, Poland; e-mail: zawal@univ.szczecin.pl
² University of Life Sciences in Lublin, Department of Zoology, Animal Ecology and Wildlife Management, Akademicka 13, 20-033 Lublin, Poland, e-mail: katedra.zoologii@up.lublin.pl

Opracowano zbiory wodopójek (Hydrachnidia) z lat 1973 i 1974 dwu rzek wyżynnych – Białej Łady i Czarnej Łady (Polska południowo-wschodnia). Wśród 1178 osobników wyróżniono 43 gatunki: 34 w Białej Ładzie i 27 w Czarnej Ładzie. Dominowały reofile i reobionty. Występowały także niektóre rzadkie na wyżynach gatunki górskie. Stwierdzono sezonowe zmiany liczebności oraz wyraźny negatywny wpływ na wodopójki zanieczyszczenia wody i zabiegów hydrotechnicznych w badanych rzekach.

The collections of water mites (Hydrachnidia) from the years 1973 and 1974 of two upland rivers – the Biała and Czarna Łada (south-eastern Poland) were elaborated. Among 1,178 individuals, 43 species were distinguished: 34 species in the River Biała Łada and 27 in the River Czarna Łada. Rheophiles and rheobionts were dominating. Some mountain species, rare in the upland areas also occurred. Seasonal changes of numbers and clear negative impact of water pollution and hydrotechnical works on water mites were found in the studied rivers, too.

Hydrachnidia, water mites, upland rivers, the Lublin Region

Hydrachnidia, wodopójki, rzeki wyżynne, Lubelszczyzna

1. Bazan H. 1962. Wodopójki (Hydracarina) Wyżyny Łódzkiej. Fragm. faun. 9: 255–273.
2. Biesiadka E. 1970. Wodopójki (Hydracarina) dolnego biegu rzeki Wełny. Fragm. faun. 16: 43–55.
3. Biesiadka E. 2008. Wodopójki (Hydrachnidia). [In:] Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk J., Skibińska E. (eds). Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa 3: 148–175, 212–219.
4. Biesiadka E., Cichocka M., Moroz M.D. 2004. Water mites (Hydrachnidia) of the Neman River (Belarus), some of its tributaries and riverine reservoirs. Fragm. faun. 47 (2): 143–164.
5. Cichocka M. 1996. Wodopójki (Hydracarina) rzeki Pasłęki. Fragm. faun. 39, 14: 179–205.
6. Cichocka M. 2006. Water mites (Hydrachnidia, Acari) in the running waters of the Masurian Landscape Park. Suppl. Acta Hydrobiol. 8: 33–53.
7. Kowalik W. 1981. Wodopójki (Hydracarina) rzek dorzecza Wieprza. Ann. UMCS, sec. C 36: 327–352.
8. Kowalik W. 1984. Studia faunistyczno-ekologiczne nad wodopójkami (Hydracarina) południowo-wschodniej Polski. Wyd. AR Lublin 83: 1–67.
9. Kowalik W., Biesiadka E., 1978. Nowe i rzadsze w faunie Polski gatunki wodopójek. Przegl. Zool. 22: 31–39.
10. Kłosowska M., Bańkowska A., Zawal A. 2011. Składanie jaj przez niektóre gatunki wodopójek (Hydrachnidia) z rzeki Krąpieli i jej zbiorników dolinnych. [In:] D. Wysocki, J. Kaliciuk, P. Sadanowicz (ed.) Ogólnopolska Konferencja „Zwierzęta w życiu człowieka” oraz XX Jubileuszowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Szczecin, 60–65.
11. Martin P., Dabert M., Dabert J. 2010. Molecular evidence for species separation in the water mite Hygrobates nigromaculatus Lebert, 1879 (Acari, Hydrachnidia): evolutionary consequences of the loss of larval parasitism. Aquatic Sciences 72 (3): 347–360.
12. Smith, I. M. 1972. A review of the water mite genus Nautarachna (Acari: Parasitengona: Pionidae). Life Sci. Contr. R. Ont. Mus. 86: 1–17.
13. Stępień B., Kowalik W., Radwan S. 1981. Charakterystyka hydrochemiczna rzek dorzecza Tanwi oraz wybranych źródeł dorzecza Wieprza. Ann. UMCS sec. C 38: 305–322.
14. Wilgat T. 1998. Wody Lubelszczyzny. In: Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny. LTN Lublin,76 pp.

10.2478/v10067-012-0027-7

Robert Rozwałka ¹, Tomasz Rutkowski ², Paweł Bielak-Bielecki ³

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 LublinPoland, e-mail: arachnologia@wp.pl
² Kolejowa 24A/1, 62-070; Dąbrówka, Poland, e-mail: pardosa@gazeta.pl
³ Racławicka 11/18, 20-040; Świdnik, Poland, e-mail: p.bielak-b@wp.pl

W Europie Środkowej, w tym także w Polsce, w ciągu ostatnich dekad zanotowano szereg gatunków pająków pochodzących z innych stref klimatycznych, które zostały introdukowane i rozprzestrzeniają się w środowiskach synantropijnych. Zaprezentowane w niniejszej pracy wyniki badań wydłużają listę stwierdzonych w Polsce przedstawicieli synantropijnej araneofauny o cztery gatunki: Latrodectus mactans, Cheiracanthium mildei, Heteropoda venatoria oraz Heliophanus cf.apiatus. Oprócz tych gatunków omówiono nowe stanowiska sporadycznie lub rzadko dotychczas wykazywanych w Polsce pająków synantropijnych takich jak: Nesticella mogera, Scytodes thoracica, Psilochorus simoni, Uloborus plumipes, Parasteatoda tabulata, Mermessus trilobatus, Ostearius melanopygius, Hasarius adansoni, Leptorchestes berolinensis i Pseudeuophrys lanigera. Przedstawione dane uzupełniają stan poznania rozmieszczenia tych gatunków w Polsce o nowe lokalizacje oraz wskazują drogi potencjalnej ekspansji. Dla Uloborus plumipes i Hasarius adansoni wykazano istnienie dużych, rozmnażających się w Polsce, trwałych populacji.

In Central Europe, as well as in Poland many introduced spider species have been recorded in the past decades. Most of them are from areas with warm climate, and spreading mainly in synanthropic environment, rarely colonizing natural habitats. Results of research, presented in this paper extend the list of Polish synanthropic araneofauna by four species: Latrodectus mactans, Cheiracanthium mildei, Heteropoda venatoria and Heliophanus cf. apiatus. In addition, new findings of rare or rarely collected synanthropic spider species (Nesticella mogera, Scytodes thoracica, Psilochorus simoni, Uloborus plumipes, Parasteatoda tabulata, Steatoda triangulosa, Mermessus trilobatus, Ostearius melanopygius, Hasarius adansoni, Leptorchestes berolinensis, Pseudeuophrys lanigera) are discussed. Presented data enrich our knowledge about distribution of these species in Poland and show new pathways of potential expansion. For Uloborus plumipes and Hasarius adansoni presence of stable, permanent populations is shown. Findings of Mermessus trilobatus and Ostearius elanopygius in open country suggest that these alien species are gradually colonizing natural biotopes.

Araneae, synanthropic spiders, introduced and alien species

Araneae, pająki synantropijne, introdukowane i rzadkie gatunki

1. Bayram A., Allahverdi H., Danisman T., Yigit N., Kunt K. B. 2008. A new genus and species record from Turkey: Psilochorus simoni (Berland, 1911) (Araneae, Pholcidae). Turkish Journal of Arachnology, 1: 91–97.
2. Bellmann H. 2006. Kosmos-Atlas Spinnentiere Europas. Franckh-Kosmos Verlags-GMBH & Co., Stuttgart, 304 pp.
3. Benhadi J. M. 2010. First record of Psilochorus simoni (Berland, 1911) in the Iberian Peninsula. Revista Ibérico de Aracnología, 18: 101–104.
4. Benhadi J. M., Ferrández M. á. 2012. La enrevesada historia de Psilochorus simoni, una araña recientemente encontrada en España. Quercus, 314: 42–46.
5. Bertkau P. 1880. Verzeichnis der bisher bei Bonn beobachteten Spinnen. Naturhistorische Verein der preußische Rheinlande und Westfalen, 37: 215–343.
6. Bielak-Bielecki P., Rozwałka R. 2007. Psilochorus simoni (Berland, 1911) (Araneae: Pholcidae) – nowy gatunek pająka dla Wyżyny Lubelskiej. Przegląd Zoologiczny, 51: 143–145.
7. Bielak-Bielecki P., Rozwałka R. 2011. Nesticella mogera (Yaginuma, 1972) (Araneae: Nesticidae) in Poland. Acta biologica, Szczecin, 18: 137–141.
8. Blick T. 1988. Die Spei- oder Leimschleuderspinne Scytodes thoracica Latreille, 1804, eine für Mittelfranken neue Spinnenart (Arachnida, Araneae, Scytodidae). Natur und Mensch, Jahresmitteilungen der Naturhistorischen Gesellschaft Nürnberg, 17–19.
9. Blick T., Bosmans R., Buchar J., Gajdoš P., Hänggi A., van Helsdingen P., Ružicka V., Staręga W., Thaler K. 2004. Checkliste der Spinnen Mitteleuropas. Checklist of the spiders of Central Europe. (Arachnida: Araneae). Version 1. Dezember 2004. Internet: http://www.arages.de/ checklist.html#2004_Araneae
10. Blick T., Hänggi A., Wittenberg R. 2006. Spiders an aliens [In:] Invasive alien species in Switzerland. An inventory of alien species and their threat to biodiversity and economy in Switzerland. (Ed.) R. Wittenberg, FOEN, Bern, 29/06: 101–113.
11. Bogen E., Berman P. 1927. Poisonous spider bites, with especial reference to the Latrodectus mactans. A clinical and historical study of a widespread but little known condition. California and Western Medicine, 26 (3): 339–341.
12. Bogya S., Szinetár Cs., Markó V. 1999. Species composition of spider (Araneae) assemblages in apple and pear orchards in the Carpatian Basin. Acta phytopathologica et entomologica hungarica, 31: 99–121.
13. Borowiec B. 1999. Psilochorus simoni (Aranei, Pholcidae) – nowy gatunek w faunie pająków Wrocławia. Przegląd Zoologiczny, 43 (3–4): 187–188.
14. Braun R. 1956. Zur Biologie von Teutana triangulosa (Walck.) (Araneae: Theridiidae, Asagenae). Zeitschrift Für Wissenschaftliche Zoologie, 159 (3/4): 255–318.
15. Breuss W. 1999. Über die Spinnen (Araneae) und Weberknechte (Opiliones) des Naturschutzgebietes Gsieg – Obere Mähder (Lustenau, Vorarlberg). Vorarlberg Naturschau, 6: 215–236.
16. Bryant E. B. 1952. Redescription of Cheiracanthium mildei L. Koch, recent spider immigrant from Europe. Psyche, 58: 120–123.
17. Buchar J., Růžička V. 2002. Catalogue of spiders of the Czech Republic. Peres, Praha, 351 pp.
18. Buchholz S., Kreuels M. 2009. Diversity and distribution of spiders (Arachnida: Araneae) in dry ecosystems of North Rhine-Westphalia (Germany). Arachnologische Mitteilungen, 38: 8–27.
19. Camacho A. I., Prieto C. 2012. La vida oculta del mundo subterráneo. Karaitza Bilduma. Euskal Espeleologoen Elkargoa. Colección Karaitza Unión de espeleólogos vascos. pp. 64–83.
20. Cantarella T. 1974. Contributo alla conoscenza degli Heliophanus (Arachnida, Araneae, Salticidae) di Sicilia. Animalia, 1: 157–173.
21. Dimitrov D. 1994. A record of Achaearanea tabulata from the Balkan Peninsula (Araneae: Theridiidae). Arachnologische Mitteilungen, 8: 77–79.
22. Dolanský J., Macek R. 2007. Snovačka stolová Achaearanea tabulata Levi, 1980 (Arachnida, Araneae: Theridiidae) – nový druh pavouka v České republice. Východočeský sborník přírodovědný, Práce a studie, 14: 217–218.
23. Dolanský J., Řezáč M., Kůrka A. 2009. Mermessus trilobatus (Emerton, 1882) (Araneae, Linyphiidae) – nový druh pavučenky v České republice. Východočeský sborník přírodovědný, Práce a studie, 16: 143–144
24. Dondale C. D., Redner J. H. 1982. The sac spiders of Canada and Alaska (Araneae: Clubionidae). The insects and arachnids of Canada. Part IX. Department of Agriculture Canada Publications, No. 1724: 1–194.
25. Dumpert K., Platen R. 1985. Zur Biologie eines Buchenwaldbodens. 4. Die Spinnenfauna. Carolinea, 42: 75–106
26. Dziabaszewski A. 1967. Physocyclus simoni Berland, nowy przedstawiciel Pholcidae w faunie Polski i Europy środkowej. Przegląd Zoologiczny, 11: 139–141.
27. Dziabaszewski A. 1978. Z badań nad pająkami (Aranei) Niziny Wielkopolskiej. IV. Badania fizjograficzne nad Polską zachodnią, seria C, Poznań, 30: 75–84.
28. Dziabaszewski A. 1979. O faunie pająków (Aranei) aglomeracji wielkomiejskich na przykładzie miasta Poznania. Streszczenia Referatów XII Zjazdu PTZool., Poznań, pp. 43–44.
29. Dziabaszewski A. 1983. Dalsze spostrzeżenia nad fauną pająków (Aranei) miast na przykładzie Warszawy, Poznania i Kołobrzegu. Streszczenia Referatów XIII Zjazdu PTZool., Katowice, 44.
30. Dziabaszewski A. 1989. Uwagi faunistyczne o rzadszych gatunkach pająków (Aranei) z Poznania (z listą 302 stwierdzonych gatunków). Badania fizjograficzne nad Polską zachodnią, seria C, Poznań, 38: 5–21.
31. Dziabaszewski A. 1995. Pająki (Aranei) zabudowań Poznania. Badania fizjograficzne nad Polską zachodnią, seria C, Poznań, 42: 7–38.
32. Fickert C. 1876. Verzeichnis der schlesischen Spinnen. Zeitschrift für Entomologie. Breslau, N.F., 5: 46–76.
33. Fürst P.–A., Blandenier G. 1993. Psilochorus simoni (Berland, 1911) (Araneae, Pholcidae): Découvertes de nouvelles stations suisses et discussion de son écologie. Bulletin de la Societe des Sciences naturelles de Neuchatel, 116: 75-85.
34. Gajdoš P., Svatoň J., Sloboda K. 1999. Catalogue of Slovakian Spiders. Bratislava, 337 pp.
35. Garb J. E., González A., Gillespie R. G. 2004. The black widow spider genus Latrodectus (Araneae: Theridiidae): phylogeny, biogeography, and invasion history. Molecular Phylogenetics and Evolution, 31: 1127–1142.
36. Gertsch W. J. 1973. The cavernicolous fauna of Hawaiian lava tubes, 3. Araneae (spiders). Pacific Insects, 15 (1): 163–180.
37. Gromov A. V. 1997. New records of spider Achaearanea tabulata Levi (Arachnida, Araneae, Theridiidae) in Palearctics. Izvestiya Ministerstva Nauki Akademii Nauk Respubliki Kazakhstan, Almaty, 1 (199): 31–35.
38. H arvey P. R., Nellist D. R., Telfer M. G. 2002. Provisional Atlas of British spiders (Arachnida, Araneae). Biological Records Centre, Vol. 1 & 2, 404 pp.
39. H erzog G. 1982. Neue Nachweise der Speispinne Scythodes thoracica (Latr.). Biologische Studien, Luckau, 11: 30–31.
40. H ogg B. M., Gillespie R. G., Daane K. M. 2010. Regional patterns in the invasion success of Cheiracanthium spiders (Miturgidae) in vineyard ecosystems. Biological Invasion, 12: 2499– 2508.
41. H uber B. A. 1994. Genital morphology, copulatory mechanism and reproductive biology in Psilochorus simoni (Berland, 1911) (Pholcidae; Araneae). Netherlands Journal of Zoology, 44 (1–2): 85–99.
42. Jäger P. 2000. Selten nachgewiesene Spinnenarten aus Deutschland (Arachnida: Araneae). Arachnologische Mitteilungen, 19: 49–57.
43. Jäger P. 2008. Pandava laminata, eine weitere nach Deutschland importierte Spinnenart (Araneae: Titanoecidae). Arachnologische Mitteilungen, 36: 4–8.
44. Jäger P. 2009. Latrodectus mactans nach Deutschland eingeschleppt (Araneae: Theridiidae). Arachnologische Mitteilungen, 37: 35–37.
45. Jakubowski H. 1981. Hodowla pająka Heteropoda venatoria (L.). Przegląd Zoologiczny, 25: 131–137.
46. Jelinek G. A. 1997. Widow spider envenomation (latrodectism): A worldwide problem. Wilderness and Environmental Medicine, 8 (4): 226–231.
47. Kielhorn K.–H. 2007. Neu- und Wiederfunde von Webspinnen (Araneae) in Berlin und Brandenburg. Märkische Entomologische Nachrichten, 9 (1): 99–108.
48. Kielhorn K.-H. 2008. A glimpse of the tropics – spiders (Araneae) in the greenhouses of the Botanic Garden Berlin-Dahlem. Arachnologische Mitteilungen, 36: 26–34.
49. Kielhorn K.-H. 2009a. Neu- und Wiederfunde von Webspinnen (Araneae) in Berlin und Brandenburg, Teil 2. Märkische Entomologische Nachrichten, 11 (1): 101–116.
50. Kielhorn K.-H. 2009b. First records of Spermophora kerinci, Nesticella mogera and Pseudanapis aloha on the European Mainland (Araneae: Pholcidae, Nesticidae, Anapidae). Arachnologische Mitteilungen, 37: 31–34.
51. Kielhorn K.-H. 2010. Neu- und Wiederfunde von Webspinnen (Araneae) in Berlin und Brandenburg, Teil 3. Märkische Entomologische Nachrichten: 12 (1): 133–142.
52. Klein W., Stock M., Wunderlich J. 1995. Zwei nach Deutschland eingeschleppte Spinnenarten (Araneae) – Uloborus plumipes Lucas und Eperigone eschatologica (Bishop) – als Gegenspieler der Weißen Fliege im geschützen Zierpflanzenbau? Beiträge zur Araneologie, 4: 301–306.
53. Knoflach B. 1991. Achaearanea tabulata Levi, eine für Österreich neue Kugelspinne (Arachnida, Aranei: Theridiidae). Berichte des Naturwissenschaftlich–Medizinischen Vereins in Innsbruck, 78: 59–64.
54. Kobelt M., Nentwig W. 2008. Alien spider introductions to Europe supported by global trade. Diversity Distributions, 14: 273–280.
55. Kraus O. 1955. Spinnen von Korsika, Sardinien und Elba. Senckenbergiana biologica, 36: 371– 394.
56. Krzyżanowska E., Dziabaszewski A., Jackowska B., Staręga W. 1981. Spiders (Arachnoidea, Aranei) of Warsaw and Mazovia. Memorabilia zoologica, 34: 87–110.
57. Kulczyński W. 1890. Galicyjskie pająki z rodziny Salticoidae. Sprawozdanie Gimnazjum Św. Jacka, Kraków, pp. 1–33.
58. Lambrechts J., Janssen M., Hendrickx F. 2003. 4 nieuwe spinnensoorten voor de Belgische fauna. Nieuwsbrief van de Belgische arachnologische Vereniging, 17: 74–79
59. Lebert H. 1875. Verzeichnis Schlesischer Spinnen mit Aufzählung der schlesischen Myriapoden, Tübingen, 63 pp.
60. Levi H. W. 1959. The spider genus Latrodectus. Transactions of the American Microscopial Society, 78: 7–43.
61. Levi H. W. 1967. Cosmopolitan and pantropical species of theridiid spiders (Araneae: Theridiidae). Pacific Insects, 9(2):175–186.
62. Levy G., Amitai P. 1982. The cobweb spider genus Steatoda (Araneae, Theridiidae) of Israel and Sinai. Zoologica Scripta, 11: 13–30.
63. Logunov D. V., Guseinov E. F. 2001. Faunistic review of the jumping spiders of Azerbaijan (Aranei: Salticidae), with additional faunistic records from neighbouring Caucasian countries. Arthropoda Selecta, 10: 243–260
64. Logunov D. V.1998. Pseudeuophrys is a valid genus of jumping spiders (Araneae, Salticidae). Revue arachnologique, 12: 109–128.
65. Lotz L. N. 1994. Revision of the genus Latrodectus (Araneae, Theridiidae) in Africa. Navorsinge van die nasionale Museum Bloemfontein, 10 (1): 1–60. 66. Maliczky E. R., Horton D. R., Calkins C.O. 2008. Observations on phenology and overwintering of spiders associated with apple and pear orchards in south-central Washington. Journal of Arachnology, 36: 565–573.
66. Mansour F., Whitecomb W. H. 1986. The spiders of citrus grape in Israel and their role as biocontrol agents of Ceroplastes floridensis (Comoptera: Coccidae). Entomophaga, 31: 269–276.
67. Mansour F., Rosen D., Shulov A. 1980. Biology of the spider Cheriracanthium mildei (Arachnida: Clubionidae). Entomophaga, 25: 237–248.
68. Maurer R., Hänggi A. 1990. Katalog der schweizerischen Spinnen. Documenta faunistica Helvetiae, 12: 420 pp. 70.
69. Accessed March 31, 2013 at http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Latrodectus_mactans/
70. Millidge A. F. 1987. The Erigonine spiders of North America. Part 8. The Genus Eperigone Crosby and Bishop (Araneae, Linyphiidae). American Museum Novitiates, 2885: 1–75.
71. Mizera M., Woźny M., 1999. Scytodes thoracica (Latreille) (Aranei, Scytodidae) – gatunek pająka nowy dla fauny Polski. Przegląd zoologiczny, 43: 95–96.
72. Moritz M., Levi H.W., Pfüller R. 1988. Achaearanea tabulata, eine für Europa neue Kugelspinne (Araneae, Theridiidae). Deutsche Entomologische Zeitschrift, 35: 361–367.
73. Muster C., Herrmann A., Otto S., Bernhard D. 2008. Zur Ausbreitung humanmedizinisch bedeutsamer Dornfinger-Arten Cheiracanthium mildei und C. punctorium in Sachsen und Brandenburg (Araneae: Miturgidae). Arachnologische Mitteilungen, 35: 13–20.
74. Nedvěd O., Pekár S., Bezděčka P., Líznarová E., Řezáč M., Schmitt M., Sentenská L. 2011. Ecology of Arachnida alien to Europe. BioControl, 56: 539-550.
75. Nentwig W., Blick T., Gloor D., Hänggi A., Kropf C. 2013. Spinnen Europas, Internet: www. araneae.unibe.ch., ver. 3.2013.
76. Nentwig W., Kobelt M. 2010. Spiders (Araneae). Chapter 7.3. [In:] Alien Terrestrial Arthropods of Europe. (Eds.) A. Roques et al., BioRisk, 4 (1): 131–147.
77. Oleszczuk M. 2010. Refugia śródpolne jako siedliska rzadziej spotykanych i zagrożonych gatunków pająków. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 66 (5): 361–375.
78. Paquin P., Dupérré N. 2003. Guide d’identification des araignées de Québec. Fabreries, Suppl., 11: 251 pp.
79. Paquin P., Dupérré N., Labelle S. 2008. Introduced spiders (Arachnida: Araneae) in an artificial ecosystem in Eastern Canada. Biological News, 19 (3): 217–226.
80. Platnick N. I. 2013. The world spider catalog, version 13.5. American Museum of Natural History, online at http://research.amnh.org/iz/spiders/catalog.
81. Prószyński J., Staręga W. 1971. Pająki – Aranei. Katalog Fauny Polski, 33: PWN Warszawa, 382 pp.
82. Prószyński J., Staręga W. 1997. Araneae. [In:] Wykaz zwierząt Polski. (ed.) J. Razowski, Wydawnictwa Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków, 4: 175–189.
83. Ribera C. de Mas E., Barranco P. 2003. Araneidos Cavernícolas de la provincia de Almeria (I) y descripción de cuatro especies nuevas. Revista Ibérica de Aracnologia, 7: 3–11.
84. Roberts M. J. 1995. Spiders of Britain and Northern Europe, Collins Field Guide, London, 383 pp.
85. Rozwałka R. 2006. Spiders (Araneae) of the selected synanthropic environments in Lublin City. Fragmenta faunistica, 49: 57–68.
86. Rozwałka R. 2007a. Uloborus plumipes Lucas, 1846 (Araneae: Uloboridae) w Polsce, Przegląd zoologiczny, 51: 131–137.
87. Rozwałka R. 2007b. Nowe dane o występowaniu Hasarius adansoni (Savigny et Audouin, 1825) (Araneae: Salticidae) w Polsce. Przegląd zoologiczny, 51: 139–141.
88. Rozwałka R. 2007c. Uwagi o występowaniu Achaearanea tabulata Levi, 1980 (Araneae: Theridiidae) w Polsce. Nowy Pamiętnik Fizjograficzny, Warszawa, 5(2006) (1–2): 175–186.
89. Rozwałka R. 2008a. Skąd pochodzą pająki synantropine? [In:] Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. (Ed.) P. Indykiewicz, L. Jerzak, T. Barczyk, wyd., Pomorze, Bydgoszcz, pp. 297–302.
90. Rozwałka R. 2008b. Wykaz krytyczny pająków (Araneae) Ojcowskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 27(1): 63–79.
91. Rozwałka R. 2011a. Mermessus trilobatus (Emerton, 1882) (Araneae: Linyphiidae) – nowy gatunek pająka dla fauny Polski. Przegląd zoologiczny, 52–54: 163–166.
92. Rozwałka R. 2011b. Steatoda triangulosa (Walckenaer, 1802) (Araneae: Theridiidae) in Poland. Acta biologica, Szczecin, 18: 143–147.
93. Rozwałka R., Stachowicz J. 2010. Holocnemus pluchei (Scopoli, 1763) – new for Poland introduced species of pholcid spider (Araneae: Pholcidae). Annales UMCS, sec. C. 65 (2): 73–78.
94. Rozwałka R., Stachowicz J. 2011. Pierwsze stwierdzenie Ostearius melanopygius (Cambridge, 1879) (Araneae: Linyphiidae) w wschodniej części Polski. Przegląd zoologiczny, 52–54: 159– 161.
95. Růžička V. 1995. The spreading of Ostearius melanopygius (Araneae: Linyphiidae) through Central Europe. European Journal of Entomology, 92(4): 723–726.
96. Růžička V., Buchar J. 2008. Dodatek ke katalogu pavouků České republiky 2001–2007. Sborník Oblastního muzea v Mostě, Řada přírodovědná, 29: 3–32.
97. Sacher P. 1983. Spinnen an und in Gebäuden – Versuch einer Analyse der synanthropen Spinnenfauna der DDR, . Teil. I, Entomologische Nachrichten und Berichte, 27(3): 97–104.
98. Šestáková A., Gajdoš P. 2011. Expanzný druh snovačky Parasteatoda tabulata Levi, 1980 (Araneae, Theridiidae) na Slovensku. Folia faunistica Slovaca, 16: 169–172.
99. Slowik J. 2009. A review of the cellar spider genus Psilochorus Simon 1893 in America north of Mexico (Araneae: Pholcidae). Zootaxa, 2144: 1–53.
100. Stankiewicz A., Kupryjanowicz J. 2002. Uloborus plumipes Lucas, 1846 (Araneae) – a spider new to Polish fauna. Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Biological Sciences, 52: 193–194.
101. Stańska M., Patoleta B., Niecewicz Ł. 2007. Leptorchestes berolinensis (C. L. Koch, 1846) in Poland – new record in beehives. Newsletter British Arachnological Society, 109: 3–4.
102. Staręga W. 1983. Wykaz krytyczny pająków (Aranei) Polski. Fragmenta faunistica, 27: 149– 268.
103. Staudt A. 2012. Nachweiskarten der Spinnentiere Deutschlands. (Arachnida: Araneae, Opiliones, Pseudoscorpiones). Version. 12.02.2012. internet site: http://www.spiderling.de/arages/
104. Sterghiu C. 1985. Fam. Clubionidae. [In:] Fauna Republicii Socialiste România: Arachnida, Academia Republicii Socialiste România, Bucharest, Vol. V, Fasc. 4: 165 pp.
105. Thaler-Knoflach B. 2010 Gebietsfremde Spinnen in Mitteleuropa. [In:] Aliens. Neobiota und Klimawandel – eine verhängnisvolle Affäre. Katalog des Landesmuseums Niederösterreich, (Ed.) W. Rabitsch N.F. 485, St. Pölten, Ausstellung „Aliens – Pflanzen und Tiere auf Wanderschaft“, pp. 80–91.
106. Tomasiewicz B., Wesołowska W. 2006. Icius hamatus (Salticidae, Araneae) in Poland? Polskie Pismo entomologiczne, 75: 339–342.
107. Valešová-Žďárková E. 1966. Synanthrope Spinnen in der Tschechoslowakei. Senckenbergiana biologica, 47: 73–75.
108. van Helsdingen P. J. 2006. Zwarte weduwe haalt krant. Nieuwsbrief Spined, 22: 26.
109. van Helsdingen P. J. 2012. Fauna Europaea: Araneae: Fauna Europaea (version 2012.1), http:// www.european-arachnology.org/reports/fauna.shtml
110. van Helsdingen P. J., Ijland J. 2007. Mermessus species in the Netherlands (Araneae, Linyphiidae). Nieuwsbrief Spinnenwerkgroep Nederland, 23: 27–29.
111. van Keer K. 2007. Exotic spiders (Araneae): verified reports from Belgium of imported species (1976–2006) and some notes on apparent neozoan invasive species. Nieuwsbrief van de Belgische Arachnologische Vereniging, 22: 45–54.
112. van Keer K., van Keer J., de Koninck H., Vanuytven H. 2007. Another Mediterranean spider, Cheiracanthium mildei L. Koch, 1864 (Araneae: Miturgidae), new to Belgium. Nieuwsbrief van de Belgiche Arachnologische Vereniging, 22 (1): 61–64.
113. Wesołowska W. 1986. A revision of the genus Heliophanus C. L. Koch, 1833 (Aranei: Salticidae). Annales zoologici, 40: 1–254.
114. Wesołowska W., Rozwałka R. 2008. Pseudeuophrys lanigera (Simon, 1871), new species of jumping spider (Araneae, Salticidae) for Poland. Polskie Pismo entomologiczne, 77: 39–41.
115. Wiehle H. 1937. Spinnentiere oder Arachnoidea, VIII. 26: Familie Theridiidae oder Haubennetzspinnen (Kugelspinnen). Tierwelt Deutschlands, 3 (26): 119–222.
116. Wiehle H. 1953. Spinnentiere oder Arachnoidea (Araneae) IX: Orthognatha – Cribellatae – Haplogynae – Entelegynae (Pholcidae, Zodariidae, Oxyopidae, Mimetidae, Nesticidae). Die Tierwelt Deutschlands, Gustav Fischer Verlag, Jena, 42: 150 pp.
117. Wijnhoven H. 1997. Euophrys lanigera (Simon) met recht op de nederlandse soortenlist. Nieuwsbrief Spined, 12: 1–3.
118. Woźny M., Szymkowiak P. 2000. Epigeic spiders of the pastures of northern Wielkopolska. Arachnologische Mitteilungen, 20: 1–25.
119. Z ingerle V. 2000. Epigäische Spinnen und Weberknechte aus den nördlichen Dolomiten: Valparola- Pass und Weisshorn (SE- Alpen, Italien) (Araneae, Opiliones). Berichte des Naturwissenschaftlich- Medizinischen Vereins in Innsbruck, 87: 165–207.
120. Żabka M. 1997. Salticidae – pająki skaczące (Arachnida: Araneae). Fauna Poloniae, Warszawa, 188 pp.

10.2478/v10067-012-0028-6

MARCIN DOMACIUK ¹, EWA SZCZUKA ¹, IRENA GIEŁWANOWSKA ^2;3, JÓZEF BEDNARA ¹

---

¹ Department of Plant Anatomy and Cytology, Maria Curie-Skłodowska University Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland e-mail: marcindomaciuk@o2.pl
² Department of Plant Physiology and Biotechnology, University of Warmia and Mazuria Oczapowskiego 1A, 10-719 Olsztyn, Poland
³ Department of Antarctic Biology, Polish Academy of Sciences Ustrzycka 10/12, 02-141 Warsaw, Poland

Budowę pylnika i ziaren pyłku badano za pomocą mikroskopu konfokalnego (CLSM) u antarktycznej rośliny Deschampsia antarctica Desv. Śmiałek antarktyczny jest jedną z dwóch rodzimych roślin naczyniowych rosnących na Antarktydzie. Pręciki D. antarctica mają budowę typową dla rodziny Poaceae z krótką nitką i wydłużonymi pylnikami. Mikrosporogeneza i rozwój ziaren pyłku D. antarctica przebiega w sposób typowy dla roślin okrytozalążkowych z rodziny Poaceae. W hermafrodytycznym kwiecie obok słupka występują trzy pręciki, z licznymi ziarnami pyłku w komorach pyłkowych. Ziarna pyłku są jednoporowe i różnobiegunowe, z porusem położonym na biegunie dystalnym. Mikrospory i ziarna pyłku u D. antarctica ułożone ściśle wewnątrz mikrosporangium, obserwowane w mikroskopie konfokalnym (CLSM) wykazują silną fluorescencję po zabarwieniu eozyną (zielona fluorescencja). Po zastosowaniu kalkafluoru ściany komórek endotecjum pylnika fluoryzują na niebiesko. Endotecjum pylnika D. antarctica zbudowane jest z jednej warstwy komórek; w niektórych miejscach obserwowano więcej niż jedną warstwę komórek.

The structure of the anther and pollen grain was investigated in an Antarctic plant Deschampsia antarctica Desv. under a confocal microscope (CLSM). The Antarctic hair grass is one of the two native vascular plants growing in Antarctica. The structure of D. antarctica stamens with their short filaments and elongated anthers is typical of the family Poaceae. Microsporogenesis and development of D. antarctica pollen grains proceeds in a way typical of angiosperms from the family Poaceae. Beside the pistil, the hermaphroditic flower has three stamens with numerous pollen grains in pollen loculi. The monoporate and heteropolar pollen grains have a porus located at the distal pole. When observed under the confocal microscope (CLSM), D. antarctica microspores and pollen grains packed tightly inside the microsporangium exhibit strong fluorescence after eosin staining (green fluorescence). The use of calcofluor yielded blue fluorescence of anther endothecial cell walls. The D. antarctica anther endothecium is formed of a single layer of cells, although more than one layer of cells were observed at some sites.

Antarctica, Deschampsia antarctica, pollen structure, anther

Antarktyka, Deschampsia antarctica, struktura pyłku, pylnik

1. Barcikowski A., Łyżwińska R., Zarzycki K., 1999. Growth rate and biomass production of Deschampsia antarctica Desv. in the Admiralty Bay region. South Shetland Islands Antarctica. Polish Polar Research 20: 301–311.
2. Batygina T. B., Yakovlev M. S., 1990. Poaceae. Comparative embryology of flowering plants. Monocotyledones. Nauka, Leningrad, 217–225.
3. Bystrzejewska G., 2011. Photosynthetic temperature response of Antarctic plant Deschampsia antarctica and of temperate region plant Deschampsia caespitose. Polish Journal of Ecology 49: 215–219.
4. Falińska K., 2004. Ekologia roślin. Wyd. 3. PWN, Warszawa.
5. Frey L., 2007. Księga Polskich Traw. Polska Akademia Nauk, Kraków.
6. Giełwanowska I., 2005. Specyfika rozwoju antarktycznych roślin naczyniowych Colobanthus quitensis (Kunth) Bartl. i Deschampsia antarctica Desv.. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn.
7. Giełwanowska I., Szczuka E., 2005. New ultrastructural features of leaf cells organells in Deschampsia antarctica Desv. Polar Biology 28: 951–955.
8. Giełwanowska I., Bochenek A., Loro P., 2005. Biology of generative reproduction of Deschampsia antarctica. In: Biology of Grasses. Edited by Ludwik Frey. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 181–195.
9. Giełwanowska I., Szczuka E., Bednara J., Górecki R., 2005. Anatomical features and ultrastructure of Deschampsia antarctica (Poaceae) leaves from different growing habitats. Annals of Botany 96: 1109–1119.
10. Kozłowska M., ed. 2007. Fizjologia roślin. Od teorii do nauk stosowanych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Poznań, 412–416.
11. Kłyś A., 2003. Embriologia wybranych apomiktycznych gatunków rodzaju Poa L.. Praca doktorska Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 7–19.
12. Pałczyński A., Podbielkowski Z., Polakowski B., 1994. Botanika pod redakcją Benona Polakowskiego, wydanie drugie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 449–452.
13. Parnikoza I.YU., Maidanuk D. N., Kozeretska I. A., 2007. Are Deschampsia antarctica Desv. and Colobanthus quitensis (Kunth) Bartl. Migratory Relicts, Cytology and Genesis 41: 226– 229.
14. Piskornik Z., 1994. Fizjologia roślin dla wydziałów ogrodniczych. Cz. II, wyd. 2. Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja, Kraków, 203–214.
15. Rapiejko P., Weryszko-Chmielewska E. 1998. Pyłek traw. Alergia, Astma, Immunologia 3 (4): 187–192.
16. Rodkiewicz B., Śnieżko R., Fyk B., Niewęgłowska B., Tchórzewska D., 1996. Embriologia Angiospermae rozwojowa i eksperymentalna. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin.
17. Sadowska A. 1998. Pollen morphology of two angiospermous plants from Antarctica: Colobanthus quitensis and Deschampsia antarctica. Grana 37 (1): 58–62.

10.2478/v10067-012-0029-5

Ewa Dziadczyk ¹, Marcin Domaciuk ¹, Piotr Dziadczyk ², Iwona Pawelec ¹, Ewa Szczuka ¹, Józef Bednara ¹

---

¹ Department of Plant Anatomy and Cytology, Maria Curie-Skłodowska University Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Rzeszów University of Technology, Department of Biochemistry and Biotechnology Aleja Powstańców Warszawy 6, 35-959 Rzeszów, Poland

Celem prezentowanych badań była optymalizacja warunków kultury in vitro umożliwiających uzyskanie zawiesiny komórkowej maliny (Rubus idaeus L.). Jako inokulum do zainicjowania kultury zawiesinowej zastosowano ustabilizowaną kulturę kalusa uzyskaną z eksplantatów liściowych na zmodyfikowanej pożywce wg Murashige i Skooga (1962). W pierwszym etapie badań testowano 5 kombinacji regulatorów wzrostu (auksyn i cytokinin) dodawanych do pożywki stymulującej powstawanie tkanki kalusowej, w celu uzyskania kultury kalusa odpowiedniej do indukcji zawiesiny komórkowej. Najlepszą tkankę kalusową (szybko mnożącą się, o luźnej strukturze) uzyskano w kombinacji uwzględniającej uzupełnienie pożywki do kultury in vitro auksyną IAA w stężeniu 4,0 mg l^-1 oraz cytokininą BAP w stężeniu 1,0 mg l-^-1 . W drugim etapie badań testowano warunki kultury in vitro umożliwiające odpowiednią dyspersję tkanki kalusowej w płynnej pożywce, skutkującą uzyskaniem populacji pojedynczych komórek oraz małych agregatów komórkowych w hodowli. W tym celu testowano 4 warianty składu pożywki, różniące się rodzajem i stężeniem zastosowanych hormonów roślinnych należących do klasy auksyn i cytokinin. Najlepszy wynik uzyskano w płynnej pożywce uzupełnionej syntetyczną auksyną 2,4-D w stężeniu 1,0 mg l^-1, także pożywka zawierająca auksynę IAA w stężeniu 8,0 mg l^-1 oraz cytokininę BAP w stężeniu 1,0 mg l^-1 dała dobry wynik.

The purpose of our investigation was to determine appropriate conditions for induction of raspberry (Rubus idaeus cv. Nawojka) cell suspension culture. The established callus culture obtained from leaf explants was used as an inoculum for cell culture initiation. Five combinations of plant growth regulators: 1) 4.0 mg l^-1 IAA and 1.0 mg l^-1 BAP; 2) 0.25 mg l^-1 2,4-D; 3) 0.5 mg l^-1 2,4-D; 4) 2.0 mg l^-1 NAA and 2.0 mg l^-1 BAP; 5) 4.0 mg l^-1 NAA and 2.0 mg l^-1 BAP, added into modified Murashige and Skoog (1962) medium, were tested in order to get the callus culture suitable for initiation of a cell suspension. The best callus (vigorously growing, healthy and friable) was obtained on the medium supplemented with 4.0 mg l^-1 IAA and 1.0 mg l^-1 BAP. To find the appropriate culture conditions for dispersing callus tissue in liquid medium into single cells and small aggregates, four combinations of plant hormones (auxins and cytokinins) were tested. The best culture medium for induction of raspberry cv. Nawojka cell suspension appeared to be the one supplemented with 1.0 mg l^-1 2,4-D. Also the medium with 8.0 mg l^-1 IAA and 1.0 mg l^-1 BAP was similarly efficient.

suspension culture, callus culture, raspberry, Rubus idaeus, plant growth regulators

kultura zawiesiny komórkowej, kultura kalusa, Rubus idaeus, regulatory wzrostu roślin

1. Altman A. 2003. From plant tissue culture to biotechnology: scientific revolutions, abiotic stress tolerance, and forestry. In Vitro Cell. Dev. Biol.-Plant. 39: 75–84.
2. Anand R. P., Ganapathi A., Anbazhagan V. R., Vengadesan G., Selvaraj N. 2000. High frequency plant regeneration via somatic embryogenesis in cell suspension cultures of cowpea, Vigna unguiculata (L.) Walp. In Vitro Cell. Dev. Biol.-Plant. 36: 475–480.
3. Borejsza-Wysocki W., Hrazdin G. 1994. Establishment of callus and cell suspension cultures of raspberry (Rubus idaeus cv. Royalty). Plant Cell Tiss Organ Cult. 37: 213–216.
4. Brown J. T. 1990. The Initiation and Maintenance of Callus Cultures. In: Methods in Molecular Biology. Vol. 6, Plant Cell and Tissue Culture. J. W. Pollard, J. M. Walker (eds.). Humana Press, Clifton, New Jersey, 57–63.
5. Cortelazzo A. L., Marais M.-F., Joseleau J.-P. 1996. Changes in peroxidases in the suspension culture of Rubus fruticosus during growth. Plant Cell Tiss Organ Cult. 46: 27–33.
6. Debnath S. C. 2004. Clonal propagation of dwarf raspberry (Rubus pubescens Raf.) through in vitro axillary shoot proliferation. Plant Growth Regul. 43: 179–186.
7. Debnath S. C. 2007. A two-step procedure for in vitro multiplication of cloudberry (Rubus chamaemorus L.) shoots using bioreactor. Plant Cell Tiss Organ Cult. 88: 185–191.
8. Evans D. E., Coleman J. O. D., Kearns A. 2003. Plant Cell Culture. BIOS Scientific Publishers, 81–87.
9. Gamborg O. L. 2002. Plant tissue culture. Biotechnology. Milestones. In Vitro Cell. Dev. Biol.- Plant 38: 84–92.
10. Graham J., Woodhead M. 2009. Raspberries and Blackberries: The Genomics of Rubus. In: Genetics and Genomics of Rosaceae, Plant Genetics and Genomics: Crops and Models
11. DOI10.1007/978-0-387-77491-6 24, K. M. Folta, S. E. Gardiner (eds.), Springer Science+ Business Media, 507–524.
12. Joseleau J. P., Chambat G., Cortelazzo A. L., Faik A., Priem B., Ruel K. 1995. Oligosaccharides from xyloglucan affect the development of Rubus fruticosus cell suspension culture. Current Issues in Plant Molecular and Cellular Biology: 433–443.
13. Kanwar K., Kaushal B., Abrol S., Deepika R. 2008. Plant regeneration in Robinia pseudoacacia from cell suspension cultures. Biologia Plantarum 52 (1): 187–190.
14. Karam N. S., Jawad F. M., Arikat N. A., Shibli R. A. 2003. Growth and rosmarinic acid accumulation in callus, cell suspension, and root cultures of wild Salvia fruticosa. Plant Cell Tiss Organ Cult. 73: 117–121.
15. Llamoca-Z´arate R. M., Studart-Guimarães C., Landsmann J., Campos F. A. P. 1999. Establishment of callus and cell suspension cultures of Opuntia ficus-indica. Plant Cell Tiss Organ Cult. 58: 155–157.
16. Martinussen I., Nilsen G., Svenson L., Junttila O., Rapp K. 2004. In vitro propagation of cloudberry (Rubus chamaemorus). Plant Cell Tiss Organ Cult. 78: 43–49.
17. Murashige T., Skoog F. 1962. A revised medium for rapid growth and bioassays with tobacco tissue cultures. Physiol. Plant. 15: 473–497.
18. Salman M. N. 2002. Establishment of callus and cell suspension cultures from Gypsophila paniculata leaf segments and study of the attachment of host cells by Erwinia herbicola pv. Gypsophilae. Plant Cell Tiss Organ Cult. 69: 189–196.
19. Shekhawat M. S., Shekhawat N. S. 2011. Micropropagation of Arnebia hispidissima (Lehm). Dc. and production of alkannin from callus and cell suspension culture. Acta Physiol. Plant. 33: 1445–1450.
20. Sobczykiewicz D. 1992. Micropropagation of Raspberry (Rubus idaeus L.). In: Biotechnology in Agriculture and Forestry. Vol. 18. High Tech and Micripropagation II. Y. P. S. Bajaj (ed.), Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 339–350.
21. Stella A., Braga M. R. 2002. Callus and cell suspension cultures of Rudgea jasminoides, a woody Rubiaceae tropical. Plant Cell Tiss Organ Cult. 68: 271–276.
22. Tsao C. W. V., Reed B. M. 2002. Gelling agents, silver nitrate, and sequestrene iron influence adventitious shoot and callus formation from Rubus leaves. In Vitro Cell. Dev. Biol.- Plant. 38: 29–32.
23. Vasil I. K. 2008. A history of plant biotechnology: from the Cell Theory of Schleiden and Schwann to biotech crops. Plant Cell Rep. 27: 1423–1440.
24. Vengadesan G., Ganapathi A., Anbazhagan V.R., Anand R.P. 2002. Somatic Embryogenesis in Cell Suspension Cultures of Acacia sinuata (LOUR.) MERR. In Vitro Cell. Dev. Biol.-Plant 38: 52–57.
25. Verpoorte R., Contin A., Memelink J. 2002. Biotechnology for the production of plant secondary metabolites. Phytochemistry Reviews 1: 13–25.
26. Vujovic T., Ruzic D., Cerovic R., Momirovic G. S. 2010. Adventitious regeneration in blackberry (Rubus fruticosus L.) and assessment of genetic stability in regenerants. Plant Growth Regul. 61: 265–275.
27. Wu J. H., Miller S. A., Hall H. K., Mooney P. A. 2009. Factors affecting the efficiency of micropropagation from lateral buds and shoot tips of Rubus. Plant Cell Tiss. Organ. Cult. 99: 17–25.
28. Zheng D., Schröder G., Schröder J., Hrazdina G. 2001. Molecular and biochemical characterization of three aromatic polyketide synthase genes from Rubus idaeus. Plant Molecular Biology 46: 1–15.

10.2478/v10067-012-0030-z

EWA SZCZUKA ¹, IRENA GIEŁWANOWSKA ^2;3, AGATA LESZCZUK ¹, MARCIN DOMACIUK ¹, JACEK PIETRUSIEWICZ ¹, JÓZEF BEDNARA ¹

---

¹ Department of Plant Anatomy and Cytology, Maria Curie-Skłodowska University Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Plant Physiology and Biotechnology, University of Warmia and Mazuria Oczapowskiego 1A, 10-719 Olsztyn, Poland
³ Department of Antarctic Biology , Polish Academy of Sciences, Ustrzycka10/12 Warsaw, Poland ewa.szczuka@poczta.umcs.lublin.pl

Przy użyciu standardowej metody przygotowywania materiału, badano ultrastrukturę komórek mezofilu liści Deschampsia antarctica Desv. (Poaceae) w mikroskopie elektronowym transmisyjnym (TEM). Badane liście zostały zebrane z okazów śmiałka antarktycznego rosnącego w mikrośrodowisku tundrowym, reprezentujących kseromorficzne cechy morfologiczne i anatomiczne. Ogólne cechy anatomiczne komórek mezofilu są podobne do komórek liści innych traw. Obserwacje ultrastruktury komórek wykazały, że organelle komórek mezofilowych występują blisko siebie w stosunkowo niewielkiej ilości cytoplazmy lub ściśle przylegają do siebie. Organelle takie jak mitochondria, peroksysomy, aparaty Golgiego, a także osmofilne materiały gromadzą się w pobliżu chloroplastów. Chloroplasty komórek mezofilu D. antarctica często mają wklęsłości wypełnione cytoplazmą. Takie zachowanie i budowa ultrastrukturalna organelli ułatwia wymianę/przepływ różnych substancji zaangażowanych w aktywność metaboliczną między współdziałającymi organellami komórki.

The ultrastucture of mesophyll cells of Deschampsia antarctica Desv. (Poaceae) leaves was investigated using the standard method of preparing material for examination in transmission electron microscopy (TEM). The investigated leaves were collected from the Antarctic hairgrass growing in a tundra microhabitat and representing xermorphic morphological and anatomical features. The general anatomical features of mesophyll cells are similar to those in cells of another grass leaves. The observations of the ultrastructure of mesophyll cells have shown that the organelles are located close to each other in a relatively small amount of the cytoplasm or closely adhere to each other. Organelles such as mitochondria, peroxisomes, and Golgi apparatus, as well as osmiophilic materials are gathered close to the chloroplasts. The chloroplast of the mesophyll cells of the D. antarctica leaf can form concavities filled with the cytoplasm. Such behaviour and ultrastructure of organelles facilitate exchange/flow of different substances engaged in the metabolic activity of the cell between cooperating organelles.

Deschampsia antarctica, Poaceae, ultrastructure, leaf cells, cell organelles

antarctica, Poaceae, ultrastruktura, komórki liści, organella komórkowe

1. Barcikowski A., Czaplewska J., Loro P., Łyszkiewicz A., Smykla J., Wojciechowska A. 2003. Ecological variability of Deschampsia antarctica in the area of Admiralty Bay (King George Island, Maritime Antarctic). In: Problems of Grass Biology (ed.: Ludwik Frey). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 383–396.
2. Bokhorst S., Huiskes A., Convey P., Aerts R. 2007. The effect of environmental change on vascular plant and cryptogam communities from the Falkland Islands and the Maritime Antarctic. BMC Ecology DOI: 10.1186/1472-6785-7-15.
3. Chwedorzewska K. J., Giełwanowska I., Szczuka E., Bochenek A. 2008. High anatomical and low genetic diversity in Deschampsia antarctica Desv. From King George Island, the Antarctic. Polish Polar Research, vol. 29 (4): 377–386.
4. Giełwanowska I., Szczuka E. 2005. New ultrastructural features of organelles in leaf cells of Deschampsia antarctica Desv. Polar Biology DOI 10.1007/s003 300-005-024-2
5. Giełwanowska I., Szczuka E., Bednara J., Górecki R. 2005. Anatomical features and ultrastructure features of Deschampsia antarctica (Poaceae) leaves from different growing habitats. Annals of Botany 96: 1109–1119. DOI: 10.1093/aob/mci262
6. Krywult M., Smykla J., Wincenciak A. 2003. Influence of ornitogenic fertilization on nitrogen metabolism of the Antarctic vegetatation. In: Olech (ed.). The Functioning of Polar Ecosystems as Viewed Against Global Environmental Changes. XXIX International Polar Symposium, Kraków, 19–21 września 2003, 79–84.
7. Lewis Smith R. I. 2003. The enigma of Colobanthus quitensis and Deshampsia antarctica in Antarctica. In: A. H. I. Huickes, W. W. C. Gieskes, R. L. M. Schorno, S. M. van der Vies, W. I. Volff. (eds). Antarctic Biology in a Global Context. Backham Publ., Leiden, The Netherlands, 234–239.
8. Nędzarek A., Chwedorzewska K. J. 2004. Stężenie nutrientów w wodzie zasilającej wybrane stanowiska trawy Deshampsia antarctica (King George Island, Antarctica). Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 234: 299–304.
9. Parnikoza I., Convey P., Dykyy I., Trokhymets V., Milinevsky G., Tyschenko O., Inozemtseva D., Kozeretska I. 2009. Current status of the Antarctic herb tundra formation in the Central Argentine Islands. Global Change Biology 15: 1685–1693, DOI 10.1111/j.1365-2486.2009.01906.x
10. Romero M., Casanova A., Iturra G., Reyes A., Montenegro G., Alberdi M. 1999. Leaf anatomy of Deshampsia antarctica (Poaceae) from the Maritime Antarctic and its plastic response to changes in the growth conditions. Revista Chilena de Historia Natural 72: 411–425.

10.2478/v10067-012-0031-y

DOROTA TCHÓRZEWSKA, JACEK PIETRUSIEWICZ, KRYSTYNA WINIARCZYK

---

Department of Plant Anatomy and Cytology, Institute of Biology and Biochemistry Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W mikrosporogenezie u roślin nasiennych oraz sporogenezie mszaków i paprotników zachodzi mejoza, podczas której następuje regularne przemieszczanie się organelli komórkowych (chondriokineza). W niniejszej pracy analizowaliśmy przebieg chondriokinezy u kilku przedstawicieli rodziny Malvaceae (Gossypium arboreum, Alcea rosea i Lavatera thuringiaca). Okazuje się, że u wszystkich badanych gatunków, pod koniec profazy I organella komórkowe grupowały się w formie otoczki wokół jądra, a następnie w telofazie I wokół 2 jąder. Takie położenie utrzymywało się nie tylko do końca mejozy, ale także po jej zakończeniu gdy 1-jądrowe ziarna pyłku miały już uformowaną sporodermę. Taki typ grupowania się organelli komórkowych nie był dotychczas opisywany u innych grup roślin i wydaje się charakterystyczny jedynie dla przedstawicieli rodziny Malvaceae. Wyjaśnienia wymaga natomiast rola tego rodzaju przemieszczeń organelli komórkowych. Dotychczasowe teorie dotyczą komórek podczas podziału, natomiast przedstawione w niniejszej pracy zgrupowanie organelli komórkowych obserwowane było także w komórkach po mejozie – 1-jądrowych ziarnach pyłku.

During meiosis in microsporogenesis in spermatophytes and in sporogenesis in bryophytes and ferns, regular rearrangement of cytoplasmic organelles (chondriokinesis) occurs. In the present paper, the course of chondriokinesis has been analysed in several representatives of the family Malvaceae (Gossypium arboreum, Alcea rosea and Lavatera thuringiaca). It was revealed that cell organelles in all the species analysed aggregated around the nucleus at the end of prophase I, and next they surrounded two nuclei in telophase I. This position persisted not only until the end of meiosis, but also in post-meiotic cells after formation of microspore sporoderm on mononuclear pollen grains. Currently, this type of cell organelle aggregation has not been reported from other plant groups, and it seems to be characteristic of the representatives of the family Malvaceae only. The role of this type of cell organelle rearrangement still requires elucidation. The current theories are concerned with dividing cells, whereas the cell organelle aggregation described in the present work was observed in post-meiotic cells as well, i.e. in mononuclear pollen grains.

Malvaceae, microsporogenesis, organelle aggregations

Malvaceae, mikrosporogeneza, grupowanie się organelli komórkowych

1. Audran J-C. 1964. Contribution a l`etude morphologique et cytologique de la formation du grain de pollen chez le Stangeria paradoxa. Comp. Rend. Acad. Sci. Paris 258: 4322–4325.
2. Audran J-C. 1979. Microspores, pollen grains and tapetum ontogeny in Ceratozamia mexicana (Cycadaceae): an ultrastructural study. Phytomorphology 29: 350–362.
3. Baluska F., Barlow P. W. 1993. The role of the microtubular cytoskeleton in determining nuclear chromatin structure and passage of maize root cells through the cell cycle. Eur. J. Cell Biol. 61: 160–167.
4. Bąkowski Z. 1938. Próba klasyfikacji chondriokinezy u roślin wyższych. Acta Soc. Bot. Pol. 15 (4): 323–369.
5. Bednara J., Giełwanowska I., Rodkiewicz B. 1986. Regular arrangements of mitochondria and plastids during sporogenesis in Equisetum. Protoplasma 130: 145–152.
6. Bednara J., Giełwanowska I. 1987. Plastydy i mitochondria w sporogenezie u Equisetum. Folia Societatis Scientiarum Lublinensis, vol. 29, Biol. I: 3–9.
7. Bednara J., Rodkiewicz B. 1985. Distribution of plastids and mitochondria during sporogenesis in Equisetum hyemale. In: M. T. M. Willemse, J. L. van Went (eds). Sexual Reproduction in Seed Plants, Ferns and Mosses. Pudoc. Wageningen, 17–19.
8. Bednara J., Rodkiewicz B. 1988. Cytoplasmic organelles in microsporocytes of Larix and sporocytes of Polystichum. Ann. Sci. Univ. Reims ARERS, 23: 51–53.
9. Bednara J., Sokołowska-Kulczycka A. 1980. Ultrastruktura tapetum i pyłku Stellaria media L. Societas Scientiarum Lodziensis 34 (4): 1–4.
10. Bershadsky A. D., Vasiliev J. M. 1988. Cytoskeleton. P. H. Siekievitz (ed.). Series on Cellular Organelles. Plenum Press, New York.
11. Birky C. W. 1983. Partitioning of cytoplasmic organelles at cell division. Intern. Rev. Cytol. Suppl. 15: 49–89.
12. Brown R. C., Lemmon B. E. 1982a. Ultrastructural aspect of moss meiosis: cytokinesis and organelle apportionment in Rhynchostegium serrulatum. Jour. Hattori Bot. Lab. 53: 41–50.
13. Brown R. C., Lemmon B. E. 1982b. Ultrastructure of meiosis in the moss Rhynchostegium serrulatum. I. Prophasic microtubules and spindle dynamics. Protoplasma 110: 23–33.
14. Brown R. C., Lemmon B. E. 1985. A cytoskeletal system predicts division plane in meiosis of Selaginella. Protoplasma 127: 101–109.
15. Brown R. C., Lemmon B. E. 1990. Monoplastidic cell division in lower land plants. Am. J. Bot. 77: 559–571.
16. Brown R. C., Lemmon B. E. 1991. Plastid polarity and meiotic spindle development in microsporogenesis of Selaginella. Protoplasma, 161:168–180.
17. Busch F. A., Sage T. L., Cousins A. B., Sage R. F. 2013. C3 plants enhance rates of photosynthesis by reassimilating photorespired and respired CO2. Plant, Cell and Environment 36: 200–212.
18. Byxbee E. 1900. The development of the karyokinetic spindle in the pollen-mother-cells of Lavatera. Proc. Calif. Acad. Sci. ser. II Bot. 2: 63–82.
19. Denham H. J. 1924. The cytology of the cotton plant 1: Microspore formation in Sea Island Cotton. Ann. Bot. 38: 407–432.
20. Gabarayeva N. I. 1985. The development of spores in Psilotum nudum Psilotaceae): changes in cytoplasm and organelles of spore mother cells in metaphase and telophase I of meiosis. Bot. Zhur. 70: 441–450.
21. Geneves L. 1967. Sur la repartition et les mouvements des organites ytoplasmiques au cours de la meiose staminale et principalement endant le telophase heterotypique et homeotypique, dans le Ribes rubrum. Comp. Rend. Acad. Sci. Paris, ser. D, 265: 1913–1916.
22. Geneves L. 1971. Phenomenes ultrastructuraux au cours de la meiose staminale chez Ribes rubrum (Grossulariacees). Bull. Soc. Bot. France 118: 481–524.
23. Hennis A. S., Birky C. W. 1984. Stochastic partitioning of chloroplasts at cell division in the alga Olisthodiscus, and compensating control of chloroplast replication. J. Cell Sci. 70: 1–15.
24. Jungers V. 1934. Mitochondries, chromosomes et fuseau dans les sporocytes de l`Equisetum limosum. Cellule 43: 321–340.
25. Kudlicka K., Rodkiewicz B. 1990. Organelle coatings of meiotic nuclei during microsporogenesis in Malvaceae. Phytomorphology 40: 33–41.
26. Lammeren A. A. M. van, Keijzer C. J., Willemse M. T. M., Kieft H. 1985. Structure and function of the microtubular cytoskeleton during pollen development in Gasteria verrucosa (Mill.) H. Duval. Planta 165:1–11.
27. Lee K.W. 1982. Ultrastructural study of sporogenesis in Psilotum. Bot. Soc. Amer. Misc. Publ. 162: 17–18.
28. Lewitsky G. 1926. Die chondriosomen in der Gonogenese bei Equisetum palustre L. Planta 1: 301–316.
29. Luxenburg A. 1927. Recharchesz cytologiques sur les grains de pollen chez les Malvacees. Bull. Int. Acad. Pol. Sci. Lett. ser. B 4/5: 363–394.
30. Mackenzie A., Heslop-Harrison J., Dickinson H. G. 1967. Elimination of ribosomes during meiotic prophase. Nature 215: 997–999.
31. Mann M. C. 1924. Microsporogenesis of Ginkgo biloba L. with especial reference to the distribution of the plastids and to cell wall formation.Univ. Calif. Publ. Agric. Sc. 2: 243–248.
32. Marengo N. P. 1962. The cytokinetic basis of tetrahedral symmetry in the spore quarter of Adiantum hispidum. Bul. Torrey Bot. Club 89: 42–48.
33. Marquette W. 1907. Manifestations of polarity in plant cells which apparently are without centrosomes. Beih. Bot. Centralbl. Abt. I, 21: 281–303.
34. Marquette W. 1908. Concerning the organisation of the spore mother-cells of Marsilia quadrifolia. Trans. Wisconsin Acad. Sci. Arts Let. 16 (I, 1): 81-106.
35. Nicolosi-Roncati F. 1910. Formazioni mitocondriali negli elementi sessonali maschili dell Heleborus foetidus L. Rend. Acad. Sci. Fis. Mat. ser. 3a 16 (49): 109–119.
36. Pacini E., Juniper B. E. 1984. The ultrastructure of pollen grain development in Lycopersicum peruvianum. Caryologia 37: 21–50.
37. Rodkiewicz B., Bednara J., Giełwanowska I. 1985. The changing arrangement of plastid and mitochondria in meiotic cells of higher plants. Post. Biol. Kom. 12: 129–144.
38. Rodkiewicz B., Bednara J., Mostowska A., Duda E., Stobiecka H. 1986. The change in disposition of plastids and mitochondria during microsporogenesis and sporogenesis in some higher plants. Acta Bot. Neerl. 35: 209–215.
39. Rodkiewicz B., Bednara J., Duda E., Mostowska A. 1988a. Cytoplasmic organelles during meiosis I in microsporocytes of Stangeria. Ann. Sci. Univ. Reims ARERS 23: 48–50.
40. Rodkiewicz B., Bednara J., Kuraś M., Mostowska A. 1988b. Organelles and cell walls of microsporocytes in a cycad Stangeria during meiosis I. Phytomorphology 38 (2,3): 99–110.
41. Rodkiewicz B., Duda E. 1988. Aggregations of organelles in meiotic cells of higher plants. Acta Soc. Bot. Pol. 57 (4): 637–654.
42. Rodkiewicz B., Duda E., Bednara J. 1989. Organelle aggregation during microsporogenesis in Nymphaea. Flora 183: 397–404.
43. Rodkiewicz B., Duda E., Kudlicka K. 1988c. Organelle aggregations during microsporogenesis in Stangeria, Nymphaea and Malva. In: M. Cresti, P. Gori, E. Pacini (eds). Sexual Reproduction of Higher Plants. Springer-Verlag, Wien, 175–180.
44. Rodkiewicz B., Bednara J., Szczuka E. 1992. The organelle aggregation, plastid division and incipient cytokinesis I in simultaneous sporo- and microsporegenesis. Ukr. Bot. Zhurn. 49/4: 75–80.
45. Sakai A., Shigenaga M. 1964. The behaviour of mitochondria in pollen mother cells of Tradescantia reflexa. Cytologia 29: 214–225.
46. Saxton W.T. 1913. Contributions to the life-history of Tetraclinis articulata Masters, with some notes on the phylogeny of the Cupressoideae and Callitroideae. Ann. Bot. 27: 577–605.
47. Senjaninova M. 1927. Chondriokinese bei Nephrodium molle. Zeits. Zellforsch. Mikr. Anat. 6: 493–508.
48. Sheffield E., Bell P. R. 1979. Ultrastructural aspects of sporogenesis in fern Pteridium aquilinum (L.) Kuhn. Ann. Bot. 44: 392–405.
49. Sheffield E., Laird S., Bell P. R. 1983. Ultrastructural aspects of sporogenesis in the apogamous fern Dryopteris borrei. J. Cell Sci. 63: 125–134.
50. Suessenguth K. 1921. Bemerkungen zur meiotischen und somatischen Kernteilung bei einigen Monokotylen. Flora 114: 313–328. 51. Sugiura T. 1928. Cytological studies on Tropaeolum. II. Tropaeolum perigrinum. Bot. Mag. Tokyo, 42: 553–556.
51. Świdzińska M. 1998. Rośliny kwiatowe 2. Wielka Encyklopedia Przyrody. Wyd. Muza S.A., Warszawa.
52. Tchórzewska D., Brukhin V. B., Bednara J. 1996. Plastids and mitochondria comportment in dividing meiocytes of Psilotum nudum. Acta Soc. Bot. Pol. 65 (1-2): 91–96.
53. Tchórzewska D., Winiarczyk K., Pietrusiewicz J., Bednara J. 2008. A new type of microtubular cytoskeleton in microsporogenesis of Lavatera thuringiaca L. Protoplasma 232: 223–231.
54. Tchórzewska D., Bednara J. 2011. The dynamics of the actin cytoskeleton during sporogenesis in Psilotum nudum L. Protoplasma 248 (2): 289–298.
55. Trenin V. V. 1986. Citoembriologija listviennicy. Izd. Nauka, Leningrad.
56. Y i W., Shi-yi H. 1993. Cytoplasmic ultrastructural changes during microsporogenesis of Gossypium hirsutum: with emphasis on “cytoplasm reorganization”. Acta Bot. Sinica 35 (4): 255–260.
57. Y oungman W. 1927. Studies in the cytology of the Hibisceae. Ann. Bot. 41: 755–777. 59. Wang F. H., Li Y., Shao W. 1988. Some observations on the ultrastructure of male gametophyte in Ginkgo biloba. Ann. Sci. Univ. Reims, ARERS. 23: 45–47.
58. Winiarczyk K. 2009. Badania embriologiczne bezpłodnych ekotypów Allium sativum L. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
59. Wolniak S. M. 1976. Organelle distribution and apportionment duriduring meiosis in the microsporocyte of Ginkgo biloba L. Amer. J. Bot. 63 (2): 251–258.

10.2478/v10067-012-0032-x

Krystyna Winiarczyk, Dorota Tchórzewska

---

Department of Plants Anatomy and Cytology, Institute of Biology and Biochemistry Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Tematem badań było prześledzenie budowy morfologicznej ziaren pyłku oraz procesu zapylenia u kilku linii Secale cereale. Badano cztery linie, dwie z nich były samozgodne, a dwie samoniezgodne. Obserwowano różnice w reakcji ziaren pyłku w zależności od tego, czy zostały zdeponowane na zgodnym lub niezgodnym znamieniu. Ponadto w pylnikach samoniezgodnych linii odnotowano obecność resztek tapetum pomiędzy dojrzałymi ziarnami pyłku.

The course of pollination processes, pollen morphology and the degree of stigma pollination both in self-compatible (four lines) and in self-incompatible (two cultivars) plants of Secale cereale were examined. It was ascertained that either the self-compatible or the self-incompatible plants produced in anthers large amounts of the vital pollen, which during pollination was deposited in different manner on the stigma surface. It is worth noting that the presence of the leftovers of tapetum between mature pollen grains only in the anther of two self-incompatible cultivars was observed.

pollination, compatibility, stigma, pollen grain, rye

zapylenie, zgodność, znamię, ziarna pyłku, żyto

1. Boyes D. C., Nasrallah J. B. 1995. An anther-specific gene encoded by an S locus haplotype of Brassica produces complementary and differentially regulated transcripts. Plant Cell 7: 1283– 1294.
2. Brewbaker J. L. 1990. Incompatibility and the pollen grain. Recent. Adv. Bot. 1959: 2–46.
3. Charzyńska M., Murgia M., Cresti M. 1990. Microspore of Secale cereale as a transfer cell type. Protoplasma 158: 26–32.
4. Dajoz I., Till-Bottraud I., Gouyon P. H. 1991. Evolution of pollen morphology. Science 253: 66–68.
5. Darwin C. 1876. The Effects of Cross- and Self-fertilisation in the Vegetable Kingdom. London UK: John Murray.
6. Dickinson H. G., Elleman C. J., Doughty J. 2000. Pollen coating-chimaeric genetics and new functions. Sex. Plant Reprod. 5: 302–309.
7. Elleman C. J., Franklin-Tong V., Dickinson H. G. 1992. Pollination in species with dry stigmas - the nature of the early stigmatic response and the pathway taken by pollen tubes. New Phyt. 121: 413–424.
8. Franklin-Tong V.E., Franklin F. Ch. H. 1992. Gametophytic self-incompatibility in Papaver rhoeas L. Sex. Plant Reprod. 5: 1–7.
9. Franklin-Tong N., Franklin F. Ch. H. 2003. Gametophytic self-incompatibility inhibits pollen tube growth using different mechanisms. Trends Plant Sci. 8: 598–605.
10. Ganders F. R. 1975. Mating patterns in self-incompatible distylous populations of Amsinckia (Boraginaceae). Can. J. Bot. 53: 773–779.
11. Ganders F.R. 1979. The biology of heterostyly. New Zealand J. Bot. 17: 607–635.
12. Gertz A., Wricke G. 1989. Linkage between the incompatibility locus-Z and a beta- glucosidase locus in rye. Plant Breeding 102: 255–259.
13. Hackauf B., Wehling P. 2005. Approaching the self-incompatibility locus Z in rye (Secale cereale L.) via comparative genetics. Theor. Appl. Genet. 110: 832–845.
14. Herrero M., Dickinson H. G. 1980. Pollen tube growth following compatible and incompatible intraspecific pollinations in Petunia hybrida. Planta 148: 217–221.
15. Heslop-Harrison J., Heslop-Harrison Y. 1981. The pollen-stigma interaction in the grasses 2: Pollen-tube penetration and the stigma response in Secale. Acta Bot. Neerl. 30: 289–307.
16. Ikeda A. 1997. An aquaporin-like gene required for the Brassica self-incompatibility response. Science 27: 1563–1566.
17. Jackson J. F., Linskens H. F. 1990. Bioassay for incompatibility. Sex. Plant Reprod. 3: 207–212.
18. Jensen W. A. 1962. Botanical Histochemistry: Principles and Practice. W. H. Freeman, San Francisco.
19. Kandasamy M. K., Nasrallah J. B., Nasrallah M.E. 1994. Pollen-pistil interactions and developmental regulation of pollen tube growth in Arabidopsis. Development 120: 3405–3418.
20. Kirpes C., Lynn G. C., Lersten N. R. 1996. Systematic significance of pollen arrangement in microsporangia of Poaceae and Cyperaceae: review and observations on representative taxa. Am. J. Bot. 83, (12): 1609–1622.
21. Knox R. B. 1984. Pollen–pistil Interaction. In: H. F. Linskens, J. Heslop-Harrison (eds). Cellular Interaction. Springer Verlag, Berlin–Heidelberg–New York–Tokio 102: 9–24.
22. Lord E. 2000. Adhesion and cell movement during pollination: cherchez la femme. Trends in Plant Science 5, (9): 368–373.
23. Lush W. M., Clarke A. E. 1997. Observations of pollen tube growth in Nicotiana alata and their implication for the mechanism of self-incompatibility. Sex. Plant Reprod. 10: 27–35.
24. McClure B.A., Franklin-Tong V. 2006. Gametophytic self-incompatibility: understanding the cellular mechanisms involved in ‘self ’ pollen tube inhibition. Planta 224: 233–245.
25. Nasrallah J. B. 2002. Recognition and rejection of self in plant reproduction. Science 296: 305–308.
26. Nettancour D. 1977. Incompatibility in Angiosperms: The Pollen-pistil Interactions and Developmental Regulation of Pollen Tube Growth. Springer Verlag, New York.
27. Nettancourt D. 2001. Incompatibility and Incongruity in Wild and Cultivated Plants. 2nd edn, Springer, Berlin–Heidelberg–New York.
28. Shivanna K.R., Heslop-Harrison Y., Heslop-Harrison J. 1982. The pollen-stigma interaction in the grasses. 3. Features of the self-incompatibility response. Acta Bot. Neerl. 31: 307–319.
29. Śnieżko R., Winiarczyk K. 1996. Pollen tube incompatibility reaction on the stigma in selfpollination Sinapis alba L. Acta Soc. Bot. Pol. 65: 101–105.
30. Vithanage H., Knox R.B. 1979. Pollen-wall proteins: quantitative cytochemistry of the origin of the intine and exine enzymes in Brassica oleracea. J. Cell Sci. 21: 423–435.
31. Wehling P., Hackauf B., Wricke G. 1994. Phosphorylation of pollen proteins in relation to selfincompatibility in rye (Secale cereale L.). Sex. Plant Reprod. 7: 67–75.
32. Y ang B., Thorogood D., Armstead I., Barth S. 2008. How far are we from unravelling selfincompatibility in grasses? New Phytol. 178: 740–753.
33. Zinkl G. M., Zwiebel B. I., Grier D. G., Preuss D. 1999. Pollen-stigma adhesion in Arabidopsis: a species-specific interaction mediated by lipophilic molecules in the pollen exine. Development 126: 5431–5440.

10.2478/v10067-012-0033-9

PAWEŁ BUCZYŃSKI ¹, ANDRZEJ ZAWAL ², EDYTA STĘPIEŃ ³, EDYTA BUCZYŃSKA ⁴, VLADIMIR PEŠIĆ ⁵

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19 PO-20-033 Lublin, Poland, pawbucz@gmail.com
² Department of Invertebrate Zoology and Limnology, Szczecin University, Wąska 13 PO-71-415 Szczecin, Poland, zawal@univ.szczecin.pl
³ Department of Plant Taxonomy and Phytogeography, Szczecin University, Wąska 13 PO-71-415 Szczecin, Poland, ditta@univ.szczecin.pl
⁴ Department of Zoology, Animal Ecology and Wildlife Management, University of Life Sciences, Akademicka 13, PO-20-033 Lublin, Poland, edyta.buczynska@gmail.com
⁵ Department of Biology, Faculty of Sciences, University of Montenegro, Cetinjski put b.b. MO-81000 Podgorica, Montenegro, vladopesic@gmail.com

Autorzy omawiają zbiór larw i imagines Odonata, który zgromadzono podczas badań hydrobiologicznych i akarologicznych prowadzonych w Czarnogórze w latach 2010 i 2012. Obejmuje on 28 gatunków, z których Ophiogomphus cecilia stwierdzono pierwszy raz w tym kraju. Przedstawiono też uzupełniony wykaz ważek Czarnogóry.

Authors discuss the collection of larvae and imagines of Odonata which was collected during hydrobiological and acarological studies conducted in Montenegro in 2010 and 2012. The material encompasses 28 dragonfly species of which Ophiogomphus cecilia has been recorded in this country for the first time. The updated checklist of the dragonflies of Montenegro was also provided.

Odonata, dragonflies, Montenegro, records, Ophiogomphus cecilia

Odonata, ważki, Czarnogóra, stwierdzenia, Ophiogomphus cecilia

1. Baker R.A. 2009. An English zoologist’s travel in Montenegro 110 years ago. Natura Montenegrina 7 (3): 383–387.
2. Baker R.A. 2013. Malcolm Burr (1878–1954) and Robert McLachlan (1837–1904), British workers on the Balkan fauna in 1898, with notes on the Odonata collected and identified. Notulae Odonatologicae 8 (1): 1–3.
3. Belančić A., Bogdanović T., Franković M., Ljuština M., Mihoković N., Vitas B. 2008. Crvena knjiga vretenaca Hrvatske. Ministarstvo kulture, Državni zavod za zaštitu prirode, Zagreb. 132 pp.
4. Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Distribution Atlas of Dragonflies (Odonata) of Poland. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. 256 pp.
5. Borisova P., Varadinova E., Yzunov Y. 2013. Contemporary State of the Bottom Invertebrate Communities of the Tundzha River Basin (South-East Bulgaria). Acta Zoologica Bulgarica 65 (1): 75–87.
6. Boudot J.-P., Kalkman V., Azpiculeta Amorín M., Bogdanovič T., Cordero Rivera A., Degabrielle G., Dommanget J.-L., Garrigós B., Jović M., Kotarac M., Lopau W., Marinov M., Mihoković N., Riservato E., Samraqui B., Schneider W. 2009. Atlas of the Odonata of the Mediterranean and North Africa. Libellula (Suppl. 9): 1–256.
7. Buczyński P., Zawal A., Stępień E., Buczyńska E., Pešić V. 2013. Gomphus pulchellus Selys recorded on the eastern edge of its distribution area in Montenegro (Anisoptera: Gomphidae). Odonatologica 42 (4): 293–300.
8. De Knijf G., Vanappelghem C., Demolder H. 2013. Odonata from Montenegro, with notes on taxonomy, regional diversity and conservation. Odonatologica 42 (1): 1–29.
9. Dijkstra K. D.B. (Ed.) 2006. Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife Publishing, Dorset. 320 pp.
10. Dijkstra K.-D.B., Kalkman V.J. 2012. Phylogeny, classification and taxonomy of European dragonflies and damselflies (Odonata): a review. Organisms Diversity & Evolution 12 (3): 209–227.
11. Dumont H.J. 1977. Sur une collection d’odonates de Yougoslavie, avec notes sur la faune des territoires adjacents de Roumanie et de Bulgarie. Bulletin et Annales de la Société Entomologique de Belgique 113 (7/9): 187–209.
12. EEA [European Environment Agency] 2012. Biogeographis regions of Europe. Internet: http:// www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/biogeographical-regions-in-europe-1
13. Franković M. 2013. Croatian checklist of Odonata. With localities, UTM grid. Internet: http:// www.botanic.hr/cisb/Edoc/fauna/odonata/odopornovi.htm
14. Gerken K., Sternberg K. 1999. Die Exuvien Europäischer Libellen. Insecta, Odonata. Arnika & Eisvogel, Höxter und Jena. 354 pp.
15. Gligorović B., Pešić V. 2007. A contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) from Lake Skandar’s drainage basin (Montenegro). Acta Entomologica Serbica 12 (2): 11–16.
16. Gligorović B., Pešić V., Gligorović A. 2010. A contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) from the River Morača (Montenegro). Acta Entomologica Serbica 15 (2): 149–159.
17. Gligorović B., Pešić V., Gligorović A. 2011. Contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) of the Plavsko Lake area (Montenegro). Natura Montenegrina 10 (3): 237–243.
18. Gligorović B., Pešić V., Zeković A. 2007. A contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) of the river Zeta (Montenegro). Natura Montenegrina 6: 73–89.
19. Gligorović B., Pešić V., Zeković A. 2008. A contribution to the knowledge of dragonflies (Odonata) from the area of Gornji Crnci-Piperi (Montenegro). Acta Entomologica Serbica 13 (1/2): 1–7.
20. Gligorović B., Pešić V., Zeković A. 2009. A contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) mountains’ area Lukavica (Montenegro). Natura Montenegrina 8 (2): 31–39.
21. Gligorović B., Pešić V., Zeković A. 2010. A contribution to the knowledge of the dragonflies (Odonata) of the River Brestica (Montenegro). Natura Montenegrina 9 (2): 151–159.
22. Heidemann H., Seidenbusch R. 2002. Die Libellenlarven Deutschlands. Handbuch für Exuviensammler. Tierwelt Deutschlands, 72. Teil. Goecke & Evers, Keltern. 328 pp.
23. Horváth G. 2012. Assessment of riverine dragonflies (Odonata: Gomphidae) and the emergence behaviour of their larvae based on exuviae data on the reach of the river Tisza in Szeged. Tiscia 39: 9–15.
24. Jödicke R. 1997. Die Binsenjungfern und Winterlibellen Europas. Westarp Wissenschaften, Magdeburg. 277 pp.
25. Jović M. 2008. Report on Adriatic Montenegro 2007 project – Odonata. IDF Report 15: 1–25.
26. Jović M. 2009. Report on Macedonia 2008 project – Odonata. IDF Report 21: 1–23.
27. Jović M., Andjus L., Bedjanič M., Santovac S. 2008. Review of the Odonata fauna of Montenegro. Opuscula Zoologica Fluminensia 224: 1–27.
28. Jović M., Andjus L., Santovac S. 2009. New data on some rare and poorly known Odonata species in Serbia. Bulletin of the Natural History Museum in Belgrade, 2: 95–108.
29. Jović M., Andjus L., Santovac S. 2007. Kritički spisak vrsta vilinskih konjica Srbije. Simpozijum enotmologa Srbije, Subotica.
30. Jović M., Malidžan S. 2009. List of dragonflies in the collection of the Natural History Museum of Montenegro (Insecta: Odonata). Acta Entomologica Serbica 14 (1): 121–124.
31. Jović M., Santovac S., Andjus L. 2008. Leucorrhinia caudalis (Charpentier, 1840) – a new or an ex dragonfly species in Serbian fauna?. Bulletin of the Natural History Museum in Belgrade, 1: 161–171.
32. Jović M., Stanković M., Andjus L. 2010. Aeshna grandis (Linnaeus 1758) – a new species in Serbian fauna (Odonata: Aeshnidae), Bulletin of the Natural History Museum in Belgrade, 3: 137–140.
33. Jurca T., Sabadoš K., Miljanović B., Šipoš Š., Horvatović M., Perić R., Šćiban M., Janković M. 2008. Značaj vlažnih staništa za očuvanje biodiverziteta na primeru mrtvaje Pane (reka Tisa). Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd 60 (1–2), 337–347.
34. Kalkman V. J., Boudot J.-P., Bernard R., Conze K.-J., De Knijf G., Dyatlova E., Ferreira S., Jović M., Ott J., Riservato E., Sahlén G. 2010. European Red List of Dragonflies. Publications Office of the European Union, Luxembourg. 28 pp.
35. Kalkman V. J., Lopau W. 2006. Identification of Pyrrhosoma elisabethae with notes on its distribution and habitat (Odonata: Coenagrionidae). International Journal of Odonatology 9 (2): 175–184.
36. Kotarac M. 1997. Atlas of the Dragonflies (Odonata) of Slovenia with the Red Data List. Center za kartografihjo favne in flore, Miklavs na Dravskem plju. 205 pp.
37. Kulijer D., Boudot J.-P. 2013. First evidence of the occurrence of Cordulegaster insignis Schneider, 1845 in Serbia (Anisoptera: Cordulegastridae). Odonatologica 42 (1): 55–65.
38. Kulijer D., De Knijf G., Franković M. 2013. Review of the Odonata of Bosnia and Herzegovina. Odonatologica 42 (2): 109–123.
39. Kumerloeve H. 1970. Massenzug von Libellen im montenegrinischen Küstenland im Spätsommer 1969. Nachrichtenblatt der bayerischen Entomologen 18 (4/6): 122–126.
40. Manci C.O. 2012. Dragonfly Fauna (Insecta: Odonata) from Romania. PhD Thesis Abstract. “Babeș Bolyai” University, Faculty of Biology and Geology, Department of Taxonomy and Ecology, Cluj Napoca. 62 pp.
41. Ober S.V. 2008. First record of Pantala flavescens for the western Balkans (Odonata: Libellulidae). Libellula 27 (1/2): 117–121.
42. ONCiH [Official Nature Conservation in Hungary] 2007. 1037 Ophiogomphus cecilia, erdei szitakötő. Internet: http://www.termeszetvedelem.hu/_user/downloads/n2k_jelentes/ PDF_ adatlap_es_terkep_fajonkent/Ophiogomphus_cecilia.pdf
43. Peel M. C., Finlayson B.L., McMahon T. A. 2007. Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification. Hydrology and Earth System Sciences 11 (5): 1633–1644.
44. Raab R. 2005. 62. 1037 Ophiogomphus cecilia (Fourcroy, 1785). In: T. Ellmauer (ed.). Entwicklung von Kriterien, Indikatoren und Schwellenwerten zur Beurteilung des Erhaltungszustandes der Natura 2000-Schutzgüter. Band 2: Arten des Anhangs II der Fauna-Flora-Habitat-Richtlinie. Im Auftrag der neun österreichischen Bundesländer, des Bundesministerium f. Land- und Forstwirtschaft, Umwelt und Wasserwirtschaft und der Umweltbundesamt GmbH: 646-652.
45. Rajkov S., Arandjelović A. 2012. Dragonflies of urban and suburban areas of Novi Sad – an insight into surrounding odonate diversity. In: Book of Abstracts, ECOO 2012, The 2nd European Congress on Odonatology, Belgrade, Serbia, 2nd – 6th July, 2012. Natural History Museum in Belgrade & Entomological Society of Serbia: 38.
46. Rüppell G., Hilfert-Rüppell D., Rehfeldt G., Schütte C. 2005. Die Neue Brehm-Bücherei Bd. 654. Die Prachtlibellen Europas. Gattung Calopteryx. Westarp Wissenschaften, Hohenwarsleben. 255 pp.
47. Šacha D., Bedjanič M. 2011. Ponovno odkritje ogroženega rumenega porečnika Gomphus flavipes (Charpentier, 1825) v Sloveniji po pol stoletja (Odonata: Gomphidae). Natura Sloveniae 13 (2): 37–43.
48. Stein J. P. E. F. 1863. Beitrag zur Neuropteren-Fauna Griechenlands (mit Berücksichtig dalmatinischer Arten). Berliner Entomologische Zeitschrift 7 (1–2): 411–422.
49. Štih A., Zadravec M., Hlavati D., Koren T. 2011. First data on dragonfly (Insecta, Odonata) fauna in the Vugrovec area, Zagreb and the first checklist of the dragonflies of Zagreb. Entomologia Croatica 15 (1–4): 223–235.
50. Szymańska A. 2003. Czarnogóra. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków. 304 pp.
51. Tóth S. 2011. Adatok Magyarország szitakötı faunájához (Odonata) az 1987. december 31 ig végzett szórványgyőjtéseim alapján. Studia Odonatologica Hungarica 12: 33–46.
52. Zawal A., Jaskuła R. 2008. First data for parasiting on Sympetrum meridionale (Sélys) by Arrenurus (Acari: Hydrachnidia) larvae from Montenegro. Natura Montenegrina 7 (3): 354– 359.
53. Živić I., Marković Z., Brajković M. 1999. A contribution to the knowledge of Odonata (Insecta: Odonata) larvae of the Pusta reka river. Acta Entomologica Serbica, 4 (1/2): 1–10.

10.2478/v10067-012-0034-8

Michał Solis, Władysława Wojciechowska

---

Department of Botany and Hydrobiology, The John Paul II Catholic University of Lublin 20-708 Lublin, Konstantynów 1H, Poland

W jeziorach Rogóźno i Zagłębocze położonych na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej (wsch. Polska) badano zmiany biomasy fitoplanktonu w pionowym rozmieszczeniu w skali miesięcznej i dobowej. W obu jeziorach biomasa fitoplanktonu w metalimnionie była dwa lub trzy razy wyższa niż w epilimnionie. W jeziorze Rogóźno w fitoplanktonie dominowała Planktothrix rubescens (> 80% biomasy), natomiast w jeziorze Zagłębocze – Ceratium hirundinella (> 90% biomasy). Maksima biomasy Pl. rubescens (na 6 m – 43,5 mg dm-3 i na 7 m – 24,4 mg dm-3) zawsze występowały poniżej dolnej granicy strefy eufotycznej, czyli na głębokości, gdzie światło było <1%, a temperatura wody wynosiła <10 ° C. Duża biomasa C. hirundinella występowała zawsze w metalimnionie (aż do 43.6 mg dm-3 w lipcu) przy dolnej granicy strefy eufotycznej (widziałność Sd = 3,0 m). W sierpniu, gdy widzialność krążka Sd = 2,5 m, biomasa C. hirundinella różniła się znacząco w ciągu doby w dwóch warstwach termicznych. W epilimnionie największy przyrost biomasy odnotowano w ciągu dnia, a spadek w nocy. Odwrotna sytuacja miała miejsce w metalimnionie – spadek w ciągu dnia i wzrost w nocy. Badania wykazały, że pomimo różnych mechanizmów ruchliwości (pławność lub aparat wiciowy), pionowe migracje tych gatunków związane były głównie ze zmieniającymi się warunkami świetlnymi.

daily changes in the vertical distribution of phytoplankton biomass were investigated. In both lakes, phytoplankton biomass in metalimnion were two or three times higher than in epilimnion. In Rogóźno Lake, Planktothrix rubescens dominated in phytoplankton (> 80% of biomass), whereas in Zagłębocze Lake − Ceratium hirundinella prevailed (> 90% of biomass). The biomass maxima of Pl. rubescens (at 6 m depth – 43.5 mg dm-3 and at 7 m depth - 24.4 mg dm-3) were always below the lower limit of the euphotic zone, i.e. at the depth where the light was < 1%, and the water temperature was < 10 °C. Large biomass of C. hirundinella was observed always in metalimnion (up to 43.6 mg dm-3 in July) at the lower limit of the euphotic zone (transparency of Sd = 3.0 m). In August, when transparency of Sd = 2.5 m, biomass of C. hirundinella varied significantly during the day in the two thermal layers. In epilimnion, the largest increase of biomass was observed in daylight hours and the decrease at night. The reverse situation was observed in metalimnion − the decline in the daytime and the increase at night. The studies revealed that despite different mechanisms of motility (buoyancy or flagellar movement), vertical migrations of these species corresponded mainly to the changing light.

deep lake, vertical distribution, Ceratium hirundinella, Planktothrix rubescens

jezioro głębokie, pionowe rozmieszczenie, Ceratium hirundinella, Planktothrix rubescens

1. Alexander R., Imberger J. 2009. Spatial distribution of motile phytoplankton in a stratified reservoir: the physical controls on patch formation. J. Plan. Res. 31 (1): 101–118.
2. Barbosa L. G., Barbosa P. M. M., Barbosa F. A. R. 2011. Vertical distribution of phytoplankton functional groups in a tropical shallow lake: driving forces on a diel scale. Acta Limnol. Brasil. 23 (1): 63–73.
3. Beamud S. G., Diaz M. M., Baccala N. B., Pedrozo F. L. 2010. Analysis of patterns of vertical and temporal distribution of phytoplankton using multifactorial analysis: Acidic Lake Caviahue, Patagonia, Argentina. Limnologica 40: 140–147.
4. Becker V., de Souza Caedoso L., Huszar V. L. M. 2009. Diel variation of phytoplankton functional groups in a subtropical reservoir in southern Brazil during an autumnal stratification period. Aquat. Ecol. 43: 285–293.
5. Dubinsky Z., Stambler N. 2009. Photoacclimation processes in phytoplankton: mechanisms, consequences and applications. Aquat. Microb. Ecol. 56: 163–176.
6. Ernst B., Hoeger S. J., O’Brien E., Dietriech D. R. 2009. Abundance and toxicity of Planktothrix rubescens in the pre-alpine Lake Ammersee, Germany. Harmful Algae: 8: 329–342.
7. Gervais F., Siedel U., Heilmann B., Weithoff G., Heisig-Gunkel G., Nicklisch A. 2003. Smallscale vertical distribution of phytoplankton, nutrients and sulphide below the oxycline of a mesotrophic lake. Journ. of Plan. Res. 25 (3): 273–278.
8. Grabowska M., Górniak A., Krawczuk M. 2013. Summer phytoplankton in selected lakes of the East Suwałki Lakeland in relation to the chemical water parameters. Limnol. Rev. 13 (1): 21–29.
9. Hart R.C., Wragg P. D. 2009. Recent blooms of the dinoflagellate Ceratium in Albert Falls Dam (KZN): History, causes, spatial futures and impacts on a reservoir ecosystem and its zooplankton. Water SA (online) 35 (4): 455–468.
10. Hillebrand H., Dürschen C. D., Kirschtel D., Pollinger U., Zohary T. 1999. Biovolume calculation for pelagic and benthic microalgae. J. Phycol. 35: 403–424.
11. Jacquet S., Briand J. F., Leboulanger C., Avois-Jacquet C., Oberhaus L., Tassin B., Vincon- Leite B., Paolini G., Druart J. C., Anneville O., Humbert J.F. 2005. The proliferation of the toxic cyanobacterium Planktothrix rubescens following restoration of the largest natural French lake (Lac du Bourget). Harmful Algae 4: 651–672.
12. Johansson K. S. L., Trigal C., Vrede T., Johnson R. K. 2013. Community structure in boreal lakes with recurring blooms of the nuisance flagellate Gonyostomum semen. Aquat, Sci. 75: 447–455.
13. Konopka A. 1989. Metalimnetic cyanobacteria in hard-water lakes: Buoyancy regulation and physiological state. Limnol. Oceanogr. 34 (7): 1174–1184.
14. Krupa D., Czernaś K. 2003. Mass appearance of Cyanoprokaryota Planktothrix rubescens as degradation symptom of Lake Piaseczno, Eastern Poland. Wat. Qual. Res. J. Can. 8 (1): 141– 152.
15. Lopez N. L., Rondon C. A. R., Zapata A., Jimenez J., Vilamil W., Arenas G., Rincon C., Sanchez T. 2012. Factors controlling phytoplankton in tropical high-mountain drinking-water reservoirs. Limnetica 31(2): 305–322.
16. Medrano E. A., Uittenbogaard R. E., Dionisio Pires L. M., van de Wiel B. J. H., Clercx H. J. H. 2013. Coupling hydrodynamics and buoyancy regulation in Microcystis aerugonosa for its vertical distribution in lakes. Ecol. Mod. 248: 41–56.
17. Mellard J. P., Yoshiyama K., Litchman E., Klausmeier Ch. A. 2011. The vertical distribution of phytoplankton in stratified water columns. J. Theor. Biol. 269: 16–30.
18. Messyasz B., Lücke A., Schleser G. H. 2003. Dominance of cyanobacteria Planktothrix rubescens in Lake Holzmar, Germany – an indication of the trophic status? Acta Bot. Warmiae and Masuriae 3: 21–31.
19. Messyasz B., Czerwik-Marcinkowska J., Lücke A. Uher B. 2012. Differences in the ultrastructure of two selected taxa of phytoplankton in thermally stratified Lake Holzmaar (Germany). Biodiv. Res. Conserv. 28: 55–62.
20. Messineo V., Mattei D., Melchiorre S., Salvatore G., Bogialli S., Salzano R., Mazza R., Capelli G., Bruno M. 2006. Microcystin diversity in a Planktothrix rubescens population from Lake Albano (Central Italy). Toxicon 48: 160–174.
21. Nush E.A. 1980. Comparison of different methods for chlorophyll and pheopigment determination. Arch. Hydrobiol. Beih. Ergebn. Limnol. 14: 14–36.
22. Oberhaus L., Briand J. F., Leboulanger C., Jacquet S., Humbert J. F. 2007. Comparative effects of the quality and quantity of light and temperature on the growth of Planktothrix agardhii and P. rubescens. J. Phycol. 43: 1191–1199.
23. Padisak J., Barbosa F., Koschel R., Krienitz L. 2003. Deep layer cyanoprokaryota maxima in temperate and tropical lakes. Arch. Hydrobiol. Spec. Issues Advanc. Limnol. 58: 175–199.
24. Padisak J., Crossetti L. O., Naselli-Flores L. 2009. Use and misuse in the application of the phytoplankton functional classification: a critical review with uptades. Hydrobiologia 621: 1–19.
25. Salmaso N. 2010. Long-term phytoplankton community changes in a deep subalpine lake: responses to nutrient availability and climatic fluctuations. Fresh. Biol. 55: 825–846.
26. Serizawa H., Amemiya T., Kiminori I. 2010. Effects of buoyancy, transparency and zooplankton feeding on surface maxima and deep maxima: Comprehensive mathematical model for vertical distribution in cyanobacterial biomass. Ecol. Model. 221: 2028–2037.
27. Solari C., Michod R. E., Goldstein R. 2008. Volvox barberi, the fastest swimmer of the Volvocales (Chlorophyceae). J. Phycol. 44: 1395–1398.
28. Trigal C., Hallstan S., Johansson K.S.L., Johnson R. K. 2013. Factors affecting occurrence and bloom formation of the nuisance flagellate Gonyostomum semen in boreal lakes. Harmful Algae 27: 60–67.
29. Tooming-Klunderuda A., Soggea H., Ballestad-Roungea T., Nederbragta A. J., Lagesena K., Glöcknerd G., Hayesf P. K., Rohrlackg T., Jakobsena K. S. 2013. From green to red: Horizontal gene transfer of the Phycoerythrin gene cluster between Planktothrix strains. Appl. Environ. Microbiol. 79 (21): 6803–6812.
30. Y aoyang Xu, Qinghua Cai, Lan Wang, Linghui Kong, Daofeng Li 2010. Diel vertical migration of Peridiniopsis niei, Liu et al., a new species of dinoflagellates in an eutrophic bay of Three- Gorge Reservoir, China. Aquat. Ecol. 44(2): 387–395.
31. Vollenweider R. A. 1969. A Manual on Methods for Measuring Primary Production in Aquatic Environments. Blackwell, Oxford–Edinburgh.
32. Walsby A. E., Dubinsky Z., Kromkamp J. C., Lehmann C., Schanz F. 2001. The effects of diel changes in photosynthetic coefficients and depth of Planktothrix rubescens on the daily integral of photosynthesis in Lake Zürich. Aquat. Sci. 63: 326–349.
33. Whitington J. B., Sherman B., Green D., Oliver R.L. 2000. Growth of Ceratium hirundinella in a subtropical Australian reservoir: The role of vertical migration. J. Pl. Res. 22: 1025–1045.

10.2478/v10067-012-0035-7

Joanna N. Izdebska, Sławomira Fryderyk

---

Department of Invertebrate Zoology, University of Gdańsk, al. Piłsudskiego 46, 81-378 Gdynia, Poland, e-mail: biojni@ug.edu.pl

Po raz pierwszy w Polsce stwierdzono Demodex lacrimalis Lukoschus et Jongman, 1974, gatunek specyficzny dla gruczołów tarczkowych myszy zaroślowej Apodemus sylvaticus, notowany dotychczas tylko w Holandii i Włoszech. Jest to zarazem pierwsze stwierdzenie roztoczy z Demodecidae u tego żywiciela w Polsce. Wszystkie okazy D. lacrimalis zostały znalezione w skórze okolic oczu myszy.

Demodex lacrimalis Lukoschus et Jongman, 1974, has been observed for the first time in Poland – a species specific to the Meibomian glands of the wood mouse Apodemus sylvaticus, so far noted only in the Netherlands and Italy. At the same time it is the first finding of the mites of Demodecidae in this host in Poland. All the specimens of D. lacrimalis were found in the area of eye skin of the mouse.

Demodex lacrimalis, Apodemus sylvaticus, wood mouse, Demodecidae, rodents, infestation

1. Bukva V. 1991. Structural reduction and topological retrieval: problems in taxonomy of Demodecidae. Modern Acarol. 1, 293–300.
2. Bukva V., Nutting W. B., Desch C. E. 1992. Description of Ophthalmodex apodemi sp. n.(Acari: Demodecidae) from the ocular area of Apodemus sylvaticus (Rodentia: Muridae) with notes on pathogenicity. Int. J. Acarol. 18, 269–276.
3. Bukva V., Vitovec J., Vlcek M. 1985. Demodex rosus sp. n. and D. buccalis sp. n. (Acari, Demodicidae) parasiting the upper digestive tract of rodents. Folia Parasitol. 32, 151–162.
4. Dobson M. 1998. Mammal distributions in the western Mediterranean: the role of human intervention. Mammal Rev. 28, 77–88.
5. Hirst S. 1919. Studies on Acari. No. 1. The Genus Demodex, Owen. British Museum (Natural History), London, 44 pp., pl. 13.
6. Izdebska J. N. 2000. Nowe gatunki Demodex spp. (Acari, Demodecidae) u Mus musculus w Polsce. Wiad. Parazytol. 46, 277–280.
7. Izdebska J. N. 2004. Demodex spp. (Acari: Demodecidae) in brown rat (Rodentia: Muridae) in Poland. Wiad. Parazytol. 50, 333–35.
8. Izdebska J. N. 2009. Selected aspects of adaptations to the parasitism of hair follicle mites (Acari, Demodecidae) from hoofed mammals. Eur. Bison Conserv. Newslett. 2, 80–88.
9. Izdebska J. N., Cydzik K. 2010. Occurrence of Demodex spp. (Acari, Demodecidae) in the striped field mouse Apodemus agrarius (Rodentia, Muridae) in Poland. Wiad. Parazytol. 56, 59–61.
10. Izdebska J. N., Rolbiecki L., Fryderyk S. 2011. New data on distribution of Demodex huttereri Mertens, Lukoschus et Nutting, 1983 and topical specificity and topography of demodectic mites in striped field mouse Apodemus agrarius Wiad. Parazytol. 57, 261–264.
11. Kadulski S., Izdebska J. N. 2006. Methods used in studies of parasitic arthropods in mammals. [In:] A. Buczek, C. Błaszak (eds.). Arthropods. Epidemiological Importance. Wyd. Koliber, Lublin, 113–118.
12. Liu X., Wei F., Li M., Jiang X., Feng Z., Hu J. 2004. Molecular phylogeny and taxonomy of wood mice (genus Apodemus Kaup, 1829) based on complete mtDNA cytochrome b sequences, with emphasis on Chinese species. Mol. Phylogenet. Evol. 33, 1–15.
13. Lombert, H. A. P. M., Lukoschus, F. S. and J. O. Whitaker. 1983. Demodex peromysci, n. sp. (Acari: Prostigmata: Demodicidae), from the Meibomian glands of Peromyscus leucopus (Rodentia: Cricetidae). J. Med. Entomol. 20, 377–382.
14. Lukoschus F. S., Jongman R. H. G. 1974. Demodex lacrimalis spec. nov. (Demodicidae: Trombidiformes) from the Meibomian glands of the European wood mouse Apodemus silvaticus. Acarologia 16, 274–281.
15. Michaux J. R., Magnanou E., Paradis E., Nieberding C., Libois R. 2003. Mitochondrial phylogeography of the Woodmouse (Apodemus sylvaticus) in the Western Palearctic region. Mol. Ecol. 12, 285–297.
16. Nutting W. B., Satterfield L. C., Cosgrove G. E. 1973. Demodex sp. infesting tongue, esophagus, and oral cavity of Onychomys leucogaster, the Grasshopper Mouse. J. Parasitol. 59, 893–896.
17. Zhuowei T., Kotsakis T. 2008. Tardiglacial micromammals of Riparo Salvini (Latium, Central Italy). Geol. Rom. 41, 125–132.

10.2478/v10067-012-0008-x

Joanna Czarnecka^*, Bożenna Czarnecka, Monika Garbacz

---

Ecology Department, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
^*Corresponding author: e-mail: a_czarnecki@wp.pl

Celem badań było rozszerzenie wiedzy na temat znaczenia sroki Pica pica L. we wtórnym rozprzestrzenianiu się nasion wraz z materiałem gniazdowym w rolniczym krajobrazie Wyżyny Lubelskiej. Podjęłyśmy również próbę oceny, które z cech historii życiowej roślin mogą być pomocne oceniłyśmy za pomocą metody wschodu siewek. Stwierdziłyśmy obecność 41 taksonów, łącznie we wszystkich gniazdach; liczba siewek w pojedynczym gnieździe była zróżnicowana: od 23 do 126 na 1000 g suchej masy gleby. Wszystkie stwierdzone taksony zostały zaklasyfikowane do 4 grup ekologicznych, są to: chwasty upraw, gatunki ruderalne, gatunki zbiorowisk dywanowych oraz gatunki charakterystyczne dla łąk i muraw. Stwierdziłyśmy, że największymi beneficjentami wtórnego przenoszenia diaspor z udziałem sroki są chwasty o lekkich i trwałych nasionach, pozbawionych jakichkolwiek adaptacji do dyspersji.

The aim of the study was to broaden the knowledge about the role played by the Magpie Pica pica L.) in the secondary dispersal of seeds with help of nest material, which takes place in the agricultural landscape with the distinct dominance of arable fields. We also tried to assess which plant life-history traits can be helpful in the dispersal mediated by the Magpie. Six nests were collected after the breeding season; the mud (soil) layer was separated from the nests and the seed pool present there was studied with the use of the seedling emergence method. The number of seedlings detected in the study nests varied between 23 and 126 per 1000 g of soil dry weight, the total number of recorded taxa was 41 (the number of species in subsequent nests varied between 10 and 24). All recorded species can be divided into four ecological groups, which point to the source of the nest material: weeds, ruderal species, species connected with field roads, and grassland and meadow species. Among them, weeds are the best represented group. We think that the secondary dispersal by the Magpie is most beneficial for weeds with no adaptation for dispersal, with a persistent seed bank and a low seed weight.

secondary seed dispersal, long-distance dispersal (LDD), agricultural landscape, nest material, Magpie, life-history traits

1. Bakker J. P., Bakker E. S., Rosén E., Verweij G. L., Bekker R. M. 1996. Soil seed bank composition along a gradient from dry alvar grassland to Juniperus shrubland. J. Veg. Sci. 7, 165–176.
2. Benvenuti S. 2007. Weed seed movement and dispersal strategies in the agricultural environment. Weed Biol. Manag. 7, 141–157.
3. Birkhead T. R. 1991. The magpies. The ecology of Black-billed and Yellow-billed Magpies. T. & A. D. Poyser Ltd, London.
4. Corbit M., Marks P. L., Gardescu S. 1999. Hedgerows as habitat corridors for forest herbs in central New York, USA. J. Ecol. 87, 220–232.
5. Czarnecka J. 2006. Roadsides as plant diversity refuges in agricultural landscape. Ecol. Quest. 7, 37–46.
6. Czarnecka J., Kitowski I. 2007. Nests of White Stork (Ciconia ciconia) and Black-billed Magpie (Pica pica) as places of accumulation of plant diasporas. [In:] Botanika w Polsce – sukcesy, problemy, perspektywy. Streszczenia referatów i plakatów. E. Kępczyńska, J. Kępczyński (eds), Wyd. Oficyna IN PLUS, Szczecin, 61 (in Polish).
7. Czarnecka J., Kitowski I. 2008. The potential role of nests of black-billed magpie Pica pica L. in accumulation and dispersal of seeds in agricultural landscape. Pol. J. Ecol. 56, 673–682.
8. Dean W. R., Milton S. J., Siegfried W. R. 1990. Dispersal of seeds as nest material by birds in semiarid karoo shrubland. Ecology 7, 1299–1306.
9. Fenner M., Thompson K. 2005. The Ecology of Seeds. Cambridge University Press, Cambridge.
10. Guerrero A. M., Tye A. 2009. Darwin’s Finches as seed predators and dispersers. The Wilson J. Ornithol. 121, 752–764.
11. Grime J. P., Hodgson J. G., Hunt R. 1996. Comparative Plant Ecology. A Functional Approach to Common British Species. Chapman & Hall, London.
12. Higgins S. I., Nathan R., Cain M. L. 2003. Are long distance dispersal events in plants usually caused by non-standard means of dispersal? Ecology 84, 1945–1956.
13. Higgins S. I., Richardson D. M. 1999. Predicting plant migration rates in changing world: the role of long-distance dispersal. Am. Nat. 153, 464–475.
14. http://people.ucalgary.ca/~smvamosi/UK_Peru_data.htm
15. Indykiewicz P. 2006. House Sparrow Passer domesticus, Starling Sturnus vulgaris, Tree Sparrow Passer montanus and other residents of nests of the White Stork Ciconia ciconia. [In:] P. Tryjanowski, T. H., Sparks, L. Jerzak (eds), The White Stork in Poland: Studies in Biology, Ecology and Conservation. Bogucki Sci. Publ., Poznań, 225–235.
16. Jerzak L. 2005. Magpie Pica pica in Poland – current state of knowledge. [In:] L. Jerzak, B. P. Kavanagh, P. Tryjanowski (eds), Ptaki krukowate Polski [Corvids of Poland]. Bogucki Sci. Publ., Poznań, 541–556.
17. Jongman R. H. G. 2002. Homogenisation and fragmentation of European landscape: ecological consequences and solutions. Lands. Urb. Plan. 58, 211–221.
18. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski [Regional geography of Poland]. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
19. Le Coeur D., Baundry J., Burel F., Thenail C. 2002. Why and how we should study field boundary biodiversity in an agrarian landscape context. Agric. Ecosyst. Environ. 89, 23–40.
20. Marshall E. J. P. 2002. Introducing field margin ecology in Europe. Agric. Ecosyst. Environ. 89, 1–4.
21. Milberg P., Andersson L., Thompson K. 2000. Large-seeded species are less dependent on light for germination than small seeded ones. Seed Sci. Res. 10, 99–104.
22. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
23. Nathan R., Cronin J. T., Strand A. E., Cain M. L. 2003. Methods for estimating long-distance dispersal. Oikos 103, 261–273.
24. Nathan R., Schurr F. M., Spiegel O., Steinitz O., Trakhtenbrot A., Tsoar A., 2008. Mechanisms of long-distance seed dispersal. Trends Ecol. Evol. 23, 638–647.
25. Nogales M., Padilla D. P., Nieves C., Illera J. C., Traveset A. 2007. Secondary seed dispersal systems, frugivorous lizards and predatory birds in insular volcanic badlands. J. Ecol. 95, 1394–1403.
26. Ozinga W. A., Bekker R. M., Schaminée J. H., van Groenendael J. M. 2004. Dispersal potential in plant communities depends on environmental conditions. J. Ecol. 92, 767–777.
27. Poschold P., Bonn S. 1998. Changing dispersal processes in the central European landscape since the last ice age: an explanation for the actual decrease of plant species richness in different habitats. Acta Bot. Neerl. 47, 27–44.
28. Sánchez M. J., Green A. J., Castellanos E. M. 2006. Internal transport of seeds by migratory waders in the Odiel marshes, south-west Spain: consequences for long-distance dispersal. J. Avian Biol. 37, 201–206.
29. Sekercioglu C. H. 2006. Increasing awareness of avian ecological function. Trends Ecol. Evol. 21, 464–471.
30. Soons M. B., Bullock J. M. 2008. Non-random seed abscission, long-distance wind dispersal and plant migration rates. J. Ecol. 96, 581–590.
31. Ter Braak C. J. F., Šmilauer P. 2002. CANOCO Reference manual and CanoDraw for Windows User’s guide: Software for Canonical Community Ordination (version 4.5). Microcomputer Power, Ithaca, NY, USA.
32. Thompson K., Bakker J. P., Bekker R. M. 1997. The Soil Seed Banks of North West Europe: Methodology, Density and Longevity. University Press, Cambridge.
33. Thompson K., Bakker J. P., Bekker R. M., Hodgson J. G. 1998. Ecological correlates of seed persistence in soil in the NW European flora. J. Ecol. 86, 163–169.
34. Trakhtenbrot A., Nathan R., Perry G., Richardson D. M. 2005. The importance of long-distance dispersal in biodiversity conservation. Diversity Distrib. 11, 173–181.
35. Wang B. C., Smith T. B. 2002. Closing the seed dispersal loop. Trends Ecol. Evol. 17, 379–385.
36. Wilgat T. 1992. System obszarów chronionych województwa lubelskiego [System of protected areas of the Lublin Region]. Wyd. UMCS, Lublin.

10.2478/v10067-012-0009-9

Wojciech Paul

---

W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Lubicz 46, 31-512 Kraków, Poland e-mail: w.paul@botany.pl

Zagadnienie dróg migracji poszczególnych elementów geograficznych i ekologicznych flory Polski stanowi od przeszło stulecia stały przedmiot zainteresowania botaników. W pracy przedstawiono realizowaną obecnie przez autora propozycję badań zmierzających przy użyciu metod filogeograficznych (korelacji wzorców współczesnego rozmieszczenia z pokrewieństwem genetycznym, w omawianym przypadku szacowanym przy użyciu analiz DNA: AFLP i sekwencjonowania) do potwierdzenia i/lub korekty przyjmowanych na podstawie rozważań klasycznych, rekonstrukcji szlaków migracyjnych na teren Polski elementu „stepowego”. Zaproponowano użycie do tego celu 4 gatunków z rodzaju dzwonek Campanula (C. sibirica, C. bononiensis, C. cervicaria i C. glomerata), tworzących gradient ekologiczny (pod względem stopnia przywiązania do zbiorowisk kserotermicznych).

Migration routes of the representatives of particular geographical and ecological groups (‘elements’) forming the contemporary Polish flora have been an object of botanical studies for more than a century. The present paper introduces a research project (being now carried out by the author) attempting to address this problem using phylogeographical approach (i.e. correlating present geographical distribution pattern with genetic relationships of populations) to confirm and/or correct reconstructions of the ‘steppic’ element migration routes, established by means of classical methods to date. As a model, four species of the genus Campanula (namely: C. sibirica, C. bononiensis, C. cervicaria and C. glomerata) were proposed, representing an ecological gradient (varied degree of the connection to dry and thermophilous habitats).

Campanula, xerothermic flora, migrations, phylogeography, Poland

2. Cyunel E. 1959. Studia nad rozmieszczeniem gatunków kserotermicznych w polskich Karpatach Zachodnich. Fragm. Florist. Geobot. 3, 409–441.
3. Gajewski W. 1937. Elementy flory polskiego Podola. Pl. Polon. 5, 1–139.
4. Hultén E., Fries M. 1986. Atlas of North European vascular plants North of the Tropic of Cancer. 2. xiv+499–968, Koeltz Scientific Books, Königstein.
5. Kornaś J. 1955. Charakterystyka geobotaniczna Gorców. Monogr. Bot. 3, 1–216
6. Kozłowska A. 1923. Stosunki geobotaniczne ziemi Miechowskiej. Spraw. Kom. Fizj. 57, 1–68 + map.
7. Kozłowska A. 1925. La variabilité de Festuca ovina L. en rapport avec la succession des associations steppiques sur le plateau de la Petite Pologne. Bull. Acad. Sci. Polon. Ser. B 3–4, 325–377.
8. Kozłowska A. 1931. The genetic elements and the origin of the steppe flora in Poland. Mém. D’Acad. Pol. Sc. L. Ser. B. 4, 1–110 + 10 tabl.
9. Matuszkiewicz W. 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
10. Medwecka-Kornaś A., Kornaś J. 1977. Zespoły stepów i suchych muraw. [In:] W. Szafer, K. Zarzycki (eds), Szata roślinna Polski. 2. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 352–366.
11. Meusel H., Jäger E. J. 1992. Vergleichende Chorologie der zentraleuropäischen Flora. Karten, Literatur, Register. 3. Gustav Fischer, Jena–Stuttgart–New York.
12. Oberdorfer E. 2001. Pflanzensoziologische Exkursionsflora. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart.
13. Paul W. 2010. Szlaki holoceńskich migracji roślin kserotermicznych na ziemie Polski – przegląd ustaleń i hipotez oraz perspektywy badań. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce, stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds.), Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 55–65.
14. Pawłowska S. 1977. Charakterystyka statystyczna i elementy flory polskiej. [In:] Szata roślinna Polski. 1. W. Szafer, K. Zarzycki (eds), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 129–206.
15. Pawłowski B. 1925. Stosunki geobotaniczne Sądeczyzny. Prace Monogr. Kom. Fizjogr. PAU, Kraków, 1, 1–342.
16. Polakowski B. 1963. Stosunki geobotaniczne Pomorza Wschodniego. Zesz. Nauk. WSR Olsztyn 15, 3–167
17. Raciborski M. 1916. Über die sog. pontischen Pflanzen der polnischen Flora. Bull. Acad. Sc. L., Cl. Math.-Nat., Sér. B (1915), 323–341.
18. Ronikier M., Cieślak E., Korbecka G. 2008. High genetic differentiation in the alpine plant Campanula alpina Jacq. (Campanulaceae): evidence for glacial survival in several Carpathian regions and long isolation between the Carpathians and the Alps. Molec. Ecol. 17, 1763–1775.
19. Shaw J., Lickey E. B., Beck J. T., Farmer S. B., Liu W., Miller J., Siripun K. C., Winder C. T., Schilling E. E., Small R. L. 2005. The tortoise and the hare II: relative utility of 21 noncoding chloroplast DNA sequences for phylogenetic analysis. Amer. J. Bot. 92, 142–166.
20. Shaw J., Lickey E. B., Schilling E. E., Small R. L. 2007. Comparison of whole chloroplast genome sequences to choose noncoding regions for phylogenetic studies in angiosperms: the tortoise and the hare III. Amer. J. Bot. 94, 275–288.
21. Szafer W. [1927]. Znaczenie Bramy Morawskiej jako drogi migracji roślin z południa do Polski. Comptes Rendus du Ier Congrès des Géographes et Etnographes Slaves. 1924. Prague.
22. Vos P., Hogers R., Bleeker R., Reijans M., van de Lee T., Hornes M., Frijters A., Pot J., Peleman J., Kuiper M,. Zabeau M. 1995. AFLP: a new technique for DNA fingerprinting. Nucl. Acid Res. 23, 4407–4414.

10.2478/v10067-012-0010-3

Anna Cwener ¹, Piotr Chmielewski ²

---

¹ Department of Geobotany, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland, e-mail: acwener@wp.pl
² Zamość Region Nature Association, ul. Szymonowica 19/6, 22-400 Zamość, Poland

Skierbieszowski Park Krajobrazowy został utworzony w celu ochrony krajobrazu Działów Grabowieckich z typowymi dla tego obszaru lasami grądowymi i murawami kserotermicznymi. Prowadzone obecnie na tym terenie badania flory siedlisk kserotermicznych wskazują na znaczne jej zmiany w porównaniu z danymi sprzed 30 lat. Celem opracowania jest próba odpowiedzi na pytanie czy zmiany te spowodowane są jedynie zaprzestaniem użytkowania, czy również, w tak krótkim czasie możliwe jest zaobserwowanie wpływu zmian klimatycznych. Badaniami objęto 15 zboczy, na których wykształciły się murawy kserotermiczne. W celu wskazania, który z czynników siedliskowych uległ największym zmianom wykorzystano ekologiczne liczby wskaźnikowe Ellenberga. Największe zmiany odnotowano w wartości wskaźnika żyzności siedliska N. Jednak stwierdzono także statystycznie istotną zależność między składem flory i zmianami wartości wskaźników temperatury T i kontynentalizmu K. Zmiany flory kserotermicznej powodowane są głównie przez sukcesję. Jednak wzrost wskaźników T i K, wynikający z większego udziału w zbiorowiskach gatunków o dużych wymaganiach termicznych może być powodowany albo większą tolerancją tych gatunków na pogorszenie warunków świetlnych, albo/i bardziej sprzyjającymi ich rozwojowi warunkami termicznymi.

Skierbieszów Landscape Park was established in order to preserve the landscape of Działy Grabowieckie with beech, hornbeam woods, and xerothermic grasslands. The present study, compared with the results of the floristic studies conducted 30 years earlier, reveals that the xerothermic flora of described area is showing changes. The main goal of this paper was to investigate if changes in xerothermic flora of Skierbieszów Landscape Park (SE Poland) were caused by the cessation of use or by the influence of climatic changes. The flora of 15 slopes with dry grasslands was examined. The Ellenberg ecological indicator values were used to detect which habitat factor has changed the most. The greatest changes were noted in the value of substrate fertility N. But the changes of flora also demonstrated its statistically important dependences on temperature T and continentality K. The changes in xerothermic flora were mainly caused by succession. However, the increase in T and K indicators may have been caused by either their higher tolerance towards worsening light conditions or more favourable thermal conditions.

xerothermic grasslands, SE Poland, changes of flora

1. Braun-Blanquet J. 1964. Pflanzensoziologie 3. Aufl.-Springer-Verlag, Wien.
2. Ellenberg, H., Weber, H. E., Düll, R., Wirth, V., Werner, W., Paulißen D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. 2. Scripta Geobotanica 18, 1–258.
3. Fijałkowski D. 1954. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. I. Fragm. Flor. Geobot. 1 (2), 81–93.
4. Fijałkowski D. 1958. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. II. Fragm. Flor. Geobot. 3 (2), 5–18.
5. Fijałkowski D. 1959. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. III. Fragm. Flor. Geobot. 5 (1), 11–35.
6. Fijałkowski D. 1960. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. IV. Fragm. Flor. Geobot. 6 (3), 262–286.
7. Fijałkowski D. 1961. Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.) w województwie lubelskim. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, Sect. C, 16, 50–74.
8. Fijałkowski D. 1963. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. VI. Fragm. Flor. Geobot. 9 (2), 219–237.
9. Fijałkowski D. 1964a. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny, cz. VII. Fragm. Flor. Geobot. 10 (4), 453–471.
10. Fijałkowski D. 1964b. Zbiorowiska kserotermiczne okolic Izbicy na Wyżynie Lubelskiej. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, Sect. C, 19 (14), 239–259.
11. Fijałkowski D., Adamczyk B. 1980. Roślinność stepowa w Broczówce k. Skierbieszowa, Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, Sect. C, 35 (7), 65–76.
12. Fijałkowski D., Adamczyk B. 1990. Zespoły i flora projektowanego Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
13. Fijałkowski D., Izdebski K. 1957. Zbiorowiska stepowe na Wyżynie Lubelskiej. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, Sect. B, 12 (4), 167–200.
14. Hempel M. 1885. Spis rzadszych roślin jawnokwiatowych rosnących w Teresinie. Pamiętnik Fizjograficzny 5, 154–159.
15. van der Maarel E. (1979) Transformation of cover-abundance values in phytosociology and its effect on community similarity. Vegetatio 39, 97–114.

10.2478/v10067-012-0011-2

Janusz Krechowski ¹, Grzegorz Bzdon ², Roman Sikorski ¹

---

¹ Department of Botany,
² Department of Tourism and Recreation,
University of Natural Sciences and Humanities, ul. Prusa 12, 08-110 Siedlce, Poland, e-mail: 1krechow@gmail.com, 2giebon@uph.edu.pl

Żwirownie należą do najsłabiej zbadanych marginesów ekologicznych. Są to obiekty antropogeniczne wyróżniające się specyficznymi cechami siedliskowymi, w wyniku zróżnicowanych warunków glebowych, rzeźby terenu i intensywności działalności człowieka. Badania florystyczne przeprowadzono w latach 2001–2010 w 65 wybranych żwirowniach Wysoczyzny Siedleckiej, różniących się powierzchnią, intensywnością użytkowania i typem otaczającej roślinności. W sumie odnotowano 90 gatunków murawowych (15% całej flory). Najczęściej notowanymi gatunkami kserotermicznymi były: Medicago falcata, Centaurea stoebe, Coronilla varia i Centaurea scabiosa. W badanej grupie roślin zanotowano dominację hemikryptofitów (62%) i terofitów (18%) nad innymi formami życiowymi oraz taksonów anemochorycznych (56%). Roślinność kserotermiczna zazwyczaj rozwija się na słonecznych zboczach o ekspozycji południowej i południowo- zachodniej. Psammofilne gatunki preferują gleby inicjalne w stosunkowo niedawno eksploatowanych fragmentach żwirowni. Takie czynniki, jak intensywność eksploatacji żwirowni, ich otoczenie i wielkość powierzchni mają wpływ na różnorodność gatunków murawowych. Żwirownie są ostoją dla wielu chronionych i zagrożonych gatunków, w tym roślin ciepłolubnych, np. Silene tatarica, Verbascum phoeniceum, Teesdalea nudicaulis, Astragalus arenarius, Thalictrum minus, Stachys recta.

Gravel pits belong to the most poorly investigated marginal habitats. They are anthropogenic objects distinguishable by specific habitat features – a result of differentiation of soil conditions, relief and intensity of human activity. Floristic studies were carried out in 65 selected gravel pits of the Wysoczyzna Siedlecka plateau between 2001 and 2010, differing in area, intensity of use and type of surrounding vegetation. In total, 90 dry grassland species were noted (15% of the whole flora). The commonest xerothermic species were Medicago falcata, Centaurea stoebe, Coronilla varia and Centaurea scabiosa. The domination of hemicryptophytes (62%) and therophytes (18%) over the remaining life forms as well as anemochoric taxa (56%) was observed in the studied group of plants. Xerothermic vegetation usually develops on sunny slopes of southern and south-western exposure. Psammophilous species prefer initial soils in the relatively recently exploited fragments of gravel pits. Such factors, as intensity of exploitation of gravel pits, their surrounding and size affect the diversity of dry grassland species. Gravel pits are refuges for numerous protected and endangered species, including thermophilous plants, e.g, Silene tatarica, Verbascum phoeniceum, Teesdalea nudicaulis, Astragalus arenarius, Thalictrum minus, Stachys recta.

vascular flora, gravel pits, Wysoczyzna Siedlecka plateau

1. Bąba W., Kompała A. 2003. Piaskownie – jako centra bioróżnorodności (Sandpits – as center of biodiversity). Środowisko i rozwój 7 (1), 85–101.
2. Bąba W., Błońska A., Kompała A. 2003. Grasses in plant communities of the sand-pits. [In:] Problems of Grass Biology, L. Frey (ed.), W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 547–563.
3. Bzdon G. 2003. Participation of grasses (Poaceae) in flora of selected sand-pits and gravel-pits exploitations of the Siedlecka Upland. [In:] Problems of grass biology, L. Frey (ed.), W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 563–568.
4. Bzdon G. 2008. Gravel pits as habitat islands: Floristic diversity and vegetation analysis. Pol. J. Ecol. 56 (2), 239–250.5.
5. Bzdon G. 2009. Floristic diversity of gravel-pits of the Siedlce Plateau – an analysis of the flora. Annales UMCS, Sectio C, 64 (1), 35–66.
6. Czylok A. 1997. Pionierskie zbiorowiska ze skrzypem pstrym Equisetum variegatum Schleich. w wyrobiskach po eksploatacji piasku (Pioneering plant communities with variegated horsetail Equisetum variegatum Schleich. in the areas of sandpits). [In:] Roślinność obszarów piaszczystych (Vegetation of sand areas), S. Wika (ed.), Wydz. Biol. i Ochr. Środ. Uniw. Śląsk., Katowice–Dąbrowa Górnicza, 61–66.
7. Furdyna L. 1974. Roślinność pionierska na obszarach objętych eksploatacją piasku podsadzkowego (Pioneer vegetation on areas affected by the exploitation of backfilling sand). Sylwan 2, 58–63.
8. Głowacki Z. 1988. Zbiorowiska psammofilne klasy Sedo-Scleranthetea Wysoczyzny Siedleckiej i terenów przyległych na tle ich zasięgów (Psammophilous communities of the Siedlecka Upland and adjacent areas against a background of their geographical ranges). Rozpr. Nauk. WSR-P w Siedlcach 20, 1–122.
9. Kompała A. 1997. Spontaniczne procesy sukcesji na terenach po eksploatacji piasku na obszarze województwa katowickiego (Spontaneous processes of succession on the areas after exploitation of backfilling sand observing in the Katowice voivodship). Przegl. Przyr. 8 (1), 163–168.
10. Kondracki J. 1994. Geografia Polski, Mezoregiony fizycznogeograficzne (Geography of Poland, Physical-geographic mesoregions). PWN, Warszawa.
11. Matuszkiewicz J. M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski (Vegetation landscape and geobotanical regions of Poland). Prace Geogr. 158, 5–107.
12. Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski (Guidebook to plant communities of Poland). Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 11–537.
13. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002: Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. W. Szafer Inst. Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
14. Młynkowiak E., Kutyna I. 1999. Wyrobiska po eksploatacji piasku i żwiru jako cenne biotopy śródpolne w zachodniej części Pojezierza Drawskiego (Sand-pit and gravel-pit exploitation hollows as valuable field biotopes in Western part of Drawskie Lake District). Przegl. Przyr. 10 (3–4), 85–110.
15. Mojski J. E. 1972. Nizina Podlaska (Podlasie Lowland). [In:] Geomorfologia Polski T. 2. Niż Polski (Geomorphology of Poland, T. 2. Polish Lowlands), PWN Warszawa, 318–362.
16. Rutkowski L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej (Guidebook to vascular plants of Polish Lowlands). Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
17. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U., 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 1–183.

10.2478/v10067-012-0012-1

Piotr Sugier, Bożenna Czarnecka

---

Ecology Department, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland, e-mail: piotr.sugier@poczta.umcs.lublin.pl, bozenna.czarnecka@poczta.umcs.lublin.pl

Celem badań było przedstawienie zróżnicowania roślinności torfowisk dwu regionów Polski południowowschodniej oraz określenie zależności pomiędzy wybranymi czynnikami edaficznymi i strukturą zbiorowisk torfowiskowych a ich różnorodnością. Badania przeprowadzono na torfowiskach przyjeziornych Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego oraz na torfowiskach przyrzecznych w przełomowych odcinkach dolin rzek Roztocza Środkowego. Torfowiska przyjeziorne cechują się mniejszym bogactwem gatunkowym i mniejszą różnorodnością wyrażoną współczynnikiem Shannona-Wienera, ale równocześnie większą różnorodnością fitocenotyczną w relacji do torfowisk przyrzecznych Roztocza. Wzrost zwarcia drzew na torfowiskach przyjeziornych ogranicza liczbę występujących gatunków i sprawia, że zbiorowiska są mniej różnorodne. Spośród właściwości fizyczno-chemicznych gleb to głównie kwasowość oraz zawartość Ca i Na warunkują bogactwo gatunkowe fitocenoz Caricetum lasiocarpae w obrębie torfowisk przyjeziornych.

The aim of the study was to present the diversity of peatland vegetation of two regions in south- eastern Poland. We also aimed to determine the relationship between particular edaphic factors as well as the structure of peatland communities and their diversity. The study was conducted in the lakeland peatlands of the Łęczna-Włodawa Lakeland and in riverine peatlands in the river breaks of the Central Roztocze Highlands. The lakeland peatlands are characterized by lower species richness and diversity expressed by the Shannon-Wiener index; yet, they exhibit greater phytocoenotic diversity in comparison to the riverine peatlands of Roztocze. Increased tree density in lakeland peatlands reduces the number of species and renders the communities less diverse. Such physico-chemical properties as soil acidity and content of Ca, and Na ensure species richness in Caricetum lasiocarpae phytocoenoses in the lakeland peatlands.

diversity, species richness, Shannon-Wiener index, peatlands

1. Åberg E. 1992. Tree colonisation of three mires in southern Sweden. [In:] Peatland Ecosystems and Man: An Impact Assessment. O. M. Bragg, P. D. Hulme, H. A. P. Ingram, R. A. Robertson (eds), Dept. of Biol. Sci., Univ. of Dundee, Dundee, Scotland, 268–270.
2. Bergamini A., Pauli D., Peintinger M., Schmid B. 2001. Relationships between productivity, number of shoots and number of species in bryophytes and vascular plants. J. Ecol. 89, 920–929.
3. Bobbink R., Hornung M., Roelofs J. G. M. 1998. The effects of air-borne nitrogen pollutants on species diversity on natural and semi-natural European vegetation. J. Ecol. 86, 717–738.
4. Bragazza L. 2006. A decade of plant species changes on a mire in the Italian Alps: vegetationcontrolled or climate-driven mechanisms? Climatic Change 77, 415–429.
5. Budyś A. 2008. The synanthropisation of vascular plant flora of mires in the coastal zone (Kashubian Coastal Region, N Poland). Mon. Bot. 98, 55.
6. Chytrý M., Tichý L., Roleček J. 2003. Local and regional patterns of species richness in Central European vegetation types along the pH/calcium gradient. Folia Geobot. 38, 429–442.
7. Czarnecka B. 2005. Plant cover of the Szum river valley (Roztocze, South-East Poland). Acta Soc. Bot. Pol. 74, 43–51.
8. Czarnecka B., Janiec B. 2002. Przełomy rzeczne Roztocza jako modelowe obiekty w edukacji ekologicznej. Wyd. UMCS, 232.
9. Czarnecka B., Janiec B. 2007. Wpływ wód źródlanych na zróżnicowanie roślinności przełomów rzecznych strefy krawędziowej Roztocza Tomaszowskiego. [In:] Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (eds), Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 253–263 + 4 pages with coloured inserts.
10. Czarnecka B., Pelc M. 2007. Biodiversity on the floristic and phytocoenotic levels: the comparison of forest and non-forest landscapes in small river valleys. Ecol. Quest. 8, 37–45.
11. Frankl R., Schmeidl H. 2000. Vegetation change in a south German raised bog: ecosystem engineering by plant species, vegetation switch or ecosystem level feedback mechanisms? Flora 195, 267–276.
12. Gorham E. 1991. Northern peatlands: role in the carbon cycle and probable responses to climatic warming. Ecol. Appl. 1, 182–195.
13. Gunnarsson U., Rydin H. 1998. Demography and recruitment of Scots pine on raised bogs in eastern Sweden and relationships to microhabitat differentiation. Wetlands 18, 133–141.
14. Gunnarsson U., Rydin H., Sjörs H. 2000. Diversity and pH changes after 50 years on the boreal mire Skattlösbergs Stormosse, Central Sweden, J. Veg. Sci. 11, 277–286.
15. Gunnarsson U., Malmer N., Rydin H. 2002. Dynamics or constancy in Sphagnum dominated mire ecosystems? A 40-year study. Ecography 25, 685–704.
16. Hájková P., Wolf P., Hájek M. 2004. Environmental factors and Carpathian spring fen vegetation: the importance of scale and temporal variation. Ann. Bot. Fenn. 41, 249–262.
17. Harasimiuk M., Wojtanowicz J. 1998. Budowa geologiczna i rzeźba terenu Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. [In:] Jeziora łęczyńsko-włodawskie. M. Harasimiuk, Z. Michalczyk, M. Turczyński (eds), Lublin, 41–53.
18. Heijmans M. M., Klees H., Berendse F. 2002. Competition between Sphagnum magellanicum and Eriophorum angustifolium as affected by raised CO2 and increased N deposition. Oikos 97, 415–425.
19. Herbichowa M. 1988. Ekologiczne studium rozwoju torfowisk wysokich właściwych na przykładzie wybranych obiektów z środkowej części Pobrzeża Bałtyckiego. Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, 119.
20. Herbich J., Herbichowa M. 2002. Szata roślinna torfowisk Polski. [In:] Torfowiska i torf. P. Ilnicki (ed.), Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 179–191.
21. Herbichowa M., Wołejko L. 2004. Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis). [In:] Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny, J. Herbich (ed.), Ministerstwo Środowiska, Warszawa, T. 2, 163–171.
22. Huston M. A. 1994. Biological Diversity. Cambridge University Press, Cambridge.
23. Jasnowski M. 1972. Rozmiary i kierunki przekształceń szaty roślinnej torfowisk. Phytocoenosis 1, 3, 193–209.
24. Limpens J., Berendse F., Klees H. 2004. How phosphorus availability affects the impact of nitrogen deposition on Sphagnum and vascular plants in bogs. Ecosystems 7, 793–804.
25. Malmer N., Albinsson C., Svensson B. M., Walle´n B. 2003. Interferences between Sphagnum and vascular plants: effects on plant community structure and peat formation. Oikos 100, 469–482.
26. Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 537.
27. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. Ser. Biodiversity of Poland I. W. Szafer Inst. Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 442.
28. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census Catalogue of Polish Mosses. W. Szafer Inst. Botany Polish Academy of Sciences, Kraków.
29. Ohlson M., Økland R. H., Nordbakken J-F., Dahlberg B. 2001. Fatal interactions between Scots pine and Sphagnum mosses in bog ecosystems. Oikos 94, 425–432.
30. Pärtel M. 2002. Local plant diversity patterns and evolutionary history at the regional scale. Ecology 83, 2361–2366.
31. Risager M. 1998. Impact of nitrogen on Sphagnum dominated bogs with emphasis o n critical load assessment. Ph. D. thesis, Dept. of Plant Ecol., Univ. of Copenhagen, Copenhagen, Denmark.
32. Schuster B., Diekmann M. 2003. Changes in species density along the soil pH gradient – evidence from German plant communities. Folia Geobot. 38, 367–379.
33. Sugier P., Czarnecka B. 2010. Vascular plants versus mosses in lakeland and riverine mires in two regions of eastern Poland. Pol. J. Ecol. 58, 637–646.
34. Tahvanainen T. 2004. Water chemistry of mires in relation to the poor-rich vegetation gradient and contrasting geochemical zones of northeastern fennoscandian Shield. Folia Geobot. 39, 353–369.
35. Tomassen H. B. M., Smolders A. J. P., Lamers L. P. M., Roelofs J. G. M. 2003. Stimulated growth of Betula pubescens and Molinia caerulea on ombrotrophic bogs: role of high levels of atmospheric nitrogen deposition. J. Ecol. 91, 357–370.
36. Vitt D. H. 2000. Peatlands: ecosystems dominated by bryophytes. [In:] Bryophyte Biology. A. J. Shaw, B. Goffinet (eds), Cambridge University Press, Cambridge, 312–343.
37. Wheeler B. D., Proctor M. C. F. 2000. Ecological gradients, subdivisions and terminology of north-west European mires. J. Ecol. 88, 187–203.
38. Wieder R. K. 2001. Past, present, and future peatland carbon balance: An empirical model based on 210Pb-dated cores. Ecol. Appl. 11, 327–342.
39. Wołejko L., Stańko R., Pawlikowski P. 2008. Poradnik utrzymania i ochrony siedliska przyrodniczego 7230 – torfowiska alkaliczne. Klub Przyrodników. Świebodzin–Warszawa, 87.
40. Załuski T., Kamińska A. M. 2000. Plant cover diversity of selected peatlands in the Urszulewo Plain in the aspect of synanthropisation. [In:] Mechanisms of Anthropogenic Changes of the Plant Cover. B. Jackowiak, W. Żukowski (eds), Publications of the Department of Plant Taxonomy of the Adam Mickiewicz University 10, Poznań, 291–298

10.2478/v10067-012-0013-0

Czesława Trąba ¹, Paweł Wolański ¹, Krzysztof Oklejewicz ²

---

Rzeszów University, Faculty of Biology and Agriculture
¹ Department of Agroecology and Landscape Architecture;
² Department of Botany, ul. Ćwiklińskiej 2; 35-601 Rzeszów, Poland, e-mail: wolanski@univ.rzeszow.pl; tel.: 887472491

Celem niniejszego opracowania jest analiza składu florystycznego muraw kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea w dolinie Sanu (w podgórskiej i górskiej jej części) i Wiaru oraz zwrócenie uwagi na zagrożenia tych interesujących ekosystemów. Na podstawie 37 zdjęć fitosocjologicznych wyróżniono 2 zbiorowiska: z Brachypodium pinnatum i z Bromus erectus. Właściwości chemiczne gleby oceniono na podstawie analiz chemicznych próbek glebowych. Metodą fitoindykacyjną Ellenberga określono niektóre wskaźniki klimatyczne (L, T, K) i edaficzne (F, R, N). Zbiorowiska roślinne wyróżniono w oparciu o pakiet specjalistycznych programów komputerowych Profit II, stosowanych w fitosocjologii. Określono wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona-Wienera. Zbiorowisko z Brachypodium pinnatum występuje w zróżnicowanych warunkach glebowych i orograficznych, zaś zbiorowisko z Bromus erectus głównie na terenie płaskim, na madach gliniastych o dużym udziale frakcji szkieletu. Właściwości troficzne gleb (ocenione metodami laboratoryjnymi) obu zbiorowisk są zbliżone, natomiast odczyn gleby w zbiorowisku z Brachypodium pinnatum był wyższy niż z Bromus erectus. Warunki naświetlania i trofizm gleby ocenione metodą fitoindykacyjną są korzystniejsze w zbiorowisku z Bromus erectus niż z Brachypodium pinnatum. Wskaźnik kontynentalizmu wskazuje na suboceaniczny charakter obydwu zbiorowisk. Udział gatunków kserotermofilnych z klasy Festuco-Brometea i Trifolio-Geranietea sanguinei, zarówno w składzie gatunkowym, jak i pokryciu powierzchni jest większy w zbiorowisku z Brachypodium pinnatum, a łąkowych z klasy Molinio-Arrhenatheretea w zbiorowisku z Bromus erectus. Wskaźnik różnorodności gatunkowej Shannona-Wienera jest wyższy dla zbiorowiska z Brachypodium pinnatum niż z Bromus erectus. Więcej gatunków rzadkich i chronionych skupia zbiorowisko z Brachypodium pinnatum niż z Bromus erectus. Z przyrodniczego punktu widzenia zbiorowisko z Brachypodium pinnatum wydaje się cenniejsze na badanym terenie niż z Bromus erectus. Bioróżnorodności obydwu zbiorowisk zagraża brak wypasu i koszenia, dlatego konieczne jest objęcie ich ochroną czynną, np. w ramach programu rolnośrodowiskowego.

The aim of this paper was analyzing the floristic composition of xerothermic grasslands of the class of Festuco-Brometea in the San valley (mountain and submountain part) and Wiar valley. We also indicated the threats for these interesting ecosystems. Based on 37 phytosociological relevés two communities were distinguished: one with Brachypodium pinnatum and the other with Bromus erectus. Selected soil chemical properties were analyzed. We calculated climatic (L, T, K) and edaphic indices (F, R, N) using Ellenberg’s phytoindication method. Plant communities were distinguished with the use of the Profit II computer program. Species diveristy was expressed in the Shanon-Wiener’s index. The community with Brachypodium pinnatum was identified in various soil and topography conditions, whereas the community with Bromus erectus occurred mainly in flat areas, on fluvisols with a large proportion of skeletal fractions. Trophic properties of soils of both communities were similar, except for pH which was higher in the community with Brachypodium pinnatum than in the community with Bromus erectus. The level of insolation and trophic site conditions, estimated by the phytoindication method, were more advantageous in the community with Bromus erectus than in the community with Brachypodium pinnatum. The continentality index indicates suboceanic character of both communities. The proportion of xerothermic species, characteristic of the classes Festuco-Brometea and Trifolio-Geranietea sanguinei, was higher in the community with Brachypodium pinnatum, both in the species composition and the cover of the area. On the other hand, the proportion of meadow species, characteristic of the class Molinio-Arrhenatheretea, was higher in the community with Bromus erectus. Shanon-Wiener’s index of species diversity was higher in the community with Brachypodium pinnatum than in the community with Bromus erectus. The higher number of rare and protected species was found in the community with Brachypodium pinnatum. From the point of view of biological conservation the community with Brachypodium pinnatum is more valuable in the study area. Biodiversity of both communities is endangered by the lack of pasturing and mowing, therefore, it is essential to provide these areas with active protection, e.g. within agroenvironmental schemes.

community, Brachypodium pinnatum, Bromus erectus, species, xerothermic grassland, soil, phytoindication

1. Babczyńska-Sendek B. 2005. Problemy fitogeograficzne i syntaksonomiczne kserotermów Wyżyny Śląskiej. Wyd. Uniw. Śląskiego w Katowicach, 55, 1–237.
2. Banaszak J., Twerd L., Kriger L., Motyka E. 2010. Potrzeba czynnej ochrony muraw dla zachowania fauny pszczół. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska and B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 482–492.
3. Batko S. 1934. O florze okolicy Przemyśla. Kosmos 59, 351–380.
4. Bąba W. 1999. Murawy kserotermiczne w planach ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego. Przegl. Przyr. 10 (1/2), 129–136.
5. Bis K. 1974. Badania geobotaniczne i gospodarcze na terenie Ośrodka Hodowli Bydła Simentalskiego w województwie rzeszowskim. Cz. I. Zbiorowiska łąkowe. Annales UMCS, Sectio E, 28/29, 157–186.
6. Bobbink R., Willems J. 1987. Increasing dominance of Brachypodium pinnatum (L.) Beauv. in chalk grasslands. A threat to a species-rich ecosystem. Biological Conservation 40, 301–314.
7. Brzeg A., Wojterska M. 1996. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., seria B, 45, 7–40.
8. Cwener A., Chmielewski P. 2010. Stan zachowania muraw kserotermicznych na obszarze południowo-wschodniej Lubelszczyzny. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska and B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 458–468.
9. Dyguś K. H. 2010. Ocena struktury i produkcji pierwotnej w wybranych zbiorowiskach muraw kserotermicznych Niecki Nidziańskiej [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 258–352.
10. Dzwonko Z., Loster S. 2008. Changes in plant species composition in abandoned and restored limestone grasslands – the effects of tree and shrub cutting. Acta Soc. Bot. Pol. 77 (1), 67–75.
11. Ellenberg H., Weber H., Dull R., Wirth V., Werner W., Paulissner D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobot. 18, 1–258
12. Fijałkowski D. 2003. Ochrona przyrody i środowiska na Lubelszczyźnie. Wyd. Lub. Tow. Nauk., Lublin, pp. 409.
13. Filipek M. 1974. Murawy kserotermiczne regionu dolnej Odry i Warty. Pozn. Tow. Przyj. Nauk., Pr. Kom. Biol. 38, 1–110.
14. Gajewski W. 1935. Elementy flory polskiego Podola. Planta Polonica 5, 1–139.
15. Głazek T., Wolak J. 1991. Zbiorowiska roślinne Świętokrzyskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej. Monogr. Bot. 72, 1–123.
16. Heise W. 2010. Murawy kserotermiczne doliny Kanału Bydgoskiego – rozmieszczenie wybranych gatunków rzadkich, zarys historii, użytkowania i perspektywy zachowania. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 171–183.
17. Kostuch R. 2006. Pochodzenie i wędrówki roślin kserotermicznych rosnących w Polsce. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 433, Inż. Środ. 27, 245–252.
18. Kostuch R., Misztak A. 2007. Roślinność kserotermiczna istotnym elementem bioróżnorodności Wyżyny Małopolskiej. Woda–Środowisko–Obszary Wiejskie, 7, 2b (21), 99–110.
19. Kotańska M., Towpasz K., Mitka J. 2000. Xerotermic grassland habitat island in the agricultural landscape. Proceedings of IAVS Symposium. Opulus Press Uppsala, 144–147.
20. Kotula B. 1881. Spis roślin naczyniowych z okolicy Przemyśla. Spraw. Komisji Fizjogr. AU, 15, 1–90.
21. Kucharczyk M. 2000. Plant associations and communities of the Kazimierz Landskape Park. V. Xerotermic grasslands and shrubs assiociations. Annales UMCS, Sectio C, 55, 183–220.
22. Kucharzyk S. 2007. (Mscr.). Murawy kserotermiczne. Ostoja Przemyska. Baza danych – Natura 2000. Monitoring siedlisk i gatunków. Siedliska Przyrodnicze. GIOŚ, Warszawa.
23. Łuszczyńska B. 2010. Charakterystyka ekologiczna flory kserotermicznej Garbu Pińczowskiego w Niecce Nidziańskiej [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 373–384.
24. Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Vad. Geobot., PWN, Warszawa, pp. 537.
25. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając H. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist. W. Szafer Inst. of Bot., Polish Acad. of Sciences, Kraków, pp. 442.
26. Nowiński M. 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe. PWRiL, Warszawa, pp. 284. 27. Oklejewicz K., Wolanin M., Trąba Cz., Wolański P. 2008. Koeleria pyramidata – nowy gatunek we florze Bieszczadów. Roczniki Bieszczadzkie 16, 421–424.
27. Pawłowski B. 1977. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. [In:] Szata roślinna Polski. W. Szafer, K. Zarzycki (eds), PWN, Warszawa, 237–279.
28. Ratyńska H. 2001. Roślinność Poznańskiego Przełomu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Wyd. Akademii Bydgoskiej im. K. Wielkiego, pp. 466.
29. Sołtys A., Barabasz-Krasny B. 2006. Przemiany roślinności kserotermicznej na powierzchni badawczej „Grodzisko” w Ojcowskim Parku Narodowym. Prądnik. Prace Muz. Szafera, 16, 89–118.
30. Szczeblewska A., Janecki J. 1999. Kserotermiczna szata roślinna wzgórz koło Łuczyc i Jaskmanic w okolicy Przemyśla (Opole Zachodnie). Ochrona Przyrody, 56, 79–89.
31. Szczęśniak E. 2010. Murawy z rzędu Brometalia erecti (W. Koch 1926) Br.-Bl. 1936 w Sudetach polskich, zróżnicowanie i wpływ zmian użytkowania (na przykładzie pasma Krowiarki, Masyw Śnieżnika). [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 325–337. 33. Towpasz K., Barabasz-Krasny B., Kotańska M. 2010. Murawy kserotermiczne jako wyspy siedliskowe w krajobrazie rolniczym Płaskowyżu Proszowickiego. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 403–414.
32. Trąba C. 2010. Różnorodność florystyczna i stan zachowania muraw kserotermicznych w okolicach Czumowa koło Hrubieszowa. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 446–457.
33. Urban D. 2006. Zbiorowiska kserotermiczne obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Ciemięgi”. Zesz. Nauk. AR im. H. Kołłątaja w Krakowie, 433, Inżynieria Środowiska, 27, 277–285.
34. Waldon B. 2010. Walory przyrodnicze szaty roślinnej rezerwatu stepowego „Ostnicowe Parowy Gruczna”. [In:] Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony. H. Ratyńska, B. Waldon (eds), Wyd. Uniw. K. Wielkiego w Bydgoszczy, 139–149.
35. Wysocki Cz., Sikorski P. 2002. Fitosocjologia stosowana. Wyd. SGGW, Warszawa, pp. 449

10.2478/v10067-012-0014-z

Robert Rozwałka ¹, Wojciech Staręga ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland; e-mail: arachnologia@wp.pl
² Institute of Biology, University of Natural Sciences and Humanities, Prusa 12, 08-110 Siedlce, Poland; e-mail: wojstar@vp.pl

Na podstawie danych z piśmiennictwa oraz wyników badań terenowych przedstawiono rozmieszczenie kosarzy z rodzaju Paranemastoma w Polsce. Zaprezentowane materiały uzupełniają dane na temat występowania tych dwu, wikariujących ze sobą gatunków, na terenie Polski oraz precyzują informacje na temat ich rozmieszczenia pionowego.

The genus Paranemastoma is represented in Polish fauna by two vicariant species: P. quadripunctatum and P. kochi. The present paper gives new information on distribution of both species in Poland. Literature data together with new localities allowed a compilation into map clearly showing their vicariance.

Paranemastoma quadripunctatum, Paranemastoma kochi, distribution, Poland

Paranemastoma quadripunctatum, Paranemastoma kochi, rozmieszczenie, Polska

1. Avram S., Dumitrescu D. 1969. Contribuţii la cunoaşterea rǎspândirii geografice şi a ecologiei opilionidelor cavernicole, endogee şi epigee din Romania. Lucrarile Institutul Speleologiei „Emil Racoviţa” 8: 99–145.
2. Błoszyk J., Rozwałka R. 2009. Pajęczaki (Arachnida). In: A. Klasa, J. Partyka (eds). Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Przyroda. Ojcowski Park Narodowy, Ojców [2008], pp. 519–534.
3. Dumitrescu D. 1972. Contributions à la connaissance de la faune d’Opilions (Arachnida) de Roumanie. Travaux du Musée d’Histoire Naturelle „Grigore Antipa” 12: 69–83.
4. Dumitrescu D. 1973. Contributions à la connaissance de la faune d’Opilions (Arachnida) du Massif Ciucas et de la vallée supérieure du Teleajen. Comunicârile Musei Ştiinţe Naturale Ploieşti 1973: 101–109.
5. Fickert C. 1875. Myriopoden und Araneiden vom Kamme des Riesengenbirges. Ein Beitrag zur Faunistik der Subalpinen Region Schlesiens. Zeitschrift für Entomologie 2: 1–48.
6. Grube E. 1871. Über die schlesische Arachnidenfauna. Jahresberichte der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur 48: 86–87.
7. Klimeš L. 2000. Checklist of harvestmen (Opiliones) of Czechia and Slovakia. Biológia (Bratislava) 19, Suppl. 3: 125–128.
8. Koch L. 1870. Beiträge zur Kenntniss der Arachnidenfauna Galiziens. Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Gelehrten Gesellschaft Krakau 41¹: 1–56.
9. Komposch Ch. 2004. The harvestman fauna of Hungary (Arachnida: Opiliones). In: F. Samu, Cs. Szinetár (eds). European Arachnology 2002 (Proceedings of the 20th European Colloquium of Arachnology, Szombathely 22–26 July 2002), pp. 227–248.
10. Kowalski K. 1955. Fauna jaskiń Tatr Polskich. Ochrona Przyrody 23: 283–332.
11. Kulczyński W. 1876. Dodatek do fauny pajęczaków Galicyi. Sprawozdania Komisyi Fizyograficznej 10: 41–67.
12. Lebert H. 1875. Verzeichnis der Schlesischen Spinnen mit Aufzählung der Schlesischen Myriopoden. Tübingen, 63 pp.
13. Lengyel G.D. 2010. Contribution to the knowledge of the harvestmen of Hungary (Arachnida: Opiliones). Folia Entomologica Hungarica 71: 5–13.
14. Łomnicki A. 1963. The distribution and abundance of ground-surface-inhabiting arthropods above the timber line in the region of Żółta Turnia in the Tatra Mts. Acta Zoologica Cracoviensia 8: 183–249.
15. Martens J. 1978. Spinnentiere, Arachnida. Weberknechte, Opiliones. Die Tierwelt Deutschlands, 64. Gustav Fischer Verl., Jena, 464 pp.
16. Novak T. 2004. An overview of harvestmen (Arachnida: Opiliones) in Croatia. Natura Croatica 13: 231–296.
17. Novak T. 2005. An overview of harvestmen (Arachnida: Opiliones) in Bosnia and Herzegovina. Natura Croatica 14: 301–350.
18. Nowicki M. 1870a. Beschreibung neuer Arthropoden. Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Gelehrten Gesellschaft Krakau 41¹: 57–58.
19. Nowicki M. 1870b. Zapiski faunistyczne. Sprawozdania Komisyi Fizyograficznej 4: (1)–(28).
20. Nowicki M. 1871. Opisy nowych członkonogów. Rocznik Cesarsko-Królewskiego Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 42: 69–74.
21. Rafalski J. 1960. Kosarze (Opiliones). Katalog Fauny Polski, 32, 2. PWN, Warszawa, 29 pp.
22. Rafalski J. 1961. Prodromus faunae Opilionum Poloniae. Prace Komisji Biologicznej PTPN 25: 325–372.
23. Roewer C. F. 1914. Die Familien der Ischyropsalididae und Nemastomidae der Opiliones-Palpatores. Archiv für Naturgeschichte A 80, 3: 99–169.
24. Roewer C. F. 1919. Über Nemastomatiden und ihre Verbreitung. Archiv für Naturgeschichte A 83, 2: 140–160.
25. Roewer C. F. 1923. Die Weberknechte der Erde. Systematische Bearbeitung der bisher bekannten Opiliones. Gustav Fischer Verl., Jena, 1116 pp.
26. Roewer C. F. 1951. Über Nemastomatiden. Weitere Weberknechte XVI. Senckenbergiana 32: 95–153.
27. Rozwałka R. 2011. Ischyropsalis hellwigi (Panzer, 1794) (Arachnida: Opiliones) w Parku Narodowym Gór Stołowych. Przegląd Zoologiczny 52–54 [2008]: 167–170.
28. Rozwałka R., Mazur A., Staręga W. 2012. Distribution of harvestmen of the genus Ischyropsalis C.L. Koch (Arachnida: Opiliones) in Poland. Fragmenta Faunistica 55: 11–18.
29. Sanocka E. 1983. Kosarze (Opiliones) strefy przełomów pod Książem (woj. wałbrzyskie). In: E. Głowacka-Migula M. Skowerska, W. Wojciechowski (eds). Postępy zoologii (Materiały informacyjne na XIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Katowice, wrzesień 1983). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, p. 124.
30. Sanocka E. 2003. Kosarze (Opiliones) masywu Babiej Góry. In: B. W. Wołoszyn, D. Wołoszyn, W. Celary (eds). Monografia fauny Babiej Góry. Publikacje Komitetu Ochrony Przyrody PAN, Kraków, pp. 103–118.
31. Sanocka E., Oślizło D. 1986. Kosarze (Opiliones) Ziemi Nyskiej (woj. opolskie). Przegląd Zoologiczny 30: 49–55.
32. Sanocka-Wołoszyn E. 1981. Badania pajęczaków (Aranei, Opiliones, Pseudoscorpionida) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Acta Universitatis Wratislaviensis 548, Prace Zoologiczne 11, 92 pp.
33. Šilhavý V. 1956. Sekáči – Opilionidea. Fauna ČSR, 7. Akademie Věd, Praha, 272 pp.
34. Staręga W. 1966. Kosarze (Opiliones) Bieszczad. Fragmenta Faunistica 13: 145–157.
35. Staręga W. 1976. Kosarze – Opiliones. Fauna Polski, 5. PWN, Warszawa, 197 pp.
36. Staręga W. 1978. Katalog der Weberknechte (Opiliones) der Sowjet-Union. Fragmenta Faunistica 23: 197–241
37. Staręga W. 1979. Kosarze (Opiliones) Pienin. Fragmenta Faunistica 24: 175–183.
38. Staręga W., Błaszak C., Rafalski J. 2002. Arachnida – Pajęczaki. In: Z. Głowaciński (ed.). Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. IOP PAN, Kraków, pp. 133–140.
39. Stašiov S. 2008. Altitudinal distribution of harvestmen (Euchelicerata: Opiliones) in Slovakia. Polish Journal of Ecology 56: 157–163.
40. Wajgiel L. 1874. Pajęczaki galicyjskie. Kołomyja, 36 pp.
41. Wijnhoven H. 2009. De Nederlandse hooiwagens (Opiliones). Entomologische Tabellen, 3 (Supplement bij Nederlandse Faunistische Mededelingen), 118 pp.

10.2478/V10067-012-0015-Y

Paweł Buczyński ¹, Paweł Bielak-Bielecki ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, e-mail: pawbucz@gmail.com
² Racławicka 11/18, 20-040 Świdnik, e-mail: p.bielak-b@wp.pl

W czerwcu 2012 r. stwierdzono w sklepie zoologicznym w Lublinie larwę orientalnej ważki Crocothemis servilia. Wyhodowano ją do imago. Jest to pierwsze stwierdzenie tego rodzaju w kraju. Wykazano, że gatunek został zawleczony wraz z roślinami akwariowymi.

A larva of the Oriental dragonfly Crocothemis servilia was found in June 2012 in a pet shop in Lublin and brought up to the imago. This is the first record of this kind in Poland. There is evidence that the species was introduced with aquarium plants.

Odonata, Crocothemis servilia, introduction, aquaristics, exotic plants, Poland, Europe

Odonata, Crocothemis servilia, zawleczenie, akwarystyka, rośliny egzotyczne, Polska, Europa

1. Andrew R. J., Subramaniam K. A., Tiple A. D. 2008. Common Odonates of Central India. E-book for “The 18th International Symposium of Odonatology”, Hislop College, Nagpur, India.
2. Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. A distribution atlas of dragonflies (Odonata) in Poland. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
3. Boudot J.-P., Kalkman V., Azpiculeta Amorín M., Bogdanovič T., Cordero Rivera A., Degabrielle G., Dommanget J.-L., Garrigós B., Jovič M., Kotarac M., Lopau W., Marinov M., Mihokovič N., Reservato E., Samraqui B., Schneider W. 2009. Atlas of the Odonata of the Mediterranean and North Africa. Libellula, Suppl. 9: 1–256.
4. Brooks S. J. 1988. Exotic dragonflies in north London. J. Br. Dragonfly Soc., 4 (1): 9–12.
5. Cadi A., Delmas V., Prévot-Julliard A.-C., Joly P., Pieau C., Girondot M. 2004. Successful reproduction of the introduced slider turtle (Trachemys scripta elegans) in the South of France. Aquat. Conserv., 14 (3): 236–246.
6. Cadi A., Joly P. 2004. Impact of the introduction of the red-eared slider (Trachemys scripta elegans) on survival rates of the European pond turtle (Emys orbicularis). Biodiv. Conserv., 13 (13): 2511–2518.
7. Chucholl C. 2012. Invaders for sale: trade and determinants of introduction of ornamental freshwater crayfish. Biol. Invasions, DOI 10.1007/s10530-012-0273-2.
8. Chucholl C., Morawetz K., Groß H. 2012 (in press). The clones are coming – strong increase in Marmorkrebs [Procambarus fallax (Hagen, 1870) f. virginalis] records from Europe. Aquat. Invasions, 7.
9. Daigle J. J. 1992. Florida Dragonflies (Anisoptera): A species key to the aquatic larval stages. St. Florida, Dept. Environ. Regul., Tech. Ser., 12 (1): i-iv + 1–29.
10. Dijkstra K.-D. B. (ed.) 2006. Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife Publishing, Gillingham.
11. Dow R. A. 2012. Crocothemis servilia. [In:] IUCN 2012. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.1. Internet: www.iucnredlist.org
12. Duggan I. C. 2010. The freshwater aquarium trade as a vector for incidental invertebrate fauna. Biol. Invasions, 12 (11): 3757–3770.
13. Englund R. A. 1999. The impacts of introduced poecilid fish and Odonata on the endemic Megalagrion (Odonata) damselflies of Oahu Island, Hawaii. J. Ins. Conserv., 3 (3): 225–243.
14. Ferreira S., Grosso-Silva J. M., Lohr M., Weihrauch F., Jödicke R. 2006. A critical checklist of the Odonata of Portugal. Int. J. Odonatology, 9 (2): 133–150.
15. Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (eds.) 2008. Księga gatunków obcych inwazyjnych w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Internet: http://www.iop. krakow.pl/gatunkiobce/
16. Kipping J. 2006. Globalisierung und Libellen: Verschleppung von exotischen Libellenarten nach Deutschland (Odonata: Coenagrionidae, Libellulidae). Libellula, 25 (1/2): 109–116.
17. Manci C. O. 2012. Dragonfly fauna (Insecta: Odonata) from Romania. PhD Thesis Abstract. “Babeș-Bolyai” University, Faculty of Biology and Geology, Department of Taxonomy and Ecology, Cluj-Napoca.
18. Martens A. 2012. Exotische Libellen in Europa. [In:] Deutsche Gesellschaft für Limnologie (DGL). Erweiterte Zusammenfassungen der Jahrestagung 2011 (Weihenstephan), Hardegsen 2012: 201–202.
19. Parr A. 2010. Records of exotic Odonata in Britain during 2010. Atropos, 41: 39–42.
20. Padilla D. K., Wiliams S. L. 2004. Beyond ballast water: aquarium and ornamental trades as sources of invasive species in aquatic ecosystems. Front. Ecol. Environ., 2 (3): 131–138.
21. Paulson D. R., Dunkle S. W. 2012. A Checklist of North American Odonata Including English Name, Etymology, Type Locality, and Distribution. 2012 Edition. Internet: http://odonata.bogfoot. net/docs/NA_Odonata_Checklist_2012.pdf
22. Rabitsch W. 2002. 6.3.14 Ausgewählte Insektengruppen: Libellen, Heuschrecken, Schaben, Termiten, Fransenflügler, Wanzen, Zikaden (Insecta varia: Odonata, Orthoptera, Blattodea, Isoptera, Thysanoptera, Heteroptera, „Auchenorrhyncha“). [In:] Neobiota in Österreich. F. Essl, W. Rabitsch (eds.), Umweltbundesamt, Wien: 304–315.
23. Rudow F. 1898. Entomologische Notizen. Soc. Ent., 13: 83.
24. Seehausen M. 2012. Exotische Libellenlarven, eingeschleppt mit Wasserpflanzen. Datz, 11/2012: 52–55.
25. Seehausen M., Blackenhagen B. v. 2012. Pseudagrion microcephalum (Rambur, 1842) und Crocothemis servilia (Drury, 1773) – zwei exotische Libellenarten in Hessen. Libellen in Hessen, 2012: 58–72.
26. Wannig Vos H. 2005. Het verhaal over Crocothemis servilia. NVL Nieuwsbrief, 9 (4): 8.
27. Wasscher M., Goutbeek E. 1998. Tropische Neurothemis fluctuans (Fabricius) in Nederlandse plantenkas. Brachytron, 2 (1): 16–17.
28. Wasscher M., Ruiter E. 2005. Crocothemis servilia, een nieuwe exotische libellensoort voor Nederland. NVL Nieuwsbrief, 9 (4): 9.

10.2478/V10067-012-0016-X

Edyta Buczyńska ¹, Włodzimierz Cichocki ³, Patrycja Dominiak ³

---

¹ Department of Zoology, Animal Ecology and Wildlife Management, University of Life Sciences in Lublin, Akademicka 13, 20-033 Lublin, Poland; e-mail: edyta.buczynska@gmail.com
² The Tatra Museum in Zakopane, Krupówki 10, 34-500 Zakopane, Poland e-mail: przyroda@muzeumtatrzanskie.pl
³ Department of Invertebrate Zoology, University of Gdańsk, Marszałka Piłsudskiego 46, 81-378 Gdynia, Poland; e-mail: heliocopris@gmail.com

Hagenella clathrata jest jednym z najrzadszych i najbardziej zagrożonych w Europie chruścików związanych z torfowiskami. W Polsce był znany dotąd z 15 stanowisk. W tej pracy podano 6 nowych stanowisk: jedno z Niziny Południowopodlaskiej i 5 z Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego. Na obszarze podgórskim zebrano 11 larw w pułapki Barbera. Autorzy analizują też preferencje siedliskowe larw w Polsce.

Hagenella clathrata is one of the rarest and the most threatened European caddisfly associated with bogs. In Poland it has been known from 15 sites so far. Six new sites are given in this paper: one in the Południowopodlaska (South Podlasie) Lowland and five in the Orawa-Podhale Depression. In the mountain area 11 larvae were collected with t

Hagenella clathrata, Trichoptera, new records, Polish Red Book, Barber pitfall traps

Hagenella clathrata, Trichoptera, nowe rekordy, pułapki Barbera

1. Anderson N. H. 1967. Life cycle of a terrestrial caddisfly, Philocasca demita (Trichoptera: Limnephilidae), in North America. Annals Ent. Soc. Amer. 60: 320–323.
2. Boardman P. 2005. The Red Data Book Invertebrates of Shropshire, a compilation and review of data. Unpublished report for Shropshire Council. 30 pp.
3. Buczyńska E. 2010. Chruściki (Trichoptera) Roztocza. Dissertation, Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Biology and Earth Sciences, Lublin. 281 pp.
4. Buczyńska E. in press (2012). Caddisflies (Trichoptera) of the Poleski National Park – state of knowledge, threats and perspectives. In: K. Dyguś (ed.) The natural human environment. Dangers, protection, management, education. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Warszawa.
5. Buczyński P., Buczyńska E., Przewoźny M., Lechowski L. 2009. Wybrane owady wodne (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera, Lepidoptera). In: J. Herbich, M. Ciechanowski (eds) Przyroda rezerwatów Kurze Grzędy i Staniszewskie Błoto na Pojezierzu Kaszubskim. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 169–198.
6. Chvojka P., Novák K., Sedlák E. 2005. Trichoptera (chrostíci). In: J. Farkač, D. Král, M. Škorpík (eds) Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha, 168–171.
7. Czachorowski S. 1995. Chruściki (Trichoptera) Bagien Biebrzańskich – wyniki wstępnych badań. Fragm. faun. 37: 427–438.
8. Czachorowski S. 2004. Hagenella clathrata (Kolenati, 1848). In: Z. Głowaciński, J. Nowacki (eds) Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków–Poznań, 224–225.
9. Czachorowski S., P. Buczyński, R. Stryjecki 2000. Chruściki (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Parki Nar. Rez. Przyr. 19: 65–84.
10. Doğramacia M., DeBanob S.J., Wooster D.E., Kimoto C. 2010. A method for subsampling terrestrial invertebrate samples in the laboratory: Estimating abundance and taxa richness. J. Ins. Sc. 10: 1–17.
11. Graf W., Konar M. 1999. Rote Liste der Köcherfliegen Kärntens. In: W. E. Holzinger, P. Mildner, T. Rottenburg, C. Wieser (eds) Rote Listen gefährdeter Tiere Kärntens. Nat. schutz Kärnten 15: 201–212.
12. Klima F. 1998. Rote Liste des Köcherfliegen (Trichoptera). Schr. reihe Landsch. pfl. Nat. schutz 55: 112–118.
13. Kopytek P., Majecki J. 1986. Skład gatunkowy chruścików (Trichoptera) rzeki Widawki przed wybudowaniem Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego. Acta Univ. Lodz. 4: 71–78.
14. Lilleleht V. 2002. Red data Book of Estonia. Commission for Nature Conservation of the Estonian Academy of Sciences, Tartu. Internet: http://www.zbi.ee/punane/english/ index.html 15. Malicky H. 2011. Fauna Europaea: Trichoptera. Fauna Europaea version 2.4, http://www.faunaeur.org
15. Martin M. 2010. Hagenella clathrata (Kolenati, 1848). In: Estonian Red List of Threatened Species. Internet: http://elurikkus.ut.ee/prmt.php?lang=eng
16. MOPE [Ministrstvo za okolje, prostor in energijo, Ljubljana] 2002. Pravilnik o uvrstitvi ogroženih rastlinskih in živalskih vrst v rdeči seznam. Priloga 17: Rdeči seznam mladoletnic (Trichoptera). Internet: http://www.uradni-list.si/files/RS_-2002-082-04055-OB~P017-0000.PDF
17. Nógradi S., Uherkovich A. 1999. Protected and threatened caddisflies (Trichoptera) of Hungary. In: H. Malicky, P. Chantaramongkol (eds) Proceedings of the 9th International Symposium on Trichoptera. Faculty of Science, Chiang Mai University, Chiang Ma, pp.: 291–297.
18. Szczęsny B. 1992. Chruściki (Trichoptera). In: Głowaciński Z. (ed.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. ZOPiZN PAN, Kraków, 59–64.
19. Szczęsny B. 2002. Trichoptera Chruściki. In: Z. Głowaciński (ed.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP PAN, Kraków, 76–79.
20. van Klef H. 2010. Identifying and crossing thresholds in managing moorland pool macroinvertebrates. Thesis, Radboud University, Nijmegen. 147 pp.
21. Višinskienė G. 2009. The updated checklist of Lithuanian caddisflies (Insecta: Trichoptera) with notes on species rarity. Acta Zool. Lit. 19: 25–40.
22. Wallace I. D. 2011. Species dossier: Hagenella clathrata, Window winged sedge. Buglife. Internet: www.buglife.org.uk. 27 pp.
23. Wiberg-Larsen P. 1998. 7.9. Vårfluer. In: M. Stoltze, S. Pihl (eds). Rødliste 1997 over planter og dyr i Danmark. Miljø- og Energiministeriet, Danmarks Miljøundersøgelser og Skov- og Naturstyrelsen, 136–141.
24. Witkowski Z. J., Król W., Solarz W. (eds) 2003. Carpathian List of Endangered Species. WWF & Inst. for Nature Conservation PAS, Vienna – Austria – Kraków. 84 pp.
25. Красная книга Республики Беларусь: Редкие и находящиеся под угрозой исчезнове-ния виды диких животных. Гл. редакция: Г. П. Пашков (гл. ред.) и др. Гл. редколлегия: Л.И. Хоружик (предс.) и др. Мн., Бел Эн, 2004. 320 с.

10.2478/V10067-012-0017-9

Kseniia A. Kravchenko

---

Interdepartmental Research Laboratory “Study of biodiversity and development of nature reserve management”, Biology Research Institute of Kharkov National University & National Nature Park “Gomolshanskie lesy”, Maidan Svobody 4, Kharkiv 61077, Ukraine. Corresponding author: Kseniia A. Kravchenko, shusha-kravcheneo@rambler.ru

W pracy opisano technikę wizualizacji stref interakcji strzępek grzybni monokonidialnych izolatów Botritis cinerea. Izolaty pobrano ze środowiska naturalnego. Otrzymano10 izolatów w postaci czystych kultur: 8 izolatów pobrano z winorośli, 2 pochodziły ze słonecznika. Przebieg interakcji obserwowano na szkiełkach. Próbki barwiono safraniną O. W celu przedłużenia czasu przechowywania preparatów na obwodzie szkiełek położono przezroczysty lakier. Morfologiczne elementy strzępek, takie jak ściany komórkowe, przegrody, jądra, mikrokonidia, anastomozy i inne struktury były wyraźnie widoczne w mikroskopie świetlnym.

The visualization technique of hyphal interaction zones of Botrytis cinerea monoconidial isolates is described. The isolates were collected from the natural environment. The 10 isolates were obtained as pure cultures: 8 isolates were taken from a grape host, 2 were taken from a sunflower host. Splicing was carried out on glass slides. The specimens were stained with Safranin O. Transparent lacquer was applied onto the perimeter of the slides for prolongation of the temporary storage of the specimens. The main morphological filamentous components, such as cell walls of hyphae, septae (intercellular interstices), nuclei, microconidia, anastomoses and other structures (interlacements and non-unions) were clearly visualized by the light microscope.

Botrytis cinereа, filamentous fungi, heterocaryosis, monoconidial isolates, vegetative incompatibility, Safranin O

Botritis cinerea, grzyby nitkowate, heterocaryosis, izolaty monokonidialne, wegetatywna niezgodność, safranina O

1. Bandoni R. J. 1979. Safranin O as rapid nuclear stain for fungi. Micologia 71: 873–874.
2. Blaich B., Esser K. 1969. Der cis-trans-Positionseffekt in Heterokaryen morphologischer Mutanten von Podospora anserina. Arch. Microbiol. 68: 201–209.
3. Bller A. H. R. 1931. Researches on Fungi. IV. Longmans, Green and Co., London.
4. Caten C. E. 1981. The Fungal Nucleus. Cambridge Univ. Press, Cambridge.
5. Dyakov Yu. T. 2005. Vvedenie v genetiku gribov: Uchebn. posobie dlja stud. vyssh. ucheb. zavedenij [Introduction to genetics of fungi: Scholastic allowance for students of higher schools]. Publishing Center “Academy”, Moscow, 304 pp. (in Russian).
6. Dyakov Yu. T., Dolgova A. V. 1995. Vegetativnaja nesovmestimost’ u fitopatogennyh gribov [Vegetative incompatibility in phytopathogenic fungi]. MGU, Moscow, 160 pp. (in Russian).
7. Elad Y., Williamson B., Tudzynski P., Delen N. 2004. Botrytis: Biology, Pathology and Control. Published by Springer, Dordrecht.
8. Esser K., Blaich R. 1973. Heterogenic incompatibility in plants and animals. Adv. Genet. 17: 107–152.
9. Fedoseeva Z. N. 1981. Metodicheskoe rukovodstvo k laboratornym zanjatijam po speckursu «metody chistyh kul’tur» [Methodological guide to laboratory studies on a special course “Methods of pure cultures”]. KhGU, Kharkov, 40 pp. (in Russian).
10. Fournier E., Levis C., Fortini D. 2003. Characterization of Bc-hch, the Botrytis cinerea homolog of the Neurospora crassa het-c vegetative incompatibility locus, and its use as a population marker. Mycologia 95: 251–261.
11. F ukumori Y., Nakajima M., Akutsu K. 2004. Microconidia act the role as spermatia in the sexual reproduction of Botrytis cinerea. J. Gen. Plant Pathol. 70: 256–260.
12. Jinks J. L., Caten C. E., Simchen J. N., Croft J. H. 1966. Heterokaryon incompatibility and variation in wild populations of Aspergillus nidulans. Heredity 21: 227–239.
13. Korolev N., Elad Y., Katan T. 2008. Vegetative compatibility grouping in Botrytis cinerea using sulphate non-utilizing mutants. Eur. J. Plant Pathol. 122; 369–383.
14. Loubradou G., Begueret J., Turcq B. 2000. MOD-D, a Ga subunit of the fungus Podospora anserina, is involved in both regulation of development and vegetative incompatibility. Genetics 152: 519–528.
15. Mylyk O. M. 1975. Heterokaryon incompatibility genes in Neurospora crassa detected using duplication-producing chromosome rearrangements. Genetics 80: 107–124.
16. Panteleimonova T. I., Dyakov Yu. T. 1988. Issledovanie geterokarioza u vozbuditelja seroj gnili Botrytis cinerea [ A study of heterocaryosis in the grey rot pathogen Botrytis cinerea]. Mikologiya i Fitopatologiya 22: 420–427 (in Russian).
17. Pidoplichko N. M. 1977. Griby – parazity kul’turnyh rastenij. Opredelitel [Fungi – parasites of cultivated plants. Identification key]. Naukova dumka, Kiev, 2: 229 pp. (in Russian).
18. Portenko L. G. 1992. Metody izuchenija vegetativnoj nesovmestimosti u mecelial’nyh gribov [Methods of studying the vegetative incompatibility in filamentous fungi]. Mikologiya i Fitopatologiya 26: 60–65 (in Russian).
19. Raper J. R., Esser K. 1964. The fungi. In: The Cell. New York: Academic Press, New York.
20. Staats M., Van Baarlen P., Van Kan J. A. L. 2005. Molecular phylogeny of the plant pathogenic genus Botrytis and the evolution of host specificity. Mol. Biol. Evol. 22: 333–346.

10.2478/V10067-012-0018-8

Roman Paduch ¹, Anna Woźniak ²

---

¹ Department of Virology and Immunology, Institute of Microbiology and Biotechnology Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Chair and Department of Ophthalmology, Medical University in Lublin, Chmielna 1, 20-079 Lublin, Poland

Cząstka adhezyjna (ICAM-1) jest powierzchniową glikoproteiną, która może być wiązana z procesami patologicznymi zachodzącymi w oku. Ilość ICAM-1 wzrasta podczas chorób o podłożu zapalnym, a ilość rozpuszczalnej formy ICAM-1 (sICAM-1) jest podwyższona u pacjentów z chorobami zapalnymi oraz infekcjami oczu. Celem pracy była analiza poziomu sICAM-1 po inkubacji ludzkich komórek rogówki (linia 10.014 pRSV-T) z ekstraktami etanolowym, octanowym lub heptanowym z trzech roślin (Lamium album kwiaty, Euphrasia officinalis ziele i Aloe vera liście). Ekstrakty: etanolowy i octanowy zmieniają poziom sICAM-1 w zależności od rośliny z której je uzyskano, rozpuszczalnika i stężenia ekstraktu. Ekstrakty heptanowe uzyskane z testowanych roślin, po dodaniu do hodowli komórek rogówki prowadziły tylko do spadku poziomu sICAM-1 w sposób zależny od stężenia. Podsumowując, analizowane ekstrakty roślinne, po kolejnych testach, mogłyby zostać uznane za suplement kropli do oczu, dodawany w celu ograniczenia reakcji zapalnej w czasie chorób tego narządu.

Intercellular adhesion molecule-1 (ICAM-1), a cell surface glycoprotein, has been found to be associated with immunopathological processes within the eye. Expression of ICAM-1 is upregulated during inflammatory diseases and its soluble form (sICAM-1) was shown to be elevated in patients with ocular inflammatory and infectious disorders.
The purpose of the present study was to analyse sICAM-1 level after human corneal cells (10.014 pRSV-T cell line) in vitro treatment with ethanol, ethyl acetate and heptane extracts of three herbs (Lamium album flos, Euphrasia officinalis herba and Aloe vera leaves). Ethanol and ethyl acetate extracts altered sICAM-1 level depending on herb, solvent and extract concentration applied. Heptane extract of each plant caused only concentration-dependent decrease of sICAM-1 level when added to the corneal cell culture. Concluding, the analysed plant extracts, after further tests, could be considered as supplementary compounds of eye drops, in order to attain reduction of inflammatory responses during ocular diseases.

Lamium album flos, Euphrasia officinalis herba, Aloe vera leaves, human corneal cells, sICAM-1

Lamium album flos, Euphrasia officinalis herba, Aloe vera leaves, ludzkie komórki rogówki oka, sICAM-1

1. Chan S. C. H., Shum D. K. Y., Tipoe G. L., Mak J. C. W., Leung E. T. M., Ip M. S. M. 2008. Upregulation of ICAM-1 expression in bronchial epithelial cells by airway secretions in bronchiectasis. Respir. Med. 102, 287–298.
2. Gao J., Morgan G., Tieu D., Schwalb T. A., Luo J. Y., Wheeler L. A., Stern M. E. 2004. ICAM-1 expression predisposes ocular tissues to immune-based inflammation in dry eye patients and Sjögrens syndrome-like MRL/1pr mice. Exp. Eye Res. 78, 823–835.
3. Huang Q., Shao L., He M., Chen H., Liu D., Luo Y., Dai Y. 2005. Inhibitory effect of sasanquasaponin on over-expression of ICAM-1 and on enhancement of capillary permeability induced by burns in rats. Burns 31, 637–642.
4. Mo S.-J., Son E.-W., Lee S.-R., Lee S.-M., Shin D.-H., Pyo S. 2007. CML-1 inhibits TNF-α induced NF-κB activation and adhesion molecule expression in endothelial cells through inhibition of IκBα kinase. J. Ethnopharmacol. 109, 78–86.
5. Nagineni Ch. N., Kutty R. K., Detrick B., Hooks J. J. 1996. Inflammatory cytokines induce intercellular adhesion molecule-1 (ICAM-1) mRNA synthesis and protein secretion by human retinal pigment epithelial cell cultures. Cytokine 8, 622–630.
6. Struckmann J., Manthorpe R., Bendixen G. 1981. Anti-ENA antibody in serum determined by ELISA-technique. Description of method and recommended procedure. Allergy. Eur. J. Allergy Clin. Immunol. 36, 397–403.
7. Yannariello-Brown J., Hallberg C. K., Häberle H., Brysk M. M., Jiang Z., Patel J. A., Ernst P. B., Trocme S. D. 1998. Cytokine modulation of human corneal epithelial cell ICAM-1 (CD54) expression. Exp. Eye Res. 67, 383–393.

10.2478/V10067-012-0019-7

Barbara Januszanis ¹, Sylwia Stączek ¹, Agnieszka Zdybicka-Barabas ¹, Dorota Bądziul ², Joanna Jakubowicz-Gil ², Ewa Langner ⁴, Wojciech Rzeski ^3,4 Małgorzata Cytryńska ^1*

---

¹ Department of Immunobiology
² Department of Comparative Anatomy and Anthropology
³ Department of Immunology and Virology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
⁴ Department of Medical Biology, Institute of Agricultural Medicine, Jaczewskiego 2, 20-090 Lublin, Poland,
^* Corresponding author: Małgorzata Cytryńska, Department of Immunobiology, Institute of Biology and Biochemistry, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland. E-mail: cytryna@poczta.umcs.lublin.pl

Przebadano wpływ hemolimfy nieimmunizowanych i immunizowanych gąsienic barciaka większego Galleria mellonella na komórki nowotworowe linii ludzkiego glejaka wielopostaciowego T98G. Stosując barwienie fluorochromami Hoechst 33342 i jodkiem propidyny, wykazano, że hemolimfa oraz metanolowe ekstrakty hemolimfy zawierające peptydy i białka o masie cząsteczkowej poniżej 30 kDa, indukowały apoptozę i/lub nekrozę komórek T98G. Inkubacja komórek T98G w obecności hemolimfy gąsienic immunizowanych, wzbogaconej w indukowalne peptydy odpornościowe, powodowała trzykrotny wzrost liczby martwych komórek w porównaniu z komórkami w kulturze kontrolnej. Prezentowane wyniki stanowią pierwsze doniesienie dotyczące aktywności hemolimfy G. mellonella w stosunku do komórek nowotworowych tkanki nerwowej mózgu człowieka.

Anticancer activity of hemolymph of naive and immune-challenged Galleria mellonella larvae was tested on human brain glioblastoma multiforme cell line T98G. As revealed by Hoechst 33342 and propidium iodide staining, the hemolymph and methanolic extracts of hemolymph containing peptides and proteins below 30 kDa, induced apoptosis and/or necrosis of the T98G cells. It was detected that treatment of the cells with hemolymph of immunized insects, enriched with inducible antimicrobial peptides, increased three times the number of the dead cells in comparison with the control cultures. To our knowledge it is the first report addressing investigations on anticancer activity of G. mellonella hemolymph against human brain cancer cells.

Galleria mellonella, hemolymph, apoptosis, necrosis

Galleria mellonella, hemolimfa, apoptoza, nekroza

1. Bradford M. M. 1976. A rapid and sensitive method for the quantitation of microgram quantities of protein utilizing the principle of protein-dye binding. Anal. Biochem. 72: 248–254.
2. Brown S. E., Howard A., Kasprzak A. B., Gordon K. H., East P. D. 2009. A peptidomic study reveals the impressive antimicrobial peptide arsenal of the wax moth Galleria mellonella. Insect Biochem. Mol. Biol. 39: 792–800.
3. Bulet P., Stöcklin R., Menin L. 2004. Anti-microbial peptides: from invertebrates to vertebrates. Immunol. Rev. 198: 169–184.
4. Chadwick J. S., Aston W. P. 1991. Antibacterial immunity in Lepidoptera. In: Immunology of Insects and Other Arthropods, A. P. Gupta P. (ed.), CRC Press, Inc., Boca Raton, Florida, USA, 347–370.
5. Chan S. C., Hui L., Chen H. M. 1998. Enhancement of the cytolytic effect of anti-bacterial cecropin by the microvilli of cancer cells. Anticancer Res. 18: 4467–4474.
6. Chen H. M., Wang W., Smith D., Chan S. C. 1997. Effects of the anti-bacterial peptide cecropin B and its analogs, cecropin B-1 and B-2, on liposomes, bacteria, and cancer cells. Biochim. Biophys. Acta 1336; 171–179.
7. Cytryńska M., Mak P., Zdybicka-Barabas A., Suder P., Jakubowicz T. 2007. Purification and characterization of eight peptides from Galleria mellonella immune hemolymph. Peptides 28: 533–546.
8. Cytryńska M., Zdybicka-Barabas A., Jabłoński P., Jakubowicz T. 2001. Detection of antibacterial polypeptide activity in situ after sodium dodecyl sulfate – polyacrylamide gel electrophoresis. Anal. Biochem. 299: 274–276.
9. Dennison S. R., Whittaker M., Harris F., Phoenix D. A. 2006. Anticancer α-helical peptides and structure/function relationships underpinning their interactions with tumour cell membranes. Curr. Protein Pept. Sci. 7: 487–500.
10. Hale J. D. F, Hancock R. E. W. 2007. Alternative mechanisms of action of cationic antimicrobial peptides on bacteria. Expert Rev. Anti Infect. Ther. 5: 951–959.
11. Hancock R. E. W., Brown K. L., Mookherjee N. 2006. Host defence peptides from invertebrates - emerging antimicrobial strategies. Immunobiol. 211: 315-322.
12. Hultmark D., Engström A., Bennich H., Kapur R., Boman H. G. 1982. Insect immunity: isolation and structure of cecropin D and four minor antibacterial components from Cecropia pupae. Eur. J. Biochem. 127: 207–217.
13. Iwamoto F. M., Cooper A. R., Reiner A. S., Nayak L., Abrey L. E. 2009. Glioblastoma in the elderly. Cancer 115: 3758–3766.
14. Jankowska A., Skonieczna D., Rommerts F. F. C., Warchoł J. B. 1997. Investigations on apoptosis in Leydig cells cultured in vitro. Folia Histochem. Cytobiol. 33: 99–110.
15. Jenssen H., Hamil P., Hancock R. E. W. 2006. Peptide antimicrobial agents. Clin. Microbiol. Rev. 19: 491–511.
16. Kim C. H., Lee J. H., Kim I., Seo S. J., Son S. M., Lee K. Y. 2004. Purification and cDNA cloning of a cecropin-like peptide from the great wax moth, Galleria mellonella. Mol. Cells 17: 262–266.
17. Laemmli U. K., 1970. Cleavage of structural proteins during the assembly of the head of bacteriophage T4. Nature 277: 680–685.
18. Lee Y. S., Yun E. K., Jang W. S., Kim I., Lee J. H., Park S. Y., Ryu K. S., Seo S. J., Kim C. H., Lee I. H. 2004. Purification, cDNA cloning and expression of an insect defensin from the great wax moth, Galleria mellonella. Insect Mol. Biol. 13: 65–72.
19. Leuschner C., Hansel W. 2004. Membrane disrupting lytic peptides for cancer treatment. Curr. Pharm. Des. 10: 2299–2310.
20. Mak P., Chmiel D., Gacek G. J. 2001. Antibacterial peptides of the moth Galleria mellonella. Acta Biochim. Pol. 48: 1191–1195.
21. Mak P., Zdybicka-Barabas A., Cytryńska M., 2010. A different repertoire of Galleria mellonella antimicrobial peptides in larvae challenged with bacteria and fungi. Dev. Comp. Immunol. 34: 1129–1136.
22. Moore A. J., Devine D. A., Bibby M. C. 1994. Preliminary experimental anticancer activity of cecropins. Pept. Res. 7: 265–269.
23. Papo N., Shai Y. 2005. Host defense peptides as new weapons in cancer treatment. Cell. Mol. Life Sci. 62: 784–790.
24. Schägger H., von Jagow G. 1987. Tricine-sodium dodecyl sulfate-polyacrylamide gel electrophoresis for the separation of proteins in the range from 1 to 100 kDa. Anal. Biochem.166: 368–379.
25. Schweizer F. 2009. Cationic amphiphilic peptides with cancer-selective toxicity. Eur. J. Pharmacol. 625: 190–194.
26. Shai Y. 1999. Mechanisms of the binding, insertion and destabilization of phospholipids bilayer membranes by α-helical antimicrobial and cell non-selective membrane-lytic peptides. Biochim. Biophys. Acta 1462: 55–70.
27. Shin S. Y., Lee M. K., Kim K. L., Hahm K. S. 1997. Structure-antitumor and haemolytic activity relationships of synthetic peptides derived from cecropin A-magainin 2 and cecropin A-melittin hybrid peptides. J. Pept. Res. 50: 279–285.
28. Smolarczyk R., Cichoń T., Szala S. 2009. Peptides: A new class of anticancer drugs. Postepy Hig. Med. Dosw. (online) 63: 360–368 (article in Polish).
29. Suttmann H., Retz M., Paulsen F., Harder J., Zwergel U., Kamradt J., Wullich B., Unteregger G., Stöckle M., Lehmann J. 2008. Antimicrobial peptides of the cecropin-family show potent antitumor activity against bladder cancer cells. BMC Urology 8: 5–11.
30. Theis T., Stahl U. 2004. Antifungal proteins: targets, mechanisms and prospective applications. Cell Mol. Life Sci. 61: 437–455.
31. Yeaman M. R., Yount N.Y. 2003. Mechanisms of antimicrobial peptide action and resistance. Pharmacol. Rev. 55: 27–55.

10.2478/V10067-012-0020-1

Aneta Unkiewicz-Winiarczyk , Kazimiera Gromysz-Kałkowska

---

Faculty of Biology and Biotechnology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W oparciu o dane z piśmiennictwa przedstawiono stosowaną przez wybrane gatunki owadów chemiczną obronę przed drapieżnikami. Uwzględniono czynne i bierne formy obrony chemicznej w oparciu o allomony syntetyzowane przez owady de novo i allomony, których źródłem jest pokarm roślinny i zwierzęcy, a także symbiotyczne bakterie.

Based on literature data, the chemical defence against predators employed by some insect species is presented in this paper. Active and passive forms of chemical defence based on allomones synthesized de novo by insects and allomones acquired from plant and animal food and symbiotic bacteria have been discussed.

insects, chemical defence, allomones

owady, obrona chemiczna, allomony

1. Attenborough D. 1984. Żyjąca planeta, Wydawnictwo Wilga, Warszawa.
2. Attenborough D. 1993. Na ścieżkach życia. Historia naturalna zachowań zwierzęcych, Wydawnictwo Wilga, Warszawa.
3. Birkhead T., Dunbar R., Evans P., Gatti A., Helton D., Jameson C., O’Connell S. 1999. Na tropach sekretów przyrody. Zdumiewający świat zwierząt, Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa.
4. Boczek J. 2001. Człowiek i owady. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa.
5. Brehm A. 1968. Życie zwierząt. Bezkręgowce. PWN, Warszawa.
6. Brodacki M. 2003. Sposoby i koszty obrony przed drapieżnikami wśród bezkręgowców dennych. Wiad. Ekol. 49, 27–47.
7. Carrel J. E., McCairel M. H., Slagle A. J., Doom J. P., Brill J., McCormick J. P. 1993. Cantharidin production in a blister beetle. Experientia, 49 (2), 171–174.
8. de Jong P. W., Holloway G. J., Brakefield P. M., de Vos H. 1991. Chemical defence in ladybird beetles (Coccinellidae). II. Amount of reflex fluid, the alkaloid adaline and individual variation in defence in 2-spot ladybirds (Adalia bipunctata). Chemoecology, 2 (1), 15–19.
9. Dettner K., Beran A. 2000. Chemical defence of the fetid smelling click beetle Agrypnus murinus (Coleoptera: Elateridae). Ent. Gen. 25 (1), 27–32.
10. Dobler, S., Haberer, W, Witte, L., Hartmann, T. 2000. Selective sequestration of pyrrolizidine alkaloids from diverse host plants by Longitarsus flea beetles. J. Chem. Ecol., 26 (5), 1281-1298.
11. Dossey A. T., Walse S. S., Edison A. S. 2008. Developmental and geographical variation in the chemical defense of the walkingstick insect Anisomorpha buprestoides. J. Chem. Ecol. 34 (5), 584–590.
12. Drőscher V. B. 1969. Instynkt czy doświadczenie. Zachowanie się zwierząt. Wiedza Powszechna, Warszawa.
13. Drőscher V. B. 1997. Białe lwy muszą umrzeć. PWN, Warszawa.
14. Drőscher V. B. 1999. Ludzkie oblicze zwierząt. PIN, Warszawa.
15. Drőscher V. B. 2001. Zachowania zwierząt. Skuteczne strategie przetrwania. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Sp. z o.o. Fakty, Warszawa.
16. Eisner T., Deyrup M., Jacobs R., Meinwald J. 1986. Necrodols: Anti-insectan terpenes from defensive secretion of carrion beetle (Necrodes surinamensis). J. Chem. Ecol. 12, 1407–1415.
17. Gromysz-Kałkowska K. Unkiewicz-Winiarczyk A. 2010. Ethological defence mechanisms in insects. I. Passive defence. Annales UMCS, sectio C, 15 (1), 15–27.
18. Gromysz-Kałkowska K. Unkiewicz-Winiarczyk A. 2011. Ethological defence mechanisms in insects. II. Active defence. Annales UMCS, sectio C, 16 (1), 143–153.
19. Hőlldobler B., Wilson E. O. 1998. Podróż w krainie mrówek. Prószyński i S-ka, Warszawa.
20. Holloway G. J., de Jong P. W., Brakefield P. M., de Vos H. 1991. Chemical defence in ladybird beetles (Coccinellidae). I. Distribution of coccinelline and individual variation in defence in 7-spot ladybirds (Coccinella septempunctata). Chemoecology, 2 (1), 7–14.
21. Jarzębowska M., Grzelak B. 2003. Broń chemiczna chrząszczy. Wszechświat, 104 (10–12), 117–121.
22. Jesse L. C. H., Obrycki J. J. 2003. Occurence of Danaus plexippus L. (Lepidoptera: Danaidae) on milkweeds (Asdepias syriaca) in transgenic Bt corn agroecosystems. Agric. Ecosyst. Environ., 97, 225–233.
23. Jones C. G., Hess T. A. Whitman D. W., Silk P. J., Blum M. S. 1986. J. Chem. Ecol. 12 (3), 749–761.
24. Kaleta T. 2003. Zachowanie się zwierząt; zarys problematyki. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
25. Kelen E. M. A., Picarelli Z. P., Duarte A. C. 1995. Hemorrhagic syndrome induced by contact with caterpillars of the genus Lonomia (Saturniidae, Hemileucinae). Toxin Reviews, 14 (3), 283–308.
26. Kerpel S. M., Soprano E, Moreira G. P. 2006. Effect of nitrogen on Passiflora suberosa L. (Passifloraceae) and consequences for larval performance and oviposition in Heliconius erato phyllis (Fabricius) (Lepidoptera: Nymphalidae). Neotrop. Entomol. 35 (2), 192–200.
27. King, A. G., Meinwald, J. 1996. Review of the defensive chemistry of coccinellids. Chem. Rev. 96, 1105–1122.
28. Łuczyńska H., Wojtusiak R. J. 2007. Z życia i obyczajów zwierząt. Agencja Wydawnicza Ad Oculos, Warszawa–Rzeszów.
29. McGowan Ch. 2000. Drapieżca i ofiara. Wydawnictwo Rebis, Poznań.
30. Meckelburg E. 2004. Sekretne życie zwierząt, ich niewiarygodne zdolności, siągnięcia, inteligencja i magiczne siły. Wydawnictwo Amber, Warszawa.
31. Milbrath L. R., Taubier M. J., Tauber C. A. 1993. Prey specificity in Chrysopa: an interspecific comparison of larval feeding and defensive behavior. Ecology, 74 (5), 1384–1393.
32. Moore B. P., Brown W. V. 1971. Chemical defence in Longhorn beetles of the genera Stenocentrus and Syllitus (Coleoptera: Cerambycidae). J. Aust. Ent. Soc. 10, 230–232.
33. Pasteels J. M., Rowell-Rahier M., Braekman J. C., Daloze D., Duffey S. 1989. Evolution of exocrine chemical defense in leaf beetles (Coleoptera:Chrysomelidae). Experientia, 45 (3), 295–300.
34. Rutkowski D. 1999. Mechanizmy obrony przed drapieżnictwem u bezkręgowców litoralnych. Kosmos, 48 (4), 509–518.
35. Sandner H. 1990. Zwierzęta świata. Owady. PWN, Warszawa. 36. Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Fauna Polski, Motyle dzienne. Multico, Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
36. Smiley J. 1978. Plant chemistry and the evolution of host specificity: New evidence from Heliconius and Passiflora. Science, 201 (4357), 745–747.
37. Trepka A. 1994. W krainie zwierząt. Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice.
38. Wilson E. O. 1965. Chemical communication in the social insects. Science, 149 (3688), 1064–1071.
39. Wink M. 1986. Acquired toxicity – the advantages of specializing on alkaloid-rich Lupins to Macrosiphon albifrons (Aphidae). Naturwissenschaften 73, 210–212.
40. Wojtusiak J. 1992. Paederus sabeus, chrząszcz, który parzy. Wszechświat 93 (7-8), 195–196.
41. Wojtusiak J. 1996. Organizacja socjalna mrówek z rodzaju Oecophylla. Kosmos, 45 (2–3), 533–552.

10.2478/V10067-012-0021-0

Halina Ratyńska, Renata Hoffmann, Barbara Waldon, Ewa Wachowiak

---

Department of Botany, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Al. Ossolińskich 12, 85-093 Bydgoszcz, Poland

Saxifrago tridactylitae-Poetum compressae jest słabo poznanym zbiorowiskiem roślinnym w Polsce. Publikowane dotychczas dane pochodzą głównie z Dolnego Śląska oraz Śląska Opolskiego. Celem prezentowanego opracowania było przedstawienie na mapie miejsc występowania płatów zespołu na terenie Polski, jego charakterystyka, porównanie z dostępnymi danymi z terenu naszego kraju oraz weryfikacja przynależności syntaksonomicznej. Na południu Polski, płaty zespołu pojawiają się na naturalnych i wtórnych siedliskach. Materiały własne pochodzą wyłącznie z torowisk, które są antropogenicznym odpowiednikiem skalistego podłoża. Fitocenozy odnalezione na Ziemi Lubuskiej, w Wielkopolsce i na Kujawach reprezentują specyficzną, wybitnie pionierską i ruderalną postać zespołu. Skład gatunkowy wskazuje na przynależność do klasy Festuco-Brometea. Gatunek charakterystyczny i często wręcz dominujący w płatach - Saxifraga tridactylites należy do stosunkowo rzadkich w naszym kraju, stąd zespół ma również status rzadkiego.

axifrago tridactylitae-Poetum compressae is a plant community, which is not well known in Poland. The data published so far come from the Lower Silesia and Opole Silesia. Presented research aims at finding the association in other Polish regions, its characterization, comparison with available data from our country and verification of syntaxonomic affinity. In the south of Poland the patches of the association appear in natural rocky outcrops and quarries. Own materials come exclusively from the railways embankments and track-ways, which are the equivalent of anthropogenic rocky ground. Phytocoenosis from Ziemia Lubuska, Wielkopolska and Kujawy represents a specific, pioneer and ruderal character of the plant association. The floristic composition indicates the affilation to the Festuco-Brometea class. The characteristic species of plant - Saxifraga tridactylites, is relatively rare in Poland, so the status of the plant community is also rare.

xerothermic grasslands, Saxifraga tridactylites, anthropogenic habitats

murawy kserotermiczne, Saxifraga tridactylites, antropogeniczne siedliska zastępcze

10.2478/v10067-011-0017-1

Ivan Parnikoza ¹, Alexi Vasiluk ²

---

¹ Kyiv Ecological and Cultural Centre of Ukraine, 31-48, Rajduzna, Kyiv, Ukraine, 02218
² National Ecological Center of Ukraine, Parnikoza@gmail.com a/b 89, Kyiv-25, Ukraine, 01025

W pracy przedstawiono aktualny stan ekosystemów stepowych na Ukrainie oraz zalecenia działań mających na celu powstrzymanie ich degradacji. Przede wszystkim stepy powinny zostać objęte ochroną obszarową o najwyższej kategorii ochrony. Na Ukrainie zaleca się również rozróżnienie między ochroną ścisłą (bez ingerencji człowieka) a zachowaniem bioróżnorodności w rezerwatach przyrody i obszarach o różnej kategorii ochrony. Zwrócono także uwagę na brak informacji i uregulowań prawnych dotyczących problemów ochrony stepów na Ukrainie.

In this paper the current state of Ukrainian steppe ecosystems is analyzed and recommendations for diminishing ongoing destructive processes are given. First necessary step would be to convert the most significant steppe territories to protected areas. Also, in Ukraine it is advisable to discriminate the nature protection into regime of absolute protection (no human impact) and that of managed biodiversity, between nature reserves and other categories protected areas. Also, information and legal vacuum concerning steppe problems is found to exist in Ukraine.

Ukrainian steppe, threats, practical measures

stepy ukraińskie, zagrożenia, środki zaradcze

10.2478/v10067-011-0018-0

Anna Sołtys-Lelek ¹, Beata Barabasz-Krasny ²

---

¹ Ojców National Park, Ojców 9, Pl-32-047
¹ Department of Botany, Institute of Biology, Pedagogical University, Podbrzezie 3 Pl-31-054, Kraków

Praca zawiera wyniki monitoringu zabiegów czynnej ochrony muraw ciepłolubnych, prowadzonego na powierzchniach badawczych "Górkowa Skała" oraz "Grodzisko" w Ojcowskim Parku Narodowym. Na "Górkowej Skale" ochronę czynną przeprowadzono po raz pierwszy w 2005 r. Z kolei na "Grodzisku" pierwsze zabiegi ochronne zastosowano już w 1982 r., ale systematyczne dopiero od 2000 r. Zwłaszcza na powierzeniach o stosunkowo płytkim profilu glebowym (ok. 30 cm) zabiegi te już na obecnym etapie obserwacji przyniosły pozytywny efekt. Na monitorowanych poletkach stwierdzono m.in. wzrost liczebności i frekwencji gatunków murawowych, preferujących warunki pełnego oświetlenia, z okresowym ocienieniem, porastających gleby ubogie i suche. Uzyskane wyniki potwierdzają również przypuszczenia, że samo koszenie, odkrzewianie i usuwanie biomasy roślinnej nie jest wystarczające do odtworzenia typowego składu gatunkowego muraw na glebie o głębszym profilu. Konieczne wydaje się uzupełnienie zabiegów ochronnych o kontrolowany wypas zwierząt gospodarskich.

The paper contains the results of monitoring of xerothermic grassland management conducted in the research areas Górkowa Skała and Grodzisko in the Ojców National Park. In Górkowa Skała active protection was implemented for the first time in 2005. In Grodzisko, in turn, the first protection measures were taken as early as 1982, but their systematic implementation was started only in 2000. Already at the current stage of investigation positive effects produced by these measures can be observed, especially in areas with relatively shallow soil profiles (around 30 cm). Plot monitoring results showed, among other things, an increase in the abundance and frequency of occurrence of grassland species preferring full-light conditions with periodic shading that grow in poor and dry soils. However, the obtained results also confirmed the assumption that the implementation of grass mowing, shrub clearance and plant biomass removal alone is not sufficient to ensure the restoration of a typical grassland species composition in deeper soil profile areas. Thus, it seems necessary that these protection measures should be supplemented by controlled grazing of farm animals.

xerothermic grassland, active protection of a seminatural grassland, changes of plant composition, Ojców National Park

murawy kserotermiczne, czynna ochrona półnaturalnych muraw, zmiany składu gatunkowego, Ojcowski Park Narodowy

10.2478/v10067-011-0019-z

Ignacy Kutyna ¹, Ewa Drewniak ², Elżbieta Młynkowiak ¹

---

¹ Department of Environmental Protection and Management, West Pomeranian University of Technology, J. Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
² Field Station of Naturalis's Club in Owczary, Owczary 17, 69-113 Górzyca, Poland

Na podstawie 49 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych na terenie wschodniej krawędzi doliny Odry w Owczarach i obszarach przyległych wyróżniono cztery zbiorowiska roślinne. W obrębie klasy Festuco-Brometea występują dwa zespoły — Potentillo-Stipetum capillatae i Adonido-Brachypodietum pinnati. Fitocenozy tych syntaksonów zasiedlają głównie gleby wytworzone z glin lekkich pylastych oraz piasków gliniastych mocnych o odczynie zasadowym, zawierających CaCO3. Gleby wytworzone z piasków gliniastych naglinowych o odczynie zasadowym z węglanem wapnia zasiedlają również płaty zespołu Sileno otitis-Festucetum z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis. Jest to zbiorowisko roślinne muraw napiaskowych, nawiązujące w znacznym stopniu składem florystycznym do muraw kserotermicznych. W jego obrębie wyróżniono wariant typowy i ze Stipa capillata. Typowym zbiorowiskiem muraw napiaskowych jest Diantho-Armerietum elongatae. Fitocenozy tego zespołu występują na piaszczystych glebach o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym.

On the basis of 49 phytosociological relevés taken in the area of the eastern edge of the Oder River valley in Owczary and the adjacent areas, four vegetation communities were distinguished. Within the Festuco-Brometea class, two associations occur - Potentillo-Stipetum capillatae and Adonido-Brachypodietum pinnati. The phytocoenoses of these syntaxa settle mainly on soils formed from light silty loam and heavy loamy sand of an alkaline reaction, containing CaCO3. Soils formed from loamy sand lying on loam, of an alkaline reaction with calcium carbonate are also settled by patches of the Sileno otitis-Festucetum association from the Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis class. It is the plant community of the psammophilous grasslands, related, to a significant extent, to xerothermic grasslands as far as the floristic composition is concerned. Within this community, a typical variant and the one with Stipa capillata were distinguished. The typical community of the psammophilous grasslands is Diantho-Armerietum elongatae. The phytocoenoses of this association are found on sandy soils of an acid and slightly acid reaction.

plant communities, xerothermic grasslands, psammophilous grasslands, Potentillo-Stipetum capillatae, Adonido-Brychypodietum pinnati, Sileno otitis-Festucetum, Diantho-Armerietum elongatae

zbiorowiska roślinne, murawy kserotermiczne, murawy piaskolubne, Potentillo-Stipetum capillatae, Adonido-Brychypodietum pinnati, Sileno otitis-Festucetum, Diantho-Armerietum elongatae

10.2478/v10067-011-0020-6

Barbara Sudnik-Wójcikowska ¹, Ivan I. Moysiyenko ²

---

¹ Department of Plant Ecology and Environmental Conservation, Faculty of Biology, University of Warsaw, Al. Ujazdowskie 4, Pl-00-478 Warsaw, Poland
² Department of Botany, Kherson State University, Str. 40 let Oktriabrya 27, 73000 Kherson Ukraine

Oprócz ogromnych pól, kurhany i pasy przeciwwietrzne są bardzo charakterystycznym, ale całkowicie antropogenicznym elementem ukraińskiego krajobrazu. W pracy omówiono rolę, jaką kurhany i pasy przeciwwietrzne mogłyby odgrywać w procesie powrotu muraw stepowych na tereny wyłączone z użytkowania rolniczego (porzucone pola, sady i pastwiska). Schematycznie przedstawiono trzy przykłady - omawiane obiekty są zlokalizowane w trzech różnych strefach klimatyczno-roślinnych: w strefie stepu piołunowego, stepu właściwego w wariancie ubogim gatunkowo i stepu właściwego w wariancie bogatym gatunkowo. Zwrócono uwagę na etapy procesu restytucji stepów i na rolę, jaką w ich przebiegu mogą odgrywać gatunki obcego pochodzenia. W sytuacji, gdy stepy należą do formacji europejskich przekształconych na największą skalę (80-90%) - analiza i poszukiwanie prawidłowości w procesie restytucji stepu mają szczególne znaczenie. Opracowanie ma także nieco szerszy aspekt. Jest próbą wskazania dalszych, kierunków badań o znaczeniu aplikacyjnym.

Vast agricultural fields as well as kurgans and protective forest belts are characteristic, anthropogenic components of the Ukrainian landscape. The paper discusses the role that kurgans and windbreaks could play in the local restoration process of the steppe in areas excluded from agricultural use (abandoned fields, orchards and pastures). Three examples are presented schematically. The investigated areas are located in three different climate-vegetation zones: desert steppe zone, west Pontic grass steppe zone and Pontic herb(-rich) grass steppe zone. Special attention is paid to how the local restoration process of the steppe proceeds. In addition, the effectiveness of the process and the role of alien tree species are assessed. The present study also attempts to identify future research directions which will be useful in a wide range of applications. On a European scale, the steppe vegetation has been destroyed to a greater degree (80-90%) than any other type of zonal vegetation. Therefore, the analysis and determination of regularities in the local restoration process of the steppe are of particular importance.

kurgans, windbreaks, recovery on abandoned fields, local steppe restoration

kurhany, pasy przeciwwietrzne, zarastanie porzuconych pól, lokalna restytucja stepów

10.2478/v10067-011-0021-5

Marcin W. Woch

---

Department of Botany, Institute of Biology, Pedagogical University of Kraków, Podbrzezie 3 Kraków Pl-31-054

W latach 2005-2011 badano występowanie roślinności kserotermicznej na odłogach dominujących na bezleśnych wzgórzach okolic Trzebini i Jaworzna. Zdjęcia fitosocjologicznie metodą Braun-Blanqueta wykonywano na powierzchniach o ekspozycji SE, S i SW. Przeważały na nich gleby brunatne gliniaste i słabogliniaste, wytworzone z piasków płytko zalegających na triasowych dolomitach, wapieniu i zlepieńcu myślachowickim. Badaniami objęto także śródpolne miedze oraz pola, na których w 2005 r. częściowo wznowiono działalność rolniczą. Przeoranie nie usunęło większości pokrywy roślinnej, a jedynie naruszyło darń, odsłaniając glebowy bank nasion, z którego wyrosły gatunki występujące w dawnych zbiorowiskach segetalnych. Na polach porzuconych od 10-15 lat dominował kserotermiczny zespół ruderalny Dauco-Picridetum hieracioidis, na młodszych odłogach ze znacznym udziałem Malva alcea i gatunków Verbascum (V. densiflorum, V. lychnitis, V. phlomoides i V. thapsus). Charakteryzował się on występowaniem taksonów kserotermicznych muraw i okrajków z klas Festuco-Brometea i Trifolio-Geranietea sanguinei, m.in. Achillea pannonica, Allium scorodoprasum, Bromus erectus, Centaurea stoebe, Cerinthe minor, Filipendula vulgaris, Fragaria viridis, Gentianella ciliata, Phleum phleoides, Valeriana angustifolia, Veronica spicata, Viola hirta i Thesium linophyllon. Na przeoranych odłogach w lukach darni dodatkowo licznie pojawiły się jedno- i dwuletnie gatunki segetalne i ruderalne. W wielu miejscach wykształcił się termofilny zespół Papaveretum argemones, w płatach którego obok Arabidopsis thaliana, Papaver argemone i Veronica triphyllos obficie wystąpiły m.in. Avena fatua, Camelina microcarpa subsp. sylvestris, Consolida regalis, Lithospermum arvense i Papaver rhoeas. Najstarsze odłogi (20-25 letnie), miejsca płytkiego zalegania podłoża skalnego oraz miedze porastał zespół Geranio-Peucedanietum cervariae, płatom którego fizjonomie nadawały Agrimonia eupatoria, Brachypodium pinnatum i Origanum vulgare, a niekiedy także Geranium sanguineum, Peucedanum cervaria oraz P. oreoselinum. Roślinność ta przechodziła w ciepłolubne zarośla ze związku Berberidion budowane przez Cornus sanguinea, Crataegus monogyna, Prunus spinosa, Rhamnus cathartica i Rosa canina. Na kserotermicznych terenach porolnych wykształciły się specyficzne układy fitocenotyczne termofilnych gatunków łąkowych, ruderalnych, murawowych i zaroślowych, które cechują się dosyć dużą trwałością. Jednocześnie, nowe w ostatnich latach zjawisko powierzchownego przeory-wania części odłogów (w związku z otrzymywaniem dopłat unijnych), przy niewznawianiu upraw, sprzyja roślinności segetalnej - wymierającej w Europie z powodu stosowania nowoczesnej agro-techniki. Wtórne siedliska terenów porolnych są ważnym elementem, który należy brać pod uwagę przy studiach nad występowaniem gatunków kserotermicznych oraz rozważaniach dotyczących ich ochrony.

In 2005-2011 the occurrence of xerothermic vegetation on fallow lands located on hills near Trzebinia and Jaworzno was studied. The Braun-Blanquet relevés were performed on SE, S and SW slopes. Well-drained brown loamy soils developed on shallow sands on Triassic dolomites, lime-stone and Myślachowice conglomerate dominating at the sites. Investigations were also conducted on amid-field balks and fallow lands where in 2005 moderate agricultural activity was resumed. In general, superficial ploughing has not eliminated plant cover, but only disturbed turf and uncovered soil seed bank of former cultivation weeds. Fields 10-15 years after they had been abandoned, were dominated by the Dauco-Picridetum hieracioidis xerothermic ruderal association, with considerable share of Malva alcea and Verbascum species (V densiflorum, V. lychnitis, V. phlomoides and V. thapsus) in younger fallows. These communities were characterized by occurrence of xerothermic grasslands and warm thickets taxons from Festuco-Brometea and Trifolio-Geranietea sanguinei classes, i.a.: Achillea pannonica, Allium scorodoprasum, Bromus erectus, Centaurea stoebe, Cerinthe minor, Filipendula vulgaris, Fragaria viridis, Gentianella ciliata, Phleum phleoides, Valeriana angustifolia, Veronica spicata, Viola hirta and Thesium linophyllon. Additionally, on ploughed fallows in gaps of turf numerous annual and biennial segetal as well as ruderal species were observed. In many places thermophilous segetal association of Papaveretum argemones developed, in which a significant share of Avena fatua, Camelina microcarpa subsp. sylvestris, Consolida regalis, Lithospermum arvense and Papaver rhoeas was noted in addition to Arabidopsis thaliana, Papaver argemone and Veronica triphyllos. The oldest fallows (20-25 years after abandonment), amid-fields steep slopes and balks were covered by Geranio-Peucedanietum cervariae associations. Their physiognomy was formed by Agrimonia eupatoria, Brachypodium pinnatum and Origanum vulgare, sometimes also by Geranium sanguineum, Peucedanum cervaria and P. oreoselinum. This vegetation was in spatial contact with thermophilous thickets of Berberidion alliance with Cornus sanguinea, Crataegus monogyna, Prunus spinosa, Rhamnus cathartica, and Rosa canina. On xerothermic post-agricultural areas specific stable communities formed by thermophilous species from meadows, ruderals, grasslands and thickets occurred. A new phenomenon of recent years, related to EU benefits - superficial ploughing of fallows, not followed by regular cultivation - favours segetal vegetation. Weeds communities are regressing in Europe as an effect of modern agriculture. Post-agricultural secondary habitats are important elements that should be taken into account in studies of appearance and protection of xerothermic plants.

xerothermic vegetation, fallows, weeds, Dauco-Picridetum hieracioidis, Geranio-Peucedanietum cervariae, Papaveretum argemones, western Małopolska

roślinność kserotermiczna, odłogi, Dauco-Picridetum hieracioidis, Geranio-Peucedanietum cervariae, Papaveretum argemones, zachodnia Małopolska

Patryk Czortek

---

Department of Natural Sciences, Institute of Environmental Biology, Al. Ossolińskich 12 85-093 Bydgoszcz, Poland

Piaskownie i żwirownie to specyficzne, sztuczne biotopy, będące elementami przekształconych krajobrazów. Powstanie wyrobiska wiąże się zarówno ze zniszczeniem pokrywy roślinnej, jak i siedliska. Zaburzeniu ulegają stosunki glebowe i wodne, a w miarę upływu czasu kształtują się nowe, inne od wyjściowych warunki abiotyczne. Nowopowstała, otwarta przestrzeń kolonizowana jest przez diaspory różnych gatunków, w większości pochodzących z najbliższego otoczenia. Eksploatacja surowców prowadzi także do powstania różnych nowych struktur rzeźby terenu. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują: zbocza, hałdy, kopce i wypiętrzenia. Jako obiekty silnie insolowane, często o południowej bądź południowo-zachodniej ekspozycji, stwarzają optymalne warunki do wkraczania gatunków termofilnych. Rozpoznania florystyczne prowadzone były w obrębie 31 wyrobisk, położonych w okolicach Świecia nad Wisłą. Stwierdzono w nich 503 gatunki roślin naczyniowych. Aż 80 taksonów (około 16%) należy do klas grupujących rośliny siedlisk ciepłych i nasłonecznionych (Festuco-Brometea, Koelerio-Corynephoretea i Trifolio-Geranietea), z których najliczniej reprezentowana jest klasa Koelerio-Corynephoretea (36 taksonów; 45%). Najbogatsze w gatunki termofilne są wyrobiska zlokalizowane wśród leśnych zbiorowisk zastępczych (11-64 taksony; 13.7-80%) oraz w pobliżu krawędzi doliny Wdy w krajobrazie łąkowym (22-26 gatunków; 27.5-32.5%). Obiekty najuboższe w kserofity położone sąw strefie świeckiego suburbium (4-14 gatunków; 5-23.7%) oraz w otoczeniu higrofilnych ziołorośli i zarośli (1-10 taksonów; 1,3-12,5%). Na liczbę kserofitów wpływ ma również czas, jaki upłynął od zaprzestania eksploatacji surowców w piaskowniach i żwirowniach. Wykazano, że największy udział taksonów termofilnych przypada na obiekty reprezentujące II stadium sukcesji wtórnej (5-15 lat od zaprzestania eksploatacji), w małym stopniu opanowane przez ziołorośla i lekkonasienne fanerofity (6-64 gatunki; 7.5-80%). W obrębie analizowanych wyrobisk stwierdzono 12 gatunków objętych ochroną prawną oraz 11 zagrożonych w skali kraju i lokalnie. Wśród roślin prawnie chronionych zanotowano 2 gatunki termofilne, a 3 spośród zagrożonych.

Sand and gravel pits are specific, artificial habitats which are elements of the transformed landscapes. The emergence of excavation involves both the destruction of both vegetation cover and habitat. Soil and water relations are disturbed, and over time there are forming new, different from the initial, abiotic conditions. The brand-new open space is colonized by the diasporę of various species, mostly from the immediate environment. Exploration of resources also leads to the emergence of various new structures of the terrain. Special attention deserve here: slopes, heaps, mounds and uplifts. As objects strongly insolated, often with a southern or southwestern exposure, they create optimum conditions for the entry of thermophilous species. Floristic diagnoses were conducted within 31 excavations, located near Świecie on the Vistula River. 503 species of vascular plants were found during the study. As many as 80 taxa (16%) belong to a class grouping plants of warm and sunny habitats (Festuco-Brometea, Koelerio-Corynephoretea and Trifolio-Geranietea), of which the most numerous class is Koelerio-Corynephoretea (36 taxa, 45%). The richest in thermophilous species are pits located among forest replacement communities (11-64 taxa; 13.7-80%) and near the edge of the Wda valley in the meadow landscape (22-26 species; 27.5-32.5%). As far as xerophytes are concerned the weakest objects are located in the area of suburbium Świecie (4-14 species; 5-23.7%), and surrounded by hygrophilous tall herbs and scrub (1-10 taxa; 1.3-12.5%). The number of xerophytes is also influenced by the time that elapsed since the cessation of exploitation of raw materials in sand and gravel pits. It was shown that the largest share of thermophilous taxa is concentrated in the objects representing second stage of secondary succession (5-15 years after cessation of operations) to a smali extent dominated by tall herbs and light-seminal phanerophytes (6-64 species; 7.5-80%). 12 protected species and 11 endangered nationally and locally were found in the analyzed excavations. Among the protected plant species two thermophilous species were recorded, and three among the endangered ones.

thermophilous species, sand pit, gravel pit, anthropopressure, artificial habitat, secondary succession

gatunek termofilny, piaskownia, żwirownia, antropopresja, biotop sztuczny, sukcesja wtórna

10.2478/v10067-011-0023-3

Mariola Andrejko ¹, Magdalena Mizerska-Dudka ²

---

¹ Department of Invertebrate Immunology, Faculty of Biology and Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Virology and Immunology, Faculty of Biology and Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University

Metodą elektroforezy dwukierunkowej wykazano zmiany w profilu białek i peptydów hemolimfy gąsienic Galleria mellonella immunizowanych elastazą B lub termolizyną. Stwierdzono zwiększoną ilość białka apoLp-III oraz lizozymu po iniekcji metaloproteinaz. W hemolimfie zaobserwowano 11 nowo zsyntetyzowanych białek/peptydów. Wykazano również, że niektóre białka/peptydy ulegały zwiększonej syntezie w zależności od zastosowanej proteazy. Niektóre białka/peptydy obecne w hemolimfie gąsienic immunizowanych metaloproteinazą nie występowały w hemolimfie gąsienic kontrolnych. Mogą to być produkty degradacji proteolitycznej białek hemolimfy.

A comparison of the 2D gels of the metalloproteinase-immunized and control insects showed that elastase B and thermolysin were responsible for changes in the pattern of hemolymph proteins/peptides of Galleria mellonella larvae. It was found that the amount of apolp-III and lysozyme increased in response to injection of elastase B and thermolysin. Approximately 11 newly synthesized proteins/peptides were detected after metalloproteinase injection. We also observed that certain peptides were up-regulated depending on the metalloproteinases used. Some proteins/peptides which were present in the metalloproteinase-challenged larvae were absent in the hemolymph from the non-treated control larvae. They may be degradation products of hemolymph proteins treated with metalloproteinases.

elastase B, Pseudomonas aeruginosa, immune response, Galleria mellonella

elastaza B, Pseudomonas aeruginosa, reakcja immunologiczna, Galleria mellonella

10.2478/v10067-011-0024-2

Kazimiera Gromysz-Kałkowska, Aneta Unkiewicz-Winiarczyk

---

Faculty of Biology and Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W niniejszym artykule na podstawie danych z piśmiennictwa przedstawiono aktywne strategie obrony stosowane w świecie owadów. Opisano przykłady ucieczki, zwiększającej prawdopodobieństwo przeżycia nie tylko zlokalizowanej potencjalnej ofiary, ale nawet już zaatakowanej. Omówiono także sposoby straszenia drapieżcy, skuteczność znieruchomienia zagrożonych osobników. Przedstawiono zachowania grożące ewentualnych ofiar i stosowanie przez nie więcej niż jednej strategii obrony. Jako formę aktywnej obrony uznano i przedstawiono tworzenie budowli przez larwy wybranych gatunków owadów.

Based on literature data, the current article presents active defence strategies employed in the world of insects. Examples of escape increasing the probability of survival of potential prey that has not only been localized but also already attacked are described here. Also, the modes of warding off predators adopted by threatened individuals as well as effectiveness of immobility have been discussed. We have described threatening behaviour of potential victims and use of more than one defence strategies. Construction of shelters by some species larvae has been regarded in the article as a form of active defence.

insects, active defence, escape, threatening behaviour, immobility, stratagems, building mechanism

insects, active defence, escape, threatening behaviour, immobility, stratagems, building mechanism

10.2478/v10067-011-0025-1

Grzegorz Bzdon ¹, Janusz Krechowski ²

---

¹ Department of Tourism and Recreation, University of Natural Sciences and Humanities, Prusa 12, 08-110 Siedlce, Poland
¹ Department of Botany, Institute of Biology, University of Natural Sciences and Humanities Prusa 12, 08-110 Siedlce, Poland

Carlina onopordifolia Besser jest jednym z najcenniejszych gatunków we florze europejskiej. Jest gatunkiem chronionym w ramach Dyrektywy Siedliskowej (Załącznik II i IV) oraz Konwencji Berneńskiej, jak również obecny jest na Czerwonej Liście IUCN (kategoria V). W krajach występowania, czyli w Polsce i na Ukrainie, objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. W obu krajach takson jest uznany za gatunek silnie zagrożony (Polska Czerwona Lista - kategoria VU; Czerwona Lista Ukrainy - I kategoria zagrożenia - gatunek ginący). Dziewięćsił popłocholistny jest gatunkiem wybitnie kserotermicznym i heliofilnym. Rośnie głównie na stokach o ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej, zwykle na rędzinach węglanowych. Uważany jest za gatunek charakterystyczny dla zespołu Inuletum ensifoliae, należącego do związku Cirsio-Brachypodion pinnati. Na świecie znanych jest kilkanaście naturalnych stanowisk Carlina onopordifolia. 6 z nich znajduje się na terenie Polski (Wyżyna Lubelska, Polesie Wołyńskie, Niecka Nidziańska, Wyżyna Miechowska). Są one objęte stałym monitoringiem. Badania dotyczące stanowisk Carlina onopordifolia na terenie Ukrainy są prowadzone przez autorów od 2008 roku. Badano liczebność i udział poszczególnych form rozwojowych. Dotychczas potwierdzono obecność gatunku na 4 stanowiskach na Zachodnim Podolu w okolicach miast: Złoczów (Золочгв) i Brzeżany (Бережани). Najliczniejsze populacje (łącznie ponad 12000 osobników) notowano w rejonie złoczowskim na Łysej Górze i Górze Sipuha (Лиса Гора i Гора Сипуха) obok wsi Stinka (Сттка). Ponad 3000 osobników stwierdzono na obszarze powierzchniowego pomnika przyrody Gora Pidlyska (Гора Шдлискя) w pobliżu wsi Biały Kamień (Бший Камть). Populacja występująca w rejonie brzeżańskim, w okolicach wsi Demnya (Демния), jest nieliczna (30-50 osobników). Liczebność i żywotność tej populacji zmniejsza się, co jest wynikiem postępującej sukcesji.

Carlina onopordifolia Besser is one of the most valuable species in the European flora. The species is protected according to the Habitat Directive (Appendix II and IV) and Bern Convention, as well as it is mentioned at the Red List of IUCN (category V). Carlina onopordifolia is strictly protected in Poland and Ukraine as well as it is considered a seriously endangered species (Polish Red Data Book of Plants - category VU; the Red List of Ukraine - 1st category of threat - dying out species). Carlina onopordifolia is a remarkably xerothermic and heliophilous species. It usually occurs on the slopes of southern and south-western exposure, mainly on carbonate rendzinas. It is considered a characteristic species of Inuletum ensifoliae association, included in Cirsio-Brachypodion pinnati alliance. Only a dozen or so natural localities of Carlina onopordifolia are known throughout the world. Six of them are situated in Poland (Wyżyna Lubelska upland, Polesie Wołyńskie, Niecka Nidziańska basin, Wyżyna Miechowska upland). A permanent monitoring of all Polish populations has been conducted until recently. Studies on Ukrainian populations of Carlina onopordifolia have been carried out by the authors since 2008. The abundance of stands and share of particular life forms in the population were recorded. Until now, the occurrence of the species in 4 localities of Western Podillya, in vicinity of the cities of Złoczów (Золочгв) and Brzeżany (Бережани) has been confirmed. The most numerous populations (over 12 000 individuals) were recorded in Złoczów region - on Łysa Góra Mt. and Góra Sipuha Mt. (Лиса Гора and Гора Сипуха) near Stinka (Стшка) village. More than 3000 specimens were recorded in the area of spatial nature monument Góra Pidlyska Mt. (Гора Шдлисся) near Biały Kamień (Бтий Камть) village. The population occurring in Brzeżany region, in vicinity of Demnya (Демния) village, is small (30-50 individuals). The abundance and vitality of that population decreases, due to a natural succession.

Carlina onopordifolia, endangered and protected species, Nature 2000, Western Podillya, Ukraine

10.2478/v10067-012-0001-4

Marek Podsiedlik, Leszek Bednorz

---

Department of Botany Poznań, University of Life Sciences, 71C Wojska Polskiego Street, 60-625, Poznań, Poland

Praca przedstawia rozmieszczenie i aktualny stan populacji Orchis ustulata w południowej części Gór Świętokrzyskich. Wszystkie stanowiska podane z tego terenu zostały zweryfikowane. Z siedmiu znanych stanowisk potwierdzono występowanie populacji O. ustulata na czterech. Opisano nowe stanowisko storczyka drobnokwiatowego na górze Sosnówka w pobliżu Chęcin. W pracy przedyskutowano również zagrożenia i konieczność wprowadzenie efektywnych form ochrony tego gatunku.

The paper presents the distribution and current state of Orchis ustulata in the southern part of the Świętokrzyskie Mts. All localities of the species, given from this area, have been verified. Four sites, out of seven, have been confirmed. A new site of O. ustulata near Chęciny - Mt. Sosnówka, was found and described. The threat to and need of implementation of effective protection measures for maintenance of the species is also discussed.

Orchis ustulata, threatened species, species protection, Świętokrzyskie Mts

10.2478/v10067-012-0002-3

Donata Suder

---

Department of Plant Ecology, Institute of Botany, Jagiellonian University, Kopernika 27, 31-501 Kraków, Poland

Celem prezentowanych badań było określenie udziału gatunków ciepłolubnych oraz analiza ich ekologicznego zróżnicowania w rozmaitych typach fitocenoz, jakie wykształciły się w miejscach, gdzie w przeszłości istniały warownie. Opracowanie jest częścią szeroko zakrojonych badań szaty roślinnej grodzisk i zamczysk w Karpatach Zachodnich. Prace terenowe prowadzono na 37 pradziejowych i średniowiecznych obiektach archeologicznych w latach 2006-2010. Badaniami objęto 25 grodzisk i 12 zamczysk zlokalizowanych w dolinach trzech dużych rzek: Dunajca, Raby i Wisłoki. Rozmieszczenie stanowisk badawczych przedstawiono na rycinie 1. Grodziska i zamczyska w Karpatach zajmują partie szczytowe wzniesień. Cechuje je mozaikowość siedlisk miejsc otwartych i zalesionych. Za stanowisko badawcze przyjęto grodzisko lub zamczysko oraz bezpośrednie otoczenie obiektu (stoki wzgórz). Powierzchnia stanowisk była zróżnicowana i wahała się od 1, 1 ha do 55 ha. Materiał badawczy stanowią spisy flory oraz zdjęcia fitosocjologiczne wykonane metodą Braun-Blanqueta w kwadratach 5 m x 5 m, we wszystkich wyróżniających się fizjonomicznie, jednorodnych płatach. Dla potrzeb niniejszego opracowania przeanalizowano 196 zdjęć fitosocjologicznych jedynie z miejsc otwartych 22 obiektów badawczych. Na ich podstawie wyróżniono 82 gatunki roślin ciepłolubnych i kserotermicznych (tab. 2). W przeważającej większości były to taksony z klas: Festuco-Brometea (46%), Trifolio-Geranietea (17%) oraz Rhamno-Prunetea (10%) (ryc. 2). Rozpatrzono także spektrum form życiowych, grup geograficzno-historycznych i częstości występowania gatunków termofilnych na stanowiskach (ryc. 3-5). Najbardziej rozpowszechnione były: Agrimonia eupatoria, Hypericum perforatum, Origanum vulgare i Pimpinella saxifraga. Wśród taksonów ciepłolubnych obiektów archeologicznych Karpat Zachodnich dominują gatunki rodzime (94%) i hemikryptofity (64%). Stwierdzono również obecność 3 reliktów dawnych upraw: Allium scorodoprasum, Lavatera thuringiaca i Origanum vulgare. Grodziska i zamczyska są ostoją wielu interesujących roślin naczyniowych, w tym także ciepłolubnych i kserotermicznych gatunków. Od lat postuluje się, by dawne warownie karpackie objąć właściwą formą ochrony ze względu na ich wysoką wartość kulturową, przyrodniczą i krajobrazową (1, 12, 13, 14, 15, 16).

The work presents a part of a broader research program of the actual vegetation of 37 archaeological sites (25 earthworks and 12 castle ruins). Distribution of the studied areas in the Raba, Dunajec and Wisłoka river valleys (Western Carpathians) is shown in Figure 1. The aim of this paper is to prepare a list and ecological analysis of thermophilous and xerothermic plant species occurring in the Carpathian fortress objects [OK}. Participation of these species was studied in 2006-2010. The presented results are derived from studies based only on the non-forest, open areas which were found at 22 archaeological sites. This paper includes a list of 82 thermophilous and xerothermic species found within the investigated earthworks, castle ruins and their immediate neighbourhood. The species were distinguished on the basis of the analysis of 196 phytosociological relevés. Their characteristics (frequency classification, Raunkiaer's life forms, syntaxonomical and geographical-historical groups) are presented in Table 2. The vast majority were taxa of classes: Festuco-Brometea (46%), Trifolio-Geranietea (17%) and Rhamno-Prunetea (10%) (Fig. 2). The most widespread thermophilous plant species on historical sites were: Agrimonia eupatoria, Hypericum perforatum, Origanum vulgare and Pimpinella saxifraga. Among thermophilous taxa of the studied areas native species (94%) (Fig. 4) dominate. Hemicryptophytes predominate in the spectrum of Raunkiaer's life forms with 64% share (Fig. 5). Particularly noteworthy is the presence of Allium scorodoprasum, Lavatera thuringiaca and Origanum vulgare, since these species are regarded as relics of former cultivation.

thermophilous and xerothermic species, archaeological sites, earthworks, castle ruins, Western Carpathians, relics of cultivation

10.2478/v10067-012-0003-2

Krystyna Towpasz

---

Department of Plant Ecology, Institute of Botany, Jagiellonian University, Kopernika 27, 31-501 Kraków

Historia botanicznych eksploracji na terenie Niecki Nidziańskiej liczy już ponad 140 lat, jednak intensywne badania zaczęły się 95 lat temu. Początkowo były to badania florystyczne, lecz w miarę rozwoju innych kierunków badań, zwłaszcza fitosocjologii, dotyczyły też poznania zbiorowisk roślinnych. Charakterystyczne kserotermiczne zbiorowiska roślinne opisane z terenu badań to: Sisymbrio-Stipetum capillatae, Inuletum ensifoliae, Thalictro-Salvietum pratensis, Seslerio-Scorzoneretum purpureae, Carici flaccae-Tetragonolobetum maritimi i Koelerio-Fesucetum sulcatae. Obecnie prowadzone są też prace dotyczące ekologii i biologii wybranych taksonów, co też ma związek z możliwością ich ochrony "in situ". Dotyczy to zwłaszcza gatunków zagrożonych wymarciem: m.in. Linum hirsutum, Carlina onopordifolia, Reseda phyteuma, Sisymbrium polymorphum czy Lathyrus pannonicus. Wiele z tych roślin umieszczono w "Polskiej Czerwonej Księdze Roślin" i na "Czerwonej Liście". W miejscach szczególnie cennych pod względem przyrodniczym zostały utworzone rezerwaty przyrody, początkowo "ścisłe", jednak obecnie, kiedy okazało się, że brak użytkowania (zwłaszcza wypasu i koszenia) uruchomił procesy sukcesyjne, konieczna okazała się zmiana ich statusu na "częściowe". Aktualnie inne formy powierzchniowej ochrony przyrody na terenie Niecki Nidziańskiej to także użytki ekologiczne i obszary chronionego krajobrazu.

The history of botanical exploration in the Nida Basin is more than 140 years old. Intensive research, however, began 95 years ago. Initially those were floristic studies, but along with the development of other research fields, in particular phytosociology, they dealt also with plant communities. Characteristic xerothermic associations described from the investigated area were: Sisymbrio-Stipetum capillatae, Inuletum ensifoliae, Thalictro-Salvietum pratensis, Seslerio-Scorzoneretum purpureae, Carici flaccae-Tetragonolobetum maritimi and Koelerio-Fesucetum sulcatae. At present, studies related to ecology and biology of selected taxa were also carried out, and this is also connected with the possibility of their "in situ" conservation. This particularly concerns the species endangered with extinction: e.g. Linum hirsutum, Carlina onopordifolia, Reseda phyteuma, Sisymbrium polymorphum or Lathyrus pannonicus. Many of these plants were listed in the "Polish Red Data Book of Plants" and on the "Red Data List". In particularly valuable areas, nature reserves were created. Initially those were "strict" reserves, but at present when it became clear that the lack of land use (particularly grazing and mowing) induced the succession processes, it was necessary to change their status to "partial" nature reserves. At present, other forms of surface nature conservation in the Nida Basin include ecological lands and protected landscape areas.

the Nida Basin, floristic studies, phytosociological studies, nature reserves, species endangered with extinction

Niecka Nidziańska, badania florystyczne, fitosocjologiczne, rezerwaty przyrody, gatunki narażone na wymarcie

10.2478/v10067-012-0004-1

Kalina Adamczyk, Małgorzata Jankowska-Błaszczuk, Alojzy Przemyski

---

Zakład Botaniki, Instytut Biologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, w Kielcach 25-406 Kielce, ul. Świętokrzyska 15

Celem naszych badań było pokazanie zmian, jakie nastąpiły w okresie 2-3 lat w liczbie i frekwencji gatunków rosnących w zróżnicowanych płatach murawy kserotermicznej. W pracy pokazano również zmiany we frekwencji kilku szczególnie zagrożonych gatunków, takich jak: Adonis vernalis, Cephalanthera damasonium, Lathyrus pannonicus, Linum hirsutum, Orchis purpura, Sesleria uliginosa. Analizowano również, jak zmienia się liczba i frekwencja gatunków w wyróżnionych przez autorów grupach ekologicznych. Obserwacje prowadzono na 120 m2 stałych powierzchni badawczych usytuowanych w rezerwacie Polana Polichno, położonego w obrębie Ponidzia. Powierzchnie badawcze założono w strefie ekotonu, jak również w centralnej części rezerwatu w miejscach o zróżnicowanej historii użytkowania. Stwierdzono, że w obrębie tych samych płatów średnia liczba gatunków na 1m2 nie zmieniła się istotnie. Obserwacje wykazały natomiast znacząco wyższe zagęszczenie gatunków w płatach w centralnej części polany w porównaniu z płatami ekotonowymi, szczególnie z płatem, gdzie kilka lat wcześniej wycięto drzewa i krzewy. Stwierdzono również znaczący wzrost udziału gatunków kserotermicznych i spadek liczby gatunków zielnych leśnych w płacie ekotonowym, gdzie prowadzono stałe koszenie.

The aim of the study was to show the changes of species number and their frequency in different patches of xerothermic grasslands in the period of 2-3 years, as well as relation between the number and frequency of species which were classified in four ecological groups. We wanted to investigate changes in the frequency of several most threatened species: Cephalanthera damasonium, Adonis vernalis, Lathyrus pannonicus, Linum hirsutum, Sesleria uliginosa and Orchis purpurea. The observations were carried out on 120 m2 permanent plots situated in the clearing forest reserve "Polana Polichno" in the Ponidzie region. Plots were chosen within the ecotone zone and in the central part of the reserve which represented different management regimes. It was found that within the same patches the mean number of species per 1m2 did not differ significantly in the period of 2-3 years. The study showed a distinctly higher density of species in patches of grassland situated in the central part of the clearing in comparison with the ecotone patches, especially in the patch where trees and bushes had been cut down a few years earlier. Moreover, an increase in the number of grassland species and decrease in the number of forest herbs species was noted in the ecotone patch which had been permanently cut.

species richnes, xerothermic grassland, threatened species, ecological structure, ecotone, Ponidzie region

10.2478/v10067-012-0005-0

Halina Ratyńska, Barbara Waldon

---

Department of Botany, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Ossolińskich 12, 85-093 Bydgoszcz

Region kujawsko-pomorski ze względu na swoje położenie w obrębie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, będącej ważnym szlakiem w polodowcowej migracji roślin, jest w Polsce bardzo istotnym ośrodkiem występowania roślinności o charakterze termofilnym. Najlepiej zachowane murawy stepowe utrzymują się na niewielkich powierzchniach na krawędziach pradolin dolnej Wisły oraz Noteci. Większość z nich objęto ochroną rezerwatową: "Kulin", "Zbocza Płutowskie", "Ostnicowe Parowy Gruczna", "Góra św. Wawrzyńca", "Skarpy Ślesińskie" oraz "Tarkowo". Skupienia roślinności termofilnej licznie występują również poza rezerwatami. Z Polski są podawane 23 ugrupowania muraw kserotermicznych, w regionie występuje 7 zespołów, a 3 mogą zostać odnalezione. Stopień poznania zbiorowisk muraw kserotermicznych w województwie kujawsko-pomorskim jest dobry, ale nierównomierny. Spośród 60 publikacji zaledwie 11 zawiera zdjęcia fitosocjologiczne (łącznie 310). Dalszych 11 niepublikowanych opracowań zawiera 169 spisów. Wśród 484 zdjęć blisko 36% odnosi się do zbiorowisk kadłubowych z klasy Festuco-Brometea. Do najlepiej wykształconych i przebadanych typowych zespołów termofilnych należą: Scorzonero purpureae-Stipetum joannis, Potentillo arenariae-Stipetum capillatae i Adonido-Brachypodietum pinnati. Fitocenozy Sileno otitae-Festucetum trachyphyllae i Tunico-Poetum compressae są słabiej udokumentowane i przez niektórych autorów zaliczane do muraw napiaskowych. Viscario-Avenetum pratensis jest już prawdopodobnie zbiorowiskiem wymarłym w regionie. Wykazano obecność fitocenoz słabo udokumentowanego w Polsce zespołu Saxifrago tridactylitae-Poetum compressae. Lista zagrożonych bądź chronionych gatunków termofilnych regionu obejmuje 89. Wiele takich taksonów ustąpiło w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat, głównie w wyniku porzucania nieopłacalnej gospodarki łąkowo-pasterskiej. Z drugiej strony obserwuje się zjawisko wkraczania roślin o kserotermicznym charakterze, niekiedy rzadkich i zagrożonych, na siedliska wtórne. W odniesieniu do muraw kserotermicznych i związanych z nimi ustępujących gatunków niezbędny jest monitoring oraz zabiegi z zakresu ochrony czynnej. Nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć kierunki zmian zachodzących w obrębie muraw na skutek stosowanych zabiegów.

The Kuyavian-Pomeranian region is a highly significant center for the presence of thermophilous plants presence. Due to its location in the Toruń-Eberswald valley, it is an important route of post-glacial plant migration. The best preserved steppe grasslands are maintained on small areas of the edge of lower Vistula and Noteć river valleys. Most of them are under reserve protection: "Kulin", "Zbocza Płutowskie", "Ostnicowe Parowy Gruczna", "Góra Św. Wawrzyńca", "Skarpy Ślesińskie", and "Tarkowo". Patches of thermophilic plants are also numerous outside those reserves. Twenty-three associations of xerothermic grasslands are found in Poland; there are 7 associations in the region, and three others can still be found. The degree of recognition of xerothermic grassland communities in Kuyavian-Pomeranian region is relatively good, but uneven. Among 60 publications, only 11 contain phytosociological reléves (310 in total). Other unpublished works contain 169 reléves. Among 484 reléves almost 36% refer to fragmentary communities of Festuco-Brometea class. The best formed and studied typical thermophilic communities have been the following: Scorzonero purpureae-Stipetum joannis, Potentillo arenariae-Stipetum capillatae, and Adonido-Brachypodietum pinnati. Phytocenoses Sileno otitae-Festucetum trachyphyllae and Tunico-Poetum compressae have been less documented and classified by some authors as psammophilic vegetation. Viscario-Avenetum pratensis is probably the extinct community in the region. The presence of phytocenoses of Saxifrago tridactylitae-Poetum compressae, an association poorly documented in Poland, has been confirmed. The list of endangered or protected thermophilic plants within the region consists of 89 species. Many of such taxa disappeared during the last decades, mainly because of abandonment of unprofitable meadow-pasture management. On the other hand, the phenomenon of encroachment of the xerothermic plant species, some endangered and rare, onto secondary habitats can be observed. As regards the xerothermic grasslands and disappearance of associated species, monitoring and practices of active protection are necessary. Not always can we predict the directions of changes occurring within grasslands resulting from the applied operations.

xerothermic flora and vegetation, Kuyavian-Pomeranian region, syntaxonomy, threat, active protection

flora i roślinność kserotermiczna, region kujawsko-pomorski, syntaksonomia, zagrożenia, ochrona czynna

10.2478/v10067-012-0006-z

Hanna Wójciak ¹, Danuta Urban ²

---

¹ Zakład Botaniki i Mykologii, Instytut Biologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin
² Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Leszczyńskiego 7, 20-069 Lublin

W pracy przedstawiono wyniki badań geobotanicznych przeprowadzonych na murawach kserotermicznych zlokalizowanych na zboczach doliny Bugu w okolicach Kryłowa, Kosmowa i Starego Stulna. Stwierdzono tu występowanie płatów 4 zespołów i 2 zbiorowisk muraw kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea i Trifolio-Geranietea sanguinei. Udział gatunków kserotermicznych zaznaczał się także w płatach półruderalnych zbiorowisk z Elymus hispidus i Elymus repens. W badanych zbiorowiskach występowały rzadkie i chronione gatunki roślin. Niektóre fragmenty badanych zboczy okazały się cenne florystycznie. Odnaleziono na nich bogate stanowiska rzadkich gatunków, jak: Nepeta pannonica (ok. 200 okazów) oraz Euphorbia villosa (ponad 50 kęp). Najcenniejsze obiekty powinny być objęte ochroną prawną jako rezerwaty lub użytki ekologiczne.

The paper presents the results of geobotanical studies conducted on xerothermic grasslands located on the slopes of the Bug River valley near Kryłów, Kosmów and Stare Stulno. Patches of 4 associations and 2 communities of xerothermic grasslands of the class Festuco-Brometea and Trifolio-Geranietea sanguinei were found in this area. The share of xerothermic species was distinct in patches of semi-ruderal communities of Elymus hispidus and Elymus repens. Rare and protected plant species were present in the studied communities. Some fragments of the studied slopes appeared floristically valuable. Localities abundant in rare species, e.g., Nepeta pannonica (c.a. 200 specimens) and Euphorbia villosa (more than 50 clumps) were found. The most valuable objects should be legally protected as nature reserves or ecological grounds.

xerothermic grasslands, Bug River valley, neighbourhood of Kryłów and Stare Stulno

10.2478/v10067-012-0007-y

Magdalena Polak-Berecka, Adam Waśko

---

Department of Biotechnology, Human Nutrition and Food Commodities, University of Life Sciences in Lublin, Skromna 8, 20-704 Lublin, Poland

Bakterie mlekowe należące do gatunku Lactococcus lactis posiadają duże plazmidy kodujące wiele cech ważnych dla przemysłu spożywczego. Możliwość wydajnej izolacji pozachromosomalnych elementów genetycznych jest pierwszym, bardzo ważnym etapem dalszych manipulacji materiałem genetycznym bakterii mlekowych w technologii ekspresji genów. Obecnie brak w literaturze dostępnych informacji na temat wpływu różnych metod ekstrakcji na wydajność izolacji dużych, niskokopijnych plazmidów. W niniejszej pracy porównano sześć różnych protokołów ekstrakcji plazmidowego DNA, szczegółowo analizując poszczególne etapy izolacji wyjaśniono wpływ zastosowanych odczynników na jakość i ilość uzyskanego plazmidowego DNA. Celem przeprowadzonych badań było wskazanie najbardziej efektywnej metodyki izolacji dużych, niskokopijnych plazmidów z bakterii mlekowych, która prowadziłaby do uzyskania wysokiej jakości DNA.

Lactococcus lactis harbor large plasmids encoding industrially important traits. For many molecular protocols it is vital to achieve large quantity of pure plasmid DNA. However, little information is available on how different extraction methods compare, especially regarding large extrachro-mosomal DNA. As a step towards understanding the process of isolation of plasmid DNA, plasmid extraction with six different methods was performed in this study accompanied by an analysis of the main extraction phases. Also the influence of the used reagents on yield and DNA purity was indicated. The aim of this study was to evaluate the methods for extraction of large plasmid DNA from lactococcal cells in terms of DNA quality and purity.

Lactococcus lactis, large plasmids, DNA isolation

10.2478/v10067-011-0001-9

Kazimiera Gromysz-Kałkowska, Aneta Unkiewicz-Winiarczyk

---

Faculty of Biology and Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W artykule przeglądowym przedstawiono etologiczne mechanizmy obronne owadów. Ta grupa zwierząt występuje we wszystkich strefach klimatycznych i opanowała wszystkie środowiska każdej z nich. By nie stać się ofiarami drapieżców, owady stosują bogactwo różnorodnych form obrony biernej, czynnej, a także obydwie te formy jednocześnie lub w określonej kolejności. Z uwagi na to w artykule ograniczono się do omówienia mechanizmów biernych obejmujących: strukturę zewnętrzną powłok ciała, ukryty sposób życia (anachoreza), kryptyczne ubarwienie i kształt ciała (mimetyzm), naśladownictwo gatunków zwierząt zdolnych do obrony (mimikra).

The review article describes the ethological defence mechanisms in insects. This group of animals live in all climatic zones and have conquered all the habitats therein. In order not to become prey, insects employ various defence mechanisms - passive and active - or both these forms simultaneously or in a definite order. Because of their great variety, we have focused on passive defence only: the external structure of the body of animals, concealed life (anachoresis), cryptic colouring and body's form (mimetism), imitation of species with abilities for defence (mimicry).

insects, passive defence, external structure of the body, anachoresis, mimetism, mimicry

10.2478/v10067-011-0002-8

Rafał Krawczyk

---

Department of Nature Conservation, Maria Curie-Skłodowska University, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Przeprowadzone badania miały na celu sprawdzenie, w jaki sposób genetyczne zróżnicowanie starorzeczy Sanu wpływa na bogactwo gatunkowe oraz strukturę roślinności wodnej i szuwarowej występującej w tych zbiornikach. Badania florystyczne zostały przeprowadzone w latach 2003-2007 w dolinie dolnego Sanu na odcinku od Ulanowa do ujścia do Wisły. Na podstawie prac z zakresu geomorfologii wyróżnione zostały trzy główne typy starorzeczy na badanym terenie. Dwa na terasie rędzinnej (zakolowe i nieregularne) i jeden na terasie łęgowej (łachy). Flora 28 wytypowanych starorzeczy została przeanalizowana metodami statystycznymi w celu znalezienia różnic w jej strukturze. Morfogenetyczne zróżnicowanie starorzeczy miało swoje odbicie w kompozycji i bogactwie makrofitów. Najbogatszą grupą starorzeczy okazały się starorzecza nieregularne terasy rędzinnej, znaleziono tam łącznie 72 gatunki, czyli 86.8% flory wszystkich badanych starorzeczy. Średnio w jednym zbiorniku z tej grupy występowało 44.5 gatunków. Dla starorzeczy zakolowych i rozto-kowych wartość ta wyniosła odpowiednio 30.9 i 25.9. Różnice w bogactwie gatunkowym pomiędzy dwiema głównymi grupami starorzeczy (terasy łęgowej w międzywalu i rędzinnej poza obwałowaniem) zaznaczają się na poziomie średniej liczby wszystkich rozpatrywanych gatunków oraz średniej liczby helofitów i nymfeidów w starorzeczu. Głównym powodem takiego stanu rzeczy są jednak różnice w wielkości zbiorników. Po wprowadzeniu wskaźnika niwelującego ten czynnik różnice w bogactwie stają się nieistotne statystycznie. Interpretacja wyniku analizy PCA wskazuje, że jako główne czynniki wpływające pośrednio lub bezpośrednio na strukturę roślinności wodnej i szuwarowej można uznać położenie w obrębie doliny i związaną z tym hydrologiczną łączność z rzeką oraz stadium lądowacenia zbiornika, które jest najczęściej funkcją jego wieku.

The aim of the conducted research was to check in what way the genetic diversity of the old river beds of the San River influences species richness as well as the structure of aquatic and rush vegetation in those water basins. The investigation was carried out during the period of 2003-2007 in the San River valley from Ulanów to the river's mouth. Three main types of old river beds were distinguished: two at the meadow (rendzind) terrace (meander river lakes, irregular river lakes) and one on the floodplain (braided river lakes). The flora of 28 river lakes in the San valley was analyzed by statistical methods. The study shows some differences in species richness and vegetation structure (species composition and abundance) connected with the morphogenetic variability of lakes in the study area. Essential relationships were observed in the case of some of the species richness indices. The irregular river lakes of the meadow terrace turned out to be the richest group of all; 72 species, i.e. 86.8% of the flora of all the explored old river beds, have been found there. The average number of species for this group amounted to 44.5, whereas for the meander and braided ones the value of this index was 30.9 and 25.9, respectively. The differences between the two main groups of the old river beds, connected with the two main terraces (active floodplain and meadow terrace outside the embankments) can be marked on the level of the average number of all considered species and the average number of helophytes and floating-leaved macrophytes per river lake. However, small richness of floodplain lakes resulted mainly from their small size. The differences become statistically irrelevant after levelling the influence of the surface area of the lakes. The interpretation of the results of PCA analysis indicates that the location of old river beds in the valley and their connectivity to the river, as well as the stage of terrestralization can be regarded as the main drivers behind the vegetation structure.

river lakes, morphogenetic differentiation, species richness, species composition, disturbance, the San River, SE Poland

10.2478/v10067-011-0003-7

Joanna Sender, Grzegorz Mysiak

---

Department of Landscape Ecology and Nature Conservation, University of Life Science in Lublin, B. Dobrzańskiego 37, 20-262 Lublin

Badania prowadzono w czterech torfiankach, zlokalizowanych w północno-zachodniej części Bagna Bubnów, które znajduje się w granicach Poleskiego Parku Narodowego Jest to torfowisko niskie, wykształcone na podłożu kredowym. Badania właściwości fizyczno-chemicznych wody oraz struktury jakościowej i ilościowej makrofitów wybranych torfianek prowadzono w sezonie wegetacyjnym 2008 i 2009 roku. Celem badań była analiza warunków siedliskowych oraz struktury jakościowej makrofitów, szczególnie ramienic, torfianek położonych na terenie parku narodowego. Badane torfianki to cenne przyrodniczo i florystycznie ekosystemy hydrogeniczne, będące w różnym stadium sukcesyjnym. Były one nieznacznie zróżnicowane pod względem właściwości fizycznych i chemicznych wody. Są one miejscem występowania wymierających gatunków ramienic: Chara hispida i Chara intermediae oraz chronionych gatunków takich jak Nymphea candida oraz Chara globularis jako gatunek narażony.

The investigations were carried out in four peat-pits located in the northwestern part of Bubnów Swamp, situated within the Polesie National Park. It is a fen created on chalk ground. The analysis of physicochemical factors of water and qualitative and quantitative analysis of macrophytes of the peat-pits were carried out in the vegetation season in 2008 and 2009. The aim of investigations was to determine the water habitat conditions and composition of plant associations especially charophytes in peat-pits of protected areas. In the investigated peat-pits there was a slight defferentiation of physical and chemical properties of water. The investigated peat-pits are naturally and floristically valuable hydrogenic ecosystems in various stages of succession. The peat-pits are characterized by occurrence of endangered species of charophytes: Chara hispida and Chara intermedia, as well as a protected species such as Nymphaea candida and Chara globularus as vulnerable species.

peat-pit, charophytes, macrophytes, Polesie National Park

10.2478/v10067-011-0004-6

Agata Banaszek ¹, Joanna Ziomek ²

---

¹ Institute of Biology, University of Białystok, Świerkowa 20B, 15-950 Białystok, Poland
² Department of Systematic Zoology, Adam Mickiewicz University, Umultowska 89, 61-614 Poznań, Poland

Chomik europejski jest lub staje się gatunkiem zagrożonym w skali całego kontynentu. W Polsce jego zasięg zmniejszył się w ciągu 30 lat do 25% wcześniejszego i ograniczył do Wyżyn Polskich. Wyżyna Lubelska wraz z Roztoczem pozostała jednym z głównych obszarów występowania chomika w Polsce. Urbanizacja terenu, szczególnie wokół większych miast, powoduje jednak zanikanie populacji. Stąd też szczególnie interesujące jest zachowanie populacji chomika w mieście Lublin, na terenach Gospodarstwa Doświadczalnego Lublin-Felin Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Nory chomików obserwowano na polach gospodarstwa od 2005 roku. W sierpniu 2008 nory zostały policzone i opisano ich rozmieszczenie. Liczba aktywnych nor wynosiła 73, co stanowi górną granicę liczebności chomików na tym obszarze. Zagęszczenie populacji wynosi w przybliżeniu 2.8 osobnika na hektar, więc jest to populacja o średnim zagęszczeniu. Chomik w Polsce znajduje się pod ścisłą ochroną i niszczenie jego siedlisk jest zabronione zgodnie z Dyrektywą Siedliskową i Ustawą o Ochronie Przyrody z 2004 roku. Plany zagospodarowania analizowanego obszaru powinny więc uwzględniać fakt występowania gatunku znajdującego się pod ścisłą ochroną.

The common hamster is or becomes endangered in the scale of the whole continent In Poland, the species range has shrinked to 25% of the former during just 30 years and now is restricted to the Polish Uplands. The Lublin Upland with Roztocze has remained one of the main parts of the species range in Poland. However, the urbanization of the area, especially around larger cities, is one of the causes of the population decline. In such situation the survival of the common hamster population in the city of Lublin, at the Experimental Station Lublin-Felin of the Agricultural University of Lublin, is especially interesting. The hamster burrows have been observed in the Station's fields since 2005. The burrows were counted and their localization charted in August 2008. The number of active burrows was 73, which is the upper limit of the hamster numbers in this area. The density of population is approximately 2.8 individuals per hectare, which corresponds with the average density population. The common hamster in Poland is a strictly protected species and destruction of its sites is prohibited according to the Habitats Directive and the Nature Conservation Act of 2004. The management plans for the considered area should take into account the presence of the common hamster as a strictly protected species.

common hamster, Cricetus cricetus L., species protection

10.2478/v10067-011-0005-5

Rafał Łopucki, Iwona Mróz

---

Department of Applied Ecology, The John Paul II Catholic University of Lublin, Konstantynów 1H, 20-708 Lublin, Poland

W niniejszej pracy przedstawiono przypadki nietypowego ubarwienia drobnych ssaków z terenu Polski zebrane na podstawie literatury oraz informacji pochodzących od polskich teriologów prowadzących wieloletnie badania nad tą grupą zwierząt. Pod uwagę brano przypadki anomalii dotyczących ubarwienia całego ciała (całkowity albinizm lub melanizm), by mieć pewność, że jest to cech genetyczna, a nie wynik uszkodzenia melanocytów, np. w wyniku zranienia lub odmrożenia. Stwierdzono 34 osobniki o nietypowym ubarwieniu należące do 10 gatunków: 3 gatunki ssaków owadożernych reprezentowane przez 8 osobników oraz 7 gatunków gryzoni reprezentowanych przez 26 osobników. U gryzoni większość przypadków anomalii ubarwienia została stwierdzona w siedliskach o różnym stopniu izolacji przez suboptymalne lub niesprzyjające otoczenie. Potwierdza to hipotezę o wpływie warunków środowiska na częstość ujawniania się recesywnych alleli w populacjach naziemnych gryzoni. U kretów natomiast występowanie albinotycznych osobników może być wynikiem małej presji drapieżników z powodu podziemnego trybu życia tego gatunku. Powyższe fakty sugerują, że zmiany w strukturze genetycznej populacji drobnych ssaków, prowadzące do ujawniania recesywnych cech, mogą służyć jako wskaźnik zmian środowiska.

The paper presents cases of atypical colouration in small mammals from Poland described in literature and gathered through interviews with Polish theriologists. We took into account only cases of pigmentation disorders covering the whole body to be sure that they resulted from genetic trait and are not the effect of injury or frostbite. In total, 34 cases of individuals with anomalies of colouration of the whole body were found (8 insectivores and 26 rodents). They belonged to 10 species. A majority of such cases among rodents were recorded in habitats with various degree of isolation by suboptimal or unfavourable habitats. It confirmed the hypothesis of the influence of environmental conditions on the frequency of revealing the recessive alleles in populations of ground-dwelling small mammals. In the mole, however, occurrence of albinotic individuals is the result of low predator pressure, due to subterranean way of life of this species. It is suggested that changes in the genetic structure of small mammals populations, leading to revealing of recessive genetic traits like pigmentation anomalies, can serve as an indicator of environmental changes.

colouration anomalies, albinism, melanism, small mammals, habitat isolation

10.2478/v10067-011-0006-4

Paweł Buczyński ¹, Marek Przewoźny ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Systematic Zoology, Faculty of Biology, Adam Mickiewicz University Collegium Biologicum, Umultowska 89, 61-614 Poznań, Poland

W latach 2008-2009 badano chrząszcze wodne (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Dryopoidea) siedlisk węglanowych w okolicach Chełma. Jest to jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski, ostoja wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt siedlisk kserotermicznych i wodnych (głównie torfowiskowych). Wykazano 109 gatunków chrząszczy (38% fauny krajowej badanych rodzin). Berosus geminus ma na terenie badań jedyne stanowisko znane w Polsce, które wyznacza granicę północną całego areału gatunku. Na skrajach zwartych części ich zasięgów leżą też stwierdzone stanowiska: Gyrinus suffriani, Haliplus furcatus, Spercheus emarginatus, Hydrophilus aterrimus i Dryops anglicanus. Stwierdzono 12 gatunków rzadkich w Polsce i pięć z krajowej Czerwonej listy oraz liczne gatunki rzadkie i zagrożone w skali województwa lubelskiego. Analiza wskaźników faunistycznych i ekologicznych wykazała, że na stosunkowo jednorodnym siedliskowo obszarze badań najważniejsza dla kształtowania się zgrupowań chrząszczy jest struktura przestrzenna zbiornika. Nie wykazano korelacji między odległością liniową między stanowiskami a ich podobieństwem faunistycznym, co wskazuje pośrednio na niski poziom migracji chrząszczy. Torfowiska niezmeliorowane cechowały się fauną najnaturalniejszą. Na torfowiskach zmeliorowanych częściowo fauna była silnie zaburzona i mocno uboższa w gatunki stenotopowe. Na torfowiskach zmeliorowanych całkowicie fauna była znów w dużym stopniu naturalna, jednak gatunki torfowiskowe występowały wyłącznie w rowach i kanałach, będąc silnie zależnymi od ich ukształtowania i od gospodarki wodnej człowieka. Faunę wód na torfowiskach węglanowych można ocenić jako dość typową dla torfowisk w ogóle. Wyjątkiem była obecność gatunków argilofilnych, mogąca wynikać z wyższego odczynu wody i większej żyzności związanej z dużą ilością rozpuszczonych w wodzie związków wapnia. Bardzo interesujące ekologicznie i wartościowe dla ochrony chrząszczy okazały się drobne cieki terenu badań, także te silnie przekształcone przez człowieka a nawet sztuczne. Ich długie odcinki mają strukturę korzystną dla różnorodności gatunkowej i występowania interesujących chrząszczy. Teren badań okazał się wysokiej rangi ostoją chrząszczy wodnych związanych ze zbiornikami dystroficznymi i z drobnymi wodami bieżącymi.

In the years 2008-2009 aquatic beetles (Coleoptera: Adephaga, Hydrophiloidea, Dryopoidea) of carbonate habitats were studied in the vicinity of Chełm. It is one of the most valuable natural areas of Poland, refugium of many rare species of plants and animals of xerothermophilic and aquatic habitats (mainly fens). 109 species of beetles were recorded (38% of Polish fauna among the studied families). In the research area Berosus geminus has the only site known in Poland which outlines the northern border of the whole species distribution area. On the edges of dense parts of their distribution areas there are also recorded sites of: Gyrinus suffriani, Haliplus furcatus, Spercheus emarginatus, Hydrophilus aterrimus and Dryops anglicanus. There were recorded 12 rare species occurring in Poland and five from the Polish Red List, as well as several rare and endangered species in the Lublin province. Analysis of faunistic and ecological indicators proved that in the relatively habitat-homogenous research area, the most important for forming assemblages of beetles is the spatial structure of the water body. No correlation was displayed in the distance between the sites and their faunistic similarity, which indirectly indicates a low level of beetle migration. Unmeliorated fens were characterized by the most natural fauna. With partial melioration it was deeply disturbed and very impoverished with stenotopic species. On completely meliorated fens fauna was again natural to a large extent, however, fen species occurred exclusively in ditches and canals, being very dependent on their form and human water management. Water fauna on carbonate habitats can be assessed as quite typical of fens in general - except for clearly evident presence of argilophilic species, which could result from a higher water reaction and larger fertility connected with a big amount of dissolved in water lime compounds. Very interesting from ecological perspective and valuable for beetle protection turned out to be small water-courses of the research area, also those strongly transformed by human and even artificial ones. Their long sections have a structure which is favourable for species diversity and occurrence of valuable beetles. The research area proved to be high quality refugium for aquatic beetles associated with dystrophic water bodies and small running waters.

aquatic beetles, Coleoptera, assemblages, Poland, carbonate fen, protection, habitat degradation

10.2478/v10067-011-0007-3

Robert Rozwałka ¹, Paweł Sienkiewicz ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Environmental Protection, Poznań University of Life Sciences, Dąbrowskiego 159, 60-594 Poznań, Poland

W Europie Środkowej i Zachodniej w ostatnich dekadach XX wieku i na początku XXI wieku, wśród kosarzy (Opiliones), odnotowano kilka gatunków ekspansywnych. Jednym z takich gatunków jest także Odiellus spinosus. Ten zachodnio-śródziemnomorsko-subatlantycki gatunek jeszcze pod koniec lat 70. XX wieku wymieniany był od północnej Chorwacji po Hiszpanię i od Portugalii poprzez Francję, kraje Beneluxu po południową Anglię. W Niemczech podawany był tylko z nielicznych stanowisk w południowo-zachodniej części kraju. Od lat 70. XX wieku O. spinosus znacznie poszerzył areał swojego występowania w kierunku wschodnim i północnym. Aktualnie znany jest także z szeregu stanowisk w okolicach Berlina, nad środkową Odrą, sięga nawet po wybrzeże Bałtyku. W publikacji zamieszczono informacje o pierwszym stanowisku Odiellus spinosus na terenie Polski, w Dolinie Warty koło Mosiny. Stanowisko to jest obecnie najdalej na wschód wysuniętym miejscem występowania tego gatunku w Środkowej Europie. Najbliższe znane stanowiska O. spinosus położone są po stronie niemieckiej wzdłuż środkowej Odry, czyli około 150 km na zachód od stwierdzonej lokalizacji. Niemniej z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że ten gatunek powinien występować przynajmniej wzdłuż środkowego biegu Odry i nad dolną Wartą. W świetle prezentowanych danych prawdopodobne wydaje się także występowanie O. spinosus w zachodnich Czechach, skąd - jak dotąd - ten gatunek także nie był podawany.

In Central and Western Europe in the last decades of the 20th century and at the beginning of the 21st century a few expansive species were reported among harvestmen (Opiliones). One of them is also Odiellus spinosus. This Western-Mediterranean-Subatlantic species even at the end of 1970's was recorded from northern Croatia to Spain and from Portugal through France, Benelux to southern England. In Germany it was recorded from few localities in south-western part of the country. Since 1970's O. spinosus has greatly expanded its area of oceurrence to the east and to the north. Currently it is noted also from a number of localities in the vicinity of Berlin, in the middle course of the Odra river; it even reaches the Baltic coast. The study contains information on the first locality of Odiellus spinosus in Poland, namely in the Warta river valley near Mosina. The locality is now the easternmost record of the species occurrence in Central Europe. The closest known localities of O. spinosus are located along the middle course of the Odra, i.e. about 150 km west of the reported locality. However, it may be safely assumed that the species should occur at least along the middle course of the Odra and along the lower Warta. In the light of the presented data it is probable that O. spinosus might occur in the western Czech Republic, where it has not been reported as yet.

Odiellus spinosus, Opiliones, Poland, distribution

10.2478/v10067-011-0008-2

Kinga Lis

---

Department of Laboratory Medicine Collegium Medicum, Nicolaus Copernicus University, M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz, Poland

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest jedną z najczęściej rozpoznawanych chorób układu stawowego. Zmiany zwyrodnieniowe w stawach obejmują zarówno chrząstkę stawową, jak i kość podchrzęstną oraz otaczające tkanki miękkie. W późnym etapie choroby rozwija się także zapalenie błony maziowej. Zarówno utrata chrząstki stawowej, jak i przebudowa strukturalna kości podchrzestnej są nieodwracalne. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej. Do diagnostyki wczesnych zmian zwyrodnieniowych niezwykle przydatne są wskaźniki biochemiczne charakterystyczne dla poszczególnych struktur stawowych. Sialoproteina kostna jest specyficzną glikoproteiną syntetyzowaną głównie w tej warstwie kości, która zlokalizowana jest bezpośrednio pod powierzchnią chrząstki stawowej. Dlatego też jest najbardziej czułym wskaźnikiem przemian metabolicznych kości podchrząstnej. Oznaczanie stężenia sialoproteiny kostnej w surowicy może być więc niezwykle przydatne do oceny szybkości degradacji tej warstwy kości.

Osteoarthritis is one of the most common types of degenerative joint diseases. Osteoarthritis is characterized by degradation and loss of articular cartilage and subchondral bone remodeling. Inflammation of the synovial membrane is typical of the clinical stages of this disease. The subchondral bone is not an innocent bystander but is the site of several dynamic morphological changes that appear during osteoarthritis. The loss of articular cartilage and structural changes of subchondral bone during joint destruction is irreversible. Because of this it seems necessary to find a sensitive and specific biochemical marker which would reflect cartilage destruction and subchondral bone metabolism. The bone sialoprotein is synthesized mostly in the osseous tissue being directly found under the surface of joint cartilage. Therefore it is often perceived as a valuable marker of the metabolism of the subchondral layer of the bone. Bone sialoprotein seems to be of use as the marker in the estimation of subchondral bone turnover.

subchondral bone, bone sialoprotein, osteoarthritis

10.2478/v10067-010-0001-1

Magdalena Polak-Berecka, Adam Waśko, Daniel Koston

---

Department of Biotechnology, Human Nutrition and Food Commodities, University of Life Sciences in Lublin, ul. Skromna 8, 20-704 Lublin, Poland

Jednym z najważniejszych wymagań stawianych probiotykom wykorzystywanym w przetwórstwie żywności, oprócz bezpieczeństwa zdrowotnego, jest posiadanie aktywności antagonistycznej wobec bakterii gnilnych i chorobotwórczych. Z przeprowadzonych badań wynika, że bakterie z gatunku Lactobacillus rhamnosus hamują wzrost Micrococcus sp., Pseudomonas fluorescens, Staphylococcus aureus i Escherichia coli. Istnieje wiele metod służących do szybkiego wykrywania antagonistycznych właściwości bakterii mlekowych. Są one oparte na mechanizmie dyfuzji w żelu substancji hamujących wzrost drobnoustrojów, jak np. kwas mlekowy, bakteriocyny oraz związki niskocząsteczkowe, jak nadtlenek wodoru, reuteryna, diacetyl. Antagonistyczne właściwości bakterii L. rhamnosus oznaczono, stosując następujące metody: metodę kropelkową, metodę studzienkową z zastosowaniem (a) płynu pohodowlanego, (b) żywych oraz (c) martwych komórek L. rhamnosus, metodę słupkową oraz metodę krążkową. Spośród testowanych metod metoda słupkowa okazała się najefektywniejsza, dawała najbardziej spójne, powtarzalne oraz przejrzyste wyniki.

Different methods were used to detect antibacterial activity of Lactobacillus rhamnosus against some food spoilage microorganisms. This study demonstrates that in comparison with culture supernatant and sonificated cells of L. rhamnosus the strongest antimicrobial activity was observed when live test culture was used. It can be suggested that the best results were seen with two methods: the dual culture overlay assay and the agar slab method. From comparison between methodologies it can be concluded that the agar slab technique gives the most reliable and reproducible results.

antibacterial activity, Lactobacillus, food spoilage microorgan-isms

10.2478/v10067-010-0002-0

N. M. Topchii ¹, V. D. Sakalo ², O. M. Tishchenko ², V. M. Kurchii ²

---

¹ Taras Shevchenko National University of Kyiv, Ukraine, Kyiv 01033, 64 Volodimirska St.
² Institute of Plant Physiology and Genetics of the National Academy of Sciences of Ukraine, Ukraine, Kyiv 03022, 31/17 Vasylkivska St.

W pracy badano wpływ fitohormonów 6-benzyloadeniny i zeatyny na procesy metaboliczne w starzejących się liściach buraka cukrowego. Wykazaliśmy, że starzeniu liści towarzyszy destrukcja jądra i degradacja jądrowego DNA; obniżenie poziomu rozpuszczalnych białek i chlorofilu; inaktywacja syntezy sacharozy przez syntazę fosforanu sacharozy (SPS); wzrost aktywności heksokinazy. Traktowanie rośli 6BA i zeatyną reguluje te procesy w starzejących się liściach buraka cukrowego. Cytokininy (6BA i zeatyna) podwyższały zawartość chlorofilu w starzejących się (45-60 dniowych) liściach buraka cukrowego i poziom rozpuszczalnych białek podczas wszystkich etapów ontogenezy. 6BA aktywował SPS podczas wszystkich etapów ontogenezy, a zeatyna tylko w starzejących się (45-60 dniowych) liściach. 6BA i zeatyna hamowały heksokinazę; jej aktywność znacznie wzrastała podczas starzenia się liści. Cytokininy opóźniały też destrukcję jąder i degradację jądrowego DNA w starzejących się (45-60 dniowych) liściach.

The effect of phytohormones 6-benzyladenine (6-BA) and zeatin on the metabolic processes in the sugar beet leaves senescence has been investigated. We have found that leaf senescence is accompanied by destruction of nucleus and degradation of nuclear DNA; decrease in the level of soluble proteins and chlorophyll; inactivation of sucrose synthesis by sucrose phosphate synthase (SPS); increase in the hexokinase activity. The treatment of plants with 6-BA) and zeatin regulates these processes in the senescence leaves of sugar beet. Cytokinins (6-BA and zeatin) increased the chlorophyll content in the senescence (45-60-day-old) sugar beet leaves and the level of soluble proteins during all ontogenesis stages. 6-BA activated SPS during all ontogenesis stages, but zeatin only in the senescence (45-60-day-old) sugar beet leaves. 6-BA and zeatin inhibited hexokinase, its activity was substantially increased during leaves senescence. Also cytokinins retarded the destruction of nuclei and degradation of nuclear DNA in the senescence (45-60-day-old) leaves.

Beta vulgaris L, DNA, hexokinase, cytokinins, sucrose phosphate synthase

10.2478/v10067-010-0003-z

Grzegorz Bzdon

---

Department of Botany, Institute of Biology, University of Podlasie, Prusa 12, 08-110 Siedlce, Poland

Wyrobiska powstałe w wyniku eksploatacji kruszyw należą do najsłabiej zbadanych florystycznie środowisk marginalnych. To antropogeniczne obszary wyróżniające się specyficznymi cechami siedliskowymi i ekologicznymi. Spowodowane jest to zróżnicowaniem warunków glebowych, skomplikowaną rzeźbą terenu oraz działalnością człowieka. Wszystko to ma bezpośrednie odbicie w znacznej różnorodności florystycznej tych obiektów. Flora 65 wyrobisk poeksploatacyjnych Wysoczyzny Siedleckiej liczy 599 gatunków roślin naczyniowych należących do 323 rodzajów i 82 rodzin. Niecałe 73% analizowanej flory stanowią gatunki rodzimego pochodzenia, prawie 28% to antropofity, a do diafitów zaliczono 36 gatunków, czyli nieco ponad 6% flory. W badanej florze nadreprezentowane są terofity (28,1%), których liczna obecność świadczy o związku tej grupy gatunków z początkowymi etapami sukcesji i o nasileniu antropopresji, jakiej poddane są wyrobiska. Najważniejszą rolę w szacie roślinnej żwirowni Wysoczyzny Siedleckiej odgrywają gatunki leśne i zaroślowe, których udział wyniósł 20,7%. Nieco mniej licznie reprezentowane są gatunki łąkowe - ponad 16%. Z pozostałych grup na uwagę zasługują rośliny kserotermicznych muraw i okrajków - (8,2%) oraz muraw psammofilnych - (6,9%). We florze badanych żwirowni można stwierdzić wyraźną dominację roślin obcosiewnych - 95,5%. Wśród nich odnotowano przewagę taksonów anemochorycznych - 265 gatunków (44%). Mniej liczne są gatunki zoochoryczne - 92 (15%). Duża część roślin to taksony polichoryczne - 200 gatunków (32,4% flory ogólnej). Wyniki pracy próbują ocenić bogactwo florystyczne wyrobisk poeksploatacyjnych Wysoczyzny Siedleckiej oraz wykazują specyfikę i zróżnicowanie flory naczyniowej tego typu siedlisk.

Excavations formed as a result of natural resources exploitation belong to the most poorly floristically investigated ecological margins. They are anthropogenic sites distinguishable by specific habitat and ecological features, that is a result of differentiation of soil conditions, diversified relief and human activity. All that factors affect a large floristic biodiversity of these objects. The flora of 65 post-exploitation excavations of the Siedlce Plateau includes 599 vascular plant species belonging to 323 genera and 82 families. Almost 73% of the analysed flora consists of native species, nearly 28% belong to anthropophytes, whereas 36 species (almost 6% of total flora) are diaphytes. A large share of terophytes (28.1%) indicates that the studied excavations are subject to a strong anthropopressure. Forest and shrub species (20.7%) play the most important role in the vegetation composition of gravel pits of the Siedlce Plateau. Meadow species are slightly less frequent (above 16%). A large share of xerothermic sward and forest margin species (8,2%) and psammophilous plants (6.9%) is also noteworthy. Alien-seed plants (95.5%) prevail over autochoric ones in the flora of the studied gravel pits. A distinct domination of anemochoric taxa (265 species - 44%) was observed among them. Less numerous are zoochoric species - 92 (15%). Some plants belong to polichoric ones - 200 species (32.4% of the total flora). The aim of the paper is to estimate a floristic biodiversity of post-exploitation excavations of the Siedlce Plateau as well as demonstration of specific character and differentiation of the vascular flora of such habitats.

floristic diversity, gravel-pits, Siedlce Plateau

10.2478/v10067-010-0004-y

Robert Zubel

---

Department of Botany and Mycology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W pracy przedstawiono nowe, istotne dane na temat występowania wątrobowców Cladopodiella fluitans (Ness) H. Buch i Geocalyx graveolens (Schrad.) Ness. w Polsce. Obydwa taksony są ściśle chronione i narażone na wyginięcie (kategoria V) w naszym kraju. Szczegółowo opisano nowe stanowiska znalezione na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz zestawiono dane na temat obecnego rozmieszczenia tych gatunków w Polsce. Krótko przedyskutowano również wartość odkrytych stanowisk, jako że znacznie przesuwają zasięgi Cladopodiella fluitans i Geocalyx graveolens ku wschodowi, weryfikując i uzupełniając dotychczasowe informacje o ich rozmieszczeniu.

Important new data on the occurrence of two liverworts, Cladopodiella fluitans (Ness) H. Buch and Geocalyx graveolens (Schrad.) Ness., in Poland are discussed. Both species are strictly protected by law and endangered (V) in Poland. A detailed description of the localities discovered in the Roztocze National Park (SE Poland) is provided and the geographical distribution of the species in Poland is given and mapped. The importance of the present localities is briefly outlined as the new findings shift the range of Cladopodiella fluitans and Geocalyx graveolens eastwards and shed a new light on the current distribution of the species in Poland.

Cladopodiella fluitans, Geocalyx graveolens, liverworts, protected species, threatened species, distribution, Roztocze National Park, SE Poland

10.2478/v10067-010-0005-x

Piotr Sugier ¹, Ryszard Plackowski ²

---

¹ Department of Ecology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Ecology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, 9 Maja 6 bl. 66/14, 97-300 Piotrków Trybunalski, Poland

Celem pracy było przedstawienie fitosocjologicznych relacji w zbiorowiskach roślinnych z udziałem Carex chordorrhiza L. f. położonych w granicy zwartego zasięgu tego gatunku (IGR) oraz w izolowanych stanowiskach poza zwartym zasięgiem (OGR). Przedstawiono ocenę warunków siedliskowych, a także wskazano czynniki wewnątrzfitocenotyczne mające wpływ na zachowanie populacji tego zagrożonego gatunku. Turzycę strunową najczęściej notowano w zespole Sphagno-Caricetum rostratae. Zbiorowiska OGR odznaczają się mniejszą liczbą gatunków, a szczególnie mniejszą liczbą drzew, krzewów oraz gatunków zielnych. Nie stwierdzono tutaj Eriophorum vaginatum, Sphagnum cappilifolium, Lysimachia vulgaris, Scheuchzeria palustris, Polytrichum strictum, Straminergon stramineum - gatunków, które w fitocenozach IGR odznaczały się wysoką frekwencją i pokryciem. Zbiorowiska IGR występują w siedliskach stosunkowo ubogich i silnie zakwaszonych, natomiast fitocenozy OGR cechują się większym zróżnicowaniem florystycznym oraz większą różnorodnością siedlisk. Z prezentowanych rezultatów badań wynika, że dość duże zagrożenie dla C. chordorrhiza stanowi ekspansja drzew i krzewów (Betula pubescens, B. pendula, Salix cinerea), rejestrowana od wielu lat i bardzo często spowodowana osuszeniem.

The aim of this study was to investigate and evaluate the sociological relations of communities with the share of C. chordorrhiza L. f. in the area inside the dense geographical range (IGR), and to compare the data with records from outside the dense geographical range OGR). We also described the environmental conditions with the use of the phytoindication method, and indicated phytocoenotic factors affecting the protection of the population of this threatened species. String sedge was most frequently noted in the Sphagno-Caricetum rostratae association. The OGR communities contain a smaller number of species, and especially of trees, shrubs and herbaceous plants. Eriophorum vaginatum, Sphagnum capillifolium, Lysimachia vulgaris, Scheuchzeria palustris, Polytrichum strictum, or Straminergon stramineum, i.e., species whose frequency and coverage is high in the IGR communities, were not observed here. The IGR communities are found in relatively poor and highly acidified habitats, whereas the OGR communities occur in various habitats and are more diverse floristically. The present results demonstrate that large threat for C. chordorrhiza is posed by tree and shrub expansion (Betula pubescens, B. pendula and Salix cinerea), which has been reported for many years and is often caused by drainage.

Carex chordorrhiza, boreal plant, species range, phytosociological relations

10.2478/v10067-010-0006-9

Paweł Buczyński ¹, Marek Przewoźny ², Przemysław Zięba ³

---

1 Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin 2 Department of Systematic Zoology, Faculty of Biology, Adam Mickiewicz University, Collegium Biologicum, Umultowska 89, 61-614 Poznań, Poland 3 Koncertowa 7/275, 20-843 Lublin, Poland

Badano występowanie chrząszczy wodnych na Roztoczu, jednym z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski południowo-wschodniej. W ciągu 6 lat (1999 i 2002-2005) na 126 stanowiskach wykazano 138 gatunków, z których najbardziej interesujące były: Gyrinus paykulli, Haliplus laminatus, H. sibiricus, Hydrovatus cuspidatus, Hydroporus fuscipennis, H. memnonius, Hydroporus scalesianus, Deronectes latus, Rhantus incognitus, Graphoderus bilineatus, Dytiscus circumflexus, Berosus signaticollis, Laccobius striatulus, Enochrus bicolor, E. fuscipennis, Cercyon bifenestratus, C. granarius, Hydraena excisa i Dryops viennensis. Przeprowadzono analizę ekologiczną materiału oraz oceniono go pod kątem znaczenia Roztocza dla ochrony chrząszczy wodnych i określenia walorów przyrodniczych regionu. Okazało się, że Roztocze cechuje fauna bogata, bardzo dobrze zachowana w większości środowisk, i że ten region ma duże znaczenie dla zachowania bogactwa jakościowego, zgrupowań i poszczególnych gatunków chrząszczy - w skali całego kraju i Europy Środkowo-Wschodniej.

The occurrence of aquatic beetles in the Roztocze Upland was researched, which is one of the most environmentally valuable areas of the south-east Poland. During 6 years (1999 and 2002-2005), at 126 sites 138 species were recorded, from which the most interesting were: Gyrinus paykulli, Haliplus laminatus, H. sibiricus, Hydrovatus cuspidatus, Hydroporus fuscipennis, H. memnonius, Hydroporus scalesianus, Deronectes latus, Rhantus incognitus, Graphoderus bilineatus, Dytiscus circumflexus, Berosus signaticollis, Laccobius striatulus, Enochrus bicolor, E. fuscipennis, Cercyon bifenestratus, C. granarius, Hydraena excisa and Dryops viennensis. The ecological analysis of the material was conducted and evaluated with regard to significance of Roztocze for protection of aquatic beetles and defining natural values of the region. It turned out that Roztocze is characterized by rich fauna, very well preserved in most habitats and this region has a great significance of keeping qualitative wealth, assemblages and particular

Coleoptera, aquatic beetles, Poland, Roztocze Upland, faunistics, ecology, assemblage, evaluation, protection

10.2478/v10067-010-0007-8

Robert Rozwałka ¹, Andrzej Zawal ²

---

¹ Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Invertebrate Zoology and Limnology, University of Szczecin, Wąska 13, 71-415 Szczecin, Poland

W pracy przedstawiono informacje o wykryciu stanowisk Zodarion rubidum Simon (Araneae, Zodariidae) na wschodnich obrzeżach Świnoujścia. Prezentowane lokalizacje są pierwszymi na terenie Polski, gdzie zebrano większą liczbę okazów Z. rubidum. Świadczy to jednoznacznie, że ten ekspansywny gatunek pająka na stałe wszedł w skład krajowej araneofauny. Odkryte stanowiska w okolicach Świnoujścia są jednocześnie jednymi z najdalej na północ wysuniętych miejsc występowania tego inwazyjnego gatunku pająka w Europie.

The paper presents the information about a new locality of Zodarion rubidum SIMON, in the eastern outskirts of Świnoujście (NW Poland). The discovered station is the first locality in Poland where a larger number of Z. rubidum individuals was collected. This fact shows that this invasive spider species became a stable component of the Polish araneofauna. The station discovered in Świnoujście is its farthest northwards site of occurrence in Europe.

invasive species, Zodarion rubidum, distribution, Poland

10.2478/v10067-010-0008-7

Robert Rozwałka

---

Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Pellenes nigrociliatus (L.Koch) (Araneae: Salticidae) jest bardzo rzadkim gatunkiem kseroi termofilnym występującym w Polsce na izolowanych stanowiskach. W pracy przedstawiono rozmieszczenie tego gatunku na terenie Polski, zanalizowano i sprecyzowano informacje o jego preferencjach siedliskowo-środowiskowych oraz przedstawiono hipotezę, że rozmieszczenie krajowych stanowisk P. nigrociliatus świadczy o odrębnych szlakach migracyjnych, jakimi ten gatunek wkroczył na teren Polski.

This paper presents the known from literature and newly discovered sites of Pellenes nigrociliatus (L. Koch) in Poland. On the basis of its distribution the author suggests that Polish sites of P. nigrociliatus confirm different tracks through which this species reached the area of Poland.

Pellenes nigrociliatus, distribution, Poland

10.2478/v10067-010-0009-6

Magdalena Franczak, Bożenna Czarnecka

---

Department of Ecology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Celem badań było określenie dynamiki genetów unitarnych i iteratywnych oraz ramet z nich pochodzących w populacjach dwóch gatunków reprezentujących odmienne typy wzrostu klonalnego: Filipendula ulmaria (L.) Maxim. i Lythrum salicaria L. Podjęto próbę odpowiedzi na pytania: czy w populacjach badanych gatunków kształtuje się równowaga demograficzna między liczbą ramet produkowanych przez genety, czyli pomnażaniem wegetatywnym, a rekrutacją nowych genetów? Jakie znaczenia dla struktury przestrzennej i dynamiki liczebności populacji mogą mieć relacje ilościowe między osobnikami unitarnymi i iteratywnymi? Dynamika liczebności populacji Filipendula ulmaria i Lythrum salicaria ma podobny przebieg. W drugim sezonie badań odnotowano niewielki wzrost liczby osobników i ramet, natomiast w kolejnych sezonach wegetacyjnych obserwowano ich systematyczny spadek. W populacjach badanych gatunków w kolejnych latach badań nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w udziale osobników unitarnych i iteratywnych oraz ramet przez nie wytwarzanych. Populacje charakteryzują się skupiskowym typem struktury przestrzennej. W trakcie badań odnotowano systematyczny wzrost średniej liczby ramet przypadających na jednego osobnika oraz wzrost wartości współczynnika skupiskowości (indeks Leksisa). Populacje gatunków siedlisk hydrogenicznych usytuowane w obszarze dolin rzecznych narażone są szczególnie na wahania poziomu wód gruntowych. Na badanym obszarze odnotowano gwałtowne podniesienie się poziomu wód spowodowane działalnością bobrów. Stres wodny spowodował osłabienie wzrostu obecnych już genetów, ale przede wszystkim zahamował rekrutację nowych. Duży wpływ na dynamikę populacji Filipendula ulmaria i Lythrum salicaria ma również intensywne pomnażanie wegetatywne osobników Carex acutiformis oraz wzrost miąższości zalegającej warstwy nekromasy.

The aim of the study was to determine the dynamics of unitary and iterative genets and the ramets which they produce in the populations of two species represent diverse types of clonal growth: Filipendula ulmaria (L.) Maxim. and Lythrum salicaria L. An attempt was made to answer the following questions: Is there a demographic balance between the number of ramets produced by genets, i.e. vegetative reproduction, and recruitment of new genets? How significant may quantitative relations between unitary and iterative individuals be for the spatial structure and population abundance dynamics? There was similarity in the dynamics of the abundance of genets and ramets in the Filipendula ulmaria and Lythrum salicaria populations. A slight increase in the number of genets and ramets was noted in the second study season. In the subsequent vegetation seasons, a decline in their number was observed. There was no statistically significant differences in the share of unitary and iterative individuals and ramets that they produced. The populations are characterized by a spatial clumped structure. During the observation, an increase in the mean number of ramets per one individual and the aggregation coefficient (Leksis' index) were noted. Population of the species of hydrogenic habitats situated in river valleys are particularly exposed to groundwater fluctuations. In the study area, a rapid rise of the groundwater level related to beaver activity was observed. Water stress resulted in weaker growth of the existing genets and, first of all, in lower recruitment of new ones. Intensive vegetative growth of Carex acutiformis individuals and increase in the necromass layer thickness have a big significance for the population dynamics of the study species.

clonal plants, Filipendula ulmaria, Lythrum salicaria, unitary and iterative growth, wet meadows

10.2478/v10067-010-0010-0

Zbigniew Maciejewski ¹, Robert Zubel ²

---

¹ Roztocze National Park, Plażowa 2, 22-470 Zwierzyniec, Poland
² Department of Botany and Mycology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W pracy przedyskutowano rezultaty prawie czterdziestoletnich obserwacji prowadzonych na dwóch stałych, półhektarowych powierzchniach badawczych. Zlokalizowane są one na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w płatach zespołu Leucobryo-Pinetum. Analizie poddano zmiany składu gatunkowego drzewostanu oraz ich wpływ na skład i rozmieszczenie naziemnej warstwy mszystej. Udział sosny w liczbie drzew spadł bardzo wyraźnie w okresie prowadzenia obserwacji. Na jej miejsce licznie wkroczyły gatunki drzewiaste silnie ocieniające glebę, jak jodła, świerk, buk i dęby. Podobne tendencje zmian miały miejsce w warstwie krzewów: spadł udział procentowy drzewiastych gatunków światłożądnych i umiarkowanie światłożądnych, przy wzroście udziału gatunków cienioznośnych. Natomiast zmiany zaobserwowane w warstwie mszystej miały głównie charakter ilościowy, ale istotnie związany z przekształceniami w warstwie drzew. Znaczący udział gatunków liściastych w drzewostanie i podroście, a w konsekwencji wzrost ilości ściółki liściastej zalegającej na dnie lasu, bardzo wyraźnie zahamował rozwój naziemnych mchów charakterystycznych dla fitocenoz borowych.

Results of the research at 0.5 ha permanent study plots in two patches of Leucobryo-Pinetum community in the Roztocze National Park over a period of almost 40 years are discussed. The changes in the canopy species composition and their effect on the composition and arrangement of the moss layer were analysed. The share of pine in the number of trees decreased markedly over the study period. Instead, numerous species of trees, casting deep shade on the forest floor vegetation (fir, spruce, beech and oaks), encroached the tree-stands. A similar tendency of changes took place in the shrub layer: a decrease in the percentage contribution of light demanding and moderately light demanding tree species and an increase in the shade-tolerant ones. In contrast, the changes in the moss layer were mainly quantitative, but they were essentially related to the transformation in the tree stand. The considerable increase in the proportion of broadleaved species in the tree stand and understorey and, in consequence, a high cover of broadleaved litter greatly inhibited the development of terricolous bryophytes characteristic of coniferous forests.

oligotrophic pine forests, moss layer, species composition, long-term changes, deciduous litter, interactions, Roztocze National Park

10.2478/v10067-010-0011-z

Aneta Ptaszyńska ¹, Wiesław Mułenko ¹, Jan Żarnowiec ²

---

¹ Department of Botany and Mycology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
¹ Department of Ecology and Protection of Environment, Institute of Environmental Protection and Engineering, University of Bielsko-Biała, Willowa 2, 43-309 Bielsko-Biała, Poland

Do tradycyjnie ujmowanych mszaków zaliczamy około 24 000 gatunków notowanych z całego świata, z czego 956 występuje w Polsce. Do tej pory opisano jedynie około 400 gatunków grzybów (głównie workowców) związanych obligatoryjnie z mszakami. Liczba zanotowanych taksonów grzybów briofilnych jest niewielka, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że co roku opisywanych jest około 1500 gatunków grzybów nowych dla nauki. Z tego powodu mszaki zasługują na szczególne zainteresowanie mykologów jako potencjalne bogate źródło (rezerwuar) nieodkrytych jeszcze gatunków. Niniejszy artykuł prezentuje obecny stan wiedzy dotyczący mikroskopijnych grzybów biofilnych oraz perspektywy badań nad tymi organizmami, zwłaszcza gatunkami endofitycznymi.

Traditionally treated bryophytes with 24,000 species noted in the world and among them 956 Polish species remain a largely unstudied reservoir of undescribed fungi species. About 400 obligate bryophilous fungi (mainly ascomycetes) have been described till now. The number is still very Iow, considering the fact that every year about 1,500 new fungi species are discovered. Therefore bryophytes deserve to arouse mycologists interest as a potentially rich source (reservoir) of undescribed species. In the manuscript we present a brief review of the current knowledge of bryophilous microfungi as well as a prospect for research conducted on these species, especially the endophytic ones.

cryptogamous plants, bryophilous microfungi, endophytes, ecology, taxonomy

10.2478/v10067-010-0012-y

Robert Zubel ¹, Barbara Fojcik ², Grzegorz Jakub Wolski ³, Aldona Uziębło ⁴

---

¹ Department of Botany and Mycology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland
² Department of Plant Systematics, University of Silesia, Jagiellońska 28, 40-032 Katowice, Poland
³ Department of Geobotany and Plant Ecology, Łódź University, Banacha 12/16, 90-237 Łódź, Poland
⁴ Department of Geobotany and Nature Protection, University of Silesia, Jagiellońska 28, 40-032 Katowice, Poland

W pracy przedstawiono nowe dane na temat występowania w Polsce neofitycznego mchu Campylopus introflexus (Hedw.) Brid., opisano stanowiska odkryte na terenie województwa lubelskiego oraz przedstawiono obecne rozmieszczenie tego inwazyjnego taksonu w naszym kraju.

New data on the occurrence of the neophytic moss Campylopus introflexus (Hedw.) Brid. in Poland is given. A description of the localities discovered in the Lublin district (SE Poland) is provided and the current geographical distribution of the invasive species in Poland is mapped.

Campylopus introflexus, invasive taxa, neophytic species, distribution, Lublin district, SE Poland

10.2478/v10067-010-0013-x

Piotr Jadczyk

---

Institute of Environmental Protection Engineering, Wrocław University of Technology, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław, Poland

The aim of the study was to compare foraging strategies in suburban agrocenoses exercised by rooks Corvus frugilegus, jackdaws Corvus monedula and hooded crows Corvus cornix belonging to two neighbouring but different in size groups related to the city of Wrocław and the town of Brzeg. On selected research areas, rooks, jackdaws and hooded crows, as well as young and adult rooks were counted separately once a week. The size of foraging flocks was also determined. The studies near Wrocław were conducted in 2006-2008 and near Brzeg in 2007-2009. Rooks constituted 77.6% of corvids foraging in agrocenoses near Wrocław and 70.7% of corvids foraging near Brzeg. Jackdaws constituted 18.0% of corvids foraging near Wrocław and 28.1% of corvids foraging near Brzeg, whereas hooded crows constituted 4.4% and 1.2% respectively (NWrocław=5,119, NBrzeg=5,694 birds). Thus, the proportion of jackdaws and hooded crows on suburban feeding grounds was higher than that previously observed in Wrocław and Brzeg. Similarly, the proportion of young birds in the population of rooks was lower in suburban agrocenoses than in that previously observed in urban environments of Wrocław and Brzeg. It was 8% near Wrocław (N=1339) and 21% near Brzeg (N=498). This was an indication of varied synurbization of rooks, jackdaws and hooded crows and of higher synurbization of adult rooks in comparison with young ones. Corvids were usually foraging on a variety of fields outside villages, most frequently choosing ploughed fields and grasslands. Rooks were feeding on suburban fields at the beginning of the wintering period more frequently than at the end of the period. In comparison with urban environment, they formed larger foraging groups there and were more often using a strategy of active search food searching. The obtained results indicate a decreasing influence of meteorological factors (temperature and the presence of snow cover) on the choice of urban or suburban feeding grounds. This may be one of the consequences of global warming.

rook Corvus frugilegus, jackdaw Corvus monedula, hooded crow Corvus cornix, bird wintering, Silesian avifauna

10.2478/v10067-010-0014-9

Piotr Minias ¹, Krzysztof Kaczmarek ², Tomasz Janiszewski ¹

---

¹ Department of Teacher Training and Biodiversity Studies, University of Łódź, Banacha 1/3, 90-237, Łódź, Poland
² Medical University of Łódź, Sterlinga 1/3, 91-425 Łódź, Poland

Badania prowadzono na terenie zbiornika Jeziorsko (51°73'N, 18°63'E) w latach 2004-2007. W roku 2005 w odległości około 1 km od kolonii głównej kormoranów na zbiorniku (370 par lęgowych) powstała niewielka kolonia satelitarna (41 par lęgowych). W roku tym średnia wielkość zniesienia ptaków w kolonii satelitarnej była niższa od wartości wykazywanych w kolonii macierzystej, a procentowy udział małych zniesień (2-3 jaja) w kolonii satelitarnej był istotnie wyższy (57,1% vs. 37,1%). Mimo stosunkowo niskiego sukcesu lęgowego w kolonii macierzystej w roku 2005 (najniższa wartość w okresie objętym badaniami) liczba odchowanych w niej podlotów przypadających na parę oraz na parę z sukcesem była istotnie wyższa niż w kolonii satelitarnej. W kolonii satelitarnej ptaki istotnie częściej traciły całe lęgi (68,6%) niż w kolonii macierzystej (39,5%). W kolejnym roku (2006) liczba par podejmujących lęgi w kolonii satelitarnej zwiększyła się ponad czterokrotnie (165 par) i była niewiele niższa od liczby par gniazdujących w kolonii macierzystej (220 par). Wartości wszystkich badanych parametrów lęgowych w kolonii satelitarnej były wyższe niż w roku poprzednim i jednocześnie nie wykazywały istotnych różnic w porównaniu z kolonią macierzystą. W roku 2007 liczba odchowanych z sukcesem podlotów na parę była istotnie wyższa w kolonii satelitarnej niż w kolonii macierzystej. Powyższe wyniki sugerują, że w proces tworzenia się kolonii satelitarnej zaangażowane były głównie ptaki młode i niedoświadczone, ograniczane dostępnością miejsc gniazdowania w kolonii macierzystej. Sukcesywny wzrost wartości parametrów lęgowych notowany w kolejnych latach w kolonii satelitarnej był najprawdopodobniej związany z sukcesywnym przepływem ptaków o wyższej jakości z kolonii macierzystej i wskazywał na istotne korzyści płynące z porzucenia miejsca gniazdowania narażonego na wieloletnią eksploatację.

The research was conducted at Jeziorsko reservoir (51°73'N, 18°63'E) in Central Poland during the years 2004-2007. In 2005, a small subcolony of Cormorants (41 breeding pairs) was created about 1 km away from the main colony (370 breeding pairs). This year, the mean clutch size in the subcolony was lower than in the main colony and the fraction of small clutches (2-3 eggs) in the subcolony was significantly higher (57.1% vs. 37.1%). Although in 2005 breeding success was unusually low in the main colony, the number of fledglings raised per nest and per successful nest were significantly higher in the main colony in comparison to the subcolony. This followed the higher losses of whole clutches/broods recorded in the subcolony (68.6% vs. 39.5%). In the following year (2006), the number of pairs breeding in the subcolony increased over 4-fold (165 pairs) and was only slightly lower than in the main colony (220 pairs). The values of all breeding parameters recorded in the subcolony were significantly higher than in the previous year and were similar to those in the main colony. In 2007 the number of fledglings raised per successful nest in the subcolony was significantly higher in comparison to the main colony. The obtained results suggest that probably young and inexperienced birds limited by the availability of the nest sites were mainly involved in the creation of the subcolony. The growth of the breeding parameters recorded in consecutive years in the subcolony could be connected with the subsequent movement of higher-quality birds from the main colony and shows the advantages of occasional abandonment of overexploited colony location.

Cormorant, Phalacrocorax carbo sinensis, subcolony, breeding parameters

10.2478/v10067-010-0015-8

Jarosław Wiącek ¹, Marcin Polak ¹, Mariusz Niedźwiedź ²

---

¹ Department of Nature Conservation, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033, Lublin, Poland
² Department of Comparative Anatomy and Anthropology, Maria Curie-Skłodowska University, Akademicka 19, 20-033, Lublin, Poland

Analizowano skład pokarmu puszczyków gnieżdżących się w Lasach Kozłowieckich, położonych w okolicach Lublina we wschodniej Polsce. Materiał do analizy zebrano w 2007 roku z siedmiu budek lęgowych. Materiał zawierał szczątki 24 gatunków: 12 gatunków gryzoni, 2 gatunków owadożernych, 1 gat. nietoperza, 3 gat. patków, 2 gat. ryb, 3 gat. owadów oraz szczątki żab. Wśród 286 zidentyfikowanych ofiar dominującą grupą w pokarmie były drobne ssaki (78,7%). Żaby stanowiły 13,6% składu pokarmu, ptaki 2,8%, ryby 1,7%, a owady 3,2%. Głównym składnikiem pokarmu były leśne gatunki gryzoni z rodzaju Apodemus oraz Clethrionomys. Żaby i ryby były obecne w pokarmie jedynie na terytoriach z udziałem stawów rybnych, wilgotnych łąk oraz małych dolin rzecznych. Ryby w pokarmie puszczyków z Lasów Kozłowieckich stanowiły 8,5% upolowanej biomasy. Według naszej wiedzy jest to największy udział tej kategorii zdobyczy w pokarmie puszczyków zanotowany w europejskiej literaturze ornitologicznej.

The diet composition of the Tawny Owl Strix aluco breeding in the Kozłówka Forest in eastern Poland was analysed. Materials were collected from seven nest-boxes in 2007. The material contained the food remains of 24 species: twelve rodent, two insectivore, one bat, three bird, two fish, as well as three insects and frogs. Among 286 identified prey items, small mammals were represented as dominant group in a food (78.7%). Frogs to made 13.6% all of prey, birds (2.8%), fishes (1.7%), insects (3.2%). The main components of food were forest species of rodents (Apodemus and Clethrionomys). Frogs and fishes in the food were only presence in the wet territories with fish ponds and meadows in the small river valleys. Food from the Kozłówka forest contained 8.5% fishes by biomass. To our knowledge, it is the highest level of this food component recorded in European literature.

Tawny Owl, Strix aluco, food, pine forest, eastern Poland

10.2478/v10067-010-0016-7

Sławomira Fryderyk, Joanna N. Izdebska

---

Department of Invertebrate Zoology, University of Gdańsk, Piłsudskiego 46, Gdynia 81-378, Poland

Typową parazytofaunę bociana białego stanowią cztery gatunki, znane wcześniej w Polsce z nielicznych stwierdzeń z centralnej i południowej części kraju. Obecnie zbadano na obecność ektopasożytów bociana białego (Ciconia ciconia L.) znalezionego w 2005 roku na Pomorzu. Zebrano 253 wszoły należące do dwóch gatunków: Colpocephalum zebra (237 os.) i Neophilopterus incompletus (16 os.); proporcja płci w infrazgrupowaniu wszołów wynosiła w przybliżeniu 1:1, a proporcja imagines do stadiów juwenilnych ok. 5:1. Pasożyty wykazywały wyraźne preferencje topiczne - większość (91 %) okazów C. zebra pochodziło ze skrzydeł; z kolei N. incompletus i pozostałe C. zebra stwierdzono w innych okolicach ciała (szyja, pierś, boki, grzbiet). Obecne stwierdzenie jest pierwszym przypadkiem tak licznej obecności wszołów u bociana białego w Polsce.

Typical parasitofauna of the White Stork includes four species that have already been reported in Poland but were known from a few records in central and southern part of the country. In this study an individual of the White Stork (Ciconia ciconia L.) that was found in Pomerania in 2005 was examined for ectoparasites. 253 specimens of lice of two species: Colpocephalum zebra (237) and Neophilopterus incompletus (16) were recorded; sex-ratio in the lice infracommunity was approximately 1:1, while the ratio of imagines to juvenile stages was ca. 5:1. Parasites showed clear host site preference - most specimens (91%) of C. zebra were found on the wings; while N. incompletus and the rest of C. zebra were observed on other parts of the body (neck, breast, flanks, back). This study is a first record of such high number of lice observed on the White Stork in Poland.

Chewing Lice, White Stork, Colpocephalumzebra, Neophilopterus incompletus

10.2478/v10067-010-0017-6

Anna Rysiak, Florian Święs, Piotr Świniarski

---

Department of Geobotany, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

W pracy podano stanowiska rzadszych roślin naczyniowych, w skali regionalnej i krajowej, odnalezionych w obrębie miasta Lublina. Przy rozpatrywanych stanowiskach roślin wzięto pod uwagę wszystkie rodzaje zgromadzonych o nich informacji. Uwzględniono zarówno niepublikowane materiały zielnikowe oraz publikowane ze ściśle określonych stanowisk, jak i te bez bliższej ich lokalizacji. Przy tego typu stanowiskach podano tylko informacje źródłowe. Przy nowych stanowiskach roślin uwzględniono dokładną ich charakterystykę: położenie na tle pól siatki kwadratów ATPOL o boku 1 km x 1 km, miejsce występowania w określonej części Lublina, warunki siedliskowe i zasobność stanowiska. Praca obejmuje charakterystykę stanowisk 74 gatunków roślin naczyniowych z ilościową przewagą apofitów (50 gat.) nad antropofitami (24 gat.). Spośród omawianych roślin 40 gatunków nie było publikowanych dotąd z Lublina, 9 gatunków było podawanych z terenu Lublina, ale prace na ich temat nie zawierały dokładnej lokalizacji stanowiska na terenie miasta w obrębie siatki ATPOL oraz jego zasobności. Przykładem tych roślin w pierwszym przypadku są: Achillea pannonica, Alchemilla glaucescens, Asplenium ruta-muraria, Bidens connata, Carex buxbaumii, C. davalliana, a w drugim - Borago officinalis, Coronopus squamatus, Genista germanica, Geranium molle. Na uwagę zasługują gatunki podlegające ochronie prawnej zupełniej lub częściowej (9 gat.) oraz zagrożone, umieszczone na ogólnopolskiej lub regionalnej "Czerwonej liście" (22 gat.). Do tych roślin należą: w pierwszym przypadku np.: Centaurium erytrea ssp. erytrea, C. pulchellum, Dactylorhiza maculata, Epipactis hellborine, a w drugim np.: Androsace septentrionalis, Artemisia scoparia, Campanula latifolia, Carex davalliana, C. praecox, C. umbrosa. Ponadto 4 gatunki zaliczamy do obu tych grup. Są to: Dactylorhiza maculate, Dianthus armeria, Iris sibirica, Ornithogalum collinum.

The paper characterizes a group of rarer vascular plants discovered in the area of Lublin city. With the stations examined, all kinds of information collected about them were taken into account. The study took into consideration unpublished herbarium materials and the published ones from strictly definite stations as well as those without a specified location. With stations of this kind, only source information was given. The new plant stations included their exact description: location in the ATPOL grid squares 10 km x 10 km, site of occurrence in a specific part of Lublin, habitat conditions, and number of plant specimens. Altogether, the stations of 74 plants with the numerical majority of apophytes (50 species) over anthropophytes (24 species) were characterized. Out of these, 40 species had not been previously published from Lublin, while 9 others were given from few stations, either strictly specified or without a specified location in the ATPOL grid. Examples of these plants include Achillea pannonica, Alchemilla glaucescens, Asplenium ruta-muraria, Bidens connata, Carex buxbaumii, C. davalliana, in the former case, and Borago officinalis, Coronopus squamatus, Genista germanica, Geranium molle in the latter. Worth noting are the investigated plants that are totally or partly legal protected (9 species) and with a different degree of danger to their stations (22 species). These plants embrace for example: Centaurium erytrea ssp. erytrea, C. pulchellum, Dactylorhiza maculata, Epipactis hellborine, in the former case, and Androsace septentrionalis, Artemisia scoparia, Campanula latifolia, Carex davalliana, C. praecox, C. umbrosa in the latter. Moreover, four species can be classified as belonging to both these groups. They are: Dactylorhiza maculata, Dianthus armeria, Iris sibirica, Ornithogalum collinum.

rare vascular plants, city of Lublin, Poland

10.2478/v10067-008-0001-6

Florian Święs

---

Department of Geobotany, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Niewiele jest publikowanych danych odnośnie do kształtujących się fitocenoz w monokulturach krzewiastych wierzb energetycznych. Być może, że po raz pierwszy dokładniej scharakteryzowano tu strukturę florystyczno-fitosocjologiczną i ekologiczną wymienionego typu zbiorowisk na przykładzie monokultur: z Salix cordata ‘Americana’ Hort. i z S. viminalis L. Badania te prowadzono w lewobrzeżnej części regionu zwanego Doliną Dolnego Sanu, w okolicach Rudnika i Sarzyny (ryc. 1). Plantacje te założono na nieznacznie zróżnicowanych glebach aluwialnych, w miejscach pól uprawnych, łąk i pastwisk (tab. 1-6). Monokultury z Salix cordata ‘Americana’ założone są na podłożu nieco wilgotniejszym niż plantacje z Salix viminalis. Ponadto plantacje tej pierwszej wikliny są częściej pozyskiwane z biomasy niż plantacje tej drugiej. Prawdopodobnie z powyższych powodów uprawy z S. cordata ‘Americana’ cechują się przeciętnie między innymi bardziej urozmaiconym składem roślin niż plantacje z S. viminalis. Głównie z powyższych powodów fitocenozy monokultur tych dwu gatunków wierzb zaliczyć należy do odrębnych dwóch głównych grup zbiorowisk z S. cordata ‘Americana’ i z S. viminalis. Podobieństwa i różnice florystyczno-fitosocjologiczne między tymi dwoma wymienionymi grupami zbiorowisk są bardzo złożone. Przede wszystkim są to fitocenozy bardzo niejednorodne florystycznie (tab. 7). W obydwu głównych grupach tych fitocenoz zwracają uwagę trzy podobne podgrupy zbiorowisk, określone jako: polno-łąkowe, ruderalne i kadłubowe. Dwie pierwsze reprezentują postacie sukcesyjne. Trzecia z nich, z uwagi na bardzo uproszczony i niejednorodny w niej skład gatunków, przedstawia grupę zbiorowisk z nader fragmentarycznie rozwiniętych. W podgrupach zbiorowisk polno-łąkowych i ruderalnych zwracają uwagę postacie zbiorowisk o podobnych lub różnych dominujących gatunkach. Większość z tych zbiorowisk wykazuje mniejsze lub większe podobieństwo do znanych fitocenoz, jak np. segetalnych (z Echinochloa crus-galli i Setaria glauca), łąkowych (z Agropyron repens, z Deschampsia caespitosa), ruderalnych (z Solidago gigantea, z Tanacetum vulgare) lub miejsc podmokłych (z Juncus bufonius). Jedynie dwa te zbiorowiska, jak z Geranium palustre i z Equisetum arvense, stanowią pewną osobliwość fitosocjologiczną, być może najbardziej charakterystyczną dla rozpatrywanych monokultur wierzb. Rozpatrywane fitocenozy krzewiastych wierzb cechują się specyficzną kombinacją ilościowego w nich udziału współczynników tzw. wartości grupowej roślin z określonych grup syntaksonomicznych (tab. 8). Dlatego też scharakteryzowane fitocenozy z S. cordata ‘Americana’ i z S. viminalis prowizorycznie zaliczono do szeroko ujętej klasy Agropyretea intermedio-repentis. Alternatywna jest i taka propozycja, aby podgrupy zbiorowisk tzw. polno-trawiastych i kadłubowych zakwalifikować do klasy Agropyretea intermedio-repentis, a podgrupy tzw. ruderalne ująć w obrębie klasy Artemisietea vulgaris.

Few data have been published on the developing phytocenoses in the monocultures of shrub energy willows. It is possible that this study has described for the first time and in greater detail the floristic-phytosociological and ecological structure of the type of communities in question with an example of monocultures with Salix cordata ‘Americana’ Hort. and with S. viminalis L. The studies were conducted in the left-bank valley of the Lower San river, in the vicinity of Rudnik and Sarzyna (Fig. 1). These plantations were established on very similar alluvial soils, on arable fields, meadows, and pastures (Tables 1-6). In general, monocultures with Salix cordata ‘Americana’ are established on a somewhat wetter substratum than plantations with Salix viminalis. Moreover, plantations of the former yield a volume of biomass more often than plantations of the latter. Probably because of the foregoing reasons, the farms with S. cordata ‘Americana’ are characterized on average, inter alia, by a more varied floral composition than plantations with S. viminalis. Mainly for those reasons, the phytocenoses of monocultures of the two willow species were classified as belonging to separate, main groups of communities: with S. cordata, Americana' and with S. viminalis. Floristic-phytosociological similarities and differences between the identified community groups are highly complex. Above all, they are floristically very heterogeneous phytocenoses (Table 7). In both the main groups of these phytocenoses, worth noting are three similar subgroups of communities termed as segetal and meadow, ruderal, and underdeveloped (non-typical). The first two represent succession forms. The third one, on account of its highly simplified, quantitative composition of its species and also because of their exceptionally heterogeneous floristic composition, is a community developed in a very fragmentary way for various reasons. In the subgroups of segetal-meadow and ruderal communities, secondary forms of communities are observable with similar or different dominant species. Most of these community forms exhibit a greater or lesser resemblance to known phytocenoses, e.g. segetal (with Echinochloa crus-galli and Setaria glauca), meadow (with Agropyron repens, with Deschampsia caespitosa), ruderal (with Solidago gigantea, with Tanacetum vulgare) or wet sites (with Juncus bufonius). Only two of these communities, like those with Geranium palustre and with Equisetum arvense, constitute a certain phytosociological singularity, perhaps most characteristic of the willow monocultures investigated. The phytocenoses examined are characterized by a special combination of the quantitative percentage of the group value coefficients of plants belonging to specific syntaxonomic groups. (Table 8). The characterized phytocenoses with S. cordata, ‘Americana’ and with S. viminalis were provisionally included into the broadly interpreted class of Agropyretea intermedio-repentis. We can also accept the proposal that the subgroups of so-called segetal-grassy and underdeveloped (non-typical) communities should be classified into the class of Agropyretea intermedio-repentis, and so-called ruderal subgroups - into the class Artemisietea vulgaris.

Phytocenoses of monocultures with Salix cordata ‘Americana’ Hort. and with S. viminalis L., the vicinity of Rudnik and Sarzyna, Lower San River Valley, Poland

10.2478/v10067-008-0002-5

Florian Święs

---

Department of Geobotany, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Na scharakteryzowanym pod względem ogólnych właściwości przyrodniczych terenie w rejonie miasta Urzędowa zbadano strukturę przestrzennego rozmieszczenia i właściwości ekologicznych jemioły pospolitej typowej (Viscum album L. subsp. album P. W. Ball). W wymienionym regionie o powierzchni 59,6 km2 stwierdzono w latach 2000-2007 69 pojedynczych i grupowych stanowisk tej rośliny. Zgrupowane są one głównie na żywicielach w miejscach silnie zabudowanych przy szosach, rzadziej w niewielkich odległościach od nich (ryc. 1). Jemioła pasożytuje tu zaledwie na 11 taksonach żywicieli (gatunki i ich odmiany) reprezentujących wyłącznie drzewa (tab. 1). Są to okazy drzew zwykle zdrowe, liczące 40-60 lat, w naszej florze w większości obce, rzadziej rodzime. Rosną one zasadniczo w wyniku zasadzenia, zwykle w miejscach o dostatecznie dużym naświetleniu. Występują na glebach różnego typu, począwszy od prawie naturalnych po typowo antropogeniczne częściej suchych lub mezofilnych, niż na silnie uwilgotnionych. Do głównych miejscowych żywicieli jemioły należą topole amerykańskiego pochodzenia (Populus xeuamericana) w odmianach 'Marilandica', 'Robusta' i rodzima lipa (Tilia cordata). Zwraca także uwagę zdecydowana ilościowa przewaga stanowisk z nielicznymi okazami jemioły (np. ryc. 2, 6, 7) nad stanowiskami, gdzie występuje ona licznie (np. ryc. 3, 4, 5). Należy również podkreślić, że jemioła na badanym terenie wykazuje dużą ekspansję na stanowiskach zarówno zadomowionych (np. nr 19, 27, 29, 35, 48, 53, 60-69), jak i zupełnie nowych (np. nr 9, 12, 17, 20-23, 37, 42-47, 52, 54-58). Jednak jej stanowiska są sukcesywnie, w różny sposób mechanicznie częściowo lub całkowicie niszczone. Wynika to głównie z wycinania jej żywicieli oraz z pozyskiwania tej rośliny w celach dekoracyjnych i leczniczych (np. nr 7, 36, 41, 49, 50, 59). Jak dotąd, podobne właściwości struktury przestrzennego rozmieszczenia stanowisk jemioły i jej właściwości ekologicznych, dynamiki i występowania opublikowano już z kilku miast w środkowo-wschodniej części Polski.

The structure of spatial distribution and ecological properties mistletoe (Viscum album L. subsp. album P. W. Ball) were studied in the area in the vicinity of the town of Urzędów, characterized for its general natural properties. In the region in question with the area of 59.6 km2, 69 single and group stations of this plant were reported in 2000-2007 (Fig. 1). They are concentrated mainly in highly built-up sites next to roads, less often at small distances from them. The mistletoe parasitizes here barely eleven host taxa (species and their varieties) representing trees only (Table 1). These are tree specimens, usually healthy, aged 40-60 years, mostly foreign to the Polish flora, seldom native ones. They grow basically as a result of plantings, usually in sites with sufficiently high insolation. They are found on soils of different types, from almost natural to typically anthropogenic ones, more often on dry or mesophilic, than on highly moistened. The main local mistletoe hosts include poplars of American origin (Populus xeuroamericana) in the varieties of 'Marilandica', 'Robusta' and the native linden (Tilia cordata). Worth noting is the definite quantitative predominance of stations with scarce mistletoe specimens (e.g. Fig. 2, 6, 7) over the stations where this plant occurs in large numbers (e.g. Fig. 3, 4, 5). It should be also emphasized that in the area investigated the mistletoe exhibits great expansion in the stations that are both settled and new ones. However, mistletoe stations are being successively partly or completely mechanically destroyed in various ways. This mainly results from cutting its hosts or harvesting this plant for decorative and curative purposes. To date, similar features of the structure of spatial distribution of mistletoe stations and its ecological properties, dynamics and occurrence were reported in the vicinity of several towns in the central-eastern part of Poland.

Mistletoe (Viscum album L. subsp. album P. W. Ball), stations and ecology, Vicinity of Urzędów, Lublin Upland, Poland

10.2478/v10067-008-0003-4

Ewa Szczuka ¹, Irena Giełwanowska ^2;3, Irena Agnieszka Pidek ⁴, Aleksandra Seta ¹, Marcin Domaciuk ¹, Wiesław Kołodziejski ³

---

¹ Department of Plant Anatomy and Cytology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland
² Department of Plant Physiology and Biotechnology, University of Warmia and Mazury, Olsztyn, Poland
³ Department of Antarctic Biology, Polish Academy of Science, Warsaw, Poland
⁴ Department of Physical Geography and Palaeogeography, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Rozwój i budowa pyłku Colobanthus quitensis (Kunth) Bartl. i Deschampsia antarctica Desv. (jedyne, rodzime rośliny kwiatowe rosnące na Antarktydzie) oraz jego występowanie w próbkach mchów powierzchniowych były badane przy użyciu mikroskopu świetlnego. U obydwu badanych roślin, mikrosporogeneza i męska gametogeneza przebiegały w sposób typowy dla innych okrytozalążkowych. C. quitensis formuje kuliste, dwujądrowe ziarna pyłku otoczone grubą wieloporową sporodermą. Ziarna pyłku D. antarctica są trójjądrowe, a ich sporoderma zawiera jeden otwór. Obydwa badane gatunki formują kwiaty chasmogamiczne i kleistogamiczne. W próbkach mchów, pobranych zgodnie z wymogami Pollen Monitoring Programme, przeważał pyłek lokalnych roślin - Poaceae i Colobanthus. Pyłek typu Poaceae zawiera głównie Deschampsia, ale także nie można wykluczyć obecności innych rodzajów traw, przypuszczalnie Poa annua, którą stwierdzono w pobliżu Stacji H. Arctowskiego. Wśród elementu pochodzącego z dalekiego transportu przeważał pyłek Nothofagus. W każdej próbce mchów stwierdzono od 1 do 7 ziaren pyłku tego taksonu. Były one transportowane przez silne zachodnie wiatry z południowej części Ameryki Południowej. Wszystkie zbadane spektra pyłkowe zawierały liczne zarodniki grzybów i inne niezidentyfikowane elementy, przypuszczalnie nie sporomorfy.

Formation, structure, and representation in moss polsters of pollen grains of Colobanthus quitensis (Kunth) Bartl. and Deschampsia antarctica Desv. (the only two native flowering plants growing in Antarctica) were investigated by means of light microscopy. Microsporogenesis and male gametogenesis of both investigated plant species proceded in the way typical of other angiosperms. C. quitensis forms spherical, two-nuclear pollen grains enveloped by the thick polyporate sporoderm. Pollen grains of D. antarctica are three-nuclear, and their sporoderm contains one aperture. Both investigated species form chasmogamic and cleistogamic flowers. In moss samples, collected according to Pollen Monitoring Programme method, the local element - Poaceae and Colobanthus prevailed. The Poaceae pollen type includes mostly Deschampsia, but other grains, such as Poa annua, which was reported to grow in the vicinity of H. Arctowski Station, cannot be excluded. Among long-distance elements, Nothofagus pollen prevailed. One to seven pollen grains of this tree were found in each sample, which had been transported by strong westerly winds from southern South America. All the examined spectra also contained numerous fungal spores and other unidentified (probably non-sporomorphous) elements.

Deschampsia antarctica, Colobanthus quitensis, morphology, anatomical features, flower structure, pollen structure, pollen deposition, South Shetland Islands, Antarctica

10.2478/v10067-008-0004-3

Małgorzata Stasińska

---

Department of Botany and Nature Conservation, University of Szczecin, Szczecin, Poland

Praca prezentuje krótką historię badań i aktualny stan zbadania grzybów makroskopowych występujących w murawach kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea w Polsce na przestrzeni ostatnich 50 lat. Badania mikologiczne w większości zbiorowisk, np. Sisymbrio-Stipetum capillatae i Thalictro-Salvietum pratensis, prowadzono raczej sporadycznie. Stąd informacje o grzybach stepowych są zawarte tylko w nielicznych pracach. Systematyczne badania mikologiczne prowadzono tylko w pięciu zespołach: Festucetum pallentis, Origano-Brachypodietum, Koelerio-Festucetum rupicolae, Potentillo-Stipetum capillatae i Adonido-Brachypodietum pinnati. Lista gatunków grzybów notowanych w murawach kserotermicznych w Polsce nie jest zbyt długa i obecnie liczy około 40 gatunków. Większość z nich jest rzadka i ujęta została na czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (36), m.in.: Calvatia candida, Disciseda bovista, D. candida, Gastrosporium simplex, Geastrum minimum, G. schmidelli, Leucopaxillus lepistoides, Montagnea radiosa, Myriostoma coliforme, Polyporus rhizophilus i Tulostoma melanocyclum. Murawy kserotermiczne to jedne z najsłabiej poznanych w Polsce zbiorowisk roślinnych pod względem mikologicznym. Konieczne są dalsze badania nad grzybami wielkoowocnikowymi występującymi w murawach stepowych, ich rozmieszczeniem, ekologią oraz zagrożeniami wynikającymi z zanikania tego typu zbiorowisk roślinnych w Polsce.

The short history of research on and the current state of knowledge of macromycetes occurring in xerothermic swards of the class Festuco-Brometea in Poland over the last 50 years are presented. Mycological investigations in most communities, e.g. Sisymbrio-Stipetum capillatae and Thalictro-Salvietum pratensis have been carried out rather occasionally and the information concerning steppe fungi has been reported in few papers only. Regular mycological studies have been conducted in five plant associations only: Festucetum pallentis, Origano-Brachypodietum, Koelerio-Festucetum rupicolae, Potentillo-Stipetum capillatae and Adonido-Brachypodietum pinnati. The list of species of fungi recorded in xerothermic swards in Poland is not long and comprises approximately 40 species. Some are very rare and put on the red-list as threatened macrofungi in Poland (36), e.g. Calvatia candida, Disciseda bovista, D. candida, Gastrosporium simplex, Geastrum minimum, G. schmidelli, Leucopaxillus lepistoides, Montagnea radiosa, Myriostoma coliforme, Polyporus rhizophilus and Tulostoma melanocyclum. The mycological profile of xerothermic swards in Poland has been under-explored. Further investigations on macrofungi occurring in steppe swards, their distribution and ecology as well as threats resulting from the disappearance of this type of plant communities in Poland are necessary.

macrofungi, Gasteromycetes, rare and threatened fungi, Festuco-Brometea

10.2478/v10067-008-0005-2

Anna Matwiejuk

---

Department of Botany, Institute of Biology, University of Białystok, Białystok, Poland

Rodzaj Rhizocarpon Ramod ex DC. należy do rodziny Rhizocarpaceae; liczący około 200 gatunków, występujących na całym świecie, szczególnie na terenach alpejskich i polarnych. Porosty z tego rodzaju rosną na skałach i są długowieczne. Stosowane są do datowania wieku moren, w metodzie zwanej lichenometrią. W kolekcji zielnikowej Zakładu Botaniki i Mikologii UMCS (LBL) znajduje się wiele rzadkich i interesujących gatunków tego rodzaju. Są to: Rhizocarpon chioneum, R. copelandii, R. eupetraeoides, R. eupetraeum, R. furfurosum, R. hochstetteri, R. intermediellum, R. jemtlandicum, R. postumum, R. pusillum, R, reneri, R. richardii, R. ridescens, R. rittokense, R. sublucidum, R. superficiale. Gatunki o plechach szarych i brązowych, z jasnymi i murkowatymi askosporami to Rhizocarpon furfurosum, R. postumum, z ciemnymi i murkowatymi zarodnikami - R. eupetraeum, R. renneri, z dwukomórkowymi zarodnikami - R. chioneum, R. copelandii, R. hochstetteri, R. jemtlandicum, R. richardii, R. rittokense. Żółte plechy i 2-komórkowe zarodniki posiadają R. eupetraeoides, R. pusillum, R. superficiale, a zarodniki murkowate - R. intermediellum, R. ridescens, R. saanaënse. Taksony te znane są z Ameryki Północnej, kontynentalnej Europy, Azji i Afryki. W pracy omówiono ich morfologię, anatomię, ekologię i rozmieszczenie. Ważnymi cechami diagnostycznymi przy wyróżnianiu poszczególnych gatunków są: morfologia plechy, liczba zarodników w workach, ich wielkość oraz liczba komórek budujących zarodniki, zabarwienie epihymenium i excipulum oraz substancje porostowe.

Rhizocarpon Ramod ex DC. is a large genus of c. 200 species included in the family Rhizocarpaceae. It is widely distributed in all parts of the world but particularly in alpine and polar regions. Species of the genus grow on rock and are long-living. They have been widely used in studies on moraine-dating, in a procedure known as lichenometry. In the herbarium collection of the Botany and Mycology Department of UMCS (LBL) there are housed rare and interesting species of the genus Rhizocarpon. There are: Rhizocarpon chioneum, R. copelandii, R. eupetraeoides, R. eupetraeum, R. furfurosum, R. hochstetteri, R. intermediellum, R. jemtlandicum, R. postumum, R. pusillum, R, renneri, R. richardii, R. ridescens, R. rittokense, R. sublucidum, R. superficiale. The non-yellow species of the genus Rhizocarpon with hyaline and muriform ascospores are represented in the collection by Rhizocarpon furfurosum, R. postumum, the species with dark and muriform ascospores by R. eupetraeum, R. renneri and with 2-celled ascospores - R. chioneum, R. copelandii, R. hochstetteri, R. jemtlandicum, R. richardii, R. rittokense. The yellow species of the genus Rhizocarpon with 2-celled ascospores are R. eupetraeoides, R. pusillum, R. superficiale and the species with muriform ascospores are R. intermediellum, R. ridescens and R. saanaënse. These taxa are known from North America and continental Europe, Asia and Africa. Their morphology, anatomy, ecology and distribution are briefly discussed in the present paper. The most important characters for separating the treated species are pruinosity of thallus, number of ascospores in asci, ascospores size and number of cells per ascospore, insoluble lichen pigments of the epihymenium and proper exciple and lichen substances.

lichens, Rhizocarpon, rare species, new records, Carpathians, Poland, LBL herbarium

10.2478/v10067-008-0006-1

Joanna Leśniewska ¹, Izabela Kuczyńska ², Jan Bystrek ³

---

¹ Department of Botany, Institute of Biology, University of Białystok, Białystok, Poland
² Primary School No 15, Białystok, Poland
³ Department of Botany and Mycology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

W pracy opisano prostą metodę wykonywania preparatów parafinowych z suchych i nieutrwalonych porostów. Omówiono niektóre sposoby barwienia skrawków i oceniono trwałość użytych barwników. Pokazano po raz pierwszy, że skrawki porostów z preparatów trwałych można uwodnić i przywrócić im strukturę właściwą świeżemu materiałowi.

The paper describes a simple method of making paraffin slides from dry and unfixed lichen specimens, several methods of their staining and assessment of color stability of used dyes. It was demonstrated for the first time that lichen sections from permanent slides can be hydrated and their structure characteristic of fresh material can be restored.

microtechnique paraffin, microscopic slides, fruticulous lichens: Evernia prunastri, Ramalina fastigiata, Sulcaria sulcata, Usnea florida, U. subfloridana

10.2478/v10067-008-0007-0

Wojciech Czarniawski, Rafał Gosik

---

Department of Zoology, Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Pierwsze dane o występowaniu Inocelia crassicornis w okolicach Lublina podaje Dziędzielewicz (8), a od roku 1891 na terenie Lubelszczyzny pozyskano około 60 okazów (5 gatunków). Badania prowadzono przez dwa sezony wegetacyjne na 12 stanowiskach, reprezentujących najbardziej charakterystyczne typy zieleni miejskiej Lublina. W efekcie prowadzonych badań pozyskano 62 egzemplarze (5 gatunków) wielbłądek. Spośród zastosowanych metod badawczych: pułapki lepowe, czerpak, parasol entomologiczny, "na upatrzonego", najwyższą skutecznością wyróżniły się pułapki lepowe.

The first records about occurrence of snake-flies near Lublin (Inocelia crassicornis) were published by Dziędzielewicz (8). Since 1891, in the period of more than one century, in all Lublin region, only about 60 individuals, belonging to 5 species were caught. The recent researches were conducted during two seasons on 12 localities, which represented the most typical urban plant communities in Lublin agglomeration. In effect 62 specimens of snake-flies, belonging to 5 species were collected, using such methods as an entomological scoop, entomological umbrella, sticky traps and collecting by "picking out." The best effectiveness was acquired by application of the sticky traps.

Raphidioptera, Phaeostigma notata, Dichrostigma flavipes, Xantostigma xantostigma, Raphidia ophiopsis ophiopsis, Inocelia crassicornis, urban fauna, faunistic records, environmental protection, sticky traps

10.2478/v10067-008-0008-z

Bernard Staniec, Mirosław Zagaja

---

Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

W 2005 r. prowadzono badania nad zgrupowaniami Staphylinidae zasiedlającymi gniazda 13 gatunków mrówek występujących w okolicach Leżajska (Nizina Sandomierska; UTM: EA87). Łącznie odłowiono 671 okazów tych chrząszczy, wśród których wyróżniono 88 gatunków Staphylinidae. Najliczniejszym kusakiem zasiedlającym gniazda badanych gatunków mrówek okazał się Thiasophila angulata. Charakterystyczną cechą zgrupowań kusakowatych jest przeważający udział ilościowy myrmekofili, mimo że pod względem liczby gatunków stanowią one wyraźną mniejszość. Z gniazdami największej liczby gatunków mrówek związane były: Gabrius splendidulus i Sepedophilus marshami. Najlepsze warunki dla związanych z mrówkami kusakowatych stwarzają wilgotne i próchniejące pnie drzew oraz gniazda budowane w kopcach igliwia, gdzie odłowiono odpowiednio najwięcej gatunków i osobników tych chrząszczy. Największe podobieństwo gatunkowe łączy Staphylinidae występujące w gniazdach Formica fusca oraz Myrmica ruginodis. Wskaźnik podobieństwa jakościowego badanych zgrupowań kusakowatych miał ścisły związek z budową i lokalizacją zasiedlanych gniazd mrówek. Nie zależał on od bliskości pokrewieństwa budujących je gatunków mrówek. Sezonowa dynamika liczebności kusakowatych w gniazdach mrówek wykazuje dwa maksima (wiosenne i jesienne). Jej przebieg w dużym stopniu zależy od fluktuacji ilościowej gatunków myrmekofilnych, a także od migracji kusakowatych na zimowiska. Zaobserwowano nieodnotowane dotychczas zależności w relacji gatunek mrówki - gatunek kusaka. Spośród wszystkich stwierdzonych gatunków wyróżniono 13 interesujących po względem faunistycznym, zaś aż 73 po raz pierwszy wykazano z Niziny Sandomierskiej.

In the year 2005 studies on the Staphylinidae assemblages inhabiting ant nests of 13 ant species in the vicinities of Leżajsk (the Sandomierska Lowland; UTM: EA87) were conducted. In total, 671 individuals of rovebeetles were collected, among which 88 Staphylinidae species were identified. The most numerous rove-beetle inhabiting the nests of the studied ant species was Thiasophila angulata. The characteristic feature of rove-beetle assemblages is superior share of myrmecophiles, despite the fact that with respect to the number of species they are in the minority. Gabrius splendidulus and Sepedophilus marshami were associated with the nests of the highest number of ant species. The best conditions for rovebeetles associated with ants are provided by moist and moulding tree trunks and nests in shape of mounds of pine needles where the highest numbers of species as well as specimens of the described beetles were caught relatively. The highest species similarity joins Staphylinidae occurring in the nests of Formica fusca and Myrmica ruginodis. Index of qualitative similarity of the examined rove-beetle assemblages was strictly connected with the structure and localization of inhabited ant nests. The dependence of relationship proximity among ants building the nests was not found. Seasonal dynamic of rove-beetle numbers showed two maxima (spring and autumn). Its course is in large part dependent on quantitative fluctuation of myrmecophilous species as well as migration of rove-beetles to wintering sites. Some relationships between ant and rove-beetles species that have not been unknown so far were observed. Among all of the recorded species 13 ones were distinguished with respect to their faunistics and as many as 73 have been discovered for the first time in the Sandomierska Lowland.

Formicidae, Coleoptera, Staphylinidae, ant nests, faunistics, SE Poland

10.2478/v10067-008-0009-y

Robert Rozwałka

---

Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

W pracy przedstawiono informację o pierwszym stwierdzeniu na terenie Polski, bardzo rzadkiego w Europie, karpackiego gatunku pająka - Pocadicnemis carpatica (Chyzer). Odkryte stanowisko P. carpatica na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych jest najdalej na północ wysuniętym miejscem występowania tego gatunku w obrębie jego areału.

A single female Pocadicnemis carpatica (Chyzer) has been collected in The Stołowe Mountains National Park. This is the first report on this very rare Carpathian spider species in Poland. Present locality is one of the most northern findings of this spider.

Pocadicnemis carpatica, Poland, first record, distribution

10.2478/v10067-008-0010-5

Rafał Gosik, Jacek Łętowski

---

Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

Weryfikacji poddano oznaczenia ryjkowców z grupy Miarus campanulae kolekcji Zakładu Zoologii UMCS. W przebadanym materiale nie stwierdzono obecności okazów samców M. campanulae. Wcześniejsze dane dotyczące tego gatunku odnosiły się w rzeczywistości do M. ajugae lub M. monticola.

The aim of the work was to verify correctness of identification of specimens of genus Miarus Schönherr, 1826 found in the materials collected at the Department of Zoology, UMCS, by differences in shape of aedeagus. Out of specimens published so far as M. campanulae, majority belongs to M. ajugae. Some specimens of M. monticola were mistakenly identified as M. campanulae. In an unpublished collection there was one specimen of M. monticola identified as M. campanulae. Three new localities of M. monticola were recorded in this report.

Coleoptera, weevil, Miarus abnormis, M. ajugae, M. campanulae, M. monticola, verification, revision, distribution, new record, Poland

10.2478/v10067-008-0011-4

Ewa Szczuka ¹, Irena Agnieszka Pidek ²

---

¹ Institute of Biology, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland
² Institute of Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, Poland

10.2478/v10067-008-0012-3

Irena Bielańska-Grajner ¹, Tadeusz Molenda ²

---

¹ Department of Ecology, University of Silesia, Katowice, Poland
² Department of Physical Geography, Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, Sosnowiec Poland

Badano zależność występowania dominujących gatunków wrotków psammonowych od zagęszczenia sinic i glonów występujących w plażach jezior i zbiorników antropogenicznych. Badania prowadzono w 16 jeziorach naturalnych położonych na terenie Pojezierzy: Bytowskiego, Drawskiego i Wielkopolskiego oraz w 11 zbiornikach antropogenicznych położonych na terenie Wyżyny Śląskiej. W jeziorach pojezierzy Bytowskiego i Drawskiego w psammonie dominowały okrzemki i zielenice, natomiast w jeziorach Pojezierza Wielkopolskiego sinice i okrzemki. W zbiornikach sztucznych na terenie Górnego Śląska obserwowano dominację okrzemek i sinic. Zagęszczenie wrotków różniło się statystycznie w poszczególnych strefach psammolitoralu. Stwierdzono statystycznie istotną korelację między zagęszczeniem większości dominujących gatunków wrotków a zagęszczeniem Chlorophyta.

Correlations between densities of dominant species of psammic (i.e. sand-loving) rotifers and densities of cyanobacteria and algae were studied on beaches of 16 natural lakes and 11 artificial water bodies. The lakes are located in the Bytów, Drawsko and Wielkopolska Lakelands (NW Poland), while the artificial water bodies, on the Silesian Upland (SW Poland). The psammon was dominated by diatoms and green algae in lakes of the Bytów and Drawsko Lakelands, and by cyanobacteria and diatoms, in lakes of the Wielkopolska Lakeland. In artificial water bodies in Upper Silesia, diatoms and cyanobacteria were the most abundant. Rotifer densities differed significantly between zones of the psammolittoral. Densities of some rotifer species were significantly correlated with the abundance of chlorophytes.

psammon, Rotifera, algae, Cyanobacteria, psammolittoral

10.2478/v10067-008-0013-2

Edyta Buczyńska

---

Department of Zoology, University of Life Sciences, Lublin, Poland

Badania nad chruścikami (Trichoptera) źródeł Roztocza w południowo-wschodniej Polsce przeprowadzone były w latach 2002-2006. Objęły one 21 stanowisk dwu typów - 6 źródeł dolinnych i 15 źródeł podzboczowych. Podczas badań odłowiono 1927 osobników należących do 39 gatunków. Siedem gatunków stwierdzono po raz pierwszy w źródłach Polski niżowej i wyżowej. W pracy przedstawiono szczegółową analizę fauny chruścików źródeł Roztocza, porównanie fauny zasiedlającej dwa odmienne typy źródeł oraz charakterystykę najcenniejszych przyrodniczo stanowisk ze względu na specyficzny skład gatunkowy i obecność gatunków z Czerwonej listy, a także pojedynczego objętego ochroną gatunkową.

Studies on caddisflies (Trichoptera) of springs of the Roztocze region in south-eastern Poland were conducted in 2002-2006. They covered 21 study sites of two types - 6 valley-springs and 15 valley-side springs. During the studies 1927 specimens representing 39 species were recorded in general. 7 species were new to the fauna of lowland and upland springs in Poland. The paper gives the detailed analysis of caddisfly fauna of the springs in Roztocze, the comparison between the faunas inhabiting two different types of springs, as well as characteristics of the most naturally valuable study sites due to specific species composition, the presence of red-listed and protected species.

caddisflies, Roztocze, valley springs, valley-side springs, Red list

10.2478/v10067-008-0014-1

Bartłomiej Gołdyn, Rafał Bernard

---

Department of General Zoology, Adam Mickiewicz University, Poznań Poland

Artykuł prezentuje wstępne pochodzące z 2008 roku, wyniki badań nad rozmieszczeniem i fenologią dziwogłówki wiosennej (Eubranchipus grubii) w Wielkopolsce. Dziwogłówka wiosenna została stwierdzona w 38 spośród 211 jednorazowo przebadanych zbiorników (18%). Dziesięć spośród tych stanowisk nie było wcześniej znanych. Gatunek ten odnotowano już na początku lutego 2008 roku w pięciu spośród siedmiu zbiorników kontrolowanych w odstępach dwutygodniowych. Jest to jak dotąd najwcześniejsze fenologicznie stwierdzenie dotyczące występowania E. grubii na terenie Polski. W dwóch zbiornikach zaobserwowano wówczas osobniki z wyraźnie zaznaczonymi cechami płciowymi. Zdaje się to wskazywać, że do wyklucia doszło już w grudniu poprzedniego roku. Zarejestrowana maksymalna długość pojawu E. grubii w zbiorniku wynosiła 12 tygodni. Dwie spośród badanych populacji wymarły przed osiągnięciem dojrzałości płciowej osobników, około trzy tygodnie po ich wykluciu.

The paper presents preliminary data on phenology and distribution of Eubranchipus grubii in the Wielkopolska region (W Poland) collected in 2008. In total, 211 water bodies were sampled during a field survey and E. grubii was recorded in 38 out of them (18%). On ten localities the species was recorded for the first time. The occurrence of the species was recorded already at the beginning of February, in five of the seven ponds sampled in two-week intervals. This has been the earliest observation of E. grubii ever recorded in Poland. Individuals from two of the studied populations had already well formed sexual traits, indicating that hatching might have occurred already in December. The maximum occurrence period of the species recorded in studied populations was 12 weeks. Two of the sampled populations became extinct before reaching maturity, ca. 3 weeks after hatching.

large branchiopods, Anostraca, vernal pools, temporary waters

10.2478/v10067-008-0015-0

Ana Halkiewicz

---

Department of Hydrobiology, University of Life Sciences, Lublin, Poland

Analizowano rdzenie osadów z pięciu płytkich jezior poleskich zróżnicowanych pod względem statusu troficznego od mezo- po hypertrofię. Sybfosylne szczątki C. ambigua stwierdzono we wszystkich jeziorach z wyjątkiem hypertroficznego jeziora Syczyńskiego. Wiek analizowanych osadów sięgał od ok. 220 do ponad 400 lat. Najsilniejszy rozwój Corynocera w jeziorach miał miejsce ok. 200 lat temu. Następnie we wszystkich jeziorach doszło do dość gwałtownego spadku liczebności, co było zapowiedzią dalszego stopniowego spadku populacji aż do jej prawdopodobnego całkowitego wyginięcia w jeziorach Kleszczów, Głębokie Uścimowskie i Sumin. Tylko w mezotroficznym jeziorze Rotcze szczątki były obecne aż do stropowej części rdzenia, co może sugerować obecność tego gatunku we współczesnej żyjącej faunie.

Sediment cores were analysed from five shallow Polesie lakes (Eastern Poland) representing trophic status from mezo - to hypertrophy. The subfossil remains of Corynocera ambigua ZETERSTEDT 1837 were found in all the lakes, except for hypertrophic Lake Syczyńskie. The age of the cores was between about 200- 400 years. The most abundant development of Corynocera in the lakes took place around 200 years ago. After a few decades, a sudden drop in the numbers was marked in all the lakes. It was a sign of the further, steady diminishing of the populations, until possible total extinction in the lakes Kleszczów, Głębokie Uścimowskie and Sumin. Only in the mesotrophic Lake Rotcze the remains were present up to the top layers of the sediments. It may suggest that the species is still present in the lake.

subfossil chironomids, Corynocera ambigua, shallow lakes

10.2478/v10067-008-0016-z

Anna Halkiewicz

---

Department of Hydrobiology, University of Life Sciences, Lublin, Poland

Analizowano rdzenie osadów dennych (dług. 40-70 cm) z pieciu płytkich jezior poleskich pod kątem zawartości subfosylnych szczątków Chironomidae. Wśród stwierdzonych taksonów jeden - Labrundinia, okazał się nowy dla Polski, 6 taksonów nowych (Corynocera ambigua, Microchironomus, Propsilocerus, Stempellina, Stenochironomus, Zavreliella) oraz 3 rzadkie (Lauterborniella, Limnophyes, Parakiefferiella) na Polesiu Lubelskim. W pracy podano ekologię i rozmieszczenie taksonów oraz wiek warstw osadów, w których je stwierdzono.

Subfossil material isolated from the surface bottom sediment cores (length: 40-70 cm) collected in five shallow Polesie lakes was analysed for the presence of subfossil chironomids remains. Amongst the recorded chironomid taxa Labrundinia longipalpis Goetghebuer, turned out to be new for Poland, and six taxa are new (Corynocera ambigua Zetterstedt, Microchironomus Kieffer, Propsilocerus Kieffer, Stempellina Thienemann and Basse, Stenochironomus Kieffer, Zavreliella Kieffer) or rare (Lauterborniella agrayloides Kieffer, Limnophyes Eaton, Parakiefferiella Thienemann) for Lublin Polesie. The paper presents ecology and distribution of the taxa, as well as the age of the sediment layers in which they were found.

Chironomidae, paleolimnology new records, Lublin Polesie, Poland

10.2478/v10067-008-0017-y

Beata Jakubik

---

Institute of Biology, University of Podlasie, Siedlce, Poland

W rzekach: Długiej, Miedzance oraz Małej Bystrzy stwierdzono 15 gatunków ślimaków z rodzin: Neritidae, Viviparidae, Valvatidae, Bithyniidae, Physidae, Lymnaeidae, Planorbidae oraz 7 gatunków małży z rodziny Unionidae i Sphaeriidae. Gatunkami stwierdzanymi we wszystkich rzekach były: Viviparus viviparus, Bithynia tentaculata, Radix auricularia, Radix labiata, Lymnaea stagnalis. Tylko w jednej rzece występowały: Viviparus contectus, Physa fontinalis, Planorbis carinatus, Planorbarius corneus, Unio pictorum, Unio crassus. Największą liczbę gatunków stwierdzono w Miedzance - 17, mniejszą w Długiej - 14 i Małej Bystrzycy - 13. Zagęszczenie mięczaków wynosiło od 1 do 78 osobn./m2. Malakofauna rzeki Długiej, Miedzanki i Małej Bystrzycy była typowa dla małych, nizinnych rzek.

Analyses carried out in the rivers: Długa, Miedzanka and Mała Bystrzyca showed qualitative and quantitative differentiation of molluscan fauna. Fifteen species of snails from the families: Neritidae, Viviparidae, Valvatidae, Bithyniidae, Physidae, Lymnaeidae, Planorobidae and 7 species of bivalves from the families Unionidae and Sphaeriidae were found in the rivers. Abundant species in all rivers were the snails: Viviparus viviparus, Bithynia tentaculata, Radix auricularia, Radix labiata, Lymnaea stagnalis. The following species were found in only one of the studied rivers: Viviparus contectus, Physa fontinalis, Planorbis carinatus, Planorbarius corneus, Unio pictorum and Unio crassus. The greatest number of species was recorded in the Miedzanka - 17, less in the Długa - 14 and Mała Bystrzyca - 13. Density of molluscs varied between 1 and 78 ind./m2. Malacofauna found in the Długa, Miedzanka and Mała Bystrzyca was typical of small lowland rivers.

molluscs, rivers, Mazovian Lowland, Poland

10.2478/v10067-008-0018-x

Beata Jakubik, Krzysztof Lewandowski

---

Institute of Biology, University of Podlasie, Siedlce, Poland

Badania nad mięczakami Krutyni prowadzone przed dwudziestoma laty dotyczyły głównie małży z rodziny Unionidae oraz Dreissena polymorpha. Wykazały one duże bogactwo Unionidae w części ujściowej rzeki. Stanowisko to objęto szczegółowymi badaniami w latach 2005-2008. Krutynia w tym miejscu ma szerokość 12-20 m i głębokość maksymalną 1 m. Malakofauna składała się z pospolitych gatunków ślimaków i małży, wśród których dominowały w liczebności i biomasie małże z rodziny Unionidae oraz ślimak Viviparus viviparus. W ciągu całego okresu badań stwierdzono obecność pięciu gatunków Unionidae: Unio tumidus, U. pictorum, Anodonta anatina, A. cygnea i Pseudanodonta complanata. Najliczniejszym gatunkiem był U. tumidus, którego zagęszczenie dochodziło do 60 osobników na 1 m2 dna. Stanowił on od 75% do 85% wszystkich Unionidae. Podobne zagęszczenia osiągał V. vivparus. Malakofauna w ujściowym odcinku Krutyni charakteryzowała się dużą stabilnością.

Studies carried out twenty years ago on molluscs of the Krutynia river focussed mainly on bivalves of the family Unionidae and on Dreissena polymorpha. These studies showed the richness of Unionidae in the outlet part of the river. The same site was analysed in details in the years 2005-2008. The Krutynia at its outlet is 12-20 m wide and 1 m deep. Malacofauna was composed of common species of bivalves and snails dominated in numbers and biomasses by bivalves of the family Unionidae and the snail Viviparus viviparus. Five species of Unionidae: Unio tumidus, U. pictorum, Anodonta anatina, A. cygnea and Pseudanodonta complanata were always present during the whole study period. Most numerous was U. tumidus, whose density reached 60 ind. per m2 of the bottom. The species contributed in 75-85% to the total density of all Unionidae. V. vivparus achieved similar densities. Malacofauna in the outlet part of the Krutynia was characterised by a high stability.

river, molluscs, Unionidae, Viviparus viviparus

10.2478/v10067-008-0019-9

Andrzej Kownacki

---

Institute of Nature Conservation PAS, Kraków, Poland

Potoki wysokogórskie płynące powyżej górnej granicy lasu powstają z lodowców, płatów wiecznego śniegu, jezior wysokogórskich lub okresowych drobnych wycieków. Badania prowadzono w potokach Tatr i porównawczo w górach Szwedzkiej Laponii, Alpach i Kaukazie. Rozwijające się w tych potokach zespoły makrobezkręgowców charakteryzują się dominacją larw z rodzaju Diamesa (Chironomidae, Diptera), głównie Diamesa steinboecki, Diamesa gr. latitarsis. Pozostałe grupy fauny nie występują, np. jętki (Ephemeroptera), lub są reprezentowane przez pojedyncze osobniki chruścików (Trichoptera), widelnic (Plecoptera). Bioróżnorodność jest tu bardzo mała, 2-10 taksonów, zagęszczenie niskie, nieprzekraczające 1500 osobników/m2. W dolnych odcinkach tych potoków zoocenozy się różnicują w zależności od warunków hydrologicznych. W potokach płynących poniżej jezior wysokogórskich dominują Simuliidae (Diptera). Często na pewnej wysokości (w Tatrach przy górnej granicy lasu) do potoku dopływają źródła i począwszy od tego momentu, zmienia się struktura, skład i liczebność zespołu. Dominują tu jętki z rodzaju Baetis i Rhithrogena oraz Orthocladiinae (Chironomidae). Należy jednak nadmienić, że również powyżej górnej granicy, na dużych wysokościach (do 3000 m n.p.m.), spotyka się potoki biorące początek ze źródeł. Ich fauna różni się zarówno od omawianych potoków wysokogórskich, jak i źródliskowych. Nadal dominują larwy Diamesa gr. latitarsis, ale spotyka się również bardzo liczne larwy Orthocladiine z rodzajów Orthocladius (Euorthocladius), Tvetenia oraz widelnice i chruściki, brak natomiast jętek. Znacznie wyższa jest tu bioróżnorodność (15-30 taksonów) i zagęszczenie (powyżej 2500 osobników/m2). Odmienność zespołów makrobezkręgowców w potokach wysokogórskich spowodowała wydzielenie ich z klasycznego strefowego podziału wód płynących crenon→rhithron→potamon i stworzenie nowego zespołu kryon.

High mountain streams, flowing above the upper forest line, arise from the meltwater of glaciers, permanent snow fields and high mountain lake-outlet streams and temporary springs Larvae of Diamesa (Chironomidae, Diptera), mainly Diamesa steinboecki group, Diamesa latitarsi group dominate among macroinvertebrates developing in these streams. Other fauna groups, like Ephemeroptera do not occur or are represented by single individuals of Trichoptera and Plecoptera. Biodiversity is here very small, 2-10 taxons, density very low, below 1500 individuals/m2. In lower parts of these streams macroinvertebrate communities differentiate depending on hydrological conditions. In high mountain lake-outlet streams Simuliidae (Diptera) dominates. Inflow strong springs to high mountain stream (in the Tatra Mts. at the upper forest boundary) changing the composition, structure, and abundance of community and mayflies Baetis and Rhithrogena, and Orthocladiinae (Chironomidae) dominate. It should be mentioned, however, that streams flowing out of springs are sometimes met also at high altitude up to 3000 m a.s.l. Their fauna differs from that of high mountain streams. Larvae of Diamesa latitarsis group dominate here as well, but there are also numerous larvae of Orthocladiinae and some Trichoptera and Plecoptera but Ephemeroptera do not occur. Biodiversity is here much higher (15-30 taxons) and density above 2500 individuals/m2. Dissimilarity of macroinvertebrates in high mountain streams led to their separation from classical zone system of running waters crenon→rhithron→potamon and to formation of new zone kryon.

high mountain, stream, kryon, zonation, macroinvertebrate, communities

10.2478/v10067-008-0020-3

Joanna Sender

---

Department of Landscape Ecology and Nature Protection, University of Life Sciences, Lublin, Poland

Rzeki to śródlądowe zbiorniki wodne, pełniące istotną rolę w retencji i transporcie wody. Właściwości wód rzecznych zmieniają się w czasie i przestrzeni. Osobliwą cechą jest to, że przepływ materii i energii dokonuje się w jednym kierunku, wraz z biegiem rzeki. Zmieniają się także takie cechy, jak: spadek podłużny rzeki, słabnie ruch turbulentny, zmniejsza się ilość wleczonego materiału. W związku z oferowanymi warunkami w poszczególnych odcinkach biegu rzeki toposekwencja makrofitów jest specyficzna. Z reguły w ostatniej strefie rzeki panują najdogodniejsze warunki do rozwoju roślinności wodnej i wodno-bagiennej. Badaniami objęto jedną z najciekawszych rzek Roztocza Środkowego - rzekę Szum. Badania właściwości fizyczno-chemicznych wody oraz struktury jakościowej i ilościowej makrofitów prowadzono metodami typowymi dla badań hydrobiologicznych. Wyniki badań wskazują na wyraźne zróżnicowanie warunków siedliskowych i florystycznych wzdłuż biegu rzeki. Wyrazem tego była specyficzna toposekwencja roślinności wodnej. Największe zróżnicowanie zbiorowisk roślinności wodnej występowało w miejscach będących pod największym wpływem oddziaływań człowieka, czego odzwierciedleniem była także najwyższa wartość wskaźnika synantropizacji dla tych stanowisk. Jest to rzeka, w której panują dobre warunki do rozwoju roślinności lądowo-wodnej, natomiast ubogi jest skład roślin typowo wodnych, które nie znajdują tu dogodnych warunków do rozwoju.

PDF (1.9 MB) Authors Joanna Sender1 1Department of Landscape Ecology and Nature Protection, University of Life Sciences, Lublin, Poland Abstract in English | in Polish Rivers play a very important role in the retention and transportation of water. The properties of river waters change in time and space. The unique feature occurring in rivers is matter and energy flow in one direction together with a river course. Such features as: river gradient, turbulent motion die down and the quantity of dragged material decreases. Because habitat conditions in each part of a river are different, the distribution (toposequence) of macrophytes is unique. In the last zone of the river habitat conditions are the most favorable to macrophytes development. The investigation were carried out in one of the most interesting rivers in Central Roztocze - the river Szum. The floristic analysis and basic physical and chemical parameters were examined with typical methods of hydrobiology. The results of investigations show the clear differentiation of habitat and floristic conditions along the river course. The specific toposequence of water vegetation in each research sites of the river Szum showed the differentiation of habitat conditions too. The highest differentiation of plant communities occurred in places being under the largest influence of the human pressure. It is also reflected in the highest value of the synanthrophic index. The river Szum creates good habitat conditions for the development of riparian vegetation, however water macrophytes were poor, so they did not find here convenient conditions for the development.

macrophytes, river, water plant communities, toposequence

10.2478/v10067-008-0021-2

Elżbieta Sroka

---

Department of Marine Ecology and Environmental Protection, Agricultural Unversity, Szczecin, Poland

Jezioro Miedwie jest największym zbiornikiem słodkowodnym na Pomorzu Zachodnim. Badania jeziora Miedwie prowadzono w 2005 roku na czterech stanowiskach, z których pobierano materiał biologiczny w sezonach: wiosennym, letnim i jesiennym. Następnie określono strukturę taksonomiczną i ilościową makrozoobentosu. Przeprowadzone badania wykazały małą liczebność i zróżnicowanie fauny dennej na wszystkich stanowiskach. W całym sezonie badawczym na stanowiskach 1, 2 i 3 dominowały larwy Diptera, natomiast na stanowisku 4 dominantem były Hydracarina.

Lake Miedwie is the largest freshwaters reservoir in the West Pomerania region. The 2005 study of Lake Miedwie involved benthos sampling at four sites in spring, summer, and autumn. In the biological samples were determined taxonomic structure and abundance of the zoobenthos. The test conducted revealed low numbers and low diversity of benthic fauna at all sites. In the entire season of testing true fly larvae Diptera dominated at sites 1, 2 and 3, while water mites Hydracarina were the dominant at site 4.

Lake Miedwie, macrozoobenthos

10.2478/v10067-008-0022-1

Monika Stolarska ¹, Barbara Wojtasik ²

---

¹ Student Scientific Circle of Hydrobiology and Water Protection, Gdańsk University, Gdynia, Poland
² 2Department of Genetics, Faculty of Biology, Gdańsk University, Gdynia, Poland

Celem badań była ocena wpływu hałdy fosfogipsów, odpadów z produkcji nawozów fosforowych (Gdańskie Zakłady Nawozów Fosoforowych, Wiślinka) na otaczające środowisko wodne, przy czym badanie zostało przeprowadzone na trzech poziomach: wpływ hałdy na podstawowe parametry fizyczno-chemiczne wody, na bioróżnorodność meiobentosu oraz skład gatunkowy Copepoda-Cyclopoida. Przeprowadzone analizy fizyczno-chemiczne wody wskazują na wysokie wartości przewodnictwa elektrolitycznego, zasolenia, TDS, NO3, PO4 w sąsiedztwie hałdy. W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono istotną zależność pomiędzy gęstością zasiedlenia, zróżnicowaniem taksonomicznym meiobentosu a odległością od składowiska fosfogipsów. Analiza Cyclopoida pozwoliła na stwierdzenie występowania 18 gatunków w całym materiale. Najuboższy skład gatunkowy stwierdzono dla stanowisk w rejonie oddziaływania hałdy fosfogipsów.

The aim of research was to evaluate the influence of the phosphogips heap, production waste of fertilizer of Gdańsk Fertilizer Phosphorous Factory (GZNF) in Wiślinka, on the surrounding water environment, while the examination was carried out on three levels: the influence of the heap on basic water physical and chemical parameters, on bio-diversity of meiobenthos, as well as on Copepoda-Cyclopoida species content. Physical and chemical parameters of water samples (conductivity, salinity, TDS, NO3, PO4) have a relatively high value near a heap. As a result of analysis carried out, an essential dependence is confirmed between the density of homing meiobenthos, taxonomic differentiation of meiobenthos and the distance from the dumping ground of phosphogips. Cyclopoida analysis allowed confirming the occurrence of 18 species in the whole material. The poorest species content was stated for the region of the influence of phosphogips heap.

meiobenthos, Copepoda-Cyclopoida, anthropopression, phosphogips, Wiślinka

10.2478/v10067-008-0023-0

Barbara Wojtasik ¹, Justyna Cieszyńska ²

---

¹ Department of Genetics, Faculty of Biology, Gdańsk University, Gdynia, Poland
² 2Student Scientific Circle of Hydrobiology and Water Protection, Gdańsk University, Gdynia, Poland

Pomiędzy Dąbkami a Sromowcami Niżnymi znajdują się obecnie dwa zbiorniki zaporowe: Czorsztyński i Sromowiecki powstałe w latach 90. XX wieku w wyniku budowy elektrowni wodnej w Niedzicy. Celem prezentowanej pracy jest określenie stopnia zróżnicowania meiobentosu zasiedlającego litoral na podstawie analizy wyższych rangą taksonów, a także analiza gatunkowa zgrupowania Copepoda-Cyclopoida. Badania przeprowadzono na podstawie materiałów zebranych w lipcu 2007 roku. W badanym materiale stwierdzono obecność 11 charakterystycznych dla meiobentosu grup systematycznych. Zagęszczenie meiobentosu było najmniejsze na stanowiskach położonych w Zbiorniku Czorsztyńskim w pobliżu zapory, gdzie podłoże stanowiły skały wapienne z dużą ilością osadów mulistych. W badanym materiale oznaczono 12 gatunków Cyclopoida, z których 11 jest nowych dla fauny Pienin.

There are located two reservoir dams: Czorsztyński and Sromowiecki between Dąbki and Sromowce Niżne. They were created in the 90's of the 20th century as a result of construction of a water power station in Niedzica. The purpose of this research was to determine the scale of the diversification of meiobenthos inhabiting littoral. It was based on the analysis of the higher rank taxons as well as on the analysis of the group of Copepoda-Cyclopoida. The research was carried out on the samples collected in July 2007. In the analysed material, there were observed 11 systematic groups characteristic of meiobenthos. The lowest density of meiobenthos was on the stations placed in the Czorsztyński reservoir, near the dam, where the base was formed from limestones and lots of sedimentary mud. In the analysis 12 species of Cyclopoida were recorded, the 11 species that were found are new for the fauna of the Pieniny Mts.

Pieniny, dam reservoirs, meiobenthos, Cyclopoida, new records

10.2478/v10067-008-0024-z

Janusz Żbikowski

---

Department of Hydrobiology, Institute of Ecology and Environmental Protection, Nicolaus Copernicus University, Toruń, Poland

Celem niniejszej pracy jest porównanie makrozoobentosu pozalitoralowego oraz wybranych parametrów abiotycznych wody i osadów dennych dwóch płytkich jezior: "typowego" eutroficznego jeziora Gardzień i polihumusowego, alloiotroficznego jeziora Stęgwica. Jako że oba jeziora są położone bardzo blisko siebie, mają podobną morfometrię i poziom trofii, jest wysoce prawdopodobne, że obserwowane różnice mogą być efektem różnej zawartości substancji humusowych. Stwierdzono, że obecność substancji humusowych nie wpływa w sposób znaczący na skład taksonomiczny i bioróżnorodność fauny dennej. W przeciwieństwie do podobnego składu taksonomicznego zagęszczenie zoobentosu w polihumusowym jeziorze Stęgwica było ponad 10 razy większe niż w jeziorze Gardzień, co było konsekwencją liczniejszego występowania wszystkich grup fauny dennej, a zwłaszcza Oligochaeta i larw Chaoborus. Wyraźny wzrost obfitości fauny dennej w jeziorze polihumusowym może być konsekwencją poprawy warunków pokarmowych w osadach (wzrost kaloryczności, rozwój mikroorganizmów), jak również zmniejszenia negatywnego oddziaływania ewentualnych substancji toksycznych.

The aim of the present paper was to compare offshore macrozoobenthos and selected abiotic parameters of water and bottom sediments of two shallow lakes: Lake Gardzień, a "typical" eutrophic lake, and the polyhumic, alloiotrophic Lake Stęgwica. As both lakes are located very close to each other and have a similar morphometry and trophy level, it is highly probable that the observed differences may be the effect of a different humic substance content. It was found that the presence of humic substances did not significantly affect the taxonomic composition and the biodiversity of the bottom fauna. In contrast to the similar taxonomic composition, the density of zoobenthos in the polyhumic Lake Stęgwica was over 10 times greater than in Lake Gardzień, which was the consequence of the more numerous occurrence of all groups of bottom fauna, particularly Oligochaeta and Chaoborus larvae. A distinct increase in the abundance of bottom fauna in the polyhumic lake may be the consequence of an improvement in the nutritional conditions in the sediments (an increase in the calorific value, development of microorganisms), as well as a decrease in the negative effect of any toxic substances.

macrozoobenthos, abiotic parameters, shallow lakes, humic substances

10.2478/v10067-008-0025-y

Monika Tarkowska-Kukuryk

---

Department of Hydrobiology, University of Life Sciences, Lublin, Poland

W lipcu 2005 roku przeprowadzono badania struktury jakościowej i ilościowej fauny bezkręgowej zasiedlającej ekosystemy rzeczne i strumieniowe południowo-zachodniej części Roztocza. Analizą objęto 10 stanowisk. Stwierdzono wyraźne zróżnicowanie zagęszczenia i struktury dominacji zoobentosu pomiędzy poszczególnymi stanowiskami, a liczba taksonów na większości stanowisk była niewielka i wahała się od 1 do 6. Zagęszczenia fauny dennej wahały się od 264 osobn. m-2 do 3564 osobn. m-2. Wśród zoobentosu wyraźnie dominowały Amphipoda i larwy Chironomidae. Zależnie od stanowiska udział równonogów wahał się od 20% do 100%, larwy ochotkowatych zaś stanowiły od 25% do 100% ogólnej liczebności zoobentosu.

Zoobenthos communities of rivers and streams of south-west Roztocze were studied in July 2005. Analysis included 10 sites. Densities and domination structure of studied zoocenosis differed significantly between studied sites, while the number of taxa was rather low and ranged from 1 to 6. The mean densities of zoobenthos ranged from 264 up to 5016 ind. m-2. Zoobenthos communities was dominated by Amphipoda and Chironomidae larvae, the share of amphipods ranged from 20% to 100%, while the larvae of midges amounted from 25% up to 100% of total abundance, dependently on the studied site.

zoobenthos, rivers, streams, Roztocze

10.2478/v10067-008-0026-x

Rafał Gosik

---

Department of Zoology, Institute of Biology, Maria Curie-Sklodowska University Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Praca prezentuje wyniki badań faunistycznych i ekologicznych nad ryjkowcowatymi (Curculionoidea), prowadzonymi w latach 1999-2003 na lewobrzeżnym odcinku doliny Bugu (dług. 209 km), pomiędzy miej scowościami Gołębie i Włodawa. W efekcie prowadzonych prac zebrano łącznie 16793 okazy, należące do 425 gatunków Curculionoidea (uwzględniając dane literaturowe - 480 gatunków), co stanowi ok. 46% krajowej fauny omawianych chrząszczy. Blisko 40 z odłowionych gatunków można uznać za rzadko spotykane w Polsce. Dziewięć gatunków było po raz pierwszy notowanych z obszaru Wyżyny Lubelskiej, a 25 z obszaru Podlasia. Odnotowano 14 gatunków uwzględnionych na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, Pozwala to uznać dolinę Bugu za obszar unikatowy w skali kraju pod względem bioróżnorodności. Wyniki analizy zoogeograficznej zebranego materiału wskazują na istnienie powiązań pomiędzy szerokością zasięgu geograficznego danego gatunku a jego wybiórczością siedliskową. Elementy o wąskim zasięgu geograficznym charakteryzowały się również większą selektywnością w doborze biotopu. Zebrany materiał przeanalizowano także pod kątem preferencji siedliskowych w celu ustalenia powiązań pomiędzy poszczególnymi gatunkami a badanymi siedliskami. Zebrane informacje nie potwierdzają słuszności dotychczas stosowanych klasyfikacji ekologicznych niektórych gatunków. Analizie poddano skład gatunkowy ryjkowcowatych muraw psammofilnych zbliżonych do nich pod względem warunków abiotycznych muraw nalessowych. Stwierdzono istnienie odrębnych zespołów gatunków Curculionoidea zasiedlających omawiane środowiska. Dokonano również analizy porównawczej zgrupowań ryjkowcowatych muraw kserotermicznych doliny Bugu oraz innych stanowisk położonych we wschodniej części Polski. Zanotowano różnice w składzie gatunkowym omawianych biotopów w porównaniu z badaniami z lat ubiegłych. Sugeruje to potrzebę podjęcia czynnej ochrony badanych stanowisk. Wykazano, że Bug nadal odgrywa aktywną rolę w migracji ryjkowcowatych, w istotny sposób kształtując faunę obszarów przyległych do doliny.

The work presents the results of faunistic and ecological studies on weevils (Curculionoidea) of the middle part of the Bug River Valley. Between April 1999 and November 2003, altogether 16,793 specimens representing 425 species (480 species taking into account literature records) of weevils were collected. The examined material comprised 46% of all species found in the Polish weevil fauna. Almost 40 of the collected species are regarded as scarcity. Nine weevil species new for the fauna of the Lublin Upland were detected. Twenty-five weevil species were reported from the region of Podlasie for the first time. A total of 14 species collected during the study are included in The Red List of Threatened Species in Poland. The zoogeographical analysis of the collected material indicates that there is a connection between latitude of geographic range of distribution of the particular weevil species and its habitat selectivity. The relationships between weevil species and different habitats were analysed. The results did not confirm hitherto used ecological classification of some of weevil species. There was a difference in weevil species composition inhabiting xerothermophilous grasslands localized near Gródek comparing with the previous studies of that area conducted in the 60s. The study confirmed outstanding natural values of the Bug River Valley serving as a migration tract not only in the past, but also at present.

faunistic, ecology, Bug River Valley, weevils, Curculionoidea

Edyta Buczyńska ¹, Paweł Buczyński ²

---

¹ Department of Zoology, University of Agriculture, Akademicka 13, 20-033 Lublin, Poland; eserafinek@wp.pl
² Department of Zoology, Maria Curie-Sklodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland; pbuczyns@biotop.umcs.lublin.pl

W roku 2003 badano zgrupowania wybranych owadów wodnych (ważek, chrząszczy, chruścików) w dwóch jeziorach otoczonych torfowiskiem przejściowym oraz w kanale i rowach leżących na zmeliorowanym torfowisku niskim. Analizowano wpływ melioracji i degradacji torfowiska na entomofaunę, jej obecny stan oraz rolę „Krowiego Bagna" jako ostoi gatunków specjalnej troski. Stwierdzono 37 gatunków ważek, 75 chrząszczy, 21 chruścików. Odnotowano 12 gatunków specjalnej troski i 8 wskaźnikowych. Fauna jezior była typowa dla jezior polihumuso-wych, jednak widoczne były zmiany związane z osuszeniem i wczesną fazą eutrofizacji, zwłaszcza w zgrupowaniach chruścików. Rowy melioracyjne okazały się ostoją gatunków związanych z zanikłymi na terenie badań mokradłami turzycowymi. Głęboki i bogaty w roślinność kanał był głównym siedliskiem jeziornych gatunków chruścików. Taki obraz fauny jest skutkiem zaniku części wód naturalnych, odkształcenia innych i powstania wód antropogenicznych. „Krowie Bagno" wciąż jest ostoją szeregu cennych gatunków i zgrupowań, typowych dla wód dystroficznych. Jednak są one zagrożone, częściowo w zaniku. Mają temu zapobiec przeprowadzone po roku 2003 działania renaturalizacyjne (wycinanie drzew, podnoszenie poziomu wód gruntowych). Planowana za kilka lat, kolejna inwentaryzacja entomofauny wodnej odpowie na pytanie, na ile te działania poprawią stosunki ekologiczne terenu badań.

In 2003 the assemblages of selected aquatic insects (dragonflies, beetles, caddisflies) were studied within two lakes surrounded by a transitional peat bog, and a canal and ditches situated in the meliorated fen. The influence of melioration and peat bog degradation on entomofauna, its present status and the role of "Krowie Bagno" as a refugium of special care species were analysed. Thirty-seven dragonfly species, 75 beetle species, 21 caddisfly species were found. 12 special care and 8 indicatory species were recorded. The fauna of lakes was typical of polyhumic ones, however, the changes associated with drying out and early stage of eutrophization were clearly seen in case of caddisfly assemblages. Melioration ditches turned out to be a refuge for the species connected with completely vanished at the study area sedge bogs. Deep and rich in vegetation canal was the main habitat for lacustrine caddisfly species. Such fauna is the result of natural water recession, transformation of the remaining ones as well as creating anthropogenic waters. "Krowie Bagno" is still the refuge of many valuable species and assemblages typical of dystrophic waters. Nevertheless, they are still endangered, some of them are partially on the wane. The aim of the renaturalization activities like tree cutting, raising the level of impoundage conducted after 2003 is to prevent the fauna. In several years, the next planned inventory of entomofauna will discover whether such activities improve ecological relationships of the studied area or not.

Odonata, Coleoptera, Trichoptera, desiccation, restoration, fen, peat bog, lake

Zofia Smardzewska-Gruszczak, Lech Lechowski

---

Department of Zoology, Maria Curie-Skłodowska University Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

Rezerwat Brzeźno wchodzi w skład największego, unikalnego w skali kraju, kompleksu torfowisk węglanowych. W wyniku trzyletnich badań nad fauną pluskwiaków różnoskrzydłych rezerwatu stwierdzono występowanie 98 gatunków. W zespołach Cladietum marisci i Betulo-Salic-etum repentis gatunkami o silnym powiązaniu z tymi siedliskami były higrofile Agramma ruficorne, Monosynamma bohemani, Rhopalus maculatus. W faunie śródbagiennych muraw kserotermicznych do grupy dominantów z wysokim wskaźnikiem frekwencji zaliczono Coptosoma scutellatum i Adelphocoris seticornis. Prezentowane wyniki wykazały zbieżność z danymi uzyskanymi dla fauny innych torfowisk w okolicach Chełma (Zawadówka i Bagno Serebryskie).

The Brzeźno nature reserve is part of a unique complex of calcareous peatbogs, one of the largest in Poland. In the course of three-year investigations of the true-bug fauna of the reserve 98 species have been found. In the complexes of Cladietum marisci and Betulo-Salicetum repentis the species strongly associated with these habitats were hygrophilous Agramma ruficorne, Monosynamma bohemani, and Rhopalus maculatus. In the fauna of midmarsh xerothermic grasses, the group of dominants with a high frequency coefficien t included Coptosoma scutellatum and Adelphocoris seticornis. The presented results converge with data obtained for the fauna of other peat bogs in the area near Chełm (Zawadówka and Serebryskie Swamp).

Heteroptera, numerical force, frequency

Magdalena Pogorzelec ¹, Jarosław Nowosielski ²

---

¹ Department of General Ecology, University of Agriculture, Akademicka 15, 20-950 Lublin, Poland
² National Centre for Plant Genetic Resources, Plant Breeding and Acclimatization Institute, Radzików, 05-870 Błonie, Poland

W Polsce wierzba lapońska (Salix lapponum L.) jest reliktem glacjalnym, gatunkiem objętym całkowitą ochroną prawną, a w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin wykazanym jako gatunek zagrożony. Celem badań było określenie genetycznego zróżnicowania międzypopulacyjnego Salix lapponum w stanowiskach na Polesiu Lubelskim i w terenie porównawczym (Karkonosze), jak również wykazanie związku między dystansem genetycznym a dystansem między tymi populacjami w przestrzeni. Materiał do analiz genetycznych został pobrany w lipcu 2003 r. w postaci mixów populacyjnych zawierających materiał roślinny w postaci liści kilku osobników, z każdej z pięciu populacji S. lapponum na Polesiu Lubelskim oraz jednej funkcjonującej w Karkonoskim Parku Narodowym. Analizy genetyczne zostały przeprowadzone metodą AFLP ze względu na jej dużą rozdzielczość i wiarygodność, ale również na mało inwazyjny charakter przyżyciowego pobierania prób materiału roślinnego do analiz. Wyniki badań międzypopulacyjnego zróżnicowania genetycznego S. lapponum na Polesiu Lubelskim wskazały na dystans genetyczny dzielący populacje badanego gatunku, który nie zawsze wiąże się z ich wzajemną odległością w przestrzeni. Populacja ze stanowiska porównawczego (Karkonosze) wyraźnie różni się pod względem genetycznym od większości populacji z Polesia Lubelskiego.

In Poland the downy willow (Salix lapponum L.) is a glacial relic, subject to strict legal protection. It is shown as an endangered species in The Polish Red Book of Plants. The aim of our research was to determine the among-populations genetic diversity of Salix lapponum in the stations in the Polesie Lubelskie Region and in the comparative area the Karkonosze Mountains, as well as to study the relations between the genetic distance and the distance between these populations in space. The material for genetic analysis was sampled in July 2003 as population mixes containing plant materials in the form of leaves from several specimens from five isolated Salix lapponum populations in the Polesie Lubelskie Region and one population functioning in The Karkonosze National Park. The genetic analyses were carried out using AFLP technology because of its high resolution and credibility and also a small amount of plant material needed for study. The researches on Salix lapponum among-populations genetic diversity in Polesie Lubelskie indicated that a genetic distance between populations of the studied species generally does not correspond to the distance between them in space. The downy willow population in the Karkonosze Mountains comparative area clearly differs in genetic terms from the majority of the Polesie Lubelskie populations.

Salix lapponum, among-population genetic diversity, AFLP

Tomasz Lenard

---

Department of Botany and Hydrobiology, The John Paul II Catholic University of Lublin Norwida 4, 20-061 Lublin, Poland

Badania nad sezonową i wieloletnią zmiennością fitoplanktonu przeprowadzono w mezotroficznym jeziorze Rogoźno na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Zmiany sezonowe badano w cyklu rocznym w 2003 roku. Badano strukturę ilościową (chlorofil-a, liczebność) i jakościową (gatunki i grupy dominujące) fitoplanktonu oraz czynniki fizyko-chemiczne jak: pi I, przewodnictwo elektrolityczne, nasycenie wody tlenem, przezroczystość wody (SD) oraz stężenie azotu i fosforu całkowitego. Wieloletnią zmienność fitoplanktonu prześledzono uwzględniając wyżej wymienione czynniki mierzone w sezonie letnim na przestrzeni ostatnich 12 lat (1992-2003). Większość badanych czynników (koncentracja chlorofilu-a, SD, stężenie azotu i fosforu całkowitego) potwierdzało mezotroficzny charakter badanego zbiornika. Pozostałe czynniki jak natlenienie wód hypolimnionu (częsta anoksja), skład jakościowy fitoplanktonu (dominacja gatunków należących do nitkowatych cyanobakterii) wykazują ewolucję tego zbiornika w kierunku eutrofii. Również schemat sezonowej sukcesji fitoplanktonu odpowiada jeziorom eutroficznym w odniesieniu do modelu PEG (Plankton Ecology Group).

The studies of seasonal and long term variability of phytoplankton were done in mesotrophic Rogoźno Lake of Łęczna-Włodawa Lakeland. Seasonal changes were studied in one year period in the year 2003. There was investigated the quantitative (chlorophyll-a, abundance) and qualitative structure (dominant species and domination of taxa) of phytoplankton and physico-chemical variables like pi I, conductivity, oxygenation of water column, water transparency (SD), and concentration of total nitrogen and phosphorus. Long-term variability of phytoplankton was examined taking into account the above-mentioned factors measured in the summer season in the 12-year period (1992-2003). The majority of the studied factors (chloro-phyll-a concentration, SD, total nitrogen and phosphorus concentrations) confirms a mesotrophic character of this water body. The other factors like oxygenation of hypolimnion (many times anoxia was observed) and qualitative structure (domination of species that belong to filamentous cyanobacteria) demonstrated the evolution of this lake in the direction of eutrophy. The schema of that seasonal succession of phytoplankton also corresponds to eutrophic lakes pattern with reference to the PEG model (Plankton Ecology Group).

PEG model, mesotrophie lake, subdomination, domination species, eyanobacteria, abundance of phytoplankton

Michał Solis, Radosław Mencfel

---

Department of Botany and Hydrobiology, The John Paul II Catholic University, Norwida 4, 20-061 Lublin, Poland

Badania fitoplanktonu w jeziorze Długie wykonano w sezonie wegetacyjnym (kwiecień-li-stopad) 2004 r. Próby wody pobierano co miesiąc w czterech stanowiskach z różnymi zespołami roślin (S - Scirpetum lacustris, T - Typhetum latifoliae, M - Myriophylletum spicati and N - Nu-phareto-Nymphaeetum albae). Analizy fitoplanktonu obejmowały pomiary świeżej biomasy i stężenia chlorofilu-a oraz ustalenie struktury dominacji. Dodatkowo mierzono fizyczno-chemiczne czynniki (pH, przewodność elektrolityczna, zasadowość, TP, TN, DIN i A254). W fito-planktonie dominowały głównie gatunki bruzdnic i cyjanobakterii. Największe zróżnicowanie w ilości i różnorodności fitoplanktonu występowało między środkową częścią jeziora porośniętą roślinnością zanurzoną (M) i stanowiskami szuwarowymi (S, T). Duże zróżnicowanie wśród parametrów fizyczno-chemicznych stwierdzono w przypadku stężenia nutrientów (wyższa zawartość fosforu w środkowej części jeziora). Wykorzystana CC A wykazała, że dominacja form wiciow-cowych wiosną związana była z A254, a gatunków cyjanobakterii latem z zawartością TP i PO4.

Studies on phytoplankton distribution were carried out in lake Długie during vegetation season (April-November) of 2000. Water was sampled monthly in four sites with different plant communities (S - Scirpetum lacustris, T - Typhetum latifoliae, M - Myriophylletum spicati and N - Nuphareto-Nymphaeetum albae). The analysis of phytoplankton comprised fresh biomass, chlorophyll-a concentration and domination structure. Additionally, there were measured physical and chemical factors (temperature, pi 1, conductivity, alkalinity, TP, TN, DIN and A254). Phytoplankton was dominated mainly by dinophyte and cyanobacteria species. The largest differences of phytoplankton abundance and their diversity were between the middle part of lake growing by submerged vegetation (M) and sites with rushes vegetation (S, T). Large differentiation of physical-chemical parameters between sites was observed only for nutrients concentration (higher phosphorus content in the middle part of the lake). Used CCA indicated that domination of flagellate species in spring was correlated with A254 and cyanobacteria species in summer with TP and PO4.

Lucjan Armata

---

Department of Botany and Mycology, Institute of Biology Maria Curie-Sklodowska University, Akademicka 19, 20-033 Lublin, Poland

W pracy zamieszczono wykaz stanowisk 71 rzadkich gatunków mchów stwierdzonych po raz pierwszy w obrębie Bieszczadów Zachodnich i poszczególnych regionów Pogórza Karpackiego. Do najcenniej szych składników muskoflory badanego terenu należą naskalne mchy Amphidium mougeotii, Orthogrimmia donniana, Sciuro-hypnum flotowianum i Seligeria donniana, gatunek potokowy Fissidens crassipes oraz epifityczne mchy Zygodon dentatus i Zygodon rupestris. Godne uwagi są również stanowiska Amblystegium radicale, Brachydontium trichodes i Neckera besseri, gatunków zagrożonych w Europie. Dodatkowo, wyróżniono mchy zagrożone na obszarze Polski oraz w obrębie polskiej części Karpat.

A list of 71 rare mosses collected in the Bieszczady Zachodnie Range and the Carpathian Foothills, is presented. All of the species are new to the investigated regions. Among the taxa the most interesting seem to be saxicolous mosses, namely Amphidium mougeotii, Orthogrimmia donniana, Sciuro-hypnum flotowianum and Seligeria donniana as well as torrenticolous species Fissidens crassipes and epiphyte mosses Zygodon dentatus and Zygodon rupestris. Also, of great importance from bryogeographical standpoint are taxa which are placed in category R in The Red Data Book of European Bryophytes. These are: Amblystegium radicale, Brachydontium trichodes and Neckera besseri. In addition, species threatened in Poland and Polish part of the Carpathians are indicated.

rare and/or endangered mosses, distribution, ecology, Bieszczady Zachodnie Range, Carpathian Foothills, SE Poland