Robert Mielhorski

---

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

Artykuł jest próbą opisania odrębnego cyklu Leo Lipskiego, jakim są egotyki. Autor podejmuje się ustalenia zasad wewnętrznej organizacji tekstu (grupy utworów o tym samym tytule) – konceptualizacji. Ukazuje również konteksty niezbędne do jego interpretacji (emigracyjne wygnanie, aspekt pokoleniowy, koneksje filozoficzne i literackie). Cały proces ma prowadzić do ustalenia światopoglądowo-filozoficznej wymowy cyklu, jego miejsca w dorobku pisarza, walorów artystycznych, wpisania w szersze procesy nowoczesności dwudziestowiecznej (np. tendencję „literatury integralnej”). W tym celu wyodrębnia się zasadnicze problemy poszczególnych utworów, ukazuje wzajemne relacje między nimi oraz inne prawidłowości powodujące, że ten zbiór dwudziestu poezjo- próz stanowi zjawisko jednolite, intencjonalnie zaprojektowane. Jakkolwiek egotyki traktuje się tu jako całość otwartą kompozycyjnie, gotową do rozbudowy własnej architektoniczno-problemowej. W artykule podkreślone zostaje specyficzne napięcie pomiędzy dwoma procesami – tendencją do rozpraszania materii literackiej i jej równoległej konstrukcji. Uwypuklone zostaje również autobiograficzne (szyfr tekstualizacji) oraz intertekstualne (źródła inspiracji) podłoże utworu.

The author analyses egotyki, a poetical-prose cycle by Polish writer Leo Lipski. He determined relations between each text, described the context of this cycle and pointed out, that the writer made those pieces as a whole structure. Finally, he revealed Lipski’s fascination with modernity both in philosophy and in literature.

Poetic cycle, expatriation, cryptobiographism, egotism, alienation, Leo Lipski, modernity, Modernism

Cykl poetycki, wygnanie, kryptobiografizm, egotyzm, alienacja, Leo Lipski, modernizm, nowoczesność

Joanna Matyskieła

---

Uniwersytet Gdański

Osobiste, a także literackie relacje między Czesławem Miłoszem a Jarosławem Iwaszkiewiczem trwały niemalże przez pół wieku. Pierwsza faza ich kontaktów obejmuje lata 1928–1929, gdy pisarze się jeszcze nie znali. Miłosz zetknął się wówczas z twórczością Iwaszkiewicza i zachwycił się zarówno jego wierszami, jak i prozą poetycką. Podziw dla Dionizji, Kasyd, Legend i Demeter, Ucieczki do Bagdadu czy Zenobii Palmury przetrwał próbę czasu: Miłosz na zawsze pozostał wierny swemu wyborowi. Wpłynęło na to wiele czynników: aspekt „warsztatowy” Iwaszkiewiczowskich dzieł, łączenie przez pisarza modernizmu europejskiego w jego wschodniej i zachodniej odmianie, tematyka jego utworów, wreszcie też właściwa mu fascynacja Wschodem. O szczególnej pozycji Iwaszkiewicza w panteonie poetów międzywojnia zdaniem autora Trzech zim zadecydowała jednakże przede wszystkim widoczna w jego twórczości „ciągłość tradycji polskiego wiersza”, której rolę podkreślił w tekście Nad książką, czyli cudze chwalicie – recenzji Iwaszkiewiczowskich Wierszy wybranych.

Private and literary relations between Czesław Miłosz and Jarosław Iwaszkiewicz lasted for almost fifty years. The period between 1928 and 1929 is actually the first phase of their connections. During these years Miłosz encountered Iwaszkiewicz’s early works, which delighted him (poems as well as prose) with their atmosphere (based on the peculiar language, subject matter, fascination for the East) and verse structure. What is more, Iwaszkiewicz was the only Polish writer who was able to match the eastern and the western type of the Modernism together. In Miłosz’s opinion in the early Iwaszkiewicz’s works the tradition of Polish poetry remained alive. For all these reasons he always believed, that his choice was right.

Miłosz, Iwaszkiewicz, Modern Polish poetry, Modernism

Miłosz, Iwaszkiewicz, poezja nowoczesna, modernizm

KATARZYNA WITKIEWICZ

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Jacek Dehnel należy do grona najbardziej popularnych pisarzy młodego pokolenia. Jego medialny wizerunek opiera się na czterech aspektach: indywidualnym stylu, zainteresowaniach, twórczości poetyckiej, prozatorskiej i felietonistycznej oraz kwestii homoseksualizmu. Prozatorski przyczynek do autokreacji pisarza to przede wszystkim materiał powieści Lala. Wizerunek jest tu postmodernistycznym wariantem konwencji autorytetu moralnego i intelektualnego, dopasowanym do realiów przestrzeni rynkowej. Dotyczy szczególnie dwóch kwestii – roli pisarza oraz roli wnuka, spadkobiercy tradycji rodu, który otrzymał gruntowne wykształcenie, nienaganne maniery i imponujące drzewo genealogiczne. Wizerunek kreowany w mediach, zwłaszcza w przestrzeni internetowej, skupia się na zewnętrznych oznakach stylu Dehnela. Publikowane materiały audiowizualne przekazują odbiorcom portret współczesnego dandysa, wzmacniany tekstami o szlacheckim pochodzeniu, talentach i erudycji. Wizerunek Dehnela jest tematem wielu dyskusji, co poświadcza siłę oddziaływania mechanizmów autokreacyjnych, stosowanych przez pisarza konsekwentnie, od początku zaistnienia w przestrzeni medialnej. Dehnel należy do pokolenia pisarzy celebrytów, którzy wobec sprzężenia twórcy z rynkiem muszą troszczyć się o swoją popularność. Strategia Dehnela opiera się na tym, że zajmuje on kontrpozycję wobec popkulturowego świata celebrytów, ale należąc do niego, wykorzystuje sprawdzone mechanizmy marketingowe. Wykorzystuje dwa modele autobiograficzne – literacki i medialny, stale poszukuje optymalnego wizerunku, negocjuje tożsamość poddawaną pod ocenę publiczności.

Jacek Dehnel is one of the most popular Polish writers of a younger generation. His media image is based on the following four aspects: his individual style, his interests, being a poet, prose writer and columnist and the issue of homosexuality.
The material of the novel “Lala” is primarily a prosaic contribution to the author’s autocreation. Image is treated here as a postmodernist variant of the convention of a moral and intellectual authority, tailored to the realities of the market space, it mainly concerns two issues: the role of a writer and the role of a grandson – the heir of the tradition of the family, who has received a thorough education, refined manners and an impressive family tree.
The image created in the media, especially in the Internet space, focuses on the external signs of Dehnel’s style. The published audiovisual materials provide the audience with a portrait of a modern dandy, reinforced by texts of noble origin, talent and erudition. Dehnel’s image is the subject of much debate, which confirms the impact of autocreation mechanisms used by the writer consistently since the beginning of his existence in the media space. Dehnel belongs to a generation of writerscelebrities who (because of the fact that now the writer is connected with the market) must take care of their popularity. Dehnel’s strategy focuses on presenting himself in opposition to the pop culture world of celebrities, but while belonging to it, he takes advantage of proven marketing mechanisms.

Jacek Dehnel, contemporary Polish fiction, autobiography, self-aggrandizement

Jacek Dehnel, współczesna proza polska, autobiografia, autokreacja

Mariola Milusz

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Szkic omawia twórczość Agnieszki Osieckiej z perspektywy analizy wartości. Centralne miejsce zajmuje pojęcie życia konceptualizowanego na różne sposoby. Autorka charakteryzuje sposoby wartościowania życia przez Osiecką zarówno w tekstach piosenek, jak również w konkretnych wierszach z tomików poetyckich.

The study is an analysis of Agnieszka Osiecka’s works, both lyrics and poems. The author investigates how life as a concept is defined in specific texts. The sketch discusses the work of Agnes from the perspective of value analysis. In the center there is the concept of life conceptualized in different ways. The author characterizes the ways of valuing life through Osiecka both in the lyrics, as well as in specific lines of poetry books.

Agnieszka Osiecka, song, stylistic analysis, lyrical text

Agnieszka Osiecka, piosenka, analiza stylistyczna, tekst artystyczny

OLGA ZINUROVA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

W tym artykule podjęto próbę wyjaśnienia, dlaczego niektóre zapożyczenia od dawna uważane w polszczyźnie za rusycyzmy tak naprawdę są genetycznymi orientalizmami. Orientalizmy te dostały się do języka polskiego drogą złożoną, zmieniając się nieco w wyniku kilku adaptacji słowiańskich. Mimo to wciąż brzmią obco, egzotycznie, tym samym dodatkowo zdradzając swoje niesłowiańskie pochodzenie. Cechuje je mocne osadzenie w realiach kulturowych.

This article tries to give us a piece of further explanation why some borrowings, which have long been considered in the Polish language for Russianisms are actually Orientalisms. These borrowings are deeply set in the culture of Orient and still sound exotic in Polish.

Orientalism, linguistic borrowing, Russicism, medium, papakha, marphosemantism

orientalizm, zapożyczenie, rusycyzm, medium, morfosemantyzm, papacha

MARTA WÓJCICKA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Celem artykułu jest próba ukazania fragmentu światopoglądu gatunku tekstu określanego w literaturze przedmiotu jako legenda miejska. Autorka dąży do zrekonstruowania elementu obrazu człowieka wyłaniającego się z tekstów legend miejskich, których hipertematem są różne przyjemności. Artykuł składa się z dwóch zasadnicznych części – przeglądu słownikowych definicji przyjemności oraz katalogu przyjemności, które – w oparciu o typologię wartości J. Puzyniny – Autorka dzieli na pięć grup: witalne (odpoczynek), poznawcze (hobby), pomocnicze (zakupy i gromadzenie dóbr), odczucia fizjologiczne (pożywienie i seks) oraz odczucia psychiczne (zakłady, imprezy i używki).

The aim of the article is to present a fragment of the outlook present in the genre called urban legend. The author tries to reconstruct an element of human image constructed by urban legends which focus on the theme of various pleasures. The article comprises two distinct parts: a review of dictionary definitions of pleasures and a catalogue of pleasures which, on the basis of J. Puzynina’s typology of values, are divided into five groups: vital (rest), cognitive (hobby), auxiliary (shopping and accumulating wealth), physiological (food and sex) and psychological (bets, parties, drugs and alcohol). In the conclusion, the author compares the outlook presented in urban legends with those inherent in other examples of traditional folk prose.

urban legends, traditional folk prose, typology of pleasures

legenda miejska, prozatorskie gatunki folkloru, typologia przyjemności

TERESA SKUBALANKA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

W rozprawie Autorka omawia kilka znaczących opracowań stylistycznych, których autorzy zajmują się teorią stylu językowego. W rzędzie tych prac znajduje się Poetyka teoretyczna M. R. Mayenowej, wywierająca znaczny wpływ na poglądy innych badaczy polskich, szczególnie J. Bartmińskiego. Według niektórych założeń tej doktryny styl jest eksponentem wartości społecznych, a analiza stylistyczna winna obejmować także elementy treściowe dzieła. Zwolennikami takiej integrującej metody okazali się także S. Gajda i B. Witosz. Rozprawa przedstawiona przez Autorkę nawiązuje do pewnych koncepcji estetycznych, wyróżniających w dziele jego treść oraz formę i na tym tle usiłuje wyznaczyć miejsce języka w strukturze utworu.

The author refers to a few stylistic elaborations, which are focused on the theory of language style. She discusses key element of Polish linguistic works investigating style and discourse. She analyses Theoretical poetics by M. R. Mayenowa and other works made by her continuators. The author gives her own definition of literature style and propounds a different stylistic method.

language, integral stylistics, literature’s structure

język, struktura dzieła, stylistyka integrująca

Adam Drozdek

---

Duquesne University

Mikołaj Nowikow, XVIII-wieczny wydawca i pisarz rosyjski, rozpoczął swą działalność wydawniczą w Petersburgu serią krótkotrwałych pism satyrycznych. W pismach tych Nowikow dał wyraz swym silnym uczuciom religijnym, które często powiązane były z patriotyzmem. Owa patriotyczna religijność nie dawała mu poczucia spełnienia, zwrócił się zatem w stronę masonerii, która w jego odczuciu była odpowiedzią na poszukiwania religijne – w takim jednakże stopniu, do jakiego zgodna była z zasadami chrześcijańskimi.
Niniejszy artykuł argumentuje, iż w swych esejach i listach Nowikow utrzymywał, że religia jest ważną częścią życia, a nawet jego fundamentem. W szczególności edukacja serca i myśli powinna wspierać się na zasadach chrześcijańskich.
Chociaż masoneria była ważnym elementem w życiu Nowikowa, pozostał on do końca chrześcijaninem głęboko wierzącym w prawdziwość zasad i rytuałów Kościoła prawosławnego, ponieważ uważał, że masoństwo powinno prowadzić w kierunku chrześcijaństwa.

Nikolai Novikov, an eighteenth-century Russian publisher and writer, started his publishing career in St. Petersburg with a series of short-lived satirical journals. In these journals, he expressed strong religious feelings that were frequently mixed with patriotism. He found such patriotic religiosity unfulfilling and turned to the masons who he thought had answers. He found masonry important to the extent to which it agreed with Christian tenets. His faith deepened as the result of his prolonged illness which marked his spiritual rebirth.
The article argues that in his essays and letters Novikov maintained that religion was a very important part of life, in fact, life’s foundation. In particular, education of the mind and the heart should be founded on Christianity religion.
Masonry was very important in Novikov’s life, but because he believed that masonry should lead in the direction of Christianity, he remained Christian deeply committed to the dogmas and rites of the Orthodox church.

Novikov, masonry, Orthodoxy

Novikov, masoneria, ortodoksja

Gabriella Fekete

---

Université Lumière

Zmysły są narządami percepcji, które pozwalają ciału rozumieć świat zewnętrzny. Wielu antropologów i filozofów twierdziło, że istnieją hierarchie zmysłów w zależności od kultury. Dla przykładu, zmysł węchu jest zaniedbany w zachodnich społeczeństwach. Jest to potwierdzone brakiem słownictwa i innych form językowych odnoszących się do węchu.
Niniejsze studium próbuje wykryć potencjalne wzory syntaktyczne i semantyczne w idiomach języka francuskiego oraz węgierskiego dotyczących węchu. Schematy takie istnieją, choć struktury języków nie są do siebie podobne.

Senses are the organs of perception which allow our body to contribute to the understanding of the external world. Many anthropologists and philosophers have already suggested that there are hierarchies between the senses in many different cultures. For example, the importance of the olfactory sense is often neglected in western societies. This issue can be confirmed by the lack of lexicon and linguistic forms related to the verbal representation of the olfaction.
This study aims to detect the potential existence of productive syntactic and semantic patterns within the idiomatic olfactory expressions used in French and Hungarian. Our results indicate that there are syntactic and semantic patterns in the two languages under study. The semantic patterns entirely coincide, and the syntactic combinations, although the structure of both languages does not resemble each other, can be considered as equivalents.

olfaction, idiomatic expressions, semantic and syntactic patterns, French, Hungarian

węch, idiomy, wzorce syntaktyczne i semantyczne, francuski, węgierski

Marta Zofia Bukała

---

Uniwersytet Szczeciński

Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza baśni Andronice Marii Komornickiej. Główną oś interpretacyjną wyznacza opozycja pomiędzy rozpowszechnioną w literaturze XIX wieku kreacją femme fatale a szeroko pojętą problematyką przekroczenia (transgresji). Ważny kontekst interpretacyjny stanowi silnie zaakcentowana w utworze świadomość gnostycka oraz uwikłanie w tradycje męskiego i kobiecego pisarstwa.

The subject of this article is an analysis of a fairy tale Andronice by Maria Komornicka. The main axis of interpretation is determined by the opposition between widespread in the nineteenthcentury literature femme fatale motif and the broadly defined problem of excess (transgression). Relevant interpretive context is strongly emphasized gnostic awareness in the tale, and entanglement between male and female styles of writing.

Maria Komornicka, Andronice, femme fatale, gnosis, transgression

Maria Komornicka, Andronice, femme fatale, gnoza, transgresja

BARBARA BONIECKA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Dla świeżo zebranego słownictwa, stanowiącego korpus analityczny dla badań autorki, kontekstem i tłem porównawczym jest słownictwo zarejestrowane przez Stefana Szumana w 1955 roku. Chodzi jej o to, by pokazać, które jednostki leksykalne w języku dzieci są nowe, a które w pewnym stopniu archaiczne, jakich przybywa najwięcej i z jakiego obszaru. Autorka badania ogranicza do czynnego słownictwa przedszkolaków, a bezpośrednim przedmiotem zainteresowania czyni rzeczowniki konkretne.

For freshly harvested vocabulary, which is an analytical body for my research, comparative context and background is the vocabulary recorded by Stephen Schuman in 1955. I mean to show which lexical units in a language of the children are new and which, to some extent, archaic, which comes most, and from what area. The study shall be limited to the active vocabulary of preschoolers, and the direct object of interest I make concrete nouns.

dictionary of the child, active vocabulary, nouns, archaisms, regional words, slang and colloquialisms, diminutive, hypocoristic form, augmentative, neosemantisms, fields of expression

słownik dziecka, słownictwo czynne, rzeczowniki, archaizmy, wyrazy regionalne, gwarowe i potoczne, deminutywny, hipocoristica, augmentatywy, neosemantyzmy, pola wyrazowe

1. Brzuszek K., Słownictwo dzieci dawniej a dziś na przykładzie rzeczowników [praca magisterska napisana pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Barbary Bonieckiej w Zakładzie Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego], Lublin 2012.
2. Cygal-Krupa Z., Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym, Kraków 1986.
3. Dornseiff F., Der deutsche Wortschatz nach Sachgruppen, Berlin 1970.
4. Hallig R., von Wartburg W., Begrieffsystem als Grundlage fűr die Lexikographie, Berlin 1963.
5. Markowski A., Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Wrocław 1992.
6. Miodunka W., Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Wrocław 1980.
7. Morkovkin V., Opyt ideografičeskogo opisania leksiki, Moskwa 1977. Trier J., Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes, Heidelberg 1931.
8. Szuman S., O rozwoju języka i myślenia dziecka, Warszawa 1955.

PRZEMYSŁAW KALISZUK

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Autor analizuje esej Donata Kirscha Elaborat – debiuty lat siedemdziesiątych. Ten niezbyt szeroko znany pisarz lat siedemdziesiątych XX wieku opisuje nurt występujący pod nazwą „młoda proza”. Swój dyskurs opiera na charakterystycznej dla modernizmu strategii różnicowania, czerpie inspiracje z awangardowych koncepcji literatury. Odwołuje się także do leksyki Michela Foucaulta. Twierdzi, że nowoczesność uniemożliwia posługiwanie się językiem, lecz zarazem rekompensuje ten stan za pomocą literatury.

The author analyses Donat Kirsch’s essay Elaborat – debiuty lat siedemdziesiątych. This Polish, non well-known writer of the 1970s describes the literature of that period, especially the trend known as “the young prose” and tries to explain how it emerged, developed and disappeared. His discourse is built on opposition “live-dead”, characteristic for Polish Modernism, what is more, it combines avant-garde concepts of literature and Foucault’s terms such as language and discourse, which is quite unique. Kirsch says that modernity obscures language and makes it almost non-useable, so the novel, in particular the experimental novel, should deal with that fact. Such demand is utopian but necessary, otherwise literature could not cope with reality and human alienation becomes deeper and almost unbearable. Essayist points out that “the young prose” had not succeeded, but he predicted this failure. This diagnose is awkward, but its source is in Kirsch’s discourse: he is convinced that he proposes different non-modern / post-modern literature, but it is quite the opposite, therefore all the limitations and paradoxes of modern literature still stand.

Modernism, Polish fiction, Henryk Bereza, Donat Kirsch, avant-garde

nowoczesność, polska proza, Henryk Bereza, Donat Kirsch, awangarda

EWELINA STANIOS

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Strój w kulturze pełni wiele istotnych funkcji komunikacyjnych, m.in. pozwala na manifestowanie i wizualizację władzy. Problem ten autorka omawia na przykładzie dwudziestowiecznych tekstów literackich dotyczących Bizancjum (Krzyżowcy i Puszkarz Orbano Z. Kossak, Srebrne orły T. Parnickiego, Bizantyjska noc S. Siereckiego). Najważniejsze elementy cesarskiego stroju: okrągła korona, sandały, purpura i klejnoty stanowiły nie tylko symbole nieograniczonej władzy basileusa i bogactwa państwa, ale również podnosiły w oczach innych jego autorytet i prestiż, były narzędziem mitologizacji władzy. Wreszcie, odzienie basileusa było nieodłącznym elementem „teatru władzy”, elementem widowiska rozgrywanego na dworze bizantyjskim, którego celem było podtrzymywanie iluzji znaczenia i potęgi Cesarstwa Wschodniego.

The apparel functions in culture in many ways. One of the most popular functions is the manifestation of power. The author analyses this problem discussing the texts concerning the Byzantine Empire written in the 20th century such as (Krzyżowcy i Puszkarz Orbano of Z. Kossak, Srebrne orły of T. Parnicki, Bizantyjska noc of S. Sierecki). The main elements of the apparel of the Emperor such as a round crown, sandals, purple colour and jewels were not only the symbols of the unlimited power of the basileus but also increased his authority and were a tool of creating a myth of power. Finally, the apparel of the basileus took part in making the “theater of power” and was the element of the spectacle which aimed at sustaining the illusion about the role and power of the Byzantine Empire.

apparel, power, spectacle, theatre of power, Byzantine Empire, symbols of power, basileus

strój, władza, widowisko, teatr władzy, Bizancjum, symbole władzy, basileus

LITERATURA PODMIOTOWA

1. Kossak Z., Krzyżowcy, t. 1–4, Bielsko-Biała 1988.
2. Kossak Z., Puszkarz Orbano, Warszawa 1971.
3. Parnicki T., Srebrne orły, Warszawa 1975.
4. Sierecki S., Bizantyjska noc, Warszawa 1982.

LITERATURA PRZEDMIOTOWA

1. Althoff G., Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu, tłum. A. Gadzała, Warszawa 2011.
2. Auzépy M. -R., Kryzys w państwie, [w:] Bizancjum ok. 500-1024, red. J. Shepard, przeł. K. Pachniak, J. S. Partyka, R. Piotrowski, t. 1, Warszawa 2012.
3. Bartes R., System mody, tłum. M. Falski, Kraków 2005.
4. Bokszańska G., Ubiór w teatrze życia codziennego, Łódź 2004.
5. Boucher F., Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, uzupełnił Y. Deslandes, Warszawa 2004.
6. Ciesielska A., Geneza i funkcje purpury w ceremoniale dworskim w okresie średniowiecza, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku. Materiały seminarium mediewistycznego, red. J. Wiesiołowski i J. Kowalski, Poznań 2001.
7. E. z Cezarei, Życie Konstantyna, wstęp, tłum. i przypisy T. Wnętrzak, Kraków 2007.
8. Duvignaud J., Ceremonia społeczna i ceremonia teatralna, [w:] Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. A Chałupnik, W. Dudzik, M. Kanabrodzki, i in., wstęp i red. L. Kolankieiwcz, Warszawa 2005.
9. Dziechcińska H., Strój, czyli ciało ubrane, [w:] Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. A. Chałupnik, W. Dudzik, M. Kanabrodzki i in., wstęp i red. L. Kolankieiwcz, Warszawa 2005.
10. Filipowicz S., Mit i spektakl władzy, Warszawa 1988.
11. Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław 1968.
12. Herrin J., Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium, tłum. N. Radomski, Poznań 2009.
13. Kertzer D. I., Rytuał, polityka, władza, tłum. Z. Simbierowicz, Warszawa 2010.
14. Louth A., Justynian I Wielki i jego dziedzictwo (500-600), [w:] Bizancjum ok. 500-1024, red. J. Shepard, przeł. K. Pachniak, J. S. Partyka, R. Piotrowski, t. 1, Warszawa 2012.
15. Marczewska-Rytko M., Rytuał polityczny: próba charakterystyki, [w:] Rytuał. Przeszłość i teraźniejszość, red. M. Filipiak i M. Rajewski, Lublin 2006.
16. Parandowski J., Z dziejów Konstantynopola, [w:] idem, Trzy znaki zodiaku, Wrocław 1972.
17. Parnicki T., Szkice literackie, Warszawa 1978.
18. Rotter L., Ubranie czy kostium – strój jako forma manifestacji władzy, [w:] Doświadczenie władzy, red. J. Marecki i L. Rotter, Kraków 2012.
19. Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983.
20. Toussaint-Samat M., Historia stroju, tłum. K. Szeżyńska-Maćkowiak, Warszawa 2002.

DARIUSZ PIECHOTA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Tematem niniejszego artykułu są futurologiczne wizje Warszawy przedstawione w opowiadaniu Widziadła Bolesława Prusa oraz w powieści W XX wieku Włodzimierza Zagórskiego. Prus jako twórca utopii futurospektywnych ukazuje Warszawę jako „gród fantastyczny”; to nowoczesne miasto ekologiczne, w którym panuje harmonia między człowiekiem a naturą. Odmienny wizerunek stolicy Polski przedstawia Zagórski w powieści W XX wieku. Warszawa w roku 1993 przypomina futurystyczne miasto, w którym kluczową rolę odgrywają nowoczesne wynalazki techniczne. Wizja Zagórskiego budzi niepokój, ponieważ zawiera ona znamiona systemu totalitarnego (m.in. w postaci organizacji kontrolujących myśli oraz działania mieszczan).

This article analyses futurological visions of Warsaw presented in Widziadła, a short story written by Bołeslaw Prus, and in W XX wieku, a novel written by Włodzimierz Zagórski. Prus as a creator of a futuristic utopia presents Warsaw as a “fantastic town”; it is a modern ecological city in which human and nature live in harmony. Different vision of the capital of Poland presents Zagórski in the novel W XX wieku. Warsaw in the year 1993 recalls a futuristic city where the most important role play modern technological inventions. Zagórski’s vision concerns the readers because it contains elements typical for totalitarian system (for example, some organisations that control townspeople’s thoughts and deeds).

Bolesław Prus, Włodzimierz Zagórski, futurology, realism, modernity

Bolesław Prus, Włodzimierz Zagórski, futurologia, realizm, nowoczesność

ANNA KRZYWICKA-USTRZYCKA

---

Uniwersytet Opolski

Głównym celem artykułu jest wskazanie funkcji, jakie pełnią w powieści historycznej formу poezji ludowej, jakimi są przysłowia, sentencje i pieśni. Wymienione w pracy związki frazeologiczne (często porównane z innymi językami) kształtują nastrój utworu i ożywiają powieść. Przysłowia i sentencje sprawiają, że wypowiedzi bohaterów są bardziej przekonywujące. Obok przysłów i sentencji w pracy opisane zostały pieśni ludowe, które również spełniają ważną rolę charakteryzowania postaci, określania ich nastrojów oraz pragnień.

The main aim of this paper is to identify the functions of proverbs, adages and songs found in the forms of folk poetry incorporated into a historical novel. The phraseological units under scrutiny (frequently compared with data from other languages) shape the mood of a literary work, enliven the novel and contribute to its informal character. The proverbs and adages make the utterances of protagonists more convincing. Along with proverbs and adages, also songs were explored in this paper as they fulfill an important role in the creation of folk character.

phraseology, proverbs, adages, songs

frazeologia, przysłowia, sentencje, pieśni

1. Зубачин Ф., Роман Федорів: Увіходжу в арканове коло, „Молодь України”, 30 червня 1977.
2. Kurkowska H., Skorupka S., Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959.
3. Літературознавчий словник-довідник, ред. Р. Т. Грм’як, Ю. І. Ковалів, В. І. Теремко, Київ 1997.
4. Мацько Л. І., Кадомцева Л. О., Кононенко П. П., Сидоренко О. М., Українська мова, Київ 1995.
5. Müldner-Nieckowski P., Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
6. Пономарів О. Д., Стилістика сучасної української мови, Київ 1992.
7. Словник фразеологізмів української мови, уклад. В. М. Білоноженко, І. С. Гнатюк, В. В. Дят- чук та інші, Київ 2008. У
8. країнська афористика X–XX ст., упор. Р. Коваль, В. Шевчук, М. Михальченко, Київ 2001.
9. Українські народні прислів’я та приказки, ред. В. Бобкова, Й. Багмут, А. Багмут, Київ 1963.
10. Українські пісні. Збірник, упор. В. Флячок, Львів 2005.
11. Федорів Р., Отчий світильник, Львів 1976.
12. Шевченко Л. Ю., Різун В. В., Лисенко Ю. В., Сучасна українська мова, Київ 1996.

HALINA WIŚNIEWSKA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Zamierzamy przedstawić, jak Biernat z Lublina (1465–1529) pisze w bajkach (210) o kobietach. Stwierdzamy, że pisze rzadko (27 haseł) i ocenia je negatywnie. Panna to pochodnia ognista, mężatki krytykuje za złości, gadulstwo, zdrady małżeńskie i miłość do męża tylko do pogrzebu. Po raz pierwszy w polszczyźnie krytykuje miłośnice / kurwy za chciwość finansową i fałszywe, słodkie słowa do młodzieńców, paniców, gamratów. W bajkach ezopowych Biernata mamy więc kontynuację prześmiewczego, złośliwego, krytycznego obrazu niewiasty, co jako stereotyp trwa do dzisiaj.

The author shows how Biernat of Lublin (1465–1529) describes women from the 16th and 17th century. He wrote only 27 times about women, but always negatively. The writer criticised whores for the first time in Polish literature for being greedy and untrue. He created a feminine image which today is an element of stereotype.

Biernat of Lublin, fables, old Polish literature, Renaissance

Biernat z Lublina, bajki, literatura staropolska, renesans

EWA BIAŁEK

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Niniejsze badania koncentrują się na problematyce połączeń konwencjonalnych. Autorka na licznych przykładach kolokacji rosyjskich i polskich omawia relacje synonimii pomiędzy tymi połączeniami oraz ich jednowyrazowymi odpowiednikami. Najwięcej uwagi poświęcono kolokacjom werbo-nominalnym, które to najczęściej mogą być zastąpione jednym wyrazem, czyli bliskoznacznym czasownikiem. Na tym materiale przedstawiono problem równoważności / tożsamości semantycznej i stylistycznej oraz możliwego pokrewieństwa morfologicznego kombinacji wyrazów oraz jednowyrazowego synonimu. Wskazano też przykłady kolokacji nieposiadających odpowiednika jednowyrazowego w systemie tego samego języka. W pracy zwraca się także uwagę na złożone relacje kolokacji i wyrazu w konfrontacji dwóch systemów językowych oraz z punktu widzenia przekładu. W tym celu przytoczono wyabstrahowane w badaniach leksykograficznych pary kolokacji rosyjskich i ich polskich odpowiedników jednoleksemowych. Poza kolokacjami werbo-nominalnymi omawia się przykłady kolokacji atrybutywnych i adwerbialnych oraz możliwość zastąpienia ich ekwiwalentnym wyrazem.

This paper addresses the issue of conventional collocations. Based on numerous Russian and Polish collocations, the author discusses synonymic relations between the well-established collocations and single-word synonyms known as synthetic that correspond them. Most attention has been paid to verb-noun collocations which can often be replaced by a single word, or a verb. This linguistic material is ideal to deal with semantic and stylistic equivalence / identity and morphological relationship between a combination of words and a single-lexeme synonym as well as collocations of a given language that lack their single-word synonyms. The paper also highlights complex collocation-word relations in terms of translation if two different language systems are contrasted. Thus, the author cites certain pairs of Russian collocations and their Polish singleword synonyms that have been abstracted in the lexicographical studies. Besides verb-nominal collocations, the paper discusses some examples of attributive and adverbial collocations and the possibility of replacing them by a single word.

collocation, word, synonymy, equivalence, synthetic synonym / single-lexeme equivalent

kolokacja, wyraz, synonimia, ekwiwalencja, synonim syntetyczny / odpowiednik jednoleksemowy

Anusiewicz J., Konstrukcje analityczne we współczesnym języku polskim, Wrocław 1978. Apresjan Jurij D., Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, Wrocław 1980. Baker M., In other words. A coursebook on translation, London and New York 1922. Białek E., Kolokacja w przekładzie. Słownik rosyjsko-polski. Коллокация в переводе. Русско- польский словарь, Lublin 2011. Białek E., Kolokacja w przekładzie. Studium rosyjsko-polskie, Lublin 2009. Borisova Je. G., Борисова Е. Г., Коллокации. Что это такое и как их изучать, Москва 1995. Chachulska B., Analiza łączliwości składniowej polskich leksemów robić, czynić, „Polonica” 1998, t. 19, s. 149–159. Chlebda W., Na tropach korpusów. W poszukiwaniu optymalnych zbiorów tekstów, Opole 2013. Jędrzejko E., Predykacja analityczna jako problem frazeologii i frazeografii porównawczej, [w:] Frazeografia słowiańska. Księga pamiątkowa poświęcona prof. dr hab. Halinie A. Lilicz, red. M. Balowski, W. Chlebda, Opole 2001, 185–194. Jędrzejko E., Problemy predykacji peryfrastycznej. Konstrukcje – Znaki – Pojęcia, Katowice 2002. Kokot U., Związki łączliwe. Poglądy polskich, anglo- i niemieckojęzycznych lingwistów. Łączliwość w słownictwie specjalistycznym, Bielsko-Biała 2007. Kozłowska Ch. D., English adverbial collocations, Warszawa 1991. Kozłowska Ch. D., Dzierżanowska H., Selected english collocations, Warszawa 1993. Lewicki A. M., Pajdzińska A., Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2010, 315–333. Mirowicz A., Dulewiczowa I., Grek-Pabisowa I., Maryniakowa I., Большой русско-польский сло- варь, t. 1, Warszawa 1993. Mordvilko A. P., Мордвилко А. П., Очерки по русской фразеологии (именные и глагольные фразеологические обороты), Москва 1964. Narodowy Korpus Języka Polskiego: www.nkjp.pl Polański K., Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999. Religa L., O pojęciu kolokacji słów kilka, [w:] Debiuty Naukowe III. Leksykon – tekst – wyraz, red. M. Łukasik, Warszawa 2009, 65–79. Słownik polskich zwrotów werbo-nominalnych. Zeszyt próbny, red. E. Jędrzejko, Warszawa 1998. Švedova N. Ju., Шведова Н. Ю. (отв. ред.), Толковый словарь русского языка с включением сведений о происхождении слов, Москва 2008. Szober S., Człowiek współczesny w zwierciadle języka, [w:] Wybór pism, Warszawa 1933. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, red. S. Dubisz, Warszawa 2003. Vetulani G., Kolokacje werbo-nominalne jako samodzielne jednostki, Poznań 2012. Vinogradov V. V., Виноградов В. В., Вопросы изучения словосочетаний (на материале русского языка), „Вопросы языкознания” 1954, но. 3, 3–24. Vinogradov V. V., Виноградов В. В., Русский язык (грамматическое учение о слове), Москва 1972. Żmigrodzki P., Właściwości składniowe analitycznych konstrukcji werbo-nominalnych, Katowice 2000.

LARISA Y. AZAROVA, GALINA V. KUCHARCHUK

---

Vinnytsia National Technical University

W niniejszym artykule analizowana jest wydajność przyimkowych składników obcych współczesnej ukraińskiej terminologii naukowej i technicznej. Zostają zdefiniowane i wyróżnione składniki o najwyższej wydajności. Określono konstrukcje wyrazowe złożone z tych składowych. Warunki, w jakich słowa ukraińskie wchodzą w relacje z elementami przyimkowymi obcych języków, pozwoliły zaproponować podział na grupy leksykalno-semantyczne.

The performance of prepositive foreign components in modern Ukrainian scientific and technical terminology are considered in this article; there are defined and singled out the most productive components. There were determined the word formation of compound words with these components. Terms with productive foreign components are classifed into lexical-semantic groups.

prepositive component, compound words, composites, semantics, lexical-semantic groups

składniki przyimkowe, złożone wyrazy, kompozyty, semantyka, grupy leksykalno- semantyczne

1. Bartkov B. I. , The derivatography of Ukrainian language and quantitative dérivateurs of 100 affixes, poluaffiksov, affixoids of scientific style and literary norms, [w:] Poluaffiksatsiya in terminology and literary norm, Vladivostok: Far East Scientific Center of the USSR 1986, p. 8–58.
2. Kade T., The potential of Russian language, 1996, p. 25–26.
3. Kade T., The worl – forming potential, 1993, p. 13.
4. Karpilovska E. A., Trends anhlitsyzmyv assimilation in modern Ukrainian language, [w:] Bulletin of Kyiv National Linguistic University, Series Philology, 2007, T. 10, № 2, C. 78–84.
5. Karpilovska E. A., The impact of innovation on the stability of the language system: system controls balance, [w:] Dynamics and stability lexical and structural word of Slavic languages, Coll. temat. block on XIV Intern. Congress of Slavists (Ohrid, Macedonia), Kiev 2008, C. 3–22.
6. Klimenko N. F., Neolohizuvannya in the Ukrainian language in times of globalization, [w:] Y International Congress of the International Association of Ukrainian Studies, Linguistics, Chernivtsi: Ruta 2003, p. 38–42.
7. Kochan I., Dynamics and codification of terms of international components in modern Ukrainian language, Publishing House LNU Ivan Franko, Lviv 2004, 519 p.
8. Klychova G. V., The resources of terminology potential in the law: Dis. ... candidate philology, sciences: 10.02.20, Krasnodar 1999, 123 p.
9. Klymovych S. M., Structural and semantic types of abroutvoren in Ukrainian language, Dis.… candidate philology sciences: 10.02.01, Herson 2008, 224 p.
10. Kudryavtseva L. O., The modeling of the vocabulary of the language: monograph, K., ІSDOU, 1993, 280 p.
11. Kyslyuk L. P., Features mastering foreign language vocabulary derivative subsystem modern Ukrainian language, [w:] Language and conceptual picture of the world, № 6, Book 1, Kiev 2002, p. 182–186.
12. Mazurik D. V., Innovation processes in the lexicon of modern Ukrainian literary language (90th years of the twentieth century), [w:] Abstract thesis for obtaining sciences degree candidate philology sciences specials: 10.02.01 „Ukrainian language”, Lviv 2002, 19 p.
13. Serbenska A., Innovations in modern Ukrainian language media, [w:] 125 years Shevchenko Scientific Society: Coll. sciences works and materials on the anniversary of the company, Lviv 2001, p. 158–177.
14. Styshov O. A., Ukrainian vocabulary of the late twentieth century (based on language media), 2nd ed., Kiev, Pugach 2005, 388 p. Ukrainian mova: encyclopedіa, Editorial Board. V. M. Rusanіvsky (co-author), O. O. Taranenko (co-author), M. P. Zyablyuk that іn., K.: Ukr. encykl., 2000, 752 p.
15. Uluhanov I., The verbs on – est in Russian, [w:] The unit of word-formation system of the Russian language and its lexical realization, M., 1996.

LARYSA Y. AZAROVA, LUDMILA A. RADOMSKA

---

Vinnytsia National Technical University

W tym artykule są rozpatrywane relacje między składnikami semantycznymi rzeczowników, które stanowią część ukraińskiej terminologii. Na podstawie zależności hiponim – hiperonim i hiperonim – hiponim rzeczowniki klasyfikowane są do grup semantycznych, określona zostaje specyfika takich zestawień oraz hierarchia członów tworzących zestawienia.

In the article the nature of hyper-hyponymic relations is analyzed, their meaning for organizing and systematizing of the terminology vocabulary is found. The features of hyper-hyponymic relations between the components of noun-juxtapositions of Ukrainian terminology are established. The basic terminology of semantic noun-juxtapositions by reference “hyper-hyponymic” is provided.

noun-juxtapositions, hyper-hyponymic relations, hyperonym, hyponym

rzeczownik-zestawienie, hiper-hyponymiczne stosunki, hyperonym, hyponym

1. vAzarova L. Y., Compound words in Ukrainian language: structure, semantics, the “golden” proportions, Vinnytsya 2000.
2. Azarova L. Y., Radomska L. A., The problem of the status of noun-juxtapositions in modern linguistics, [w:] Scientific Bulletin of Kherson State University. Series “Linguistics”, іss. ІX, Kherson 2009, р. 238–242.
3. Busel V. T., Big Glossary of the Ukrainian language, Kiev Irpen 2005.
4. Chorna O. V., Ukrainian terminology of tax field: structure, function, formation, Kiev 2009.
5. Citkina F. A., Terminology and translation (comparative to the basics of terminology), Monograph, Leningrad 1988.
6. Danilenko V. P., About terminological composition, [w:] The Questions of linguistic, № 4, 1973, p. 76–78.
7. Danilenko V. P., Linguistic aspect of terminology standardization, Moscow 1993.
8. Dontsova O. H., Composites attribute to describe the characteristics of people in Ukrainian language, Donetsk 2014.
9. Filyuk L. M., Dynamic processes in the formation of Ukrainian science terminology (derivational aspect), Odesa 2007.
10. Golovin B. N., Kobrin R. Y., Linguistic foundations of the theory of terms, Moscow 1987.
11. Gontar M. O., Ukrainian terminological of journalism: formation, structure, organization and functioning, Kiev 2011.
12. Horodens’ka K. H., The structure of compound nouns in the context of semantic syntax, [w:] Linguistics, № 3, 1988, р. 27–34.
13. Karaulov U. N., Russian language. Encyclopedia, Moscow 1997.
14. Karpilovs’ka Ye. A. , Construction of compound word-units, Kiev 1990.
15. Kasatkin L. L., Russian Language, Moscow 2001.
16. Klymenko N. F., Derivative structure and semantics of compound words in modern Ukrainian language, Kiev 1984.
17. Kochan I. M., Dynamics and codification of terms of international components in modern Ukrainian language, Lviv 2004.
18. Kocherhan M. P., General Linguistics, Kiev 2006.
19. Kochetkova T. I., Compounding as a means of nomination and predication in modern Russian, Moscow 2005.
20. Kottsova E. E., Hyponymic system of the Russian language (based on the verb), Arkhangelsk 2010.
21. Kozak L. V., Ukrainian electrical terminology (derivational aspect), Kiev 2002.
22. Kryzhanivska A. V., Symonenko L. O., The composition and structure of terminological vocabulary of Ukrainian language, Kiev 1984.
23. Ktytarova N. K., Ukrainian steel industry terminology, Dnipropetrovsk 2000. Lepekha T. V., Lexical-semantic and word building and structural features of forensic terminology, Dnipropetrovsk 2000.
24. Lotte D. S., Fundamentals of building of scientific-technical terminology, Moscow 1961.
25. Lotte D. S., Questions of borrowing and ordering foreign-language terms and terminoelements, Moscow 1982.
26. Lubarsky S. B., System organization and creation of modern Ukrainian terminology of agriculture, Kiev 2008.
27. Lyons J., Introduction to theoretical linguistics, Moscow 1978.
28. Maslov U. S., Introduction to Linguistics, Moscow 1987.
29. Myslyva-Bun’ko I. Ya., Compound words in modern Ukrainian language press: structure and stylistic features, Luts’k 2014.
30. Novikov L. A., Antonymy in Russian: Semantic analysis of opposites in the lexicon, Moscow 1973.
31. Novikov L. A., Semantics of Russian Language, Moscow 1982.
32. Ovcharenko V. M., The structure and semantics of scientific and technical terms, Kharkiv 1968.
33. Panko T. I., Kochan I. M., Matsyuk G. P., Ukrainian terminology, Lviv 1994.
34. Pavlova O. I., Hyponymy in musical terminology in English, French, Russian and Ukrainian languages, [w:] Journal of Dnipropetrovsk University. Series “Linguistics”, іss. 15, № 11, vol. 2, Dnipropetrovsk 2009.
35. Reformatsky A. A., Introduction to Linguistic, Moscow 1967.
36. Reformatsky A. A., Term as a member of lexical language system, [w:] Problems of structural linguistics, Moscow 1968, р. 103–126.
37. Shapran D. P., Hypero-hyponymic relations in Ukrainian marketing terminological system, [w:] Linguistic studies, № 16, Donetsk 2008, р. 205–208.
38. Smirnov A. N., Verzylov A. P., Antonov B. A., Metallurgical Dictionary, http://uas.su/glossary/glossary. php.
39. Superanskaya A. V., Common terminology. Problems of the theory, Moscow 1989.
40. Symonenko L. O., Formation of Ukrainian biological terminology, Kiev 1991.
41. Tur О. М., Ukrainian terminology of Land Management and Cadastre, Kiev 2008.
42. Versta I., The microfield of term language policy, [w:] Bulletin of Lviv university. Series Philology, іss. 38, рart I, Lviv 2006, р. 89–94.
43. Vyuster E., International standardization of language in the technic, Leningrad, Moscow 1935.
44. Lysyakova M. V., Hyponymy in Russian language, Moscow 1986.
45. Yartsevoy V. N., Linguistic Encyclopedic Dictionary, Moscow 1990.
46. Zakrenytska L. A., English Christian Theological terminological system: genesis, structure, semantics, Odesa 2011.
47. Zenina A. V., Adaptation Anglicisms in Ukrainian banking terminology, Donetsk 2014.

ANNA GRANAT

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Artykuł ma postać analizy przypadku, przedstawionego w celu udowodnienia, że przekaz medialny nie może być intencjonalnie skuteczny ze względu na zawarty w nim błąd.
Jest to problem o tyle istotny, że w sytuacji natłoku i coraz większej szybkości przepływu informacji, coraz mniej uwagi nadawcy medialni poświęcają poprawności językowej, myśląc, że niewielkie błędy i usterki nie wpłyną znacząco na rozumienie treści. Z pewnością nie, ale warto wziąć pod uwagę, że jeżeli taki tekst ujmie się jako pewną część, element złożonej interakcji nadawcy medialnego z odbiorcą masowym, może dojść do sytuacji, że błąd spowoduje nieskuteczność przekazu w sferze intencjonalnej, ponieważ zakłóci odczytanie intencji nadawcy przez odbiorcę.

The article is in the form of a case study which aims to prove that a mass-media message cannot be intentionally effective due to an error contained in it.
This issue is especially significant in view of the fact that in the welter of information and its accelerating flow, broadcasting organisations are paying less and less attention to linguistic correctness, believing that minor errors and flaws do not significantly affect the understanding of the content. Certainly not, but it is worth noting the fact that if such a text is taken as a certain part or element of the complex interaction between a broadcaster (sender) and mass audience (receiver), a situation can arise in which an error makes the message ineffective in the intentional sphere, as it impedes the receiver’s interpretation of the sender’s intention.

intention, interaction, mass-media, effectiveness, language proficiency, value

błąd, intencja, interakcja, media, skuteczność, sprawność językowa, wartość

Radosław Sztyber

---

Uniwersytet Zielonogórski

Głównym celem artykułu jest przedstawienie rozmaitych zagadnień skoncentrowanych wokół wspomnianego wyżej anonimowego tekstu napisanego w 1620 roku. Poemacik, podzielony na cztery zasadnicze części, poprzedzony rodzajem wprowadzenia i zamknięty rozmową Iwana z Kiwajłą, wydaje się znakomitym małym literackim arcydziełem, chociaż z pewnością niedocenianym. Warto go czytać ze względu na specyficzne i wyróżniające cechy, dające szansę ukazania bohaterów tytułowych, znanych jako rycerzy bez strachu i honoru, w nowym świetle, co znaczy, że autor maluje ich portret, przekształcając ewidentne wady w zalety w barokowym lub sowizdrzalskim stylu. Dlatego też, na przykład, dowody pijaństwa okazują się czynnościami typowymi dla ćwiczeń z poligonu, burdy są traktowane jako koncerty i ich uczestnicy przypominają znakomitych muzyków, stają się też retorami perswadującymi z użyciem argumentu szabli lub nawet lekarzami leczącymi dzięki usunięciu zębów, co jest zbiorem eufemistycznych ekwiwalentów dla ich rzeczywistych postaw. Liczne podobne obłudne obrazy wypełniają cały ten tekst, przedstawiając lisowczyków jako rozmaitych rzemieślników, zamiast ich prawdziwego obrazu. To rymowane dziełko może być określone jako propagandowa satyra inwersyjna. Humor, gry słowne, przysłowia i koncepty tego utworu rysują tych ludzi w szczególny sposób, zawsze pochwalny, ale historyczne uwarunkowania przekonują, że Żywot nie może być uznawany za czysty panegiryk – to jest apologia, jak Przewagi elearów polskich opublikowane w 1623 roku przez Wojciecha Dembołęckiego, który najpewniej był autorem również omawianego Żywota. Tę atrybucję właściwie zapomniano, lecz jej fundament zawdzięczamy rozległym i gruntownym studiom Władysława Magnuszewskiego z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Co prawda utwór przypisywano Józefowi Bartłomiejowi Zimorowicowi ze względu na podpis „B. Zmrcz.” zamieszczony na końcu wstępu, jednak winien on być rozumiany jako allonim Dembołęckiego.

The main idea of this paper is to represent various issues concentrated around the mentioned above anonymous text written in 1620. The poem, divided into four essential parts preceded with a kind of introduction and followed with a dialogue of Iwan and Kiwajło, seems to be an excellent and considerably slight literary masterpiece although is certainly underestimated. It is worth reading because of its specific outstanding features giving a chance of showing the title characters known as knights without fear and honour in new light, that means the author paints their portrait converting evident faults into adventages in baroque or mischievous manner. Therefore, for example, proofs of drunkennes appear as activities typical for a military training ground drillings, rows are treated as concerts and their participants resemble only noble musicians, they also become rhetors persuading with their sword arguments or even physicians curing by extracting teeth that are euphemistic equivalents of true attitudes. Numerous similar hypocritical pictures fill the whole text, presenting Lisowczyks as various craftsmen instead of their real profile. This rhymed work may be called a propaganda inversive satire. Humour, wordplays, proverbs and concepts of this output draw those people in a special way, always laudatory, but historical circumstances convince Life cannot be believed as a pure panegyric – it is an apology like Przewagi elearów polskich (The Ascendancy of Polish Elears) published in Poznań in 1623 by Wojciech Dembołęcki who likely must have been the author of beeing described Life, too. Such an attribution is almost completely forgotten, but this conclusion was established thanks to thorough studies lead by Władysław Magnuszewski in sixties and seventies last century. In fact this original poem has been thought to be created by Józef Bartłomiej Zimorowic because of a short signature “B. Zmrcz.” included in the ending of the text’s preface, nevertheless it should be rather comprehended as an allonym indeed used by Dembołęcki.

JAKUB MICHAŁ PAWŁOWSKI

---

Uniwersytet Szczeciński

Niniejszy artykuł jest próbą odsłonięcia kolejnego obszaru, w którym Juliusz Słowacki może być śmiało traktowany jako mistrz lekcji ciała. Już na etapie powstawania Snu srebrnego Salomei Słowacki z wolna zaczyna ustanawiać wszechobecną w ostatnim okresie swej twórczości zasadę supremacji Ducha nad ciałem. Ciekawe jest jednak to – i tego jako badacze pomijać nie możemy – że temu wszechobecnemu panowaniu Ducha, wbrew nawet deklaracjom samego Słowackiego, nie musi automatycznie towarzyszyć unicestwienie ciała. Wręcz przeciwnie, w omawianym dramacie Słowacki oferuje nam przedziwną koegzystencję Ducha i ciała, której kulminacyjnym momentem i rysem prawdziwie indywidualnym jest moment specyficznego ofiarowania się jednego z bohaterów. W analizowanym fragmencie wypowiedzi bohatera widoczny jest zauważony już przez polskich badaczy fantazmat ściętej głowy, przesuwany jednak przez autora niniejszego tekstu w stronę mrocznej i mistycznej erotyki. Akt ten został nazwany „aktem rozbierania do śmierci”.

This article is an attempt to expose the next area in which Juliusz Słowacki can surely be regarded as a master – lesson of the body. At the stage of working at the The Silver Dream of Salomea, Słowacki slowly begins to establish (ubiquitous in the last period of his work) principle of the supremacy of the Spirit over the Flesh. Interesting is the fact – which cannot be ignored by the scholars – that this ubiquitous reign of the Spirit, even despite the declarations of Słowacki himself, won’t be related automatically with destruction of the Flesh. On the contrary, in this drama Słowacki offers us a peculiar coexistence of Spirit and Flesh, which has its culmination in the specific, distinctive moment of sacrifice one’s of characters. The analyzed fragment of his saying shows (what has been already noted by the Polish scholars) the “phantasm of the cut off head”. Author of this article moves the interpretation further, toward the dark and mystical eroticism. The act has been called “stripping into the death”.

MARIA BERKAN-JABŁOŃSKA

---

Uniwersytet Łódzki

W artykule zwrócono uwagę na kilka sposobów doświadczania sztuki teatralnej przez autorki polskich pamiętników i wspomnień dotyczących I połowy XIX wieku (Rautenstrauchowa, Hoffmanowa, Błędowska, Felińska, Puzynina, Mańkowska, Odrowąż). W pierwszej lekturze potwierdzają się stereotypowe wyobrażenia o teatrze jako przyjemnej rozrywce, która powinna zaspokajać zarówno potrzeby towarzyskie, jak i estetyczne. Przedstawienia miały bawić i wzruszać, wyrywać z monotonii życia i zachwycać. Takie myślenie o teatrze w życiu społecznym dominuje zwłaszcza w wypowiedziach autorek pierwszego pokolenia porozbiorowego. Reprezentantki kolejnych generacji – nawykłe od dzieciństwa do zabaw domowych w teatr – w dorosłym życiu poszukiwały w teatrze idei, wartości i uczuć wyższych, a także mobilizacji do działania, wyznaczonego okolicznościami politycznymi i historycznymi. Część kobiet, czując potrzebę współtworzenia przestrzeni teatralnej w Polsce, próbowała swych sił w roli dramaturgów, mimo dość surowej krytyki ze strony mężczyzn. Utwory takich autorek, jak Deotyma, Gabriela Puzynina, Seweryna Duchińska, Bogusława Mańkowska, były mało udane, ale skutecznie torowały drogę dla przyszłych kobiecych talentów na miarę Gabrieli Zapolskiej.

The article points out several ways to experience theatrical art by Polish female authors in the diaries and memoirs relating to the first half of the nineteenth century (Rautenstrauchowa, Hoffman, Błędowska, Felińska, Puzynina, Mańkowska, Odrowąż). The first reading confirms the stereotypical notions about the theater as a pleasant entertainment, which was to satisfy both social and aesthetic needs. Performances were to give pleasure, move and delight as well as diversify the monotony of everyday life. Such thinking about the theater in the social life is dominated especially in the statements of the first generation authors after the partitions. Representatives of the next generations – accustomed since childhood to play in the amateurish home theaters – in adult life were looking for ideas, values and feelings of higher education. Furthermore, the female audience saw theater as a source of inspiration for action corresponding to the political and national events. Some women, feeling the need to co-create a theater area in Poland, tried their forces in the role of dramaturges, in spite of quite severe criticism from men. Works by such authors as: Deotyma, Gabriela Puzynina, Seweryna Duchińska, Bogusława Mańkowska were not successful, but effectively paved the way for future women’s dramatic talents like Gabriela Zapolska.

IRENA FEDOROWICZ

---

Centrum Polonistyczne, Uniwersytet Wileński

Pierwszym pomnikiem upamiętniającym A. Mickiewicza w Wilnie było popiersie poety odsłonięte w 1899 roku w kościele św. Jana. Wilnianie marzyli również o tym, aby wznieść ku czci Mickiewicza pomnik w miejscu publicznym. Takie próby zostały podjęte w 1905 oraz w 1921 roku. Największe dyskusje w tej sprawie miały miejsce w latach 1925–1927 na łamach dzienników „Słowo” i „Kurier Wileński”. Uczestnicy dyskusji podzielili się na zwolenników i przeciwników projektu pomnika Mickiewicza, którego autorem był S. Szukalski (zwyciężył w konkursie ogłoszonym w 1926 roku). Pod presją opinii publicznej projekt ten nie został zrealizowany, podobnie jak późniejszy autorstwa H. Kuny (1933). Dyskusje wokół projektu pomnika A. Mickiewicza w Wilnie stały się częścią typowej dla kultury polskiej początku XX wieku dyskusji na temat sztuki modernistycznej i stosunku twórców do tradycji romantycznej.

The first monument in honour of A. Mickiewicz in Vilna was a bust unveiled in the church of Saint Johns’ in 1899. However the Vilnius town-dwellers dreamt about erecting the monument in a public place. This topic stimulated lots of emotions, especially in the years 1925–1927. Readers of the daily newspapers “Word” (“Słowo”) and “Courier of Vilna” (“Kurier Wileński”) have divided into supporters and opponents of the project of the monument of A. Mickiewicz the author of which was sculptor S. Szukalski (who was the winner of the competition held in 1926). Under the pressure of public opinion that project had never been materialized. Discussion on the monument to A. Mickiewicz in Vilna became part of a typical to the Polish culture in the thirties of the XX century discussion on the topic of modern art and relation of the creators towards the romanticism tradition.

PIOTR KRUPIŃSKI

---

Uniwersytet Szczeciński

Przedstawiony artykuł stanowi próbę etycznej interpretacji powieści Wojciecha Próchniewicza Lagerland. Utwór ów, choć łączy w sobie elementy antyutopii, fantastyki, a nawet baśni, równocześnie w wyraźny sposób odwołuje się do traumatycznych dwudziestowiecznych doświadczeń – do pamięci o drugiej wojnie światowej, obozach koncentracyjnych, Holocauście. Autor artykułu skupia się właśnie na sposobie, w jaki współczesny polski prozaik fabularnie wykorzystał lagrową tematykę. W interpretacji holocaustowych wątków wpisanych w powieść Próchniewicza pomocne okazało się instrumentarium oferowane przez krytykę etyczną. Wnioski, jakie płyną z tak zaplanowanej analizy, nie są dla pisarza krzepiące: choć starał się on wstrząsnąć współczesnymi sumieniami, napiętnować wszechobecny konsumpcjonizm i erozję wartości, to jednak wykreowany przez niego utwór nie jest w stanie podołać tak ambitnym zadaniom. Paradoksalnie naraża się na zarzut trywializacji Holocaustu.

The article presented below attempts at an ethical interpretation of Wojciech Próchniewicz’s novel Lagerland. Although this work combines elements of anti-utopia, fantasy, or even a fairy tale, it also includes references to the traumatic experiences of the twentieth century – the memory of the II World War, concentration camps and Holocaust. The author of this article focuses on the ways in which the camp theme has been used by Próchniewicz. The ethical critical approach has proved to be effective in the interpretation of the Holocaust motifs in Próchniewicz’s novel. The conclusions from this analysis are not optimistic for the author: even though he tried to shake the contemporary conscience, condemn the omnipresent consumptionism and the erosion of values, his work is not capable of carrying out such an ambitious agenda. Paradoxically, Próchniewicz may be accused of the trivialisation of Holocaust.

NAWOJA MIKOŁAJCZAK-MATYJA

---

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Praca dotyczy uniwersalności funkcjonowania językowego, tj. stopnia jego niezależności od czynników zewnętrznych. Zagadnienie to determinuje rolę badań prowadzonych na osobach z dysfunkcjami narządów zmysłów, w tym na osobach niewidomych. Celem artykułu jest próba precyzyjnego ustalenia stopnia i rodzaju zależności kształtowania się znaczenia wyrazów od możliwości pozyskiwania danych drogą wzrokową, poprzez bardzo szczegółowe porównanie tej części znaczenia wyrazów, która jest werbalizowana w definicjach konstruowanych przez niewidomych i widzących użytkowników języka. 116 osób niewidomych i widzących ze szkół ponadpodstawowych poproszono o pisemne zdefiniowanie znaczenia 20 polskich rzeczowników należących do różnych pól semantycznych i o zróżnicowanej roli wzroku w poznaniu ich denotatów przez osoby widzące. Szczegółowa analiza porównawcza otrzymanych 2 216 odpowiedzi dotyczyła: długości definicji mierzonej liczbą wyodrębnionych jednostek informacji, siły podobieństwa mierzonej liczbą identycznych jednostek informacji oraz rodzaju różnic, czyli informacji podawanych częściej lub wyłącznie przez osoby niewidome lub przez widzące. Przeprowadzone analizy wykazały:
– wyższą „encyklopedyczność” definicji konstruowanych przez respondentów niewidomych, wyjaśnianą m.in. w terminach stopnia łatwości aktywizacji i werbalizacji wiedzy, stanowiącej efekt relatywnie większej roli języka w uzyskiwaniu informacji o świecie przez osoby pozbawione wrażeń wzrokowych,
– bardzo wysoką zbieżność nie tylko treści definicji, ale także sposobu jej wyrażania przez niewidomych i widzących, zbliżającą się do siły zbieżności wykrywanej w dwukrotnym badaniu jednej i tej samej grupy osób,
– szczegółowe różnice treści, które sugerują relatywnie większą rolę zarówno danych percepcyjnych niewzrokowych, jak i informacji otrzymywanych drogą językową w kształtowaniu znaczeń w leksykonie osób niewidomych w porównaniu z leksykonem osób widzących.

The article concerns the universality of language functioning, i.e. the degree of its independence of external factors. Such a problem determines the importance of research in people with sense-organs defects, e.g. blind people. The main objective of the present paper consists in determining the degree and the type of dependence of the word meaning formation on the information obtained by the sense of sight, by means of a very detailed comparison of the part of the meaning which is verbalised in definitions built by sighted and unsighted language users. 116 blind and sighted secondary school students (ages: 13–19 years) were asked to write definitions of 20 Polish nouns belonging to various semantic fields and with the different level of “visuality” (i.e. the different role of sight in getting knowledge about their denotata by a sighted person). The detailed comparative analysis of 2 216 obtained answers concerned: the length of definition as measured by a number of extracted units of information, a strength of similarity as measured by a number of identical units of information, and the type of differences, i.e. information given more often or only by blind or by sighted respondents. The analyses carried out have uncovered:
– a more “encyclopaedic” character of definitions built by blind respondents, which can be interpreted in terms of the easiness of knowledge activation and verbalization as a result of the relatively more importance of language in getting information by unsighted people,
– very strong convergences between definitions constructed by blind and sighted respondents, concerning not only the content of definitions but also forms of its verbalization; the convergences are almost as strong as ones uncovered in repeated research in one and the same group,
– some detailed differences in content of definitions, which suggest a relatively more importance of non-visual perceptive data as well as of data obtained by language, in formation of word meanings in blind people mental lexicons, as compared with lexicons of sighted language users.

MARIOLA MILUSZ

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie niektórych charakterystycznych cech socjolektu, który jest używany przez kierowców. Artykuł pokazuje pewne bardzo ważne i interesujące mechanizmy kreowania różnych słów i wyrażeń, które są stosowane w tej odmianie języka. Celem badań prowadzonych przez autora było wskazanie na najczęściej używane formacje słowne, a także mechanizmy frazeologiczne, które były przydatne w tworzeniu nowych struktur językowych. Artykuł zwraca uwagę na charakterystyczne słownictwo i zjawiska językowe, na przykład na leksemy wyrażające sympatię i antypatię, na typowe sformułowania, skróty, wyrazy związane z postrzeganiem rzeczywistości, słownictwo zawodowe, frazeologię potoczną, jak również na formy zapożyczone z języków obcych. Artykuł pokazuje sposoby i środki werbalne komunikacji interpersonalnej. Wskazuje i opisuje czynniki wpływające na mechanizmy formowania nowych słów i fraz w języku kierowców. Ta odmiana języka nie jest skomplikowana ponieważ zawiera niewiele typowego i oryginalnego słownictwa. Jest specyficznym rodzajem socjolektu, który zawiera w sobie ogólne i powszechne cechy językowe.

The purpose of the article is to present some characteristic features of ,,socjolekt” which are used by drivers. This article shows some very important and interesting mechanisms of creating various words and expressions which are used in this language. The goal of the author’s research was to point the most frequently used word-formation and also phraseological mechanisms, which are useful in the formation of the new linguistic structures. This article pays attention to the characteristic vocabulary and linguistic phenomena, for example: verbs which express likes and dislikes, typical phrases, abbreviations, verbs of perceptions and professional-vocabulary, casual phraseology as well as verbal borrowings forms. This article shows ways and verbal means of the interpersonal communication. It analyses and describes the factors of the drives’ language to the mechanisms of the formation of the new words and phrases. This variety of language is very sophisticated because it contains not many typical and imaginative words. This language is a specific kind of ,,socjolekt” which containing a generality and universality features.

JULIAN SKOREK

---

Uniwersytet Zielonogórski

Niniejsza rozprawa jest syntezą wieloletnich poszukiwań eksperymentalnych autora, który przedmiotem swoich badań uczynił intonację współczesnego języka polskiego. Jest ona badana na odrębnym poziomie języka – poziomie suprematycznym. Praca ma charakter badań rekursywnodyskursywny. Intonacja badana w r e k u r s i e stanowi analizę struktury jednostki intonacyjnej (supremu), gdzie zastosowano zabiegi metodologiczne: segmentacji, dystrybucji oraz substytucji. Metody te pozwoliły wykryć takie segmenty struktury w supremie jak: akcent suprematyczny, akcent wyrazowy, akcent logiczny oraz segmenty bezakcentowe.
Każdy segment struktury intonacyjnej został zarejestrowany przez aparaturę pomiarową, zbadany, zmierzony, zdefiniowany i opisany w sposób werbalny oraz wizualny w postaci rysunków wykresów oraz tabel. Cały proces badań eksperymentalnych, tj. analizę instrumentalną, syntezę lingwistyczną oraz wnioski końcowe – obejmuje metoda fonologiczna. Pozwala ona wykryć, a następnie w sposób precyzyjny opisać relacje, występujące w poszczególnych jednostkach intonacyjnych: inwariantne vs wariantowe, a w dalszej konsekwencji ustalić właściwości fonologicznie: relewantne // nierelewantne, tj. fonologicznie nacechowane (+) vs nienacechowane (-).
W procesie analizy fonologicznej i dystrybucyjnej otrzymujemy dwa semantycznie rozróżnialne segmenty: a k c e n t suprematyczny oraz f o n e m suprematyczny. Akcent suprematyczny, występując w supremie, konstytuuje jego strukturę. Fonem suprematyczny zaś w swojej funkcji konstytuuje system intonacyjny języka. Funkcjonując w dyskursie lingwistycznym tekstu audialnego, staje się wypowiedzeniem – jednostką komunikacji językowej.

The thesis is the synthesis of author’s perennial experimental research with the subject of contemporary Polish language intonation. The intonation has been studied on the separate language level – a suprasegmental level. The thesis is of recursive-discursive character. Intonation, which is studied in recursion, constitutes the analysis of the structure of an intonational unit (supreme), where methodological measures of segmentation, distribution and substitution are applied.
The applied methods contributed to the discovery of segments in supreme structure such as – a suprasegmental accent, a word accent, a logical accent and non-accented segments.
Each segment of intonational structure has been registered by measuring equipment, researched, measured, defined, and described in verbal and visual manner in the shape of drawings, charts and tables.
The phonological method involves the whole process of experimental research such as: experimental analysis, linguistic synthesis and final conclusions. It allows to detect and then to describe relations precisely, which appear in particular intonational units: relevant//irrelevant i.e. phonologically marked (+) vs unmarked (–).
In the process of phonological and distributional analysis we receive two semantically distinguishable segments: the suprasegmental accent and suprasegmental phoneme. The suprasegmental accent, presented in the supreme, constitutes its structure.
Whereas the suprasegmental phoneme in its function, constitutes intonational language system. Functioning in the linguistic discourse of audial text, it becomes an utterance – a language communication unit.

KSENIA OLKUSZ

---

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu

Skłonność człowieka do odkrywania coraz to nowych metod i pól badawczych doprowadziła do ponownej fascynacji magnetyzowaniem oraz mediumizmem w XIX wieku, co pociągnęło za sobą szereg konsekwencji zarówno naukowych, jak obyczajowych i kulturowych. Na przełomie 1893 i 1894 roku Julian Ochorowicz prowadził w Warszawie eksperymenty z udziałem Eusapii Palladino, włoskiego medium. Niemal z dnia na dzień prostolinijna mieszkanka Neapolu stała się sensacją sezonu. Gazety codzienne i tygodniki poświęcały sporo uwagi cudzoziemce, nie mniejszym zainteresowaniem obdarzając eksperymenty mające na celu naukowe wyjaśnienie przyczyn powstawania objawów mediumicznych.
Obecność Palladino w Warszawie w dość intrygujący sposób zaowocowała sporą liczbą żartów dotyczących duchów i działalności włoskiego medium, przebiegu seansów oraz relacji z posiedzeń lub wypowiedzi uczestników eksperymentów. Sceptyczny stosunek do poczynań medium oraz eksperymentatorów prezentowali m.in. autorzy publikujący w „Musze”, czasopiśmie satyrycznym.

In the nineteenth century, the human urge to discover ever more scientific areas and methods brought about a revival of interest in magnetism and mediumistic practices, which had a number of both scientific and social-cultural consequences. Around the turn of 1894, in Warsaw, Julian Ochorowicz conducted experiments involving Eusapia Palladino, an Italian medium. Almost overnight, this ingenuous Neapolitan became a celebrity. Dailies and weeklies gave generous treatment of her and of the experiments that were meant to explain scientifically the causes of mediumistic symptoms.
Intriguingly enough, Palladino’s presence in Warsaw also provoked a host of jokes about spectres, the Italian medium, and the accounts of the seances as given by the participants in the experiments. A sceptical view of the medium and experimenters could be found in, for instance, “Mucha”, a satirical periodical.

PAULINA KRUSZCZYŃSKA

---

Uniwersytet Szczeciński

Londyńska powieść Reymonta, opowiadająca o grupie spirytystów, może być odczytana jako tekst o poszukiwaniu wewnętrznego dopełnienia. Główny bohater odbywa podróż do pokładów własnej psychiki w towarzystwie Daisy – przewodniczki i animy. Zenon poznaje głębię swej natury i obszary dotąd niepenetrowane, zamieszkane przez zło. Ale jest i cena, jaką musi zapłacić za reintegrację swej osobowości. Musi zgodzić się na istnienie ciemnej strony swojej duszy.

London novel of Reymont, talking about the group of spiritualists, perhaps to be read out as the text about seeking the internal complement. Travel sink of own psyche, the main character is undergoing, by the company Daisy – guides and animas. Zenon is getting to know depths of his nature and areas until now not-penetrated, inhabited by the evil. But he is and price he must pay which for the reintegration of its personality. He must agree on the existence of the dark side for his soul.

MIROSŁAWA SIELEWOŃKO

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Tematem artykułu jest wizerunek Krakowa epoki młodopolskiej we wspomnieniach Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Kraków poddany zostaje analizie z punktu widzenia artysty żyjącego w tym mieście. Znaszli ten kraj?… stanowi zbiór opowiadań, których akcja rozgrywa się w Krakowie. Według Boya-Żeleńskiego miasto przeszło trzy etapy zmian: pierwszym był czas przed rewolucją młodopolską, kolejne etapy to przełom młodopolski i okres działalności kabaretu Zielony Balonik. Pierwsze felietony opisują Kraków jako miasto pozbawione rozmachu, cechującego Warszawę i inne miasta europejskie. W Krakowie brakuje nowych prądów i mody, jest za to umiłowanie historii i tradycji. Nuda jest wszechogarniającym zjawiskiem, od którego nie sposób uciec. W konfrontacji człowieka z otaczającym go miastem zawsze wygrywały mury, tłamszące każdego mieszkańca. Sytuacja zmienia się po przyjeździe Stanisława Przybyszewskiego. Działalność cyganerii krakowskiej, której był inspiratorem, zmieniła oblicze skostniałego, konserwatywnego miasta. Kraków zaczyna tętnić życiem artystów, króluje sztuka i młodość. Zielony Balonik wieńczy transformację miasta. Boy opisuje Kraków zmieniający się pod wpływem Młodej Polski – epoki, która stanowiła tło dla wspominanych osób, wydarzeń i miejsc. Artykuł zbiera w całość wspomnienia na temat samego miasta, jakie można odnaleźć w felietonach Żeleńskiego, który stworzył legendę Krakowa końca XIX wieku.

The topic of this article is the image of Young Poland epoch’s Cracow from memories of Tadeusz Boy-Żeleński. Cracow undergoes through an analysis from the point of view of an artist living in this city. Znaszli ten kraj?… (Did you know this country?…) consists of a miscellany, which action took place in Cracow. According to Boy-Żeleński the city went through three phases of change: the first is the period before the Young Poland revolution, the following stages are the young Poland breakthrough and the activity period of the Zielony Balonik (Green Baloon) cabaret. The first feuilletons describe Cracow as a cuty without breadth, which is characteristic of Warsaw and other European cities. Cracow lacks new waves and fashion, instead what’s there is the great love for history and tradition. Boredom is an overwhelming phenomenon, which is impossible to avoid. In the clash between man and the city which is surrounding him, the walls has always won, strangling every single of it’s citizens. The situation change after the arrival of Stanislaw Przybyszewski. The activity of Cracovian artistic bohemia, which inspirator was he changed the face of an antique, conservative city. Cracow starts to be teeming with life of artists, arts and youth role. Zielony Balonik was the crowning touch to the city’s transformation. Boy describes Cracow which was changing under the influence of Young Poland – an epoch, that made a background for the above-mentioned people, events and places. The article gathers the memories on the subject of the city alone, which are present in Żeleński’s feuilletons, who created the legend of Cracow at the end of the nineteenth century.

Iwona Osmańska-Lipka

---

Uniwersytet Warszawski

Niniejsza praca jest prezentacją amerykańskiego językoznawstwa kognitywnego, psychologii postaci (Gestalt) oraz ich elementów wspólnych. Część pierwsza dotyczy językoznawstwa kognitywnego na gruncie amerykańskim, przedstawione zostały narodziny, założenia i główne teorie jego wczesnej fazy. Rozdział drugi przedstawia nurt psychologii postaci, jej powstanie, podstawowe założenia, prawa i zasady rządzące percepcją człowieka. Część trzecia stanowi podsumowanie dwóch poprzednich części i prezentuje wyodrębnione elementy psychologii Gestalt w językoznawstwie kognitywnym.

The paper is a presentation of American Cognitive Linguistics, Gestalt Psychology and their common elements. The first part concerns Cognitive Linguistics on American ground, the birth, basic assumptions and the main theories of its early phase. The second part introduces the notion of Gestalt Psychology, its birth, laws and principles governing human perception. The third part is a summary of the previous two parts and is a presentation of distinguished elements of Gestalt Psychology in Cognitive Linguistics.

Jan Czerniakiewicz

---

Centrum Nauczania i Certyfikacji Języków Obcych UMCS

Synchroniczne zmiany w strukturze dźwiękowej wyrazu wywołane zamianą głoski w wyrazie lub zmianą kolejności głosek może doprowadzić do powstania innej semantyki, względnie do całkowitego nonsensu. W artykule poddano obserwacji diachroniczne zmiany w strukturze dźwiękowej wyrazu uwarunkowane pozycją fonetyczną sąsiadujących „graficznie zamkniętych” sylab, które pozostają pod wpływem rozwoju akcentu wyrazowego, w szczególności tonicznego. Akcent ten wywołał powstanie takich procesów jak: asymilacja, dysymilacja, uproszczenie grup spółgłoskowych oraz wypadnięcie głoski lub jej wtrącenie. Przedmiotem analizy jest również rozwój niektórych form gramatycznych na przykład zjawisko powstania geminat i ich redukcji. Wszystkie wymienione procesy wywołały zmiany w strukturze dźwiękowej wyrazu, ale nie doprowadziły one do zmiany semantyki poszczególnych terminów.

Synchronic changes in the sound structure of a word, which are caused by a change of a speech sound or a change the speech sounds order, can produce entirely altered semantics, or even lead to entire nonsense.In the study there have been observed diachronic changes in a word sound structure conditioned by the phonetic position of adjacent ‘graphically closed’ syllables, which are influenced by development of the word stress, particularly of tonic character. The stress induces a number of processes such as assimilation, dissimilation, simplification of consonant clusters, as well as sound deletion or insertion.Development of particular grammatical forms, e.g. gemination, both with reference to forming as well as reduction of double consonants, has also been analysed. All discussed processes have produced changes in word sound structures, however, they have not brought about semantic changes of specific terms.

Jan Czerniakiewicz

---

Centrum Nauczania i Certyfikacji Języków Obcych UMCS

Artykuł stanowi próbę uściślenia kwestii pochodzenia Prasłowian, w tym tak zwanych Bałtosłowian. Problem ten jest naświetlony w oparciu o porównanie terminów, określających nazwy geograficzne i klimatyczne oraz nazwy fauny i flory na terytorium zamieszkiwanym przez Prasłowian po okresie, w którym nastąpił rozłam wspólnoty Praindoeuropejczyków. Analiza jednostek leksykalnych, które nie są wspólne dla poszczególnych języków indoeuropejskich, pozwala określić czas i miejsce zamieszkiwania szeregu plemion, posługujących się odrębnymi językami. Poczyniona w artykule obserwacja rozwoju jednostek fonologicznych daje możliwość ustalić czas współistnienia Prasłowian i Bałtosłowian oraz wyodrębnienie się z nich dwóch grup językowych.

The article is an attempt to specify the question of Proto-Slavic tribes origins, including the descent of Balto-Slavs. The problem is presented on the basis of comparative analyses of language terms related to geography, climate, fauna and flora of territories inhabited by Proto-Slavs in the period following the split of Proto-Indo-European community. The analysis of lexical units which are not shared in particular Indo-European languages enables to determine the time of inhabitation and the areas inhabited by a number Indo-European tribes having distinct languages. The article also presents the observation of phonological units development, which allows to determine the period when Proto-Slavs and Balto-Slavs were still one community and the time when the two groups divided into two separate language groups.

Jan Czerniakiewicz

---

Centrum Nauczania i Certyfikacji Języków Obcych UMCS

W artykule zostały poddane analizie grupy wyrazów, które w języku praindoeuropejskim miały konkretną, zbliżoną pod względem znaczenia, ale odrębną semantykę (rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki). Poczynione badania pozwalają stwierdzić, że po rozpadnięciu się języka praindoeuropejskiego na szereg odrębnych grup dialektycznych różnice semantyczne w obrębie bliskich znaczeniowo wyrazów zaczęły stopniowo zanikać i często następowała zamiana określonych rdzeni na inne znaczeniowo rdzenie. Terminy te więc w przeważającej części wypadków stały się synonimiczne, co znalazło swoje odzwierciedlenie we współczesnych językach rodziny praindoeuropejskiej.

In the article there have been analysed three groups of words which in the Proto-Indo-European language had specific, related in terms of meaning but distinctive semantics (nouns, adjectives, verbs).
The research allows for the statement that once the Proto-Indo-European language had split into a number of separate dialectal groups, the semantic differences within words with related meaning started to gradually disappear and the process was frequently followed by the change of specific roots into roots with different meaning. Therefore, the majority of such terms became synonymous, which has been reflected in the contemporary languages within Indo-European family.

Joanna Orzechowska

---

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

W staroobrzędowym klasztorze w Wojnowie zachowały się elementarze – ślady prowadzenia przez mniszki na przełomie XIX i XX wieku szkoły dla dziewcząt. Analiza porównawcza zachowanych egzemplarzy oraz luźnych kart wykazała, że mamy do czynienia z 4 różnymi wydaniami, pochodzącymi z co najmniej 2 drukarni. Zbadane egzemplarze są jednakowymi przedrukami wcześniejszego pierwodruku i wpisują się w nurt staroruskiej tradycji nauki czytania i pisania, zapoczątkowanej przez Iwana Fiodorowa w 1574 roku i kontynuowanej przez Jakowa Żeleznikowa i drukarnię jednowierców w Moskwie.

In the Old Believers’ monastery in Wojnowo a few primers survived – the remains of the school which was conducted by the nuns in the XIX and XX century. A comparative analysis of the copies and some loose sheets which are left has shown that there are four different editions which were printed in at least two printing houses. The analysed copies are identical reprints of the earlier first edition and constitute part of an Old Russian tradition of learning to read and write which was started by Ivan Fiodorov in 1574 and continued by Jakov Zeleznikov and the Old-Ritualists printing house in Moscow.

Monika Opalińska

---

Zakład Języka Angielskiego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Artykuł omawia niektóre problemy metryki staroangielskiej, ilustrując je wybranymi fragmentami utworów poetyckich z datowanego na wiek X Kodeksu z Exeter (The Library of Dean and Chapter, Exeter, Ms 3501). Autorka stara się pokazać, w jaki sposób rytm i wersyfikacja kształtują znaczenie kluczowych fragmentów utworów, współgrając z semantyką i leksyką tekstu. Szczególny nacisk położono na te miejsca, w których relacje metryczne wchodzą w bezpośredni związek ze składnią i semantyką. Znajomość fundamentalnych zasad wersyfikacji staroangielskiej pozwala niekiedy rozstrzygnąć znaczenie spornych fragmentów, nadając interpretacji wiarygodne podstawy. Odwołujące się do kategorii językoznawczych współczesne teorie wersyfikacji są, obok klasycznych schematów, ważnym źródłem poznania zależności jakie istnieją pomiędzy materią języka staroangielskiego a tkanką poetycką anglosaskich utworów.

The present paper is concerned with the relation between the Old English versification system and the meaning of poetical passages written in the vernacular. Selected examples from the 10thcentury Exeter Codex elegies (The Library of Dean and Chapter, Exeter, Ms 3501), discussed in the paper, show that the knowledge of the fundamental metrical rules paves the way to the understanding of intricate and semantically challenging poetical cruces. Examination of metrical patterns helps to bridge the gap between the purely literary descriptions and the linguistic analysis of the Anglo-Saxon versification system. Contemporary studies of metre constrain intuitive solutions by establishing underlying patterns common to both poetical composition and language. Close analysis of some ambiguous poetical passages from the Exeter Book elegies indicates that such formal approaches offer an objective way to resolve controversial poetical verses.

Old English versification system, meaning of poetical passages, metrical rules, semantics of text

staroangielski system wersyfikacyjny, znaczenie przejść poetyckich, reguły metryczne, semantyka tekstu

1. Árnason, K., 2006, The rise of the quatrain in Germanic: musicality and word based rhythm in eddic metres. In: Dresher and Friedberg, 2006, 151–172.
2. Bantock, G., 1972, Anhaga. Anvil Press Poetry, London.
3. Bessinger, J. B. Jr., S. J. Karl (eds), 1968, Essential Articles for the Study of Old English Poetry. Archon, Hamden, CT.
4. Bosworth, J., T. N. Toller, 1898, An Anglo-Saxon Dictionary. OUP, Oxford.
5. Bradley, S. A. J., 1991, Anglo-Saxon Poetry. Dent, London.
6. Clark-Hall, J. R., 1960, A Concise Anglo-Saxon Dictionary, (4th edition). CUP, Cambridge.
7. Crossley-Holland, K., 1984, The Anglo-Saxon World. An Anthology. OUP, Oxford.
8. Dresher, B. E., Friedberg N., 2006, Formal Approaches to Poetry. Recent Developments in Metrics. Mouton de Gruyter, Berlin–New York.
9. Dresher, B. E., Lahiri A., 1991, The Germanic foot: metrical coherence in Old English. “Linguistic Inquiry” 22, 251–86.
10. Dunning, T. P., A. J. Bliss (eds), 1969, The Wanderer. Methuen, London.
11. Gordon, R. K., 1954, Anglo-Saxon Poetry. Dent, London.
12. Grein, Ch. W. M. 1861–1864, Sprachschatz der angelsächsichsen Dichter. Heidelberg.
13. Hayes, B., 1983, A grid-based theory of English metre. “Linguistic Inquiry” 14, 357–393.
14. Jakobson, R., 1979, Selected Writings. Mouton, The Hague.
15. Katamba, F., 1989, An Introduction to Phonology. Longman, London.
16. Ker, N., 1957, Catalogue of Manuscripts Containing Anglo-Saxon. Oxford.
17. Kiparsky, P., 1977, The rhythmic structure of English verse. “Linguistic Inquiry” 8, 189–247.
18. Klinck, A., 1992, The Old English Elegies. A Critical Edition and a Genre Study. McGill – Queen’s University Press.
19. Kuryłowicz, J., 1930, Związki metryki z językiem potocznym. In: Kuryłowicz, J. 1960, 281–293.
20. Kuryłowicz, J., 1949, Latin and Germanic metre. “English and Germanic Studies” 2, 34–38.
21. Kuryłowicz, J., 1960, Esquisses Linguistiques. Ossolineum, Wrocław.
22. Kuryłowicz, J., 1970, Die sprachlichen Grundlagen der altgermanischen Metrik. Innsbruck.
23. Kuryłowicz, J., 1975, Metrik und Sprachgeschichte. PAN, Warsaw.
24. Kuryłowicz, J., 1976, The linguistic foundations of metre. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 34, 63–72.
25. Lass, R., 1994, Old English. A Historical Linguistic Companion. CUP, Cambridge.
26. McCully, C. B., J. J. Anderson (eds), 1996, English Historical Metrics. CUP, Cambridge.
27. Muir, B. J., 2006. The Exeter Anthology of Old English Poetry. The Exeter DVD. University of Exeter Press, Exeter.
28. Pope, J. C., 2001, Eight Old English Poems, (3rd edition, prepared by R. D. Fulk). W. W. Norton & Company, New York–London.
29. Raffel, B., 1964, Poems from the Old English, (2nd edition). University of Nebraska Press, Lincoln, London.
30. Russom, G., 1987, Old English Metre and Linguistic Theory. CUP, Cambridge.
31. Russom, G., 1990. A new kind of metrical evidence in Old English poetry. In: S. Adamson et al., “Papers from the 5th International Conference on English Historical Linguistics. Current Issues in Linguistic Theory” 65, 435–457.
32. Russom, G., 1998, Beowulf and Old Germanic Metre. CUP, Cambridge.
33. Sievers, E., 1893, Altgermanische Metrik. Halle.
34. Treharne, E. M., D. Wu, 2002, Old and Middle English Poetry. Blackwell Publishing, Oxford.

Marta Chodkiewicz

---

Zakład Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Celem niniejszego artykułu jest próba porównania trzech polskich tłumaczeń dzieła S.T. Coleridge’a pt. The Rime of the Ancient Mariner wykonanych przez Jana Kasprowicza, Stanisława Kryńskiego oraz Zygmunta Kubiaka. Pierwsza część artykułu nakreśla postać Coleridge’a oraz uwypukla paradoks recepcji jego twórczości w Polsce. W literaturze brytyjskiej Coleridge zapisał się jako wybitny poeta romantyczny, tymczasem polskim czytelnikom jest prawie nieznany, w przeciwieństwie do Byrona, który z kolei w Anglii uchodzi za poetę drugorzędnego. Następnie artykuł porusza problem przekładu poezji, gdzie tłumacz staje przed trudniejszymi wyzwaniami, i to o wiele częściej niż w przypadku innych typów tekstu. Rozważania te są punktem wyjścia dla porównania tłumaczeń wcześniej wspomnianego wiersza Coleridge’a pod kątem zachowania treści, formy i stylu oryginału w taki sposób, aby intencja poety i esencja jego twórczości (którą Barańczak nazywa „dominantą semantyczną”) mogły zostać jak najlepiej przekazane polskim czytelnikom, z uwzględnieniem ich doświadczeń i percepcji. Porównanie to stanowi trzecią, najbardziej obszerną część artykułu, która rozpoczyna się od analizy dodatkowych elementów wiersza (tytułu, motto i glosy autora), a następnie omawia warstwę formalną (rymy wewnętrzne i zewnętrzne, powtórzenia, podział na strofy) oraz znaczeniową wiersza (pomijanie, dodawanie i zmiana znaczeń, oraz styl wiersza).

This article is an attempt to compare three Polish translations of S. T. Coleridge’s famous poem The Rime of the Ancient Mariner done by Jan Kasprowicz, Stanisław Kryński and Zygmunt Kubiak. First, the article briefly presents the author’s life and work, and draws attention to a curious paradox in the reception of his works in Poland. Though perceived as a prominent romantic poet by the English, Coleridge is barely known to Polish readers; they are much more familiar with Byron, who, interestingly enough, is seen as a minor poet in England. This is followed by a discussion of the issue of the translation of poetry, which poses more arduous and more numerous challenges for the translator than the translation of other types of texts. These reflections are the starting point for an analysis of the translations of the poem mentioned above, with special attention paid to preserving its content, form and style. It is assumed that the translator’s goal it to convey the author’s intention and the essence of his artistic work (which Barańczak terms “semantic dominant”) to Polish readers, at the same time bearing in mind their understanding and perception. The comparative analysis is the final and most extensive part of the article which deals with additional elements of the poem (the title, motto and gloss), its form (rhymes, repetitions and division into stanzas) and its semantic content (omissions, additions and changes or meaning, as well as style).

reception, poetry translation, semantic dominant, faithfulness

recepcja, przekład poezji, dominanta semantyczna, wierność

Przekłady The Rime of the Ancient Mariner:

1. Coleridge, S. T., Wordsworth W., Southey R., 1963, Angielscy „Poeci Jezior” – W. Wordsworth,
2. S. T. Coleridge, R. Southey. Wybrał, przełożył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Stanisław
3. Kryński, tłum. Stanisław Kryński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 259–287.
4. Coleridge, S. T., 1907 Poeci angielscy: wybór poezji, tłum. Jan Kasprowicz, E. Wende i Spółka, Warszawa, 136–161.
5. Coleridge, S. T., 1987, Coleridge Samuel Taylor, Poezje wybrane. Wybrał, przełożył i wstępem opatrzył
6. Z. Kubiak, tłum. Zygmunt Kubiak, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 48–76.

Pozostałe źródła:

1. Barańczak, S., 2004, Ocalone w tłumaczeniu: Szkice o warsztacie tłumacza poezji z dołączeniem małej antologii przekładów – problemów, Wydawnictwo a5, Kraków.
2. Barth, J. R., 1997, The Symbolic Imagination: Coleridge and the Romantic Tradition, Princeton University Press, Princeton, NJ.
3. Berman, A., 2000, Translation and the Trials of the Foreign, [w:] red. L. Venuti, M. Baker, The Translation Studies Reader, Routledge, London, 284–297.
4. Coffin, T., 1951, A Literary Criticism to the Poem ‘The Rime of the Ancient Mariner’, by English Poet Samuel Taylor Coleridge, [w:] „Modern Language Quarterly” 12.4, 437–445.
5. Daiches, D.,1960, A Critical History of English Literature, t. 2, The Ronald Press Company, New York.
6. Drzewicka, A.,1969, Przekład poetycki jako przedmiot badań historycznoliterackich w świetle współczesnych teorii tłumaczenia, [w:] „Rocznik Komisji Literackiej” VII, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
7. Ford, B., 1990, The New Pelican Guide to English Literature, t. 5, Penguin Books, London.
8. Gardner, M., 2003, The Annotated Ancient Mariner, Prometheus Books, New York.
9. Głowiński, M., 2002, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, „Słownik terminów literackich”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
10. Helsztyński S., 1948, Od Szekspira do Joyce’a, Stanisław Cukrowski, Warszawa.
11. Iwaszkiewicz, J., 1964, Klasyka angielska, [w:] „Życie Warszawy: codzienne pismo dla wszystkich sfer”, nr 59, Warszawa.
12. Jarniewicz, J., 2007, Horror vacui, czyli poetyka nadmiaru w przekładzie literackim, [w:] red. O. Kubińska, W. Kubiński, Przekładając nieprzekładalne. III. O wierności, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 139–151.
13. Krajewska, W., red., 1984, English Poetry of the Nineteenth Century, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
14. Krajewska, W., 1972, Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresie modernizmu (1887–1918), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
15. Kryński, S., 1963, Wstęp do Angielscy „Poeci Jezior” – W. Wordsworth, S. T. Coleridge, R. Southey. Wybrał, przełożył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Stanisław Kryński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, III–LXXVI.
16. Matlak, R. 2006, Forty questions to ask of ‘Ancient Mariner’, [w:] red. R. Matlak Approaches to Teaching Coleridge’s Poetry and Prose, The Modern Language Association of America, New York, 102–109.
17. Mroczkowski, P., 1981, Historia literatury angielskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
18. Nabokov, V., 2000, Problems of Translation: ‘Onegin’ in English, [w:] red. L. Venuti, M. Baker, The Translation Studies Reader, Routledge, London, 71–83.
19. Ortega y Gasset, J., 2000, The Misery and the Splendor of Translation, [w:] red. L. Venuti, M. Baker, The Translation Studies Reader, Routledge, London, 49–63.
20. Ostrowski, W., 1989, Social Aspects of Literary Evaluation in England and in Poland, [w:] red. A. Zagórska, G. Bystydzieńska, Literatura angielska i amerykańska. Problemy recepcji, UMCS, Lublin, 7–26.
21. Reiss, K., 2000, Decision Making in Translation, [w:] red. L. Venuti, M. Baker, The Translation Studies Reader, Routledge, London, 160–161.
22. Terrinoni, E., 2007, Literary Contexts in Poetry: Samuel Taylor Coleridge’s ‘Rime of the Ancient Mariner’, Great Neck Publishing, New York.
23. Zbierski, H., 2002, Historia literatury angielskiej, Atena, Poznań.

Łukasz Sorokowski

---

Zakład Literatury Angielskiej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Artykuł podejmuje problematykę hybrydalności szkockiej narracji dewolucyjnej z perspektywy dwóch przełomowych wydarzeń kształtujących dyskurs polityczny o przyszłości Szkocji w ramach Zjednoczonego Królestwa. Dyskurs ten, mający swe źródła w burzliwych debatach i polemikach toczących się w ciągu trzystu lat istnienia unii angielsko-szkockiej, był podejmowany na szczeblu instytucjonalnym wielokrotnie, w tym dwukrotnie w formie referendów, z których pierwsze – w 1979 r. – okazało się porażką, podczas, gdy drugie, pomyślnie przeprowadzone w 1997 r., otworzyło szeroki wachlarz możliwości w ramach tzw. „nowego otwarcia” szkockiej sceny politycznej. Krótka analiza istoty poniesionej porażki i odniesionego sukcesu pomaga zrozumieć dynamikę zmian, które w ciągu osiemnastu lat znacząco wpłynęły na odmienne postrzeganie miejsca i roli Szkocji w nowej rzeczywistości zarówno w ramach Zjednoczonego Królestwa, jak i na znacznie szerszym szczeblu Unii Europejskiej.

The paper looks at the notion of hybridity of the Scottish devolution narrative from the perspective of two breakthrough events shaping the political discourse about Scotland’s future as part of the United Kingdom. Such discourse, steeped in heated debates and polemics held over the last three hundred years of the Scottish and English union, has been repeatedly initiated at the institutional level, twice taking the form of referenda, of which the first one held in 1979 saw bitter defeat, and the other, held eighteen years later in 1997, was successfully endorsed, opening up a wide array of possibilities as part of the so-called “new opening” of the Scottish political scene. A brief analysis of the essence of the defeat suffered and subsequent victory gained helps one better understand the dynamics of the changes which, over the last eighteen years, significantly impacted a so very diverse perception of Scotland’s place and role in a new reality both as part of the UK and of the European Union.

Scottish narrative, political discourse, English-Scottish union, Scotland’s role in the new reality

szkocka narracja, dyskurs polityczny, unia angielsko-szkocka, rola Szkocji w nowej rzeczywistości

1. Balsom D., Ian McAllister. The Scottish and Welsh Devolution Referenda of 1979: Constitutional Change and Popular Choice. “Parliamentary Affairs” 32.1 (1979), 394–409, Print.
2. Blair T., Speech on Britishness. The Labour Party, Millbank. London: 2000. Web. 10 May 2011.
3. Dardanelli P., 2005, Between Two Unions. Europeanisation and Scottish Politics. MUP, Manchester: Print.
4. Dardanelli P., Democratic Deficit or the Europeanisation of Secession? Explaining the Devolution Referendums in Scotland. “Political Studies” 53 (2005), 320–342, Print.
5. Dardanelli P., Europeanisation and Devolution of Power: Evidence from a Comparative Analysis of Scotland Over Time. 22–27 March 2002. 30th ECPR Joint Sessions of Workshops, Worshop No. 19 “Europeanisation and National Political Institutions”. Turin, 2002. 1–34, Print.
6. Denver, D. (et al.). The 1997 Scottish Referendum: An Analysis of the Results. “Scottish Affairs” 22 (1998), 1–15, Print.
7. Denver, D. (et al.). Voting in the 1997 Scottish and Welsh Devolution Referendums: Information, Interests and Opinions. “European Journal of Political Research” 41.6 (2002), 827–43, Print.
8. Electoral Geography. Scottish Devolution Referendum, 1979. Web. 10 May 2011.
9. Lazer H., 1977, Devolution, Ethnic Nationalism and Populism in the United Kingdom. “Federalism and Ethnicity” 7. 4, 49–69. Print.
10. McConnell A., 2000, Governance in Scotland, Wales and Northern Ireland. In: Rod Pyper and Liz Robins (eds.) United Kingdom Governance. Macmillan, Basingstoke, 219–255, Print.
11. McCrone D., 1998, Understanding Scotland: the Sociology of a Stateless Nation. Routledge, London, Print.
12. Mitchell J., 1996, Strategies for Self-Government: The Campaigns for a Scottish Parliament. Polygon, Edinburgh, Print.
13. Nairn T., 1997, Sovereignty after the election. “New Left Review” 224, 3–18. Print.
14. Paasi A., 2003, Region and place: regional identity in question. “Progress in Human Geography” 4. 475–485, Print.
15. Parliament Command Paper. Our Changing Democracy: Devolution to Scotland and Wales. Cmnd 6348. HMSO. 1975, Print.
16. Pattie C. (et al.), 1998, The 1997 Scottish Referendum: An Analysis of the Results. “Scottish Affairs” 22, 1–18, Print.
17. Rose R., 1975, The Future of Scottish Politics: A Dynamic Analysis. Edinburgh, Print. Royal Commission on the Constitution. Vol. I, Report. Cmnd. 5460. HMSO, 1973, Print; Vol. II, Memorandum of Dissent, Cmnd. 5460–1. HMSO, 1973, Print.
18. Scottish Constitutional Convention. Scotland’s Parliament. Scotland’s Right. 1995. Web. 10 May 2011.
19. Scottish Parliament. Devolved Matters. 2009. Web. 15 June 2011.
20. Scottish Parliament. History. 2009. Web. 15 June 2011.

Justyna Fruzińska

---

Katedra Literatury i Kultury Amerykańskiej, Uniwersytet Łódzki, Łódź fruzinska@yahoo.pl

Isabel Archer, tytułowa bohaterka powieści Portret damy Henry’ego Jamesa, może być postrzegana jako przypadek narcyzmu w rozumieniu klinicznym. Czuje się lepsza niż inne postacie i często jest przez nie traktowana tak, jakby rzeczywiście tak było; ma też obsesję niezależności, choć nie do końca zdaje się rozumieć, co miałaby ona oznaczać. Spowodowane jest to faktem, że Isabel żyje w świecie abstrakcji i idei bardziej niż w świecie rzeczywistym i namacalnym. Dlatego też szuka ucieczki przed własną seksualnością w nieszczęśliwym małżeństwie z Gilbertem Osmondem i homoerotycznej fascynacji ich wspólną przyjaciółką Madame Merle. Jednak zakończenie powieści może wskazywać na to, że Isabel przechodzi przemianę i że udaje jej się przezwyciężyć narcyzm.

Isabel Archer, the heroine of Henry James’s The Portrait of a Lady, can be seen as a clinical example of narcissistic disorder. She feels superior to other characters and is treated by them as if she indeed was so; she is also obsessed with remaining independent without really knowing how to realize it. That is because, as all narcissists, she lives in the world of abstractions and ideas more than in the real, tangible world. This results in her running away from sexual passion into an unhappy marriage with Gilbert Osmond, combined with a homoerotic fascination with their mutual friend Madame Merle. However, it is possible to claim that by the end of the novel Isabel changes and finally escapes the narcissistic bonds of the past.

narcissistic disorder, Isabel Archer, sexuality, independence

narcyzm, Isabel Archer, seksualność, niezależność

1. Anderson, Q., 1971, The Imperial Self. An Essay in American Literary and Cultural History. Alfred A. Knopf, New York.
2. Hochenauer, K., 1990, Sexual Realism in ‘The Portrait of a Lady’: the Divided Sexuality of Isabel Archer, “Studies in the Novel” 22.1, 19–25.
3. James, H., 1979, The Portrait of a Lady. New American Library, New York.
4. Ledermann, R., 1986, Pathological Sexuality and Paucity of Symbolisation in Narcissistic Disorder,
5. “Journal of Analytical Psychology” 31, 23–43.
6. McMaster, J., 1973, The Portrait of Isabel Archer, “American Literature” 45.1, 50–66.
7. Niemtzow, A., 1975, Marriage and the New Woman in ‘The Portrait of a Lady’, “American Literature” 47.3, 377–395.

Marcin Sroczyński

---

Instytut Anglistyki, Uniwersytet Warszawski, Warszawa

W powieści Tęcza grawitacji, Thomas Pynchon stawia tezę, że każda ideologia kryje wewnętrzne sprzeczności. Wnioski te są zaskakująco podobne do wyników badań nad ideologiami prowadzonymi przez filozofa – lacanistę, Sławoja Żiżka. Porównując dzieła obydwu pisarzy, odnajdujemy w nich ostrą krytykę kapitalizmu, będącego systemem czerpiącym siły witalne z wyzysku i zniszczenia. Autorzy demaskują cynizm współczesnych społeczeństw zachodnich oraz fałszywą obietnicę dobrobytu, na której opiera się kapitalizm, analizują sposoby, w jakie system wykorzystuje ludzkie pragnienia by przetrwać, oraz poruszają kwestie pornografii i masochizmu, będących ostatecznym produktem kapitalistycznej machiny. Lektura tekstu Pynchona przez pryzmat psychoanalitycznych teorii Żiżka przynosi nowatorską odpowiedź na pytania, w jaki sposób kapitalizm obraca się wokół śmierci, jakie iluzje tworzy, jak stara się zamaskować swą prawdziwą naturę i dlaczego mu się to ostatecznie nie udaje.

In Gravity’s Rainbow, Thomas Pynchon claims that ideologies hide internal inconsistencies and contradictions. His observations are surprisingly similar to the analysis of ideologies carried out by a Lacanian philosopher, Slavoj Žižek. We compared the works of the two writers and discovered fierce criticism of capitalism as a system thriving on exploitation and destruction. Both writers denounce the cynicism of modern western societies, analyse the fundamental lie of prosperity promised by capitalism, describe the role of human desire which allows the system to survive and tackle the issues of pornography and masochism as the ultimate products of the capitalist machine. Applying Žižek’s psychoanalytical theories to read Pynchon’s text allows for a fresh and deeper understanding of why capitalism revolves around death, what illusions it creates, how it struggles to mask its true nature and why it nevertheless fails to conceal its perversions.

Thomas Pynchon, Slavoj Žižek, capitalism, ideologies, inconsistencies

Thomas Pynchon, Sławoj Żiżek, kapitalizm, ideologie, niespójności

1. Fink, B., 1995, The Lacanian Subject, Princeton University Press, New Jersey.
2. Marchetti, G., 1989, Action-Adventure as Ideology. In: Cultural Politics in Contemporary America, ed. Ian Angus and Sut Jhally, Routledge, New York.
3. Myers, T., 2004, Slavoj Žižek, Routledge, London–New York.
4. Pynchon , T., 1987, Gravity’s Rainbow, Penguin Books, New York.
5. Schiller, H., 1999, Dumbing down, American-style, an article. In: “Le Monde diplomatique”, August.
6. Žižek, S., 1992, Looking Awry, An Introduction to Jacques Lacan through Popular Culture, The MIT Press, London.
7. Žižek, S., 2000, The Fragile Absolute: or, Why Is the Christian Legacy Worth Fighting for?, Verso, London–New York.
8. Žižek, S., 1997, The Plague of Fantasies, Verso, London–New York.
9. Žižek, S., 1989, The Sublime Object of Ideology, Verso, London–New York.
10. Žižek, S., “The Superego and the Act”, a lecture, August 1999, available at http://www.egs.edu/faculty/slavoj-zizek/articles/the-superego-and-the-act/

Małgorzata Rutkowska

---

Zakład Literatury i Kultury Amerykańskiej UMCS, Lublin

Zbiór opowiadań Sightseeing (2005, wyd. pol. Nie każ mi tutaj umierać, 2007), autorstwa młodego tajsko-amerykańskiego pisarza Rattawuta Lapcharoensapa, jest próbą ukazania zachodniemu czytelnikowi współczesnej Tajlandii, ukrytej za stereotypowymi wyobrażeniami egzotycznego raju propagowanymi przez przemysł turystyczny. Tematyka trzech wybranych opowiadań: Farangowie, Zwiedzanie i Kambodżanka Pryscylla oscyluje wokół post-kolonialnych aspektów turystyki i problemów związanych z wchodzeniem w dorosłość. Nastoletni narratorzy próbują ustalić swoje pozycje w rodzinie, a jednocześnie odnaleźć się w rzeczywistości podlegającej stałemu wpływowi zachodnich wartości, praktyk i pop-kultury. Bohater Farangów, jako pół-Amerykanin, pragnie być postrzegany przez białych turystów jako im równy, lecz ani perfekcyjnie opanowany angielski, ani znajomość amerykańskich kodów kulturowych nie mogą mu tego zapewnić. Dla bohaterów innego opowiadania, zaadoptowana przez nich obca kulturowo praktyka zwiedzania staje się punktem wyjścia do rozpoczęcia metafizycznej podróży w poszukiwaniu nowego sensu życia. Kambodżanka Pryscylla ukazuje napięcie i wrogość między kambodżańskimi uchodźcami i lokalną społecznością tajską, wrogość, z którą są w stanie zmierzyć się jedynie dzieci, umiejące wyjść poza strach i uprzedzenie w kontaktach z „Innym”.

In the short story collection Sightseeing (2005) a young Thai-American writer Rattawut Lapcharoensap attempts to give Western reader an insight into contemporary Thailand hidden beyond the stereotypes of the exotic paradise propagated by the tourist industry. The article focuses on three stories: Farangs, Sightseeing, and Priscilla the Cambodian, exploring their central themes: tourism and travel, post-colonial relationship between the natives and the visitors, transition from childhood to maturity. All stories are narrated by adolescent narrators trying to negotiate both their position in the family and their stance in relation to the Western values, practices and elements of popular culture. The Thai-American narrator in Farangs aspires to be treated as equal by the foreign tourists yet neither his perfect English nor familiarity with American cultural codes can guarantee that. For the characters in another story, a cultural practice alien to them – titular “sightseeing” – becomes a point of departure for a metaphysical journey in search of a new sense of life. Priscilla the Cambodian focuses on the tension and hostility between the Cambodian refugees and the local Thai community, showing how children, unlike adults, are able to go beyond fear and prejudice in their relations with the “Other”.

modern Thailand, the stereotype of the exotic paradise, the tourism industry, postcolonial aspects of tourism, entering into adulthood, American cultural codes, metaphysical journey, the meaning of life

Iwona Staniszewska

---

Instytut Anglistyki, Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Celem niniejszej pracy jest zbadanie, w jakim stopniu tłumacz danego tekstu ma prawo wejść w rolę pierwotnego autora. Przykładem jest to, że Ryszard Kapuściński, polski dziennikarz i pisarz, i jego tłumacze na wiele języków obcych, których doświadczenia dotyczące aktu tłumaczenia zostały opisane w kompilacji Podróże z Ryszardem Kapuścińskim, Opowieści trzynastu tłumaczy.Bożeny Dudko (2007). Dokument ten bada różne role tłumacza, z korektora do znajomego, przedstawiając w ten sposób złożoność zadania. Omawia również uprawnienia tłumacza, aby wejść w oryginalną skórę autora i wprowadzić pewne zmiany w tekście oryginalnym. W celu zaoferowania wglądu w problem, prezentowani są trzej tłumaczenia tekstów Kapuścińskiego, którzy dotykają niektórych kwestii kluczowych dla lepszego zrozumienia problemu.

The aim of this paper is to examine the extent to which the translator of a particular text is entitled to enter the role of the original author. The case in point is that of Ryszard Kapuściński, the Polish journalist and writer, and his translators into numerous foreign languages, whose experiences concerning the translation act have been described in a compilation Podróże z Ryszardem Kapuścińskim (Journeys with Ryszard Kapuściński)1 by Bożena Dudko (2007). The paper examines different roles of the translator, from a proofreader to a friend, thus presenting the complexity of the job. It also discusses the rights of the translator to enter the original author’s skin and to introduce some changes in the original text. In order to offer an insight into the issue, there are presented three translators of Kapuściński’s texts who touch upon certain questions crucial for a better understanding of the problem.

journalist, writer, translator, foreign languages, original text

dziennikarz, pisarz, tłumacz, języki obce, tekst oryginalny

1. Bassnett, S., 1996, The Meek or the Mighty: Reappraising the Role of the Translator. In: Román
2. Alvarez and M. Carmen-Africa Vidal, (eds) 10–23. Dudko, B. (ed.), 2007, Podróże z Ryszardem Kapuścińskim. Opowieści trzynastu tłumaczy. Wydawnictwo Znak, Kraków.
3. Kuprel, D., 2004–2006, Literary Reportage: Between and Beyond Art and Fact. In: M. Cornis-Pope, J. Neubauer (eds) (2004–2006). History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Junctures and Disjunctures in the 19th and 20th Centuries. John Benjamins Pub., Amsterdam.
4. Tokarz, B., 2002, Osoba w przekładzie. In: Piotr Fast and Anna Kozak (eds) (2002), 7–17.
5. Venuti, L. (ed.), 1995, The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge, London.

Anatol Michajlow

---

Katedra Literatury i Kultury Niemieckiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Pisarz i podróżnik Johann Gottfried Seume, Sas z pruskim paszportem, był jednym z niewielu prekursorów prób bardzo rzeczowego, możliwie obiektywnego przedstawienia różnych obszarów kulturowych w Europie na początku XIX wieku. Jego 250-dniowa podróż objęła tereny Saksonii, znacznej części Bałkanów, Włoch, Francji, państw nadreńskich.
Podróżnik-pisarz daje specyficzną charakterystykę odwiedzanych krain, zostawiając na drugim planie opisy przyrody, zwyczajów i obyczajów, skupiając całą swoją uwagę na człowieku, na warunkach jego bytowania, na jego umiejscowieniu w konkretnej rzeczywistości. J. G. Seume unika wszelkiego wartościowania, przedstawiając krok po kroku – jak się okazuje – już wtedy mocno kosmopolityczną i mimo granic administracyjnych będącą pewną kulturową całością – Europę.
Dzieło pisarza było bardzo popularne w XIX i XX wieku, osiągając 30 wydań o dużych nakładach i stanowi do dziś ciekawy kulturoznawczy przyczynek do obrazu wielokulturowego kontynentu.

ew precursors of an objective presentation of various cultural regions in Europe in the early nineteenth century. His 250-day journey covered areas of Saxony, a large part of the Balkans, Italy, France, the Rhine country.
J. G. Seume gives a specific characteristics of the regions visited, leaving the background descriptions of nature, customs and traditions, focusing all his attention on the man, under the conditions of his existence, his placement in a specific reality. Seume avoids any evaluation, showing step by step – as it turns out – already firmly cosmopolitan Europe. The work was very popular in the nineteenth and twentieth centuries, up to 30 editions of the high volume and it is to this day an interesting contribution to the image of multicultural continent.

cultural areas in Europe, traveller-writer, cosmopolitan Europe

obszary kulturowe w Europie, podróżnik-pisarz, kosmopolityczna Europa

1. Bücher, W., 2003, Berlin–Moskau. Reinbek, Rowohlt.
2. Delius, F. C., 1998, Der Spaziergang von Rostock nach Syrakus. Reinbek, Rowohlt.
3. Forster, G., 1954, Empfindsame Weltumseglung, in: Paul, Johannes. Abenteuerliche Lebensreise – Sieben biographische Essays. Wilhelm Köhler Verlag, Minden.
4. Stolberg, F. L. Graf zu, 1794, Reise in Deutschland, der Schweiz, Italien und Sizilien (A Trip to Germany, Switzerland, Italy and Sicily). Königsberg–Leipzig.
5. http://www.amazon.de/Spaziergang-nach-Syrakuz-Jahre-1802/dp/product-des-cription/342 3123788
6. http://www.lesekost.de/Klassik/HHLKL13.htm

ALICJA ŚLUSARSKA

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Celem artykułu jest analiza roli figur mitycznych w kreowaniu postaci literackich na przykładzie dwóch powieści A. Robbe-Grilleta, zatytułowanych Gumy oraz W labiryncie. Poszukując mitycznych odniesień w tekstach należących do nurtu nowej powieści francuskiej, ukazujemy zarówno podobieństwa, jak i różnice między postaciami mitycznymi a bohaterami Robbe-Grilleta. Niniejszy artykuł jest więc próbą wypełnienia luki w badaniach literackich, dotyczących mitycznego wymiaru twórczości prozatorskiej tego współczesnego pisarza. Odwołując się do greckich opowieści o Edypie i Tezeuszu, Robbe-Grillet udowadnia, że mit, niezależnie od epoki historycznej i tendencji literackiej, stanowi punkt wyjścia do rozważań o naturze człowieka. Mit jako uniwersalna opowieść, która może na nowo zakorzenić się w świadomości współczesnego czytelnika, jest przedmiotem naszych rozważań.

L’article a pour but l’analyse de l’importance du rôle des figures mythiques dans la création des personnages romanesques à l’exemple de deux romans d’Alain Robbe-Grillet : Les Gommes et Dans le labyrinthe. En recherchant les références mythiques, dans ces deux textes, appartenant au Nouveau Roman, nous dégageons les ressemblances des héros robbe-grilletiens avec ceux des mythes grecs, de même que les différences entre eux. Cet article constitue donc un essai pour combler une lacune dans les recherches littéraires, concernant la dimension mythique de la création romanesque d’Alain Robbe-Grillet. En recourant aux récits grecs d’OEdipe et de Thésée, cet écrivain moderne prouve que le mythe, indépendamment de l’époque historique et de la tendance littéraire, devient un point de départ pour les considérations sur la nature de l’homme. Le mythe, en tant que récit universel, qui peut s’enraciner de nouveau dans la conscience du lecteur moderne, fait l’objet de notre étude.

ANNA LEDWINA

---

Uniwersytet Opolski

W twórczości Simone de Beauvoir refleksja nad własnym wiekiem wydaje się bardzo istotna, a pod koniec życia wręcz dominująca. Upływający czas w znaczący sposób odciska swe piętno na utworach pisarki. Stosunek do starzenia się i nieuchronności przemijania to motyw stale obecny w jej twórczości, zwłaszcza w cyklu autobiograficznym. Pogodzenie się ze starością okazuje się wyzwaniem, pozwalając tym samym wyrazić osobiste odczucia i refleksje wobec własnego wieku i przemijania. Autorka dzieli się z czytelnikiem swoimi niepokojami w sposób zupełnie otwarty. Równocześnie poprzez swoiste zanurzenie się we własnej przeszłości ma nadzieję na oderwanie od męczącej teraźniejszości, poszukując zdarzeń z okresu dzieciństwa i młodości.
Wyraźnie źle znosząc starość, Beauvoir nie kryje swego przerażenia wobec osłabionego i chorego ciała. Odczuwa nieskrywaną awersję do starości oraz do procesu starzenia się – szczególnie trudnego dla kobiety. Przedstawienie ostatnich chwil życia matki oraz towarzysza życia autorki pozwalają Beauvoir podjąć otwarcie problem własnej starości z wyraźnym odniesieniem społecznym, związanym z sytuacją osób starszych.
Refleksje pisarki ilustrują oryginalną ewolucję jej twórczości, chęć ukazania własnego ja jako absolutu. Reakcją na starzenie się staje się pisarstwo, opisanie za pomocą słów, które są „wieczne”, tego, co prześladuje i boli, bo rozpływa się w czasie. Pisanie daje możliwość tworzenia czegoś nowego, by ocalić swe przeżycia, obrazy i doświadczenia.

In her works Simone de Beauvoir contemplates her own age, and this theme becomes dominant towards the end of her life. The passing of time leaves its mark on her literary output, which always reflects on aging and inevitability of death, especially in the autobiographical series. Beauvoir tries to come to terms with her old age and passing away by expressing her personal feelings and reflections on this topic. The author shares her anxieties with the readers quite openly. At the same time, by immersing herself in her own past, Beauvoir hopes to escape the exhausting present reality in search of events from her childhood and adolescence.
Beauvoir clearly struggles with her old age and is upset about her weakened and ill body. She loathes old age and the process of ageing, which is particularly challenging for a woman. In presenting the dying moments of her mother and life companion, Beauvoir tackles the question of her own old age and considers the social situation of the elderly.
The writer’s reflections illustrate the original evolution of her works, the desire to present her self as a an absolute. She responds to aging by writing and describing in words – which are ‘eternal’ – whatever haunts and hurts because of fading with time. Writing allows her to create something new to preserve her life’s events, images, and experiences.

Anna Kaczmarek

---

Uniwersytet Opolski

W latach 90. XIX w. kapitan Alfred Dreyfus, oficer francuskiej artylerii pochodzenia żydowskiego, został niesłusznie oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec i skazany, na podstawie sfałszowanych dowodów, na dożywotni pobyt na Wyspie Diabelskiej u wybrzeży Gujany Francuskiej. Zrehabilitowano go po 12 latach m.in. dzięki interwencji pisarza Emila Zoli. Sprawa ta, znana powszechnie jako „sprawa Dreyfusa” (l’affaire Dreyfus), stała się największym skandalem politycznym i prawnym we Francji na przełomie XIX i XX wieku, ujawniając siłę nietolerancji i antysemickich uprzedzeń niektórych kręgów społeczeństwa i dzieląc Francję na „dreyfusistów” i „antydreyfusistów”. Sprawa Dreyfusa odbiła się szerokim echem w Europie i na całym świecie, poruszając kwestię statusu i pozycji Żydów w europejskich społeczeństwach.

In the 1890s, Captain Alfred Dreyfus, a French artillery officer of Jewish descent, was allegedly accused of having communicated French military secrets to the German Embassy in Paris. On the basis of false documents, he was sentenced to life imprisonment at Devil’s Island in French Guiana. He was exonerated twelve years later, due to the intervention of the writer Emile Zola. The conviction of Dreyfus, widely known as „the Dreyfus’affair” (French: l’affaire Dreyfus), was the biggest political and judicial scandal in France in the 1890s and the early 1900s, revealing the force of intolerance and antisemitism in some parts of the French society. It divided France between those who supported Dreyfus (the Dreyfusards) and those who condemned him (the anti-Dreyfusards). The Dreyfus affair was largely spread in Europe and in the whole world, touching on the problem of fair treatment of Jews in European societies.

SYLWIA KALIŃSKA

---

Uniwersytet Szczeciński

Celem niniejszego artykułu jest opis włączenia metody Toastmasters (dalej TM) do zajęć z konwersacji języka obcego na poziomie szkolnictwa wyższego. Nasz przyszły projekt badawczy ma na celu zbadanie skuteczności wprowadzenia zajęć wzorowanych na metodzie TM w celu zlikwidowania bądź ograniczenia czynników stresogennych rzutujących na komunikację w grupie studenckiej. Obecność owych czynników została zdiagnozowana w poprzednim projekcie badawczym, dotyczącym niepodejmowania interakcji w grupie na studiach wyższych (Kalińska, 2009a, b, c).

The purpose of the present article is to introduce the innovative method inspired by the Toastmasters programme (below: TM), helpful with development of communication skills (speaking and listening) in a friendly and nice atmosphere. The future research project concerns the use and including the TM method into the classes where speaking in foreign language is given priority. The classes are held on the level of higher education. The research applies to the need and effectiveness of introducing the classes based on the TM method to reduce the negative influence of factors caused by stress which have a huge impact on the process of communication in foreign language among students.

1. Bygate M. (1987), Developing Successful Conversation Group, “Methodology in TESOL: A Book of Reading”, s. 201–207, Wydawnictwo Heinle & Heinle, Boston.
2. Davis J.B. (2009) Molding Future Leaders, “Toastmaster” No 2, vol. 75, s. 6–7, Wydawnictwo: Toastmasters International.
3. Duivenvoorden C. (2008) CRA: A Treasure Worth Tapping, “Toastmaster” No 8, vol. 74, s. 8–11, Wydawnictwo: Toastmasters International.
4. Dussault G., Leclerc M. {et al.] (1973) L’analyse de l’enseignement, Montréal: Les Presses de l’Université de Québec.
5. Ellis R. (1994) The Study of Second Language Acquisition, Wydawnictwo: Oxford University Press, Oxford.
6. Huckin T., Olsen L. (1991) Technical Writing and Professional Communication: For Non-native Speakers of English, Wydawnictwo: McGraw Hill, Singapore.
7. Jaffe C. (2001) Public Speaking: Concepts and Skills for a Diverse Society, Wydawnictwo: Wadsworth/ Thomson, Belmont, CA.
8. Janowski A. (1995) Uczeń w teatrze życia szkolnego, Wydawnictwo: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
9. Kalińska S. (2009a) Czynniki psychologiczne w podejmowaniu interakcji w języku obcym, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku. Neofilologia”, t. XV, s. 391–404.
10. Kalińska S. (2009b) Rola czynników psychologicznych w podejmowaniu interakcji w języku obcym w ocenie studentów, [w:] Języki Obce w Szkole, s. 38–46, Wydawnictwo Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa.
11. Kalińska S. (2009c) Méthodes de diagnose des échecs scolaires des étudiants des langues étrangères : Pourquoi est-ce si difficile pour les étudiants de parler?, Tom pokonferenycjny II Międzynarodowej Konferencji Naukowej Lingwistycznej Szkoły Wyższej « W dialogu języków i kultur » w Warszawie, s. 135–145.
12. Kellams C. (2008) Training Teens to Be Toastmasters, “Toastmasters” No 8, vol. 74, s. 22–23, Wydawnictwo: Toastmasters International.
13. Lustig T. (2010) Rx for Better Health: Toastmasters, “Toastmasters” No 5, vol. 76, s. 20–22, Wydawnictwo: Toastmasters International.
14. Meeks K. (2007) Sounding good in English, “Toastmaster” No 8, vol. 73, s. 24–27, Wydawnictwo: Toastmasters International.
15. Osborn M., Osborn S. (1991) Public Speaking, Wydawnictwo: Houghton Mifflin, Boston.
16. Payne U., Carlin D. (1994) Getting started in Public Speaking, Wydawnictwo: National Textbook Company, Chicago, IL.
17. Ping D., Weiping G. (2004) Teaching Trail and Analysis of English for Technical Communication, “Asian EFL Journal” 6(1). http://www.asian-efl-journal.com/04_pd_wg.php.
18. Sterman P. (2010) Communicating on Campus, “Toastmaster” No 6, vol. 76, s. 27–29, Wydawnictwo: Toastmasters International.
19. Toastmasters International (2006) All about Toastmasters, http://www.toastmasters.org.
20. Verba Volant, No 4, vol. 1, 11 Novembre 2007, Bulletin mensuel de Verbisimo – club francophone de Toastmasters a Geneve).www.verbissimo.org.
21. Verderber R., Verderber K. (2003) The Challenge of Effective Speaking, Wydawnictwo: Wadsworth/ Thomson, Belmont, CA.
22. Young D.J. (1990) An Investigation of Students’ Perspectives on Anxiety and Speaking, “Foreign Language Annals”, nr 23, s. 539–553.
23. Zarefsky D. (1996) Public Speaking: Strategies for Success, Wydawnictwo: Allyn & Bacon, Boston.

Sites Internet consultés:

1. Toastmasters International: http://www.toastmasters.org/indexbk.htm.
2. District 61: http://www.toastmastersdistrict61.org/.
3. Club Toastmasters Éloquentia: http://www.eloquentia.com.
4. Club Expressions District 59: expressions.district59.org.

Віра Романишин

---

Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohobyczu

W oparciu o podstawowe dwudziestowieczne teorie czasoprzestrzeni autorka rozważa możliwości wpisania twórczości literackiej Brunona Schulza w spektrum tworzenia i recepcji czasoprzestrzeni miasta. Tekst literacki Schulza został potraktowany z perspektywy pojmowania problematyki czasu, przestrzeni oraz czasoprzestrzeni miasta jako motywu literackiego, jako zasady konstruowania tekstu oraz jako kategorii realizacji twórczych intencji autora.

The article deals with the Bruno Schulz’s oeuvre to include it in the spectrum of town spacetime creation and receptions, based on the fundamental theories of space-time. Bruno Schulz’s literary text is a basis of comprehension of the problematic connected with time, space and town space-time as a literary motive, as a principle of text construction and as category that realizes an artistic intentions of the author.

Юлія Стефанів

---

Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohobyczu

Artykuł dotyczy filozoficzno-poetyckiej realizacji w poemacie Achmatowej Poemat bez bohatera teozoficznej sentencji Eliota „W moim początku jest mój kres”; autorka wnioskuje o istotnym zakorzenieniu poetyckiej wyobraźni rosyjskiej poetki w filozofii życia doczesnego jako pustki znajdującej się pomiędzy „przed tym” i „po tym”, pomiędzy śmiercią spełnioną a śmiercią nadchodzącą. Poemat bez bohatera Achmatowej został uznany za idealną interpretację Czterech kwartetów Eliota, a zarazem za wprowadzenie intrygi dyskusji z Eliotowskim przekonaniem o bezsilności poezji wobec początku i kresu ludzkiego istnienia.

The article deals with the philosophically-poetical realisation of Eliot’s theosophical idea “In my beginning is my end” in poem Poem without a Hero by Achmatowa. It is concluded that poetic imagination of the Russian poetess is essentially rooted in the philosophy of earthly life as an emptiness situated between the “before” and “after”, between the death that has occurred and death that comes. Achmatowa’s Poem without a Hero is defined as an ideal interpretation of Elliot’s Four Quartets and simultaneously as an introduction of the discussion intrigue with Eliot’s beliefs in the helplessness of the poetry before the beginning and the end of human life.

Світлана Гірняк

---

Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohobyczu

Artykuł dotyczy społeczno-historycznych warunków rozwoju języka ukraińskiego w Galicji na przełomie XIX i XX stulecia; autorka wspomina także o regionalnym funkcjonowaniu języka ukraińskiego na ziemiach zachodnio-ukraińskich, które wywarło istotny wpływ na dalszy rozwój pisowni, słownictwa, terminologii oraz swoistości stylistycznej języka ukraińskiego.

The article examines the socio-historical background of the Ukrainian language in Galicia late XIX and early XX centuries, as the regional functioning of Ukrainian language in the outlined period, particularly at the Western part of Ukraine, had a fundamental impact on the further development of Ukrainian language (its rules, spelling, vocabulary composition, terminological system, stylistic originality).

Kamila Żyto

---

Uniwersytet Łódzki

Artykuł poświęcony jest trzem filmom wyreżyserowanym przez Carola Reeda, które powstały na podstawie scenariuszy pisarza Grahama Greene’a. Wszystkie omawiane obrazy (Stracone złudzenia, Trzeci człowiek i Nasz człowiek w Havanie) są dziełami znaczącymi w dorobku obu artystów, a Trzeci człowiek należy do klasyki kina światowego. Istotniejsze jednak wydaje się to, że wskazane filmy podejmują problem kłamstwa i jego roli w życiu człowieka, a także ukazują wnikliwe portrety psychologiczne kłamców, których pobudki działania nie zawsze wydają się jednoznacznie negatywne. Reeda i Greene’a nie interesuje stawianie moralnych ocen i ferowanie wyroków, skupiają się raczej na wiwisekcji samych mechanizmów działań podejmowanych przez bohaterów, ich ambiwalentnym charakterze wynikającym z kontekstu, sytuacji, własnych kompleksów i pragnień. Mamy więc do czynienia z kłamstwem idealisty (Stracone złudzenia), pragmatyka (Nasz człowiek w Hawanie) oraz człowieka żyjącego samozłudzeniem (Trzeci człowiek).

The article discuses three films directed by Carol Reed and based on the screenplays written by the famous English author Graham Greene. The films (The Fallen Idol, The Third Man and Our Man in Havana) are considered their most significant common achievements, and The Third Man indisputably has reached the status of a classic, admired all over the world. All of them cope with the problem of a lie and its ambiguous role in the human life. They present intriguing portraits of liars, whose motifs and intentions are not necessarily negative. Reed and Greene penetratingly analyze the ambivalent mechanisms of their protagonists’ actions. Each of the films depicts a liar of a different kind: the idealist one (The Fallen Idol), the pragmatic one (Our man in Havana), and the one feeded by self-delusion (The Third Man).

Helena Borowiec

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Omówione w pracy koncepcje przedstawiają reprezentacje pojęciowe jako złożone teorie, w których poszczególne pojęcia tworzą pewien system stanowiący całość, dającą się interpretować tylko w ramach określonej teorii. Rodzaj cech przyporządkowanych pojęciu i zachodzących między tymi cechami relacji zależy od przyjętej „teorii”. Rodzą się pytania, czy jest możliwe, by dziecko skonstruowało teorię wyjaśniającą otaczający je świat i jego własne stany mentalne oraz kiedy zaczyna się ten proces. Zaprezentowane niżej pokrótce koncepcje dotyczące rozwoju dziecięcych reprezentacji stanów umysłowych są próbą odpowiedzi na te pytania:

• dziecięce teorie umysłu – rozumienie pojęcia,
• dziecięce teorie umysłu a teorie naukowe – podobieństwa i różnice,
• przejawy wiedzy o umyśle (teorie umysłu) u dzieci młodszych (dwu-, trzyletnich),
• przejawy wiedzy o umyśle u dzieci starszych (cztero-, pięcioletnich).

The concepts discussed in this thesis describe the conceptual representations as complex theories in which specific concepts combine into a system as a whole which then renders itself only to being interpreted within the boundaries of the specific theory. The type of characteristics ascribed to a given concept and inter-relationship between them depends on the assumed “theory” A question arises whether it is possible for a child to form a theory explaining the universe surrounding him/her and his/her own mental states when this process starts. The concepts theories related to the development of child representations of his/her mental states presented below attempt to answer these questions.

child theories of mind, understanding of the concept, child theories of mind vs. scientific theories: similarities and differences, child theories manifestations in younger childern (2- or 3-year-olds), mind theory manifestations in older children (4- or 5-year-olds)

dziecięce teorie umysłu, rozumienie pojęć, dziecięce teorie umysłu vs. teorie naukowe: podobieństwa i różnice, dziecięca teoria reprezentacji stanów umysłowych u młodszych dzieci (dwu-, trzyletnich), teoria reprezentacji stanów umysłowych u dzieci starszych (cztero-,pięcioletnich)

1. Białecka-Pikul M. (2002), Co dzieci wiedzą o umyśle i myśleniu, Kraków.
2. Białecka-Pikul M., Żarska A. (1996), Dostrzeganie i rozumienie metafor jako przejaw poznawczej sprawności komunikacyjnej, „Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej”, t. 4, nr 2–3, s. 57–71.
3. Chlewiński Z. (1999), Umysł. Dynamiczna organizacja pojęć. Analiza psychologiczna, Warszawa.
4. Gopnik A. (1993), How we know our minds: The illusion of first-person knowledge of intentionality, „Behavioral and Brain Sciences”, 16, s. 1–14.
5. Gopnik A., Wellman H. M., (1994), The theory theory, [w:] Mapping the Mind, Cambridge, red. L. A. Hirschfeld, S. A. Gelman, Cambridge University Press, s. 257–293.
6. Haman M. (1992), Dziecięca „teoria umysłu” a kompetencja komunikacyjna dziecka w wieku przedszkolnym, [w:] Z badań nad kompetencją komunikacyjnci dzieci, red. B. Bokus, M. Haman, Warszawa, s. 229–253.
7. Haman M. (1993), Rozwój pojęciowy i semantyczny dziecka, [w:] Psychologia a semiotyka. Pojęcia i zagadnienia, red. I. Kurcz, Warszawa, s. 29–241.
8. Kielar-Turska M. (1997), Procesy poznawcze w rozwoju: ujęcie dawne i nowe, [w:] Rozwój poznawczy i rozwój językowy dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej, red. H. Mierzejewska, M. Przybysz-Piwkowa, Warszawa, s. 10–20.
9. Kielar-Turska M. (2000), Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, [w:] Psychologia rozwojowa człowieka, red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, t. 2, Warszawa, s. 83–129.
10. Kielar-Turska M., Białecka-Pikul M. (1993), Dziecko i komunikacja: lingwistyczny, społeczny i poznawczy aspekt badań, „Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej”, t. 1, nr 3, s. 3–19.
11. Szuman S. (red.) (1968), O rozwoju języka i myślenia dziecka, Warszawa.
12. Wellman H. M. (1990), The Child’s Theory of Mind, Cambridge, Bradford Books MIT Press.
13. Wimmer H., Hartl M. (1991), Against the cartesian view on mind: Young children’s difficulty with own false beliefs, „British Journal of Developmental Psychology”, 9, s. 125–138.

Teresa Skubalanka

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Autorka rozprawy zanalizowała wypowiedzi kilkorga dzieci w wieku od 2 do 4 lat. Do pragmatycznej analizy wprowadziła pojęcie punktu widzenia, co pozwoliło wydzielić niektóre cechy typowe dla języka dzieci i dla języka ludzi dorosłych. Między innymi chodzi o takie cechy u dziecka, jak: obecność tworów reduplikowanych, neologizmów, licznych zdrobnień itd., obok takich cech, jak: swoiste wykrzykniki, wyrażenia grzecznościowe, elementy stylów oficjalnych i inne, odzwierciedlające świat językowy ludzi dorosłych.

The author analyzed by hearing the speech of several children aged 2 to 4 years. The introduction the concept of pragmatic analysis point of view allowed to separate some of the characteristics of children’s language and the language of adults. Among other things, in terms of child characteristics, these are: the presence of reduplicated formations, neologisms, many diminutives, etc. next to such features as a kind of exclamation, expression, polite, formal style elements and others, reflecting the linguistic world of adults.

child’s language, point of view, pragmatic analysis

język dziecka, punkt widzenia, analiza pragmatyczna

Edyta Manasterska-Wiącek

---

Instytut Filologii Rosyjskiej UMCS

Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, dlaczego się śmiejemy z języka i myślenia dziecka. Autorka analizuje korpus badawczy w dwóch grupach: jednostek będących źródłem humoru dla innych, bez udziału świadomości dziecka, i jednostek świadczących o celowych zabiegach dziecka, by rozbawić innych. Analiza pozwala stwierdzić, że w języku dziecka śmieszy nas m.in. niezrozumienie przez dziecko praw rządzących światem, dziecięca logika, wkraczanie w tematy tabu, wprawiające dorosłych w zakłopotanie, naruszanie świętości oraz próby rozśmieszania otoczenia przez dziecko.

The article is an attempt to respond to the question why we laugh at the way children speak and think. The author analyses the research corpus in two groups: the individuals as sources of humour unaccompanied by the child’s awareness of it, and the ones who intentionally and consciously make others laugh. The analysis leads to the conclusion that what makes the child’s language funny is, in fact, inability to understand the rules governing the world, child’s logic, entering the taboo world that often intimidates adults, violating the world of sacred themes and attempts to make others laugh.

stages of humour reception, unaware comism, passive comism, taboo sphere in child’s language, active comism

stadia odbioru humoru, komizm nieświadomy, komizm pasywny, sfera tabu w języku dziecka, komizm czynny

1. Dąbrowska L. (1992), Psychologiczne aspekty humoru. Przegląd teorii i badań, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu”. Psychologia IX, s. 19–32.
2. Dudzikowa M. (1996), Osobliwości śmiechu uczniowskiego, Kraków.
3. Freud S. (1993), Dowcip i jego stosunek do nieświadomości, Warszawa.
4. Lefcourt H. M., Martin R. A. (1986), Humour and Life Stress. Antidote to Adversity, New York.
5. Manasterska-Wiącek E. (2009), Polska poezja dla dzieci w przekładach na język rosyjski. Na podstawie Juliana Tuwima i Jana Brzechwy, Lublin.
6. Pirecki K. (2000), Humor w wychowaniu, Warszawa.
7. Tokarz A. (1991), Poczucie humoru a aktywność twórcza człowieka, „Psychologia Wychowawcza”, 4, s. 299–305.
8. Trzynadlowski J. (1956), Komizm, „Prace Polonistyczne”, seria X, s. 379–392.
9. Zimbardo P. (1999), Psychologia i życie, Warszawa.
10. Ziv A. (1984), Personality and Sense of Humour, New York.
11. Int. 1: http://nauka.katalogi.pl/Motyw_dziecka_w_literaturze,malarstwie_i_ FOLKLORZE!- t11312-s2.html (22.11.2010)
12. Int. 2: http://www.marhan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=122:dlaczego- simiejemy&catid=44:ciekawostki&Itemid=85 (22.11.2010)

Iwona Korzeniewska

---

Lublin

Artykuł ma na celu przybliżenie problematyki świadomości językowej młodzieży. Materiał można podzielić na dwie części. Pierwszą stanowią rozważania autorki na temat kategorii potoczności i zachowań językowych młodego pokolenia. Drugą wypełniają analizy materiału egzemplifikacyjnego. Prezentowane w artykule treści są głosem młodych użytkowników polszczyzny w jej charakterystycznym rejestrze.

The article’s aim is to bring closer the subject matter of young people’s language consciousness. The material can be divided into two parts. The first one is the author’s deliberation on the category of colloquialism and young people’s language behaviour. The second one is the analysis of the researched material. The contents presented in the article are voice of the young users of the Polish language in its characteristic register.

colloquial use, linguiusetic behaviour, linguistic awareness, language of young people

potoczność, zachowania językowe, świadomość językowa, język młodzieży

1. Grabias S. (2003), Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
2. Markowski A. (1992), Polszczyzna końca XX wieku, Warszawa.
3. Marody M. (1987), Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa.
4. Scherfer P. (1983), Untersuchungen zum Sprachbewu/sstsein der Patois – Sprecher in der Franche – Comte, Tubingen (w tłumaczeniu Katarzyny Czarneckiej).
5. Warchala J. (2003), Kategoria potoczności w języku, Katowice.

Iwona Korzeniewska

---

Lublin

Podstawowym celem artykułu jest ukazanie wieloaspektowości strategii rozmów młodzieżowych. Autorka prezentuje wyniki prowadzonych badań dotyczących komunikacji interpersonalnej, rozmów młodzieży i zastosowanych strategii konwersacyjnych. Walorem tej wypowiedzi jest fakt, że materiał egzemplifikacyjny stanowią teksty potoczne – zarejestrowane nagrania naturalnych wypowiedzi uczniów klas gimnazjalnych i licealnych.
Ze względu na poruszoną problematykę niezbędne okazują się refleksje na temat komunikacji interpersonalnej. Na podstawie materiału egzemplifikacyjnego autorka podaje propozycję modelu komunikacji językowej, następnie charakterystyczne wyróżniki gatunku rozmowy z uwzględnieniem elementów ją konstytuujących oraz dokonuje typizacji rozmów młodzieżowych.
Zakładając, że interakcja werbalna to inaczej kontakt nadawcy z odbiorcą nawiązany w celu porozumienia się z nim, autorka przyjmuje, że konwersacja jest makrojednostką interakcji werbalnej. Mikrojednostką interakcji nazywa akt mowy, wprowadzony przez rozmówców w celu zrealizowania zamierzonego celu komunikacyjnego. Zastosowane przez użytkowników języka akty mowy decydują o realizacji określonej strategii konwersacyjnej.

The main aim of the article is to show the strategy of multi-faceted teenage talks. The author presents the results of the conducted survey concerning interpersonal communication, teenage talks and the used conversation strategies. The advantage of this material is the fact that the researched material is based on colloquial texts – recorded conversations of junior and secondary school students.
Due to the problems presented, some reflections concerning interpersonal communication are needed. On the basis of the conducted research the author gives the proposition of the model of language communication, then there are given characteristic distinguishing marks of the kind of conversation including all the elements forming it, finally the author classifies teenage talks.
Granted that verbal interaction is, in other words, the communication between a sender and a receiver made in order to communicate with each other, the author assumes that the conversation is the macro unit of verbal interaction. The act of speech introduced by interlocutors with the aim of achieving the desired communication goal is called the micro unit of interaction. Applied by language users acts of speech determine the realisation of definite conversation strategies.

conversation, genre, act of speech, strategic intention, conversation strategy, interpersonal communication

rozmowa, gatunek, akt mowy, intencja strategiczna, strategia konwersacyjna, komunikacja interpersonalna

1. Awdiejew A. (2004), Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków.
2. Bauman Z. (1994), Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Warszawa.
3. Gadamer Hans G. (1993), Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej, z niem. przeł. B. Baran, Kraków.
4. Nęcki Z. (1989), Z zagadnień komunikowania interpersonalnego, Kraków.
5. Szymczak M. (red.), (1996), Słownik języka polskiego, tom 3, Warszawa. Trzebińska E. (1989), Stały i zmienny sposób definiowania relacji w toku komunikacji interpersonalnej, [w:] Z zagadnień komunikowania interpersonalnego, red. Z. Nęcki, Kraków.
6. Żydek-Bednarczuk U. (2005), Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków.

Anna Granat

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Artykuł traktuje o wpływie celu interakcyjnego na zmianę w podsystemie fonologicznym polszczyzny. Zmiana ta dotyczy niezwykłego sposobu realizacji niektórych głosek przez nastoletnie dziewczęta. Aby zwiększyć swoją atrakcyjność w komunikacji, starają się one nieustannie uśmiechać, co powoduje zniekształcenie werbalizowanych dźwięków. Efekt ich zachowania jest odwrotny do zamierzonego. Sposób ich mówienia jest nienaturalny i infantylny.

The article concerns the interactive effects on the change in the phonological Polish language subsystem. This change affects the unusual manner of sounds realisation by teenage girls. To increase their attraction in communication, they are constantly trying to smile, which results in distortion of verbalised sounds. The effect of their behavior is counterproductive. The way they speak is unnatural and childish.

communication, interaction, phonology, attraction, girls, infantilism

komunikacja, interakcja, fonologia, atrakcyjność, dziewczęta, infantylność

Sylwia Zasada

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Artykuł prezentuje studium akwizycji mowy dziecka w zakresie struktur składniowych. Badane dziecko to prawidłowo rozwijająca się dziewczynka. Korpus badawczy stanowią nagrane i przetranskrybowane wypowiedzi Zuzi od momentu, kiedy skończyła dwa lata, aż do czasu ukończenia przez nią trzech lat i jednego miesiąca. Praca prezentuje budowę zdań. Opisuje ich części składowe, zależności syntaktyczne między poszczególnymi komponentami oraz szyk wyrazów i wypowiedzeń wchodzących w skład struktur składniowych. Podstawę teoretyczną stanowi składnia tradycyjna opracowana przez Zenona Klemensiewicza, choć znajdują się też odwołania do innych językoznawców. Potwierdzeniem rozważań teoretycznych są struktury składniowe zaczerpnięte z korpusu badawczego.

The article is a study of child speech acquisition in the domain of syntax. A child under the investigation is a well-developing girl. Zuzia’s recorded and transcribed statements from the moment she was 24 months old till she reached the age of 37 months is the source of study. The work presents sentence structures. It describes their constituents, syntactic dependences among individual components and word and statement order comprising particular syntactic structures. Traditional syntax elaborated by Zenon Klemensiewicz is the theoretical basis here, yet references to other linguists will be made as well. Sentence structures taken from the source of study confirm our theoretical considerations.

child speech development, child language, ontogenesis of speech, syntax in child speech, acquisition of speech

język dziecka, ontogeneza mowy, składnia w mowie dziecka, akwizycja mowy, rozwój mowy dziecka

1. Ampel T. (1978), Elipsa i powtórzenie w żywej mowie, [w:] Studia nad składnią polszczyzny mówionej, red. T. Skubalanka, Wrocław.
2. Bartmiński J. (1978), Swoiste formy orzeczeń w języku ustnym (orzeczenie onomatopeiczne, kompozycjonalne, zaimkowe, podwojone), [w:] Studia nad składnią polszczyzny mówionej, red. T. Skubalanka, Wrocław.
3. Boniecka B. (1998), Składnia współczesnego języka polskiego, Lublin.
4. Boniecka B. (2000), Pytanie aktem potocznej wymiany zdań, [w:] eadem, Struktura i funkcjonowanie pytań w języku polskim, Lublin.
5. Buttler D. (1971), Układ wyrazów w zdaniu, [w:] Kultura języka polskiego, red. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Warszawa.
6. Encyklopedia języka polskiego (1994), red. S. Urbańczyk, Wrocław.
7. Grzesiuk A. (1995), Składnia wypowiedzi emocjonalnych, Lublin.
8. Jaworski M. (1972), Składnia, [w:] Gramatyka opisowa języka polskiego z ćwiczeniami, red. W. Doroszewski, B. Wieczorkiewicz, Warszawa. Jodłowski S. (1976), Podstawy polskiej składni, Warszawa.
9. Klemensiewicz Z. (1984), Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, Warszawa.
10. Klemensiewicz Z. (1969), Zarys składni polskiej, Warszawa.
11. Osiecka A. (1996), Obudzą mnie, [w:] eadem, Sentymenty, Toruń.
12. Zarębina M. (1965), Kształtowanie się systemu językowego dziecka, Wrocław–Warszawa–Kraków.

Aneta Domagała, Urszula Mirecka

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Autorki podejmują problem trudności w pisaniu u uczniów klas I–VI szkoły podstawowej. Koncentrują uwagę na analizie aspektu graficznego pisma i na sprawnościach grafomotorycznych w kontekście kształtowania się sprawności ortograficznych.
Zagadnienia prezentowane w artykule w warstwie empirycznej bazują na wynikach badań prowadzonych w grupie 300 dzieci w wieku 7–13 lat, z użyciem autorskiej techniki diagnostycznej – Profilu sprawności grafomotorycznych. Analiza wytworów czynności grafomotorycznych uwzględniała następujące kategorie opisu zjawisk: nacisk narzędzia piszącego; stabilność linii; forma znaków graficznych; proporcje w obrębie znaku; wielkość, pochylenie i połączenia znaków w wyrazach i we wzorach; kierunek (pochylenie) oraz wielkość pisma/wzorów literopodobnych; odstępy między wyrazami/elementami wzorów literopodobnych; utrzymanie pisma/wzorów w liniaturze; rozmieszczenie tekstu/wzorów na stronie; zachowanie marginesów.

The authors examine the problem of writing difficulties in school children of grades I–VI in primary school. Focusing their attention on the analysis of the graphic aspect of writing, they discuss graphomotor skills in the context of the development of orthographic (spelling) skills.
At the empirical level the problems presented in the paper are based on the results of studies conducted in a group of 300 children aged 7–13, using the authors’ own diagnostic technique: the Profile of Graphomotor Skills. The analysis of products of graphomotor activities involved the following descriptive categories: the force of the writing instrument; line stability; the form of graphic signs; proportions within a sign; the size, slant and joining of signs in words and designs; the direction (slant) and the size of writing/letter-like designs; spaces between words/elements of letter-like designs; retaining of writing/designs in the ruling; positioning of the text/designs on the page; and retaining of margins.

graphomotorics (graphomotor skills), writing, orthography/spelling

grafomotoryka, pismo, ortografia

1. Ajuriaguerra de J., Skala Dysgraficzna, tłum. B. Borysowicz (maszynopis).
2. Bogdanowicz M. (1991), Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa.
3. Bogdanowicz M. (1992), Leworęczność u dzieci, Warszawa.
4. Borysowicz B., Fenczyn J., Rosa R. (1991), Próba zastosowania Skali Dysgrafii J. de Ajuriaguerry w warunkach polskich, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” 138. Prace Pedagogiczne XII, s. 145–159.
5. Dmochowska M. (1979), Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa.
6. Domagała A., Mirecka U. (2001), Dziecko dyslektyczne z zaburzeniami lateralizacji – możliwości i ograniczenia terapii w starszym wieku szkolnym, „Logopedia”, 29, s. 151–167.
7. Domagała A., Mirecka U. (2008), Standard postępowania logopedycznego w przypadku dysleksji rozwojowej, „Logopedia”, 37, s. 117–125.
8. Domagała A., Mirecka U. (2009), Handwriting in the computer age. Categories of description of products of graphomotor activities in children aged 7–13, IATED, s. 2345–2354.
9. Domagała A., Mirecka U. (2009), Handwriting in the computer age. Development of graphomotor skills – a risk of dysgraphia, IATED, s. 2338–2344.
10. Domagała A., Mirecka U. (2010), Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat, Lublin.
11. Domagała A., Mirecka U. (2010), Profil sprawności grafomotorycznych, Gdańsk.
12. Gąsowska T., Pietrzak-Stępkowska Z. (1994), Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa.
13. Healey J. M., (2003), Leworęczność. Jak wychować leworęczne dziecko w świecie ludzi praworęcznych, Gdańsk.
14. Kopczyńska-Kaiser M. (1984), Praca nauczyciela z dziećmi wymagającymi pomocy w nauce czytania i pisania na terenie klasy, [w:] Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, red. H. Wasyluk-Kuś, Warszawa, s. 35–53.
15. Kwaśniewska M. (2000), Graficzna i ortograficzna poprawność pisma uczniów w edukacji wczesnoszkolnej, Kielce.
16. Malendowicz J. (1984), Proces czytania i pisania i trudności w jego opanowaniu, [w:] Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, red. Wasyluk-Kuś, Warszawa, s. 17–34.
17. Mirecka U. (2009), O błędach w pisowni identyfikowanych jako symptomy zaburzeń funkcji słuchowych, [w:] Diagnoza dysleksji. Najważniejsze problemy, red. G. Krasowicz-Kupis, Gdańsk, s. 152–163.
18. Pietras I. (2009), Umiejętność pisania i możliwości jej diagnozowania, [w:] Diagnoza dysleksji. Najważniejsze problemy, red. G. Krasowicz-Kupis, Gdańsk, s. 107–123.
19. Polański E. (1987), Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa.
20. Polański E. (2005), Obecna sytuacja ortografii polskiej, [w:] Z teorii i praktyki dydaktycznej języka polskiego, red. H. Synowiec, Katowice, s. 86–94.
21. Polański K. (red.) (1999), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław.
22. Skrzetuska E. (2005), Przyswajanie pisma przez uczniów ze słabym widzeniem w klasach 1–3, Lublin.
23. Spionek H. (1975), Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa.
24. Wróbel T. (1980), Współczesne tendencje w nauczaniu początkowym, Warszawa.
25. Wróbel T. (1985), Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, Warszawa.

Anna Kalinowska

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

W wieku XX w literaturze dla młodego czytelnika pojawiły się znakomite utwory, których misją była próba dotarcia do dziecięcej wrażliwości i odkrywanie odmienności wyobraźni dziecka. Dzięki autorytetom, z których w Polsce największym był Janusz Korczak, w literackich portretach udowadniano, że dziecko to człowiek, którego dotyczą wszystkie problemy świata, raniąc go boleśnie. Bo dzieciństwo to okres wielkiego poznania, otwarcia na rzeczywistość. We współczesnej kulturze zaistniały szczególnie dwie książki, rzutując na kształt jej psychologii, pedagogiki, filozofii. To klasyczne tytuły z bohaterami – symbolami: Kubuś Puchatek A. A. Milne’a i Piotruś Pan J. Barriego, do których dołącza, w charakterze uniwersalnej puenty, tragiczna postać Małego Księcia A. Saint-Exupéry’ego. Zawierają one dwie wizje dziecka i dzieciństwa; szczęśliwego, bo otoczonego miłością i nieprzekraczalną granicą czasu w Stumilowym Lesie (wymiar utopijny), oraz pozbawionego bezpieczeństwa i opieki dorosłych w zamian za wolność w nieszczelnej, przepuszczającej realność Nibylandii. Podróż Małego Księcia po pustyni obie te perspektywy sprowadza do wniosku, iż tęsknota za miłością (róża), poszukiwanie korzeni (cembrowanej studni z wodą na pustyni) jest podsumowaniem życia każdego zagubionego chłopca, niezależnie od tego, czy to Piotruś Pan, czy pilot, czy dorosły, który chciał się w Małym Księciu odnaleźć. Świat Kubusia to marzenie, Piotrusia zaś jest ciągłą ucieczką. Obie prezentacje pozwalają nadać dzieciństwu rangę przemijającej nieodwołalnie baśni. Kiedy znów będę mały – usłyszymy w tytule Korczakowskiej tęsknoty.

Childhood is a period of great knowledge, openness to reality. In particular, there were two proposals in contemporary culture, projecting the shape of its psychology, pedagogy, philosophy – Winnie the Pooh and Peter Pan. They contain two visions of the child and childhood: a happy and devoid of safety and care of adults. Winnie’s world is a dream, Peter’s world is a continuous escape. Both presentations allow to give to childhood the rank of transient fairy tales.

fable: the determinant of the twentieth-century artistic imagination,timelessness, a utopian version of childhood, the mystery of birth and death, fear of adulthood, a recipe for happiness

baśniowość: wyznacznik wyobraźni artystycznej XX wieku, Kubuś Puchatek: bezczas Stumilowego Lasu, utopijna wersja dzieciństwa, Piotruś Pan: misterium narodzin i śmierci, lęk przed dorosłością, Mały Książę: recepty na szczęście

Katarzyna Zwierzchowska

---

Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Łódzki

Artykuł odwołuje się do problemu mitu dzieciństwa. Zwraca uwagę na historyczne uwarunkowania związane z pozycją dziecka w otaczającym świecie, powołując się na różne poglądy filozoficzne. Te rozważania stanowią podłoże analizy twórczości Romana Jaworskiego i Witolda Wojtkiewicza oraz ich wzajemnych powiązań w aspekcie dziwnej, baśniowej konwencji, których bohaterami są mali dorośli. Są tu dzieci dziwnie postarzałe, odgrywające niejednoznaczne rolę, wprzęgnięte w tajemnicze ceremonie. Cały system utartych w świadomości ludzkiej pewnych symboli zostaje wywrócony do góry nogami, a co za tym idzie, dostrzegamy ich przeciwstawne znaczenie. Dzieci – tradycyjnie symbol niewinności, czystości, przedstawione są jako dorośli ludzie, z problemami, lękami.

The article refers to the problem of the myth of childhood. It focuses on the historical conditioning associated with the item of the child in the surrounding world, in reference to different philosophical views. These deliberations underlie the analysis of the works of Roman Jaworski

mit dzieciństwa, dziecko i świat, konwencja baśni, tajemnicze ceremonie, symbole, niewinność, niepokój, czystość, lęk, starość, cielesność, karnawał, deformacja, dehumanizacja

Katarzyna Smyk

---

Instytut Kulturoznawstwa UMCS

Celem artykułu jest rekonstrukcja językowo-kulturowego obrazu matki, ojca i rodziców w poezji Jana Pocka. Do dotychczasowych kognitywnych analiz tych pojęć autorka dodaje nowe cechy matki i ojca, a także wskazuje blisko 20 punktów widzenia, z których dokonywana jest konceptualizacja świata. Układają się one w kilka kręgów: rodzinny, postaw i emocji, kulturowy. Autorka dochodzi również do wniosku, że Pocek buduje poetycki obraz świata przez to, iż przywołuje wartości tradycyjne i nie przetwarza ich, lecz plasuje w miejscu adekwatnym do ich rangi w systemie aksjologicznym. Dlatego autorka twierdzi, że jego poezję można nazwać tożsamościową.

The purpose of the article is to reconstruct the image of mother, father and parents in Jan Pocek’s poetry. The author adds new mother and father characteristics to current cognitive analyses of these notions, and also shows around 20 points of view from which conceptualization is performed. They form a few circles, namely a family circle, a circle of attitudes and emotions and a cultural circle. The author comes to conclusions that Jan Pocek creates poetic world image through bringing traditional values. However, he does not process them but places them in space that is adequate to their rank in the axiological system. Therefore, the author believes that ‘communal identity’ is the term that can describe Jan Pocek’s poetry.

axiology, autohematism, domain, gesture, language (speech), language and cultural world view, cognitivism, cognitive structure, conceptualization, traditional culture, perspective, prototype, point of view, sacralization, sacrum, sterotype, symbol, symbolism, identity

aksjologia, autotematyzm, domena, gest, język (mowa), językowo-kulturowy obraz świata, kognitywizm, kognitywna struktura, konceptualizacja, kultura tradycyjna, perspektywa, prototyp, punkt widzenia, sakralizacja, sacrum, stereotyp, symbol, symbolika, tożsamość

Agnieszka Piwowarska

---

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Baron drzewołaz Italo Calvina to historia młodego arystokraty, Cosimo Piovasco di Rondò, który – nie akceptując swojej sytuacji narzuconej przez konwenanse – pewnego dnia wspina się na drzewo i podejmuje decyzję, że jego nogi nigdy już nie postaną na ziemi. I obietnicy dotrzymuje, ale mimo tego oddalenia od „ziemi” (czyli m.in. od społeczeństwa) pozostaje on wciąż z nią związany.
Oczywiście wybór życia na drzewach jest metaforą wyboru odpowiedniej pozycji w świecie. Cosimowi odpowiada rola oświeceniowego intelektualisty, który zachowuje ironiczny dystans do rzeczywistości. Bardziej od uczestnictwa w wydarzeniach, będąc między ludźmi, woli obserwowanie wszystkiego z wysokości, ze swojej „wieży z kości słoniowej”. Ale nie zamyka się w niej: traktuje ją jak swego rodzaju obserwatorium. Nawet mając tę uprzywilejowaną pozycję, Cosimo nie jest obojętny na los mieszkańców swojego miasteczka i stara się im pomagać, angażować się w poprawę ich warunków życia, być ich „oknem na świat”, czyli przewodnikiem po rzeczywistości, której często nie rozumieją.

The Baron in the Trees, a novel by Italo Calvino, is a story about a young aristocrat, Cosimo Piovasco di Rondò. He can no longer handle his ruled by conventions situation and one day he climbs up a tree with a decision that he will spend the rest of his life there. And he keeps his promise, but in spite of the distance from the ”ground” (that means, among other things, society) he rests in a specific relation with it.
His choice of a life in trees is a metaphor of a choice of a proper position in the world. Cosimo is an example of an intellectual of the Enlightenment that keeps an ironic distance from the reality. He prefers to observe everything from the height, from his ”observatory”. Even though Cosimo has this privileged position, he is not indifferent to the needs of the inhabitants of his town and he tries to help them, to be their guide in the reality that they often don’t understand.

Calvino, baron, drzewołaz, intelektualista, oddalić się, Oświecenie, wolność

1. Baroni Giorgio, Introduzione e guida allo studio dell’opera calviniana. Storia e antologia della critica, Le Monnier, Firenze 1989.
2. Calvino Italo, Il barone rampante, Arnoldo Mondadori Editore, Milano 1993.
3. – Prefazione a Il barone rampante, Arnoldo Mondadori Editore, Milano 1993.
4. – Una pietra sopra. Discorsi di letteratura e società, Einaudi Editore, Torino 1989.
5. Eco Umberto, L’intellettuale? Un Barone rampante, „La Stampa” del 28.09.2004, n. 268, s. 30, accessibile via World Wide Web: .
6. Kopaliński Władysław, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, accessibile via World Wide Web: .
7. Ugniewska Joanna, Historia literatury włoskiej XX wieku, PWN, Warszawa 1985. Voltaire, Dizionario filosofico, Edizione Acrobat a cura di Patrizio Sanasi, s. 138, accessibile via World Wide Web: .
8. Zingarelli Nicola, Vocabolario della lingua italiana, Zanichelli, Bologna 2007.

Sitografia

1. .
2. < http://www.parodos.it/lilluminismo2.htm>.

Barbara Kornacka

---

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Celem artykułu zatytułowanego „Młodzi pisarze” lat osiemdziesiątych we Włoszech – między wymianą pokoleniową a polityką wydawnictw jest pokazanie procesu wyłaniania się w latach osiemdziesiątych dużej grupy pisarzy, określanej przez krytykę, media i wydawnictwa mianem „młodych pisarzy”, lecz nie stanowiącej zwartej szkoły lub jednolitego trendu literackiego. Pojawienie się „młodych pisarzy” we Włoszech jest wypadkową reakcji na upolitycznioną lub eksperymentalną literaturę lat siedemdziesiątych, wymiany pokoleniowej w biologicznym tego słowa znaczeniu oraz w dużym stopniu działań marketingowo-promocyjnych ówczesnego przemysłu wydawniczego.

The article aim, entitled ‘Young writers’ in the 80ies in Italy- between the generation swap and the publishers’ policy, is to illustrate the process of emerging, in the 80ies of the last century, a huge number of writers, defined by the critics, media and publishers ‘the young writers’, but they were not a homogeneous school or an unitary literacy movement. ‘The young writers’ emerging in Italy is resultant of the reaction on political and experimental literature of the 70ies, the generational swap in the biological sense of the term and, in the huge extends, the marketing and promotional venture of the publishers.

Young writes, Italian literature of the 80ies, generational swap, publishers activity

młodzi pisarze, literatura włoska lat 80., zmiana pokoleniowa, działalność wydawnicza

1. Ammirati Maria Pia, Il vizio di scrivere. Letture su Busi, De Carlo, Del Giudice, Pazzi, Tabucchi, Tondelli. Rubettino, Soneria Mannelli 1991.
2. Barilli Renato, E’ arrivata la terza ondata. Dalla neo alla neoavanguardia, Testo & Immagine, Torino 2000.
3. Cardone Raffaele, Galato Franco, Panzeri Fulvio (red.), Altre storie. Inventario della nuova narrativa italiana fra anni ’80 e ’90, Marcos & Marcos, Milano 1996.
4. Carnero Roberto, La nuova narrativa dagli anni Ottanta ad oggi, Principato, Milano 2009.
5. Carnero Roberto, Under 40. I giovani nella nuova narrativa italiana, Bruno Montadori, Milano 2010.
6. Ceserani Remo, Raccontare il posmoderno, Bollati Boringhieri, Torino 1997.
7. Eco Umberto, Postille a „Il nome della rosa”, [w:] »Alfabeta« 49, 1983.
8. Ferroni Giulio, Quindici anni di narrativa, [w:] Storia della letteratura italiana. Il Novecento. Scenari di fine secolo, 1, III, Garzanti, Milano 2001.
9. Ferroni Giulio, Storia e testi della letteratura italiana. Vol. XI Verso una civiltà planetaria (1968– 2005). (Parte seconda), Mondadori, Milano 2005.
10. Ferroni Giulio, Storia e testi della letteratura italiana. Vol. XI Verso una civiltà planetaria (1968– 2005). (Parte prima. La letteratura nell’epoca del postmoderno), Mondadori, Milano 2005.
11. Fokkema Douwe, The semiotics of literary Postmodernism, [w:] Bartens Hans, Fokkema Douwe, (red.), International Postmodern. Theory and Literary Practice, John Benjamins, Amsterdam – Philadelphia 1997.
12. Jansen Monica, Il dibattito sul Postmoderno in Italia: in bilico tra dialettica e ambiguità, Firenze 2002.
13. La Porta Filippo, La nuova narrative italiana. Travestimenti di fine secolo, Bollati Boringhieri, Torino 2003.
14. La Porta Filippo, Quando la penna esplode di vita. La collana Franchi Narratori − Feltrinelli 1970–1983, Flavia Varducci (red.) Oblique Studio, 2010.
15. Mancorda Giuliano, Storia della letteratura italiana contemporanea (1940–1996), Editori Riuniti, Roma 1996.
16. Manganelli Giorgio, Scrittori d’Italia, „L’Espresso”, 12 stycznia 1986.
17. Mondello Elisabetta, In principio fu Tondelli. Letteratura, merci, televisione nella narrativa degli anni novanta, Il Saggiatore, Milano 2007.
18. Mondello Elisabetta, Introduzione, [w:] Mondello Elisabetta (red.), La narrativa italiana degli anni Novanta, Mintemi, Roma 2004.
19. Panzeri Fulvio, Per una poetica del frammento, [w:] Tondelli Pier Vittorio, L’abbandono. Racconti degli anni ottanta, Fulvio Panzeri (red.), Bompiani, Milano 2001.
20. Pedullà Walter, La letteratura del benessere, Bulzoni, Roma 1973.
21. Pedullà Walter, Le caramelle di Musil, Rizzoli 1993.
22. Ricoeur Paul, Soi-même, comme un autre, Paris 1990.
23. Spinazzola Vittorio, Dopo l’avanguardia, Transeuropa, 1989.
24. Tani Stefano, Il romanzo di ritorno. Dal romanzo medio degli anni sessanta alla giovane narrativa degli anni ottanta. Mursia 1990.
25. Tondelli Pier Vittorio, Postmoderno, provincia e dintorni. Conversazione con Giuseppe Marchetti, [w:] Tondelli Pier Vittorio, Opere. Cronache, saggi, conversazioni, Panzieri Fulvio (red.), Bompiani, Milano 2005.
26. Zaccaria Giuseppe, Avanguardia come consumo, „Sigma” 1984, 1–2.

Anna Grochowska

---

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Jesteśmy świadkami tego, jak duży wpływ wywiera angielszczyzna na rozmaite języki. Anglicyzmy są wszechobecne, opanowały świat i bez problemu przekraczają granice narodowe i kulturowe. Język angielski jest istotną częścią odmian specjalistycznych, a w przypadku języka włoskiego anglicyzmy pojawiają się coraz częściej w codziennej komunikacji.
Celem artykułu jest przedstawienie zjawiska dotyczącego grupy anglicyzmów, które zakorzeniły się już w języku włoskim i są często używane w komunikacji codziennej, mimo iż język włoski dysponuje rodzimymi słowami o tym samym znaczeniu (tzw. prestiti di lusso).
Przedstawię prestito di lusso na tle innych zapożyczeń występujących w języku włoskim oraz pokrótce prześledzę obecność anglicyzmów we włoskiej rzeczywistości, by następnie przeanalizować stanowiska językoznawców zajmujących się poruszoną kwestią. Artykuł zakończą wyniki ankiety, przeprowadzonej wśród Włochów, dotyczącej użycia form zapożyczonych oraz rodzimych synonimów.

Today we attend to an unstoppable spread of English which is becoming always more popular in the world. The anglicisms are present everywhere and without any difficulties crosses international and cultural borders. English is an important part of sectoral languages and in the case of Italian, we can observe as well the contamination of the daily language used by an average speaker.
The present contribute focuses on the phenomenon of luxury anglicisms present in Italian. It is going to face its theoretical aspects on the background of other loan-words. I am going to describe briefly the presence of anglicisms in the Italian reality from the historical point of view and to review the opinions of various linguists about the situation of the anglicisms in the Italian language. I will try to reveal which are the motivations of using an English word instead of one of the mother tongue and, in the end, I will summarize the replies gathered from the questionnaires completed by Italian native speakers about the use of luxury anglicisms.

borrowings, anglicisms, Italian, variants

zapożyczenia, anglicyzmy, język włoski, warianty

1. Beccaria Gian Luigi (2002), »L’italiano, oggi: l’antico, il nuovo«, in Cuadernos de Filología Italiana, Vol. 9, s. 191–203;
2. Beccaria, Gian Luigi (2008), Per difesa e per amore. La lingua italiana oggi, Garzanti: Milano;
3. Berruto Gaetano (1987), Sociolinguistica dell’italiano contemporaneo, NIS: Roma;
4. Bisetto Antonietta (2003), »Da formattare a calcio mercato: l’interferenza dell’inglese sull’italiano contemporaneo«, in Sullam Callimani Anna Vera (a cura di), Italiano e inglese a confronto: problemi di interferenza linguistica, Atti del Convegno, Venezia, 12–13.04.2002, s. 87–99;
5. Bombi Raffaella (1987–88), »Alcune tipologie di calchi sull’inglese in italiano«, in Incontri linguistici, 12, s. 17–59;
6. Cartago Gabriella (1994), »L’apporto inglese« in Serianni Luca – Trifone Pietro (a cura di), Storia della lingua italiana. Vol. 3 Le altre lingue, Einaudi: Torino, s. 721–743;
7. Castellani Arrigo (1987), »Morbus anglicus«, in Studi Linguistici Italiani, XIII, s. 137–153;
8. Coco Alessandra (2003), »Briciole di linguistica« in Giovanardi Claudio, Gualdo Riccardo, Inglese – italiano 1 a 1. Tradurre o non tradurre le parole inglesi?, Manni: Lecce, s. 28–52;
9. Dardano Maurizio – Trifone Pietro (1995), La nuova grammatica della lingua italiana con nozioni di linguistica, Zanichelli: Bologna;
10. Fanfani Massimo (2003), »Per un repertorio di anglicismi in italiano« in Sullam Callimani Anna Vera (a cura di), Italiano e inglese a confronto: problemi di interferenza linguistica, Atti del Convegno, Venezia, 12–13.04.2002, s. 151–176;
11. Gualdo Riccardo (2003), »Dagli sterlini al world wide web«, in Giovanardi Claudio, Gualdo Riccardo, Inglese – italiano 1 a 1. Tradurre o non tradurre le parole inglesi?, Manni: Lecce, s. 53–74;
12. Gusmani Roberto (1986), Saggi sull’interferenza linguistica, Le Lettere: Firenze;
13. Hagège Claude (2002), Morte e rinascita delle lingue. Diversità linguistica come il patrimonio di umanità, [edizione originale in lingua francese], Feltrinelli: Milano;
14. Italiano Gloria (1999), Parole a buon rendere: ovvero l’invasione dei termini anglo-americani, Cadmo: Fiesole;
15. Lepschy Anna – Lepschy Giulio (1990), »L’italiano visto dall’estero«, pubblicato originariamente in Lettera dall’Italia, anno V, n. 20, ott-dic 1990, s. 53–54, riprodotto in Tradurre, giugno 2005, s. 15–17;
16. Statistiche in breve. Famiglia e società. La lingua italiana, i dialetti e le lingue straniere. Anno 2006, Istituto nazionale di statistica. http://www.istat.it/salastampa/comunicati/non_calendario/ 20070420_00/ (ultimo aggiornamento 17.07.2011)
17. Marchei Francesca (2005), »L’italiano tra antico e moderno«, in Tradurre, giugno 2005, s. 12–14;
18. Migliorini, Bruno (2007, 1961), Storia della lingua italiana, Bompiani: Milano;
19. Nencioni, Giovanni, La Crusca per Voi, n. 9, ottobre 1994;
20. Picchiorri Emiliano, »Gli anglicismi? No problem my dear«, intervista con Tullio de Mauro, http:// www.treccani.it/magazine/lingua_italiana/speciali/italiano_inglese/demauro.html (ultimo aggiornamento 18.06.2011);
21. Porras Castro Soledad (2003) »Neologismi nell’italiano contemporaneo«, in Vincente Gonzales Martin (a cura di), La filología italiana ante el nuevo milenio, Universidad de Salamanca, s. 513–526;
22. Trifone Pietro (2010), Storia linguistica dell’Italia disunita, Mulino: Bologna;
23. Weinreich Uriel (1974), Languages in contact, Mouton: Parigi – New York.

Dizionari

1. Cambridge Dictionary Online, www.dictionary.cambridge.org;
2. De Mauro Tullio (1999), Grande dizionario italiano dell’uso, UTET: Torino;
3. Grande dizionario d’italiano Garzanti, versione on-line, www.garzantilinguistica.sapere.it;
4. Il Sabatini Coletti Dizionario della Lingua Italiana, versione on-line, www.dizionari.corriere.it;
5. Longman, Dictionary of Contemporary English, www.ldoceonline.com; Oxford Dictionaries, versione on-line, www.oxforddictionaries.com;
6. Rando Gaetano (1987), Dizionario degli anglicismi nell’italiano postunitario, Olschki: Firenze;
7. Zingarelli Nicola (2005), Lo Zingarelli Vocabolario della lingua italiana 2005, Zanichelli: Bologna.

Agata Kochanowska

---

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Interesujące ujęcie współistnienia młodości i starości oraz zachodzących między nimi zależności można odnaleźć w Przy obieraniu cebuli, powieści autobiograficznej autorstwa Güntera Grassa. Narrator zostaje tam niejako „przepołowiony” na: Grassa współczesnego, wówczas 79-letniego, wspominającego w pierwszej osobie, oraz na Grassa kilkunastoletniego, który występuje w trzeciej osobie. Dzielące obu Grassów kilkadziesiąt lat różnicy stwarza dystans, który umożliwia... No właśnie, co umożliwia?
Z jednej strony taki zabieg może mieć na celu lepsze uchwycenie wspomnień, ich precyzyjniejsze ujęcie, znalezienie kompromisu między tym, jak postrzega swoje życie Grass w chwili tworzenia tekstu, z perspektywy lat, a jak widział je, będąc dzieckiem. Wypadkowa tych dwóch wizji byłaby zatem możliwie zobiektywizowaną wersją wydarzeń, które są opisywane, próbą ich ujednolicenia.
Z drugiej strony zabieg ten można zinterpretować jako próbę uniknięcia odpowiedzialności i odsunięcia od siebie winy: Grass, kreśląc wizję świata oczyma dziecka, daje do zrozumienia, że ten mały chłopiec nie do końca wiedział i rozumiał, co robi i co się wokół niego dzieje, w związku z czym Grass jako człowiek dojrzały nie może ponosić za niego odpowiedzialności. Ucieczka z pierwszej osoby w trzecią okazuje się zatem ucieczką od odpowiedzialności. Jak zakończy się to zmaganie autora z pamięcią i poczuciem winy? Czy Grass jako kilkunastoletni urwis, strojący miny przed lustrem, i Grass spoglądający wstecz na swoje burzliwe życie znajdą wspólny język, zgodzą się co do jednej wersji wydarzeń?

The purpose of this article is to discuss Günter Grass’ views about himself. Author analyses “Peeling the Onion”. She describes this writing’s narrative strategies and genologic status. Article ends with interpretation of Grass’ justification for his autobiographical play.

autobiography, autobiographical pact, Günter Grass, german literature, narration

autobiografia, pakt autobiograficzny, Günter Grass, literatura niemiecka, narracja

1. Erll Astrid / Gymnich, Marion / Nünning, Ansgar (Hrsg.): Literatur, Erinnerung, Identität. Theoriekonzeptionen und Fallstudien. Trier 2003.
2. Grass Günter: Beim Häuten der Zwiebel. Göttingen 2006.
3. Grass Günter: Dummer August, Göttingen 2007.
4. Lejeune Philippe: Der autobiographische Pakt. In: Günter Niggl (Hrsg.): Die Autobiographie. Zu Form und Geschichte einer literarischen Gattung. Darmstadt 1989, s. 214–257.
5. Stanzel Franz K.: Theorie des Erzählens. Göttingen 1989.
6. Welzer Harald: Das kommunikative Gedächtnis. Eine Theorie der Erinnerung. München 2002.

Janina Gesche

---

Uniwersytet Gdański, Stockholms Universitet

Willibald Omankowski (1886–1976) należy do pisarzy tworzących w Wolnym Mieście Gdańsku. Forma jego wierszy jest raczej konwencjonalna (sonet) o wyraźnie dominujących cechach neoromantycznych. Poruszane przez poetę tematy to przede wszystkim utracona miłość i młodość, a także piękno przyrody i rodzinnego miasta. Artykuł omawia liryki poświęcone Gdańskowi, dzięki którym Omankowski wystawił swojemu miastu pomnik w literaturze.

Willibald Omankowski (1886-1976) is a poet whose life and work are closely linked to the Free City of Danzig. The form of his poems is rather conventional (sonnet), style and expression are clearly dominated by neo-romantic motifs. His farourite subjects are lost love and youth, nature‘s as well as his hometown‘s beauty. After worldwar II Omankowski fell largely into oblivion., in search for a lyrical praise of prewar Danzig however you will immediately rediscover Omankowski with his poetic city walks where the symbols of the old Danzig come to life again.

Danzig, city impressions, nightly walks, Flaneur, hometown, memories

Gdańsk, obrazy, miasta, nocne wędrówki, flâneur, miasto rodzinne, wspomnienia

Bibliographie Prim ärliteratur

1. Willibald Omankowski / Omansen, Danzig zur Nacht. Gdańsk nocą. Gedichte. Wiersze. Ausgewählt und Herausgegeben / Wybór i redakcja Andrzej Kątny, Jens Stüben, Wrocław – Dresden 2007.

Sekund ärliteratur

1. Andrzejewski Marek: Ludzie Wolnego Miasta Gdańska (1920-1939). Informator biograficzny, Gdańsk 1997.
2. Fac Bolesław (Wybór i opracowanie): Danziger Verse – Strofy Gdańskie, Gdańsk 1992.
3. Loew Peter Oliver: Gdańsk literacki (1793-1945), Gdańsk 2005.
4. Orłowski Hubert: Der Topos des „verlorenen Heimat”. In: Ewa Kobylińska, Andreas Lawaty, Rüdiger Stephan (Hg.): Deutsche und Polen. 100 Schlüsselbegriffe. München 1992.
5. Stüben Jens: Der Danziger Lyriker Willibald Omankowski / Omansen. In: Marek Jaroszewski (Hg.):1000 Jahre Danzig in der deutschen Literatur. Studien und Beiträge. Studia Germanica Gedanensia Nr. 5, Gdańsk 1998.

Urszula Furtak

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Niniejszy artykuł jest poświęcony opisowi wniosków kierowanych do różnorodnych instytucji w celu pozyskania funduszy z Unii Europejskiej.
Autorka podstawą rozważań czyni przekonanie, że gatunki mowy nieustannie ewoluują, a jest to – w przypadku analizowanego gatunku – spowodowane przemianami społeczno-gospodarczymi, które w ostatnim czasie dokonują się bardzo intensywnie. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku wniosków, które ulegają przemianom oraz są dostosowywane do zmieniających się potrzeb rynkowych. Wiele wniosków nawiązuje do wzorców obowiązujących w Europie Zachodniej.
Współczesne wnioski mają niewiele wspólnego z tradycyjnym. Przede wszystkim trudno odnaleźć w nich prośbę wyrażoną za pomocą performatywu proszę. Posiadają natomiast instrukcję, która pozwala ograniczyć niejasności i nieprecyzyjności, np. określającą liczbę znaków, ujednolicającą objętość dokumentu oraz rozwiniętą ramę tekstową. Można się również doszukać w nich cech makroaktu mowy, gdyż zawierają: akt oświadczania i akt zobowiązania.

This article is devotedd to the description of applications targeted to variousinstitutions in the cell, raising funds from the European union.
The author makes the convictionn based on considerations that speech genres are constantly evolving, andd it is – in the case of the analyzed species – due to socio-economic changes that have recently been taking place very intensively.
Suchh a situationn occurs in the case of applications which are transformed and are adapted to the changing market needs. Many of the proposals relates to current patterns in Western Europe. Modern applications have little in common with the traditional. First of all, it is difficult to find in them a request expressed by performatyw~u please.
They have the manual, which allows to minimize ambiguity and imprecision, a limited number of characters. which unifies the volume of the document and developed a text frame. One can also discern in them the characteristics of makroaktu speech, because they contain: the act declare and commitment act.

speech genre, application, user, makroact speech act statements, the act of commitment, a text frame, the socioeconomic, the European Union

gatunek mowy, wniosek, instrukcja, makroakt mowy, akt oświadczenia, akt zobowiązania, rama tekstowa, przemiany społeczno-gospodarcze, Unia Europejska

Ewa Białek

---

Instytut Filologii Słowiańskiej UMCS

Niniejszy artykuł poświęcony jest frazeologizmom i przysłowiom opierającym się na komponencie kulinarnym kasza. Badanie przeprowadzono na materiale języka rosyjskiego i polskiego. Celem pracy było pokazanie odzwierciedlenia wybranych elementów bytu, kultury materialnej i duchowej w jednostkach języka. Analiza najbardziej popularnych przykładów frazeologizmów i przysłów z rzeczownikiem kasza pokazała, że ta roślina zbożowa oraz potrawy z niej w wiekach minionych miały znaczenie obrzędowe. Kasza pojawia się w licznych frazeologizmach, charakteryzujących zarówno charakter i wygląd człowieka, jak i jego sposób postrzegania świata. Badania wykazały, iż w języku rosyjskim po dziś dzień jednostki te są rozpowszechnione i znane, we współczesnym języku polskim frazeologizmy zaś i przysłowia z komponentem kasza wydają się nieliczne.

The paper concentrates on the phraseology and proverbs that use the culinary expression like groats. Russian and Polish linguistic material has been examined. The objective is to show how the selected items of existence, material and spiritual culture can be reflected in linguistic units. The analysis of the most common examples of idioms and proverbs with the noun groats has showed that the cereals and cooked food were quite significant for community life in the past. Groats appear in numerous idioms that describe human personality and appearance, rites, or the way people perceive the world. The research has shown that such linguistic units are still widespread and well known in the present-day Russian, whereas the idioms and proverbs with the word groats seem to be rare in the contemporary Polish.

phraseology, paremiology, relationship between language and culture, word ‘groats’ in idioms and proverbs, mentality, material and spiritual culture

frazeologia, paremiologia, związki pomiędzy językiem a kulturą, potrawy we frazeologizmach i przysłowiach, mentalność, kultura materialna i duchowa

Barbara Boniecka

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Celem artykułu jest wykazanie tego, że dzieci w wieku przedszkolnym znają treść frazeologizmów i frazemów i że używają ich ze znajomością rzeczy, często bardzo błyskotliwie. Potrafią odróżniać użycia połączeń przenośne od dosłownych, wszystkie głęboko osadzają w życiu, dając wyobrażenie o swoim widzeniu świata.

The paper attempts to demonstrate that preschool children comprehend phraseologisms and phrasems and consciously employ them, often brilliantly. Children are capable of distinguishing between their literal and metaphorical uses, relating them to the realities of life, indicating their own view of the world.

children’s phraseology, phraseological meanings, phrasems, metaphorical meanings, literal meanings, children’s view of the world

frazeologia dziecięca, treść frazeologizmu, frazemy, znaczenia przenośne, znaczenia dosłowne, dziecięce widzenie świata

1. Bąba S. (1989), Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań.
2. Bralczyk J. (2005), Leksykon nowych zdań polskich. Od lat 70. do dziś, Warszawa.
3. Chlebda W. (1991), Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Opole.
4. Chlebda W. (1993), Frazematyka, [w:] Współczesny język polski, Jerzy Bartmiński (red.), Wrocław, s. 327–334.
5. Lewicki A. M. (1976), Wprowadzenie do frazeologii syntaktycznej. Teoria zwrotu frazeologicznego, Katowice.
6. Lewicki A. M., Pajdzińska A. (1993), Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, Jerzy Bartmiński (red.), Wrocław, s. 307–326.
7. Skorupka S. (1985), Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa [SFJP].
8. Tuwim J. (2004), Rzepka, Wydawnictwo Agencja Wydawnicza Liwona.
9. Wasilewski J. (2007), Retoryka użytkowa, [w:] O sztuce publicznego występowania i komunikacji społecznej, Paweł Nowak (red.), Warszawa, s. 81–121.
10. Zgółkowa H., (red.) (1994–2005), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50, Poznań.

[PSWP].

Anna Krzyżanowska

---

Instytut Filologii Romańskiej UMCS

Artykuł przedstawia główne kierunki badań dotyczących opisu nazw emocji w lingwistyce polskiej i francuskiej. Omawia niektóre zagadnienia istotne z punktu widzenia przyjętej metodologii: tertium comparationis, różne zakresy hiperonimów sentiment i uczucie, status nazw uczuć w obrębie abstraktów oraz różnice w sposobach definiowania znaczeń tych nazw.

The article presents the main directions of research on names of emotions in Polish and French linguistics. It discusses some issues relevant to the methodology: tertium comparationis, different ranges of hyperonyms – Fr. sentiment and Pl. uczucie, the status of the names of emotions within the abstract nouns and the differences between the ways of defining the meanings of those names.

semantics, names of emotions, categorization

semantyka porównawcza, nazwy emocji, kategoryzacja

1. Anscombre J-Cl. (1992), Quand on fait du sentiment: réflexions (presque) spontanées sur la nature des noms psychologiques, [w:] L. Tasmowski et A. Zribi-Hertz (red.), De la musique à la linguistique. Hommages à Nicolas Ruwet, Ghent, s. 139–153.
2. Awdiejew A., Habrajska G. (2006), Typologia emotywnych aktów mowy, [w:] K. Michalewski (red.) Wyrażanie emocji, Łódź, s. 9–13. Balibar-Mrabti A. (1995), Une étude de la combinatoire des noms de sentiments dans une grammaire locale, „Langue Française”, 105, s. 88–97.
3. Banyś W. (1998), Wstyd i hańba: systemowa asercja a empiryczna modalność. Rozważania semantyczno-leksykograficzne,[w:] E. Kosowska (red.), Wstyd w kulturze. Zarys problematyki, Katowice, s. 13–27.
4. Bartmiński J. (2004), Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu, „Etnolingwistyka”, 16, Lublin s. 9–27.
5. Blumenthal P. (w druku), Essai de lexicologie contrastive: comment mesurer l’usage des mots?, in E. Lavric, W. Pöckl (Hrsg.), Akten de VI. Internationalen Arbeitstagung zum Romanischdeutschen und Innerromanischen Sprachrergleich, Innsbuck, 3–5 September 2008 (Intrans), Frankfurt/M i in. Bresson D., Dobrovol’skij D. (1995), Petite syntaxe de la “peur”. Application au français et à l’allemand, „Langue Française”, 105, s. 107–119.
6. Buttler (1977), Grupa semantyczna przymiotników polskich o znaczeniu ‘pozostający w związku z radością, „Prace Filologiczne”, vol. XXVII, s. 271–286. Buttler D. (1978), Łączliwość przymiotników o znaczeniu ‘związany z radością’, „Prace Filologiczne”, t. XXVIII, s. 207–221.
7. Buvet P-A. i in. (2005), Les prédicats d’‘‘affect”, „Lidil”, 32, Grenoble, s. 123–143.
8. Duszak A., Pawlak N. (red.) (2003), Anatomia gniewu. Emocje negatywne w językach i kulturach świata, Warszawa.
9. Fisiak J. (1981), Kilka uwag o kontrastywnej (konfrontatywnej) analizie języków, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. XXXVIII, Wrocław, Ossolineum, s. 71–79.
10. Feleszko K. (1984), Wielopłaszczyznowość „tertium comparationis” w opisie konfrontatywnym (na przykładzie kategorii liczby w języku polskim, bułgarskim i serbsko-chorwackim), Studia konfrontatywne polsko-południowosłowiańskie, Wrocław, s. 67–75.
11. Flaux N., Van De Velde D. (2000), Les noms en français, esquisse de classement, Paris: Ophrys.
12. Galatanu O. (2007), Sémantique des „possibles argumentatifs” et axiologisation discursive, [w:] Représentation du sens Actes du colloque international de Montréal, D. Bouchard, I. Evrard, E. Vocaj (red.), Bruxelles, s. 313–323.
13. Grabias S. (1981), O ekspresywności języka, Lublin.
14. Greimas A. J. (1988), „De la nostalgie”. Annexes Cahiers de Linguistique et de Civilisation Hispaniques et Médievales, Hommage à Bernard Pottier, vol. 7, Ens-Editions, s. 343–350.
15. Grochowski M. (1990), Pojęcie ‘zazdrości’. Próba eksplikacji semantycznej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska”, XXXI, z. 192, Toruń, s. 37–49.
16. Gross M. (1995), Une grammaire locale de l’expression des sentiments, „Langue Française”, 105, s. 70–87.
17. Grossmann F., Tutin A. (red.) (2005), Sémantique des noms et adjectifs d’émotion, „Lidil”, 32, Grenoble.
18. Grzegorczykowa R. (1978), Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych, [w:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, M. Szymczak (red.), Wrocław, s. 117–123.
19. Grzegorczykowa R. (1999), Z badań nad porównawczą semantyką leksykalną: nazwy „tęsknoty” w różnych językach, [w:] Semantyka a konfrontacja językowa, Z. Greń, V. Koseska-Toszew (red.), Warszawa, s. 199–204.
20. Grzegorczykowa R. (2004), Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki, „Etnolingwistyka”, t. 16, s. 75–84.
21. Grzesiuk A. (1995), Składnia wypowiedzi emocjonalnych, Lublin. Jędrzejko E. (1983), Opis formalno-powierzchniowych realizacji struktur z czasownikami strachu, „Polonica”, t. IX, Wrocław s. 135–147. Jędrzejko E. (1998), Wstyd po polsku – czyli o czym „mówią” słowa. Kategorie kulturowe z perspektywy współczesnej lingwistyki, [w:] Wstyd w kulturze Zarys problematyki, E. Kosowska (red.), Katowice, s. 28–38.
22. Kleiber G. (1990), La sémantique du prototype. Catégories et sens lexical, Paris.
23. Koseska-Toszewa V. (1996), Gramatyka konfrontatywna bułgarsko-polska. Modalność. Problemy teoretyczne, 6, część 1, Warszawa.
24. Krzyżanowska A. (2008), Pole semantyczne pojęcia ‘smutku’ w języku polskim i francuskim, [w:] Pojęcie, słowo, tekst, R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Warszawa, s. 61–78.
25. Lavis G. (1972), L’expression de l’affectivité dans la poésie lyrique française du Moyen Age (XIIe – XIII s.). Etude sémantique et stylistique du réseau lexical joie-dolor, Paris.
26. Lépinette B. (1988), Les définitions des émotions en français et en espagnol, „Revue Québécoise de Linguistique”, 17–2, Montréal, s. 95–131.
27. Mathieu, Y. Y., (1996–1997), Un classement sémantique des verbes psychologiques, „Cahier du C.I. E.L.”, s. 115–134.
28. Mathieu Y. (2000), Les verbes de sentiment De l’analyse linguistique au traitement automatique, Paris.
29. Maurel S., Curtoni P., Dini L. (2009), Sybille: anatomie d’un système automatique d’extraction de termes de sentiment, [w:] Le lexique des émotions et sa combinatoire syntaxique et lexicale, I. Novakova I., A. Tutin (red.), Grenoble, s. 275–296.
30. Michalewski K. (red.) (2006), Wyrażanie emocji, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
31. Mikołajczuk A. (1996), Kognitywny obraz gniewu we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka”, 8, Lublin, s. 131–145.
32. Mikołajczuk A. (1997), Pole semantyczne gniewu w polszczyźnie. (Analiza leksemów: gniew, oburzenie, złość, irytacja), [w:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Warszawa, s. 149–171.
33. Mikołajczuk A. (2009), Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
34. Nowakowska-Kempna I. (1986), Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, Katowice.
35. Nowakowska-Kempna I. (1993), Definiowanie znaczenia wyrażeń w kognitywizmie. Wybrane zagadnienia, [w:] O definicjach i definiowaniu, J. Bartmiński, R. Tokarski (red.), Lublin, s. 161–180.
36. Nowakowska-Kempna I. (1995), Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa.
37. Nowakowska-Kempna I. (2000), Konceptualizacja uczuć w języku polskim, Część II, Data, Warszawa.
38. Pajdzińska A. (2003), Obraz tęsknoty w polszczyźnie, „Zeszyty Naukowe WSHE w Łodzi, Językoznawstwo”, seria I, z. 3 (41), s. 7–17.
39. Picoche J., (1997), Le vocabulaire de la douleur en français. Recherches de quelques primitifs sémantiques, [w:] Les formes du sens. Etudes de linguistique française, médievale et générale offertes à Robert Martin à l’occasion de ses 60 ans, G. Kleiber et M. Riegel (red.), Louvain-la-Neuve, Duculot, s. 311–319.
40. Plantin Ch. (1999), La construction rhétorique des émotions, [w:] Rhetoric and argumentation, E. Rigotti (red.), Proceeding of the IADA International conference, Lugano, s. 203–219.
41. Plantin Ch. (2003), Structures verbales de l’émotion parlée et de la parole émue, [w:] Les émotions. Cognition, langage et développement, J.-M. Colletta, A. Tcherkassof (dir.), Liège, s. 97–130.
42. Plantin Ch., Doury M., Traverso V. (red.) (2000), Les émotions dans les interactions, Lyon: PUL.
43. Puzynina J. (2000), Uczucia a postawy we współczesnym języku polskim, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz, I. Nowakowska-Kempna, (red.) „Język a Kultura”, t. 14, Uczucia w języku i tekście, Wrocław, s. 9–24.
44. Rejter A. (2008), Relacja język a emocje w perspektywie międzykulturowej, „Poradnik Językowy”, 3/2008, s. 12–23. Rodak R. (2000), Frazemy jako emotywne operatory interakcyjne, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), „Język a Kultura”, t. 14, Uczucia w języku i tekście, Wrocław, s. 187–198.
45. Ruwet N. (1972), Théorie syntaxique et syntaxe du français, Paris, Ed. Du Seuil, s. 181–251.
46. Siatkowska E. (1988), Pole semantyczne ‘szczęścia’ i pojęć pokrewnych w historii języka polskiego, „Prace Filologiczne”, t. XXXIV, s. 127–141.
47. Spagińska-Pruszak A. (1994), Język emocji. Studium leksykalno-semantyczne rzeczownika w języku polskim, rosyjskim i serbsko-chorwackim, Gdańsk.
48. Szumska D. (2000), O emocjach bez emocji, „Język a Kultura”, t. 14, Uczucia w języku i tekście, I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Wrocław, s. 199–208.
49. Topolińska Z., Vidoeski B. (1984), Polski-macedoński. Gramatyka konfrontatywna, z. 1, Wrocław.
50. Tutin A. i in. (2006), Esquisse de typologie des noms d’affect à partir de leurs propriétés combinatoires, „Langue Française”, 150, s. 32–49.
51. Waszakowa K. (2009), Perspektywy badań porównawczych w zakresie semantyki leksykalnej w świetle językoznawczych teorii kognitywnych, „LingVaria”, Rok IV (2009), 1 (7), s. 49–64.
52. Wierzbicka A. (1971), Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa.
53. Wierzbicka A. (1995), Everyday Conception of Emotion. A Semantic Perspective, [w:] Everday Conceptiond of Emotion. An Introduction to the Psychologie, Anthropology and Linguistics of Emotions, J.-A. Russel, J.-M. Fernandez-Dols i in., Dodrecht, Boston, London, s. 17–48.
54. Wierzbicka A. (1999), Emotions across Languages and Cultures: Diversity and Universals, Cambridge.
55. Wierzbicka A. (2006), Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Lublin.

Izabela Kujawa

---

Katedra Filologii Germańskiej UWM

Przedmiotem artykułu jest dyskurs polityczny, a dokładnie jego strategie, które w przekazach medialnych, także na łamach prasy będącej źródłem wiedzy o świecie, służą owemu dyskursowi, w znacznym stopniu go określając.
Współczesna przestrzeń komunikacji publicznej jest dziś wypełniona przede wszystkim przez język polityki. Dyskurs polityczny (język polityki, język polityków i wreszcie sama polityka) to obecnie jeden ze składników kultury współczesnej, który określić należy jednym z najbardziej ekspansywnych elementów kultury ze względu na jego zdolność zajmowania każdej wolnej przestrzeni dyskursu publicznego.
Dyskurs polityczny jest źródłem wiedzy o świecie, jego aktualnych problemach, trendach i nastrojach. Dyskurs ten przenosi wiedzę polityczną do społeczeństwa, kreuje obraz świata, a więc ma także wpływ na współczesną kulturę.
Narzędziem dyskursu politycznego jest język, wykorzystywany jako instrument władzy, indoktrynacji, narzędzie kreowania świata, przekazywania wiedzy o nim sugestywnie i subiektywnie. Analiza dyskursu lub dyskursów danej epoki (danego wycinka czasoprzestrzeni) pozwala na wypracowanie tematów wiodących, które epokę tę współokreślają, ukazując aktualne zjawiska współczesnego życia politycznego i społecznego.
Celem niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy wiedza zbiorowa określonych grup społecznych jest wiedzą wykreowaną i zmanipulowaną, zniekształconym obrazem rzeczywistości przedstawianym w mediach? Jaką rolę w procesie przekazywania tej wiedzy pełnią strategie dyskursu (zwane także polityką dyskursu) oraz jak dyskurs polityczny kreuje obraz świata i współczesnej kultury?
Prace ilustrują przykłady wypowiedzi, sformułowań i słów użytych publicznie oraz na łamach prasy niemieckiej w latach 1991–2008, których autorami są politycy lub dziennikarze polityczni. Sformułowania te zostały określone przez Towarzystwo Języka Niemieckiego (niem. Gesellschaft für Deutsche Sprache) w Niemczech jako antysłowa roku (niem. Unwort des Jahres). Określenie antysłowo należy rozumieć jako manipulację językową, wyrażenie, które w zamyśle jego autora (polityka, dziennikarza) ma służyć zniekształcaniu, ukrywaniu bądź fałszowaniu faktów i intencji autora. Antysłowa, wybierane w Niemczech regularnie od 1991 roku, odzwierciedlają aktualne problemy polityczne i społeczne danego roku. Często także są powszechnie używane przez polityków, dziennikarzy.
Oprócz cytowanych antysłów roku pracę ilustrują przykłady przekazów prasowych na temat światowego kryzysu finansowego, który w latach 2007–2009 stał się dla mediów tematem nadrzędnym, przedstawianym wyjątkowo metaforycznie. Medialne relacje na temat kryzysu stymulowały nastroje społeczne: obawy przed kryzysem i jego skutkami. Cytowane fragmenty prasowe pochodzą z czołowych niemieckich dzienników i tygodników opiniotwórczych, m.in.: „Die Zeit”, „Die Tageszeitung”, „Der Spiegel”, „Die FAZ” oraz „Das Bild” jako popularnego przedstawiciela niemieckiej prasy bulwarowej.

The following article discusses political discourse and its strategies which serve this discourse and determine it in the mass media.
Contemporary space of public discourse is dominated by political language. Political discourse (political language and politics itself) constitutes a significant part of today’s culture. For it tends to occupy any facet of public discourse, political discourse can be regarded as one of the most aggressive elements of discourse.
Political discourse is a source of knowledge of the world, its current problems and trends. In a broad context, it transmits political knowledge to society but also creates a view of the world and present-day culture in an accurate, adequate and efficient way.
A vehicle of political discourse is language – it has always been an instrument of power, indoctrination, and a tool for creating the world and subjective, but also a suggestive transfer of knowledge.
Analysing discourses allows scholars to elaborate leitmotivs of a given epoch (space-time continuum), which define this epoch via showing present political and social life phenomena.
This paper attempts to answer the following questions: To what extent does collective knowledge of certain social groups constitute a created, manipulated and distorted image of the world, presented in such a powerful vehicle as the mass media? In what way do discourse strategies (also called a discourse policy) influence and define political discourse, how do they add up to all the distortions of reality and, finally, how does political discourse create, model a picture of the world and contemporary culture?
The material analyzed is exemplified by chosen current political and social problems, and excerpted from the German press (its most popular opinion-making papers, i.e. „Die Zeit”, „Die Tageszeitung”, „Der Spiegel” and „Das Bild”, „Die FAZ”.

political discourse, political language, public discourse, political knowledge, knowledge of the word, leitmotivs

dyskurs polityczny, język polityki, wiedza zbiorowa, obraz rzeczywistości

1. Adamzik K. (2001), Sprache: Wege zum Verstehen, Tübingen.
2. Auer P. (1999), Sprachliche Interaktion. Eine Einführung anhand von 22 Klassikern, Tübingen.
3. Bralczyk J. (2003), O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa.
4. Busse D. (1987), Historische Semantik. Analyse eines Programms, Stuttgart.
5. van Dijk T. A., Kintsch W. (1983), Strategies of Discourse Comprehension, New York.
6. van Dijk T. (2001), Dyskurs jako struktura i proces, Warszawa.
7. Duden (1992), Redewendungen und sprichwörtliche Redensarten. Wörterbuch der deutschen Idiomatik. Bearbeitet von Günther Drosdowski und Werner Scholze-Stubenrecht, Band 11, Mannheim– Leipzig–Wien–Zürich.
8. Duden (1993), Das große Wörterbuch der deutschen Sprache in acht Bänden, Band 2, Mannheim– Leipzig–Wien–Zürich.
9. Duszak A. (1998), Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa.
10. Elsen H. (2004), Neologismen. Forman und Funktionen neuer Wörter in verschiedenen Varietäten des Deutschen, Tübingen.
11. Fasel Ch. (2008), Textsorten. Wegweiser Journalismus, Band 2, Konstanz.
12. Foucault M. (1969), Wahnsinn und Gesellschaft. Eine Geschichte des Wahns im Zeitalter der Vernunft, Frankfurt a/Main.
13. Foucault M. (1970), Porządek dyskursu, Minerwa. Biblioteka Filozofii i Historii Filozofii.
14. Foucault M. (1973), Archäologie des Wissens, Frankfurt a/Main.
15. Foucault M. (1974), Die Ordnung der Dinge. Eine Archäologie der Humanwissenschaften, Frankfurt a/Main.
16. Foucault M. (1977), Archeologia wiedzy, Warszawa.
17. Foucault M. (1977), Die Ordnung des Diskurses. Inauguralvorlesung Am College de France 2, Dez. 1970, Frankfurt a/Main.
18. Foucault M. (1981), Überwachen und Strafen. Die Gebert des Gefängnisses, Frankfurt a/Main.
19. Foucault M. (1988), Der Wille zum Wissen. Sexualität und Wahrheit I, Frankfurt a/Main.
20. Foucault M. (2000), Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, Warszawa–Wrocław.
21. Gajda S. (2000), Media – stylowy tygiel współczesnej polszczyzny, [w:] Język w mediach masowych, J. Bralczyk, K. Musiołek-Kłosińska (red.), Warszawa.
22. Gajda S. (2005), Tekst/dyskurs oraz jego analiza i interpretacja, [w:] Współczesne analizy dyskursu. Kognitywna analiza dyskursu a inne metody badawcze, M. Krauz, S. Gajda (red.), s. 11–20.
23. Girnth H. (1996), Texte im politischen Diskurs. Ein Vorschlag zu diskursorientierten Beschreibung von Textsorten, „Muttersprache”, 106, s. 66–80.
24. Głowiński M. (2006), Życie publiczne. Nowe odmiany nowomowy, „Polityka. Niezbędnik Inteligenta”, nr 50, s. 14–18.
25. Heinemann M. (1997), Grundlagen der Textlinguistik: Interaktion – Text – Diskurs, Tübingen.
26. Heinemann W. (2009), Lingwistyka tekstu kontra lingwistyka dyskursu?, [w:] Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy, Z. Bilut-Homplewicz W. Czachur, M. Smykała (red.), Wrocław, s. 361–373.
27. Jäger S. (1993), Kritische Diskursanalyse. Eine Einführung, Duisburg.
28. Kloch Z. (2004), Punkt widzenia i ideologia. O relacjach prasowych na temat ataku na World Trade Center, [w:] Punkt widzenia w tekście i dyskursie, J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, R. Nycz (red.), Lublin, s. 171–186.
29. Kloch Z. (2006), Odmiany dyskursu. Semiotyka życia publicznego w Polsce po 1989 roku, Monografie FNP, Wrocław.
30. Kopaliński W. (2000), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa.
31. Lukszyn J. (1993), Tezaurus terminologii translatorycznej, Warszawa.
32. Mills S. (2007), Der Diskurs. Begriff, Teorie, Praxis, A. Franke Verlag, Tübingen–Basel.
33. Pisarek W. (2000), Język w mediach, media w języku, [w:] Język w mediach masowych, J. Bralczyk, K. Musiołek-Kłosińska (red.), Warszawa.
34. Plumpe G. (1988), Kunst und juristischer Diskurs. Mit einer Vorbemerkung zum Diskursbegriff, [w:] Diskurstheorien und Literaturwissenschaft, J. Fohrmann, H. Müller (red.), Frankfurt a/Main, s. 330–345.
35. Pöder E. (1994), Interpretation zwischen Theorie und Praxis. Diskursanalyse und feministische Theorie, Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft, Germanistische Reihe, Band 49, Innsbruck.
36. Rittel S. J. (2005), Dyskurs w filozofii politycznej. Podejście lingwistyczno-politologiczne i systemowe, Kielce.
37. Siewierska-Chmaj A. (2006), Język polskiej polityki. Politologiczno-semantyczna analiza expose premierów Polski w latach 1919–2004, Rzeszów.
38. Spitzmüller J. (2005), Metasprachdiskurse. Einstellungen zu Anglizismen und ihre wissenschaftliche Rezeption, Berlin–New York.
39. Strauss G., Hass U., Harras G. (1989), Brisante Wörter von Agitation bis Zeitgeist, Berlin–New York.
40. Warnke I. ( 2002), Adieu Text – bienvenue Diskurs? Über Sinn und Zweck einer poststrukturalistischen Entgrenzung des Textbegriffs, [w:] U. Fix, K. Adamzik, G. Antos, M. Klemm (red.),
41. Brauchen wir einen neuen Textbegriff? Antworten auf eine Preisfrage, Frankfurt/Main, s. 125–141.
42. Warnke I. (2007), (Hg), Diskurslinguistik nach Foucault. Theorie und Gegenstände, Berlin.
43. Warnke I. (2009), Żegnaj tekście – witaj dyskursie? O sensie i celu poststrukturalistycznego uwolnienia pojęcia tekstu, [w:] Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy,
44. Z. Bilut-Homplewicz, W. Czachur, M. Smykała (red.), Wrocław, s. 343–360.
45. Żydek-Bednarczuk U. (2003), Strategie językowe w tytułach dyskursów naukowych, Śląskie studia lingwistyczne, Katowice, s. 217–226.

Magdalena Lipińska

---

Katedra Filologii Romańskiej, Uniwersytet Łódzki

Celem niniejszej pracy jest określenie mechanizmów pragmatycznych komizmu w polskich przysłowiach mniej lub bardziej prototypowych, nienacechowanych formalnie. Jako kryteria badawcze przyjęto: charakterystykę nadawcy i odbiorcy, określenie aktu mowy, presupozycji, implikacji, implikatur oraz zachowywanie lub nie maksym konwersacyjnych. Charakter komizmotwórczy ma nacechowanie rejestrowe przysłów. Paremie humorystyczne jako akty perlokucyjne są aktami pośrednimi. Warte podkreślenia są wartości literalne opowiadania i przypuszczenia odpowiadające wartościom derywowanym deprecjacji i absurdalności, dwóm głównym mechanizmom odpowiedzialnym za komizm przysłów.
Podstawowymi źródłami humoru związanymi z presupozycjami konwencjonalnymi i konwersacyjnymi okazały się: kontrast znaczenia wypowiedzi z presuponowaną doksą, domyślne treści negatywne, tematy tabu, absurdalność lub truizm wcześniejszych wypowiedzi, negatywna ocena stanu rzeczy. Humor paremii zależy od rodzaju treści implikacji, kontrastu dotyczącego implikacji elementów wewnątrzzdaniowych oraz konstrukcji implikacyjnej wypowiedzi. Ważnym źródłem komizmu jest naruszanie reguł kodu przez implikatury konwencjonalne dotyczące konektorów, a także znaczeń leksemów. Mimo że nie wszystkie przysłowia komiczne naruszają maksymy konwersacyjne, jest to zjawisko niezwykle często spotykane w tych zdaniach. Jedyną zachowywaną generalnie maksymą jest maksyma relewancji. Najczęściej są przekraczane równocześnie maksymy sposobu i jakości. W wielu przypadkach nie respektuje się również maksymy ilości lub grzeczności.

The aim of the present study is determining pragmatic mechanisms of comism in Polish proverbs which are less or more prototypical, yet not formally marked. The research criteria were the following: the characteristics of the sender and the receiver, defining the speech act, presupposition, implication, implicature, as well as preserving or ignoring conversational maxims. Register markedness of proverbs is of comism making character. Humorous proverbs, being perlocutionary acts, are indirect speech acts. What is worth emphasizing are literal values of the story as well as presuppositions relevant to derivative values of depreciation and absurdity, the two main mechanisms responsible for the comic character of proverbs.
In the research the most essential sources of humour connected with conventional and conversational presuppositions were established and they were as follows: the contrast between the meaning of the utterance and the presupposed doxa, implied negative content, taboo topics, absurdity or truism of the previous utterances, and the negative evaluation of the state of affairs. Humour in proverbs depends on the type of implication content and the contrast referring to intrasentential elements implications as well as the implication structure of the utterance. Another important source of comism is based on breaching code rules by conventional implicatures related to connectors as well as lexemes meanings. Despite the fact that not all comic proverbs breach the rules of conversational maxims, this phenomenon is a frequent occurrence in such sentences. The only maxim that tends to be preserved is the maxim of relevance. At the same time the maxims of manner and quality tend to be violated. In many cases the maxims of quantity and politeness are not respected, either.

paremiology, proverb, comism, pragmatics, speech acts, presuppositions, implications, implicatures, conversational maxims

paremiologia, przysłowie, komizm, pragmatyka, akty mowy, presupozycje, implikacje, implikatury, maksymy konwersacyjne

1. Austin J. L. (1993), Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, Warszawa.
2. Awdiejew A. (1983), Klasyfikacja funkcji pragmatycznych, „Polonica”, z. IX, s. 53–87.
3. Awdiejew A. (1984), Sytuacja jako struktura sensu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, z. 79, s. 103–122.
4. Awdiejew A. (1992), Nieśmieszne aforyzmy. (Refleksje nad semantyką humoru Viktora Raskina), „Jezyk a Kultura”, t. 8, Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, I. Nowakowska-Kempny (red.), Wrocław, s. 279–285. Bąba S. (1975), Parafrazy przysłów w stałej rubryce „Ilustrowanego Kuriera Polskiego” – stare przysłowia po nowemu, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 249–252.
5. Bühler K. (1934), Sprachtheorie, Jena.
6. Buttler D. (1974), Polski dowcip językowy, Warszawa.
7. Bystroń J. S. (1933), Przysłowia polskie, Kraków.
8. Crépeau P. (1975), La Définition du Proverbe, „Fabula”, 16, s. 285–304.
9. Grzegorczykowa R. (1995), Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, PWN, Warszawa.
10. Kerbrat-Orecchioni, C. (1986), L’implicite, Paris.
11. Kleiber G. (1994), Sur la définition du proverbe, „Nominales”, A. Colin, Paris, s. 207–224.
12. Krężel A. (2006), Komizm w toastach i językowe sposoby jego wyrażania, „Język Polski”, LXXXVI, nr 1, s. 27–35.
13. Krzyżanowski J. (1969–1978), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I–IV, Warszawa.
14. Lipińska M. (2000), Les fonctions de la langue et les traits définitoires des proverbes, „Bulletin de liaison”, Association Lyonnaise pour le Développement des Relations universitaires Internationales, 33, s. 37–49.
15. Lipińska M. (2001), La vision du monde et les normes dans les priamèles polonaises, „Kwartalnik Neofilologiczny”, t. XLVIII, 3, s. 259–272.
16. Lipińska M. (2002/2003), Analyse sémantique et stylistique des priamèles polonaises, „Revue des études slaves”, Université Paris Sorbonne – CNRS, t. LXXIV, Paris, z. 2–3, s. 441–452.
17. Lipińska M. (2003), Analiza stylistyczna priameli niewłaściwych, „Rozprawy Komisji Językoznawczej”, t. XLVIII, Łódź, s. 73–86.
18. Lipińska M. (2004), L’équivalence des proverbes polonais et des proverbes français, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
19. Lipińska M. (2005), L’état des recherches de la parémiologie française et de la parémiologie polonaise, „Kwartalnik Neofilologiczny”, t. LII, 1, s. 60–75.
20. Lipińska M. (2006), Essais sur les priamèles polonaises, Łódź.
21. Lipińska M. (2007), Cechy definicyjne francuskich priameli, „Problemy Frazeologii Europejskiej”, VIII, A. M. Lewicki (red.), Lublin, s. 89–105.
22. Lipińska M. (2009), Mechanizmy pragmatyczne komizmu słownego w priamelach polskich i francuskich, [w:] Humor. Teorie, praktyka, zastosowania, tom 1/2: Zrozumieć humor, S. Dżereń-Głowacka, A. Kwiatkowska (red.), Piotrków Trybunalski.
23. Lipińska M., Sypnicki J. (2008), Humor we francuskich zdaniach cytowanych, [w:] Humor. Teorie, praktyka, zastosowania. Odcienie humoru, A. Kwiatkowska, S. Dżereń-Głowacka (red.), t. 1/1, Piotrków Trybunalski, s. 93–103.
24. Pisarkowa K. (1976), Pragmatyczne spojrzenie na akt mowym, „Polonica”, II, s. 265–279.
25. Roskin V. (1985), Semantic Mechanisms of Humour, Durdrecht.
26. Riegel M., Pellat J-C., Rioul R. (2005), Grammaire méthodique du français, Paris.
27. Searle J. R. (1987), Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, Warszawa.
28. Tabakowska E. (2001), Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków.
29. Żygulski K. (1976), Wspólnota śmiechu. Studium socjologiczne komizmu, Warszawa.

Elżbieta Michow

---

Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

W artykule przedstawiono świętokrzyskie etymologie ludowe i potoczne, sugerujące, że toponim Kielce jest nazwą miejscową pochodzącą od etnonimu w brzmieniach: Keltowie | Kieltowie | Klatowie | Kelci ‘Celtowie’. Wstępem do właściwej analizy jest opis etymologii naukowej wieloznacznego toponimu Kielce, uwzględniający cztery hipotezy onomastyczne: topograficzną (najlepiej umotywowaną i najbardziej prawdopodobną), topograficzno-metaforyczną, rodową i kulturową. Analiza fantazyjnej etnicznej etymologii przeprowadzona została na materiale językowym z XIX i XX wiekiem, zebranym z opisów statystyczno-geograficznych, prac archeologicznych, historycznych, krajoznawczych, informatorów turystyczno-reklamowych (autorstwa F. M. Sobieszczańskiego, M. Balińskiego, T. Lipińskiego, J. Chądzyńskiego, M. Hubickiej, J. Pazdura, J. Kuczyńskiego, A. Jankowskiego, W. Sadowskiego, M. Kwietniewskiej i in.), a także ze współczesnych świętokrzyskich stron internetowych. Ekscerpcji ze wspomnianych źródeł i analizie językowej w artykule podlegały twierdzenia pseudoetymologiczne i pseudoonomastyczne, zawierające sądy na temat genezy toponimu Kielce wyrażone bezpośrednio bądź pośrednio. Wykorzystanie metodologii badawczej takich dziedzin językoznawstwa, jak etymologia i onomastyka (szczególnie klasyfikacji semantycznej nazw miejscowych W. Taszyckiego), oraz zarejestrowanie niezwykłego bogactwa i oryginalności etymologii ludowych w zestawieniu z interpretacją onomastyczną pozwoliło na ukazanie problematyki etymologizowania naukowego i nienaukowego na szerokim tle językoznawczym, kulturowym i historycznym. W artykule wskazane zostały także przyczyny powstania analizowanych regionalnych pomysłów etymologicznych: asocjacje dźwiękowe, nieudokumentowane i zmyślone zapisy toponimu, oświeceniowa i romantyczna celtomania, próba stworzenia lokalnego Mitu Początku osady oraz megalomania regionalna (rozwinięta zwłaszcza w czasach utraty niepodległości). Językowa interpretacja znaku kulturowego, jakim jest toponim Kielce, służy poznaniu ciekawych przejawów psychicznej natury mieszkańca świętokrzyskiego regionu, łączy się z pojęciem małej ojczyzny oraz uczestnictwem w świecie kultury, tradycji i zwyczajów lokalnej wspólnoty.

This paper presents Świętokrzyski folk and common etymologies which suggest that the toponym of Kielce is a place name deriving from an ethnonym read as: Keltowie | Kieltowie | Klatowie | Kelci ‘Celts’. An introduction to the precise analysis is the description of scientific etymology of the polysemantic toponym of Kielce, taking account of four onomastic hypotheses: topographic (the best grounded and most probable one), topographic and metaphoric, ancestral and cultural. The analysis of fancy ethnic etymology has been made with the use of language material of the 19th and 20th centuries, compiled out of statistical and geographical descriptions, and archeological, historical and sightseeing studies, tourist information brochures and advertising leaflets (written by F. M. Sobieszczanski, M. Baliński, T. Lipiński, J. Chadzyński, M. Hubicka, J. Pazdura, J. Kuczyński, A. Jankowski, W. Sadowski, M. Kwietniewska, and others), as well as today’s websites of the Świętokrzyski region. From the above mentioned sources pseudo-etymological and pseudo-onomastic figures containing judgments, explicit or implied, on the origin of the toponym of Kielce, have been excerpted and analyzed. The application of research methodology of such fields of linguistics as etymology and onomastics (particularly the semantic classification of place names by W. Taszycki), and the recording of remarkable wealth and unconventionality of folk etymologies in comparison with onomastic interpretation, enabled the presentation of scientific and non-scientific etymologisation problems against vast linguistic, cultural and historical backgrounds. In addition, the paper gives reasons for the formation of the regional etymological ideas under consideration: sound associations, undocumented and invented notations of the toponym, Celtomania of the Enlightenment and Romanticism, an attempt to create the local Myth of the Beginning of the settlement and regional megalomania (which especially developed is the times of loss of independence). The linguistic interpretation of a cultural symbol which in the toponym of Kielce, is conducive to learning curious manifestations of mental nature of the Świętokrzyski region inhabitants, relates to the notion of Small Homeland and participation in the world of culture, tradition and customs of the local community.

linguistics, lexicology, onomastics, toponymy, ethnic place names, toponym of Kielce, folk etymology, scientific etymology

językoznawstwo, leksykologia, onomastyka, toponimia, nazwy miejscowe etniczne, toponim Kielce, etymologia ludowa, etymologia naukowa

1. Baliński M., Lipiński T. (1843–1846), Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. I–III, Warszawa.
2. Brückner A. (1960), Dzieje języka polskiego, Wrocław.
3. Chądzyński J. (1855), Historyczno-statystyczne opisy miast starożytnych w Ziemi Sandomierskiej leżących, t. I–III, Warszawa.
4. Dzikowski W. (1976), Kopertowska D., Toponimia Kielc, Warszawa.
5. Hubicka M. (1920), Kielce. Szkic dziejowy w. XI–XVIII, Kielce.
6. Jankowski A. Sadowski W. (1973), Województwo kieleckie. Przewodnik, Warszawa.
7. Kamińska M. (1964–1965), Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. I–II, Wrocław.
8. Kielce wojewódzkie. Opis historyczno-statystyczny miasta z 1829 roku, opracował, wstępem opatrzył L. Stępkowski, Kielce 1999.
9. Kopertowska D. (2001), Kielce. Historia i współczesność w nazewnictwie, Kielce.
10. Kopertowska D. (1984), Nazwy miejscowe województwa kieleckiego, Kraków.
11. Kuczyński J. (1982), Kielce przedlokacyjne, Kielce.
12. Kuczyński J. (1988) (wstęp), Kielce, Łódź.
13. Kwietniewska M. (red.) (1996), Kieleckie 2000. W drodze do przyszłości, Kraków.
14. Kwietniewska-Talarczyk M. (red.) (1988), Ziemia Kielecka zaprasza. Informator turystyczny, Skarżysko-Kamienna.
15. Michow E., (2006), O topograficznych pseudoetymologiach nazwy miejscowej Kielce, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej”, t. 20, Kielce, s. 39–51.
16. Michow E. (2007), Etymologia toponimu Kielce w regionalnej świadomości językowej, [w:] „Preteksty – teksty – konteksty”, pod red. M. Barańskiego i Z. Trzaskowskiego, Kielce, s. 351–362.
17. Michow E. (2008), Internetowe pseudoetymologie nazwy miejscowej Kielce, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego”, t. 21, Kielce, s. 113–119.
18. Michow E., (2008) Legenda Kielc zamknięta w nazwie. Studium etymologiczne i kulturowe, Kielce.
19. Michow E. (2008), Małe ojczyzny. Czy Kielce to nazwa miejscowa pamiątkowa?, „Kwartalnik Polonistyczny.
20. Konteksty Kulturowe”, I, 1, Kielce, s. 47–62.
21. Michow E. (2009), Kulturowa interpretacja toponimu Kielce w językoznawstwie i źródłach regionalnych, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego”, t. 22, Kielce, s. 39–48.
22. Michow E. (2009), Regionalne objaśnienia etymologii toponimu Kielce z motywacją kulturową, „Rocznik Świętokrzyski”, 31, Kielce, s. 47–61.
23. Pazdur J. (1967), Dzieje Kielc do 1863 roku, Wrocław.
24. Powell T. G. E. (1999), Celtowie, Warszawa.
25. Rospond S. (1976), Mówią nazwy, Warszawa.
26. Rospond S. (1984), Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław.
27. Rudnicki M. (1964), Nazwy rzeczne Gildnica, Ukleja, Sąpolnia i pokrewne, „Onomastica”, IX, s. 193–202.
28. Rymut K. (1987), Nazwy miast Polski, Wrocław, s. 106;
29. Rzetelska-Feleszko E. (red.) (1998), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Warszawa.
30. Samsonowicz H. (1997), O „historii prawdziwej”. Mity, legendy i podania jako źródło historyczne, Gdańsk.
31. Schlette F. (1987), Celtowie, Łódź.
32. Smoczyński P. (1973), Nazwa miejscowa Kielce oraz jej leksykalno-semantyczna baza, „Onomastica”, XVIII, s. 29–88.
33. Sobieszczański F. M. (1852), Wycieczka archeologiczna w niektóre strony Guberni Radomskiej odbyta w miesiącu wrześniu 1851 roku, Warszawa.
34. Staszewski J. (1959), Słownik geograficzny. Pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych, Warszawa.
35. Surowiecki W. (1824), Śledzenie początku narodów słowiańskich, Warszawa, wyd. fototypiczne 1964.
36. Taszycki W. (1946), Słowiańskie nazwy miejscowe (ustalenie podziału), Kraków.
37. Walczak B. (1985), O megalomanii językowej, księdzu Dębołęckim i dzisiejszej pozycji w świecie, „Problemy”, 5, s. 10–14.
38. Walczak B. (1992), „Pawiem narodów byłaś i papugą.” (Megalomania i cudzoziemszczyzna w dziejach języka polskiego), „Język Polski”, LXXII, z. 2–3, s. 95–101.
39. Wrońska-Gorzkowska R., Gorzkowski E. (1994), Album kielecki. Starówka. Przewodnik, cz.1, Kielce.

STRONY INTERNETOWE:

1. http://www.i-kielce.pl/informator/info_php03/informator_podania.php
2. http://www.um.kielce.pl/um_polish/historia_main.html
3. http://www.complex.com.pl/~andrzejp/KIELCE/historia.html
4. http://www.leopoldrutowicz.pl/kielce.php
5. http://www.kielce.uw.gov.pl/gmina/kielce.htm

Dorota Połowniak-Wawrzonek

---

Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Media oddziałują dziś silnie na współczesną polską frazeologię – szczególnie zaś film, serial telewizyjny, piosenka (głównie rozrywkowa), reklama, wypowiedzi polityków, popularne programy telewizyjne, radiowe, prasa, Internet. Do języka ogólnego przenikają zarówno związki wyrazowe, które powstały w komunikatach medialnych, jak i te które są przez media popularyzowane, a pochodzą np. z języka potocznego, socjolektów, z innych języków. Dzięki oddziaływaniu mediów wzrasta zbiór nowych utrwalonych połączeń słownych. Język większości komunikatów medialnych jest jednak stosunkowo ubogi, jednolity, dlatego też zanika wiele frazeologizmów funkcjonujących przez lata w polszczyźnie.
W komunikatach współczesnego języka polskiego obok postaci kanonicznych połączeń wywodzących się z mediów występują liczne ich modyfikacje – są to głównie warianty leksykalne, ilościowe, szyku, fleksyjne, rzadziej słowotwórcze. Modyfikacji lub zmianie ulega często semantyka badanych związków. Zarejestrowano też przykłady różnego typu derywacji. Innowacje wzmacniają inwariant.

Media influence is still strong on the contemporary Polish phraseology – especially the movie, TV show, song (mainly entertainment songs), advertising, political speech, popular television programs, radio, newspapers and Internet. Into the general language penetrate both verbal compounds that have arisen in the media messages, as well as those popularized by the media and come for example from everyday language, language environment, from other languages, etc. Influence of the media creates the increasing set of new fixed verbal connections. Language of the most media messages, however, is relatively poor, uniform, and therefore many idioms functioning from years in the Polish language disappear.
In the communiqués of the contemporary Polish language, beside canonical forms coming from the media, there are numerous modifications of them – they are mainly lexical variants, quantitative, pattern, inflected variants, seldom – formativeones. Modified or changed is often the semantics of the tested compounds. There are recorded examples of different types of derivation. Innovations strengthen the invariant.

influence of the media, idiom, variants

oddziaływanie mediów, frazeologizm, wariantywność

Maciej Rak

Niniejszy artykuł dotyczy badań etnolingwistyczneych. Przedmiotem analizy są tu związki gwarowe z Orawy, Podhala i Spiszu. Autor starał się pokazać, jak poszczególne elementy tradycyjnej kultury ludowej utrwaliły się w związkach frazeologicznych i co o kulturze ludowej można powiedzieć na podstawie frazeologii.

The article falls into the category of ethnolinguistics research. The subject of analysis is phraseology in the dialects of Orawa, Podhale, and Spisz. The author tries to show how individual components of traditional regional folk culture have taken root in dialectal phrases and what we can say about regional folk culture on the basis of phrases. Dialectal phraseology also reflects cultural changes.

ethnolinguistics, dialectal phraseology, traditional regional folk culture, cultural changes

etnolingwistyka, gwarowe związki frazeologiczne, tradycyjna kultura ludowa, przemiany kulturowe

Teresa Skubalanka

---

Instytut Filologii Polskiej UMCS

Praca zawiera charakterystykę polskiego nazewnictwa roślin, obejmującą około 3000 nazw. Istnieje kilka integralnych zbiorów w obrębie badanych nazw: nazwy staropolskie, nazwy dialektyczne, terminy naukowe, nazwy należące do elementarnego, fundamentalnego słownictwa języka polskiego oraz nazwy oparte na leksykonie. Praca ukazuje wzajemne związki pomiędzy tymi zbiorami, prowadząc do ustalenia różnych modeli onomazjologicznych.

The study contains characteristics of the Polish nomenclature of plants including approximately 3000 names. There are a few integral sets in the studied series of names: Old Polish names, dialectal names, scientific terms, names belonging to basic, fundamental vocabulary of modern Polish language, and names of lexicon species. The study shows interrelations between these sets, which is canducive to determining various onomasiological models.

Polish terms, botany, history of terminologies, popular dialects

terminy polskie, botanika, historia terminologi, dialekty ludowe

Jacek Dabała

Cet article fait mieux connaître l'essence et le caractère du mystère sous la perspective de la théorie creative writing, tout en respectant l'histoire de la culture ainsi que les idées de Platon, Aristote, Kant, Bergson, Augustin et celles de Witkacy. L'auteur présente les sources fondamentales du mystère qui sont communes à la philosophie et à l'écriture créative: les réactions naturelles de l'homme et les questions qu'il se pose, ainsi que cette propriété qui a le plus de l'importance — la capacité de construire la curiosité. La réflexion du chercheur se concentre sur la notion de la curiosité que l'on peut expliquer, entre autres, par „la capacité de se taire", la „réglementation" créative et l'herméticité de l'énigme adéquatement dosée. L'analyse de l'étonnement et du doute, donc l'analyse des réactions typiques de l'homme, aboutit à cette conclusion: l'essence du mystère est une „question sans réponse". A la fin de l'article, l'auteur fait paraître le problème du phénomène dit „caractère novateur", celui qui motive l'individu (le héros et le destinataire) à chercher une réponse.

Adam Kalbarczyk

---

UMCS Lublin

Le but de cet article est de répondre à la question suivante: est-ce que les traits de la structure „essentielle" de l'oeuvre littéraire, décrits par R. Ingarden dans sa conception des couches de l'oeuvre, ont vraiment pour cette oeuvre un caractère constitutif. Autant cette structure distingue l'oeuvre littéraire des oeuvres qui appartiennent à d'autres arts, autant elle est douteuse dans le domaine de la differentiation des textes littéraires et des autres textes.
Le problème mentionné ci-dessus est confronté aux opinions de Ingarden sur les déterminations esthétiques de l'essence de l'oeuvre littéraire. L'objet des considérations présentées dans cet article est donc le lien entre les qualités qui ont une valeur artistique et la structure en couches de l'oeuvre littéraire.
L'exemple du distique initial des Steppes d'Akkerman de Adam Mickiewicz sert à montrer que dans une oeuvre concrète, la formation spécifique de la double couche linguistico-sonore influe sur la manifestation des qualités esthétiques de valeur. On peut en conclure que la valeur de cette double couche linguistico-sonore est constitutive de l'oeuvre littéraire. Cela ne signifie pas que cette oeuvre est réduite au langage, conformément à la façon de comprendre l'importance de tous les éléments de la structure en couche de l'oeuvre littéraire propre à Ingarden. En effet, ce qui est essentiel à l'oeuvre littéraire, c'est une sorte de tension entre la double couche du langage et celle du monde représenté, grâce à laquelle l'impression esthétique de l'oeuvre est possible, puisqu'elle est effet de l'apparition des qualités esthétiques dans la concrétisation de cette oeuvre. Alors, l'élément constitutif de l'oeuvre se situe non seulement dans sa construction, mais aussi dans les qualités artistiques de base.
Conformément à cette conclusion, nous ne pouvons pas reconnaître que l'opération du quasi jugement est constitutive de l'oeuvre littéraire, à cette condition près qu'elle ne soit pas accompagnée de la forme artistique du langage où elle peut s'accomplir. Une telle solution du problème de l'essence de l'oeuvre littéraire décide aussi du fait que l'oeuvre littéraire ne peut pas exister sans les qualités métaphysiques qui s'y manifestent. Pourtant, ces qualités ne font pas partie des éléments constitutifs de l'oeuvre, elles ne sont qu'un effet de la formation de la double couche linguistique qui, elle, est constitutive et „rayonne" esthétiquement sur la couche des objets représentés et de leurs schémas d'apparence.

Maria Woźniakiewicz-Dziadosz

---

UMCS Lublin

Le roman de Piotr Wojciechowski fait partie de la narration épistolaire, presque disparue au XXeme siècle, liée d'une façon trompeuse au roman sentimental. Les 42 lettres adressées aux différents correspondants, auxquels il est attaché par des rapports professionnels ou des liens émotionnels, racontent d'une façon imprécise, discontinue et camouflée l'histoire de sa fascination, de 18 ans, de Tamara, chanteuse célèbre, espion international et, en plus, ancienne maîtresse de son ancien commandant de maquis.
Contrairement à la tradition épistolaire, aucune de ces lettres n'est adressée à Tamara, son rôle de l'héroïne, objet d'un amour „fidèle", est soigneusement caché, ce qui fait que l'information finale de Dymitr concernant son mariage avec la bien-aimée est complètement surprenante pour le lecteur qui en lisant les lettres suit les démarches matrimoniales infortunées auprès de deux femmes tout à fait différentes et les péripéties liées à sa fonction de secrétaire génial, de l'artiste populaire, de l'auteur des poèmes, des romans et d'une pièce de théâtre, reçus sans enthousiasme, et, enfin, du membre de l'Académie des Sciences de Podhale qui s'occupait, entre autres, de l'idée de la femme fatale.
Le code du roman épistolaire ébranle la convention fondamentale du roman d'amour concernant la sincérité de l'aveu du héros — homme de lettres qui, dans les lettres adressées à deux femmes différentes, se sert de la même stratégie de séduction, d'ailleurs inefficace.
Le roman sentimental démasque aussi bien l'élargissement de l'espace social où le héros fonctionne que le statut ambigu du monde représenté où les événements du passé sont un objet constant des interprétations alternatives du destinateur — écrivain. Il est donc impossible de déterminer les faits qui appartiennent à la réalité du roman et ceux qui résultent des opérations littéraires de l'épistolier.

Mirosław Ryszkiewicz

---

UMCS Lublin

L'auteur de cet article fait une tentative de trouver une localisation théorique de la lettre dans le cadre de la littérature. Et c'est pour cette raison que l'exposé se compose de trois parties. Dans la première, l'auteur présente les façons de définir la lettre, et celles de la comprendre qui étaient valables dans la linguistique et dans les études littéraires jusqu'à présent, ainsi qu'une approche diachronique et synchronique. L'état de recherche prouve que pour maintenir la lettre — ainsi que d'autres artefacts linguistiques qui laissent des doutes — dans le cadre de la littérature, il est nécessaire d'accepter la distinction de deux variantes égales de l'oeuvre littéraire: celle „d'orientation pratique" et celle „d'orientation humaniste" (Stefania Skwarczyńska), „rhétorique" et „poétique" (Janusz Misiewicz), „hétérotelique" et „autotélique" (Eugeniusz Czaplejewicz). Cette division dichotomique qui fonctionne déjà dans la théorie de la littérature est dans cet article généralisée sous forme de la variante „intéressée" et de la variante „non intéressée" de l'oeuvre littéraire, ce qui est justifié par 1'etymologie latine du mot „interesse" et par la catégorie de „désintéressement" introduite par Kant. Les réflexions théoriques constituent la deuxième partie de l'article. Par contre, la troisième partie apporte une étude comparée de l'un des contes de Sławomir Mrożek, Dwa listy [Deux lettres] et d'une des lettres du livre de Krzysztof Daukszewicz. L'analyse rhétorique des oeuvres choisies prouve que cette distinction de deux variantes de l'oeuvre littéraire qui tient compte de la qualité de l'oeuvre et de ses fonctions est bien utile et qu'avant tout, elle confirme les valeurs régulatrices de cette division, car le rang d'une oeuvre concrète dans la littérature ne résulte pas directement de l'appartenance à l'une des variantes, mais elle est conditionnée par les savoir-faire du texte et de son destinataire.

Aleksandra Chomiuk

---

UMCS Lublin

L'article est une tentative de faire mieux connaître l'une des premières oeuvres de Eliza Orzeszkowa, aujourd'hui presque oubliée, le roman Maria écrit en forme de roman d'amour épistolaire. Cette oeuvre, qui complète un autre texte, beaucoup plus mûr au point de vue de l'art littéraire — Marta, celui-ci écrit en troisième personne, manifeste l'inutilité des règles de communication de la narration épistolaire dans l'illustration du sujet du roman subordonné au principe idéologique d'après lequel les idéaux sociaux sont supérieurs à la puissance des pulsions sensuelles et irrationnelles. Le fait de remplacer la description des „battements de coeur", primordiale dans les intrigues épistolaires, par une histoire moralisatrice a engendré la marginalité des acquisitions du roman épistolaire qui rendaient possibles l'expression indirecte des attitudes des narrateurs-héros, le dévoilement de la dramaturgie des décisions et des choix faits en présence des lecteurs ainsi que l'individualisation des styles des énoncés. Bien qu'il y ait quelques personnages qui prennent la parole, la zone d'appréciation qui se manifeste dans les récits épistolaires ne laisse pas de place aux hésitations et aux ambiguïtés. A travers les auteurs des lettres c'est le commentateur d'auteur qui transparaît et c'est lui qui détermine sans équivoque les règles de l'aventure amoureuse du roman; le non-accomplissement de cette aventure est le prix de la santé physique et morale payé par les héros. Un autre conflit fondamental entre l'idéologie et la vraisemblance à la vie se manifeste dans la composition de l'intrigue de l'oeuvre, pleine de concours de circonstances et de coups de bonheur, plus proches du roman d'aventure que du roman d'amour „avec un fond social". L'échec artistique du roman est donc dû à l'absence de „réalisme du texte" et la faiblesse des motifs psychologiques et sociaux dans les actions des héros.

Małgorzata Medecka

---

UMCS Lublin

Cette étude est une tentative d'analyse et d'interprétation de l'oeuvre de Kazimierz Brandys Wariacje pocztowe [Variations de poste]. Il semble que son trait principal est le déplacement de la forme du roman épistolaire dans les zones de la littérature jusqu'à présent non servies. Cette forme du roman apparaît dans la narration historique qui renoue avec la saga familiale. Les Wariacje pocztowe ont été classifiées comme „apocryphe familial" épistolaire; ce qui renvoie à cette variante du roman historique qui a été introduite dans le cadre de la littérature par Hanna Malewska, variante qui unit le pacte référentiel et le pacte de roman.
L'utilisation de la convention de roman dans les lettres, vu leur double caractère — littéraire et documentaire, sert parfaitement à introduire les deux pactes émetteurs-récepteurs. Cette forme, qui jusqu'à présent servait avant tout à rendre les événements et les expériences des héros plus probables, en se servant de certain signes implicites, indique le caractère fictif du texte.
Le roman épistolaire justifie la differentiation du style des éléments du texte de Brandys, mais il crée aussi l'idéologie du roman, puisque la diversité des styles non seulement individualise les personnages, mais elle indique aussi l'impossibilité de la compréhension réciproque des représentants successifs de la famille Zabierski. Les auteurs des lettres et leurs destinateurs se servent de différents langages, donc la condition fondamentale de la „communication heureuse" n'est pas accomplie. Dans les lettres successives, les points de vue des mêmes personnages changent.
Il convient de répéter ici la conclusion présentée dans la partie finale de l'article: dans l'oeuvre de Brandys, l'histoire comprise comme réalité s'avère être inconnaissable, les messages qui la concernent sont des versions successives des événements qui restent douteuses, fragmentaires, incapables de créer un tout, de généraliser. La connaissance de sa propre histoire s'avère illusoire, incertaine et variable, les destins des proches restent mystérieux et la reconstitution de la réalité à l'aide des traces faites par les descendants prend la forme des stéréotypes et des mythes, des „ancêtres martyres, victimes d'Antéchrist".
Wariacje pocztowe s'inscrivent dans ce courant des narrations historiques autothématiques qui, outre le fait de raconter des intrigues, s'occupent aussi des problèmes de l'historiographie, tant littéraire que non littéraire.

Aleksander Wójtowicz

---

UMCS Lublin

L'objectif du texte Etrange prose de l'avant-garde? est de caractériser et de systématiser l'oeuvre en prose des artistes polonais de la Première Avant-garde réunis autour des périodiques „Zwrotnica" [Aiguillage] et „Almanach Nowej sztuki" [Almanach de l'Art Nouveau]. Le type abstrait discerné dans tous ces textes, élaboré à partir de différentes variantes, indique que les avant-gardistes polonais aspiraient à constituer un modèle novateur du genre. Ce projet, qui parfois s'éloigne considérablement des revendications de programme, ce qui révèle une dissonance entre la théorie et la pratique littéraire, se caractérise surtout par une tendance à nier le modèle mimétique de la prose et par une extensibilité qui se manifeste par une assimilation des techniques empruntées à d'autres genres littéraires (poésie) et à d'autres arts (film, peinture). Ces oeuvres donnent l'origine et participent au développement de beaucoup d'innovations thématiques et formelles qui se sont répandues dans la littérature polonaise pendant les décennies suivantes (l'autothématisme, les techniques cinématographiques de l'illustration, le jeu de trames et de motifs empruntés à la littérature de masses, les expériences concernant le sujet de l'énoncé).
Cependant, sur un plan plus général, l'évolution du modèle de la prose reflète les stades successifs de la constitution du discours avant-gardiste dans la littérature polonaise qui a commencé par des tentatives de créer un modèle de la littérature qui cherchait „une étreinte avec le présent" (1923-1928), puis, par le stade d'une réévaluation d'une telle position (1929-1932), jusqu'à cette étape où une certaine cristallisation du modèle de la littérature engagée peut s'exercer. En même temps, les stades successives de cette transformation exemplifient le fait que le discours ne constitue pas un tout cohérent, mais qu'il se compose de plusieurs éléments hétérogènes, parfois même contradictoires.

Monika Bednarczuk

---

UMCS Lublin

En Pologne, la guerre civile en Espagne de 1936-1939 provoquait de vives réactions, toutefois la majorité de la société observait ces événements à partir d'un lieu éloigné et sûr, et bien que les journalistes, les commentateurs et les lecteurs se soient identifiés avec l'un des camps, ils occupaient la position confortable d'observateur. Cela permettait de présenter cette guerre dans un „miroir déformant" à l'aide de différents moyens et dans l'optique qui dépendait de l'orientation politique des auteurs (et des lecteurs) des journaux humoristiques et satyriques.
Ce qui frappe dans la presse des années 1936-1937, c'est l'abondance et la diversité des conceptions comiques de la guerre en Espagne. Elles prennent des formes conventionnelles, comme les épigrammes, les parodies, les pamphlets et elles utilisent de différents procédés et techniques: des plaisanteries linguistiques, des dessins satyriques, des paraphrases, de la parodie (d'un scénario cinématographique, d'un titre de film, d'un récit, des précisions météorologiques). Souvent, on rencontre des combinaisons du comique politique et du comique erotique, et l'effet plaisant est renforcé par des sujets au contenu stéréotypes (les toréadors, l'esprit espagnol). Parmi les formes préférées il y a des devinettes, surtout celles qui sont construites à base des dialogues.

Halina Wiśniewska

---

UMCS Lublin

L'article présente une analyse et une interprétation des noms féminins dans les Lyriques et les Epigrammes de W. Kochowski, poète du baroque. Le lexique thématique a été divisé en noms propres (mythologiques, historiques, contemporains des personnages authentiques et fictifs — 155 mots, 517 emplois) et les noms de nature générale (du sexe, des exécutrices, des liens de parenté, des matronymiques et patronymiques, des traits de caractère — 111 mots, 661 emplois). Le vocabulaire systématisé dans l'ordre décroissant, c'est un ensemble de lexemes: mère — 101 emplois, épouse — 71, jeune fille — 67, dame — 44, madame — 38, Fortune — 32, Muses — 25, fille — 23, veuve — 19, Venus — 19, bonne femme et reine — 13, déesse et Camène — 12, Hélène, matrone, femme, Vesta — 9 empois de chaque mot.
Le poète a créé trois portraits: celui à valeur positive {Marie, mère, jeune fille, épouse), le deuxième — moqueur, railleur et satyrique des grognonnes, bavardes, veuves, et le portrait désapprouvant des débauchées, Parques et chipies. Ce système de valeur stéréotype est en principe valable jusqu'à présent. Dans les oeuvres littéraires, les rôles des femmes contemporaines (seulement de celles de noblesse) sont différenciés et au point de vue de concept, ils sont souvent opposés. Les portraits des femmes fictives et authentiques sont souvent peints chaleureusement et avec de l'amour (tout particulièrement épouse); en général, les héroïnes mythologiques ou celles de l'histoire grecque servent des anti-modèles.

Leszek Tymiakin

---

UMCS Lublin

Cet article est une tentative de trouver une réponse à la question suivante: de quelle manière les élèves créent la composition de leurs propres textes argumentatifs?
L'analyse des exercices de rédaction des collégiens et des bacheliers des écoles de Lublin permet d'observer trois niveaux de l'activité émettrice, c'est-à-dire: celui de la rédaction du texte de base, celui de la construction du cadre de la composition et le troisième, celui de l'action de marquer la présence de l'auteur dans le message.
Les recherches menées montrent que les élèves de toutes les classes utilisent volontiers le schéma de composition qui est propre au message informant-incitant, celui où prévaut la disposition des mots qui a le caractère d'une impression, que les élèves cherchent à trouver une cohérence du texte, qu'ils communiquent correctement leurs opinions sur les questions rapportées. 80% des élèves sondés lors de l'enquête construisent leurs énoncés en s'appuyant sur le principe de la composition tripartie, mais souvent, ils ne respectent pas les proportions exigées. D'habitude, ils consacrent trop de d'attention à „l'introduction" et ils y insèrent l'argumentation qui a sa place dans la partie consacrée au développement du sujet. On rencontre aussi des structures manquées, dépourvues de l'introduction ou des conclusions, et le degré de la cohérence de plusieurs devoirs — en dépit de leur richesse des mots employés, des expressions et des locutions métalinguistiques — n'est pas du tout satisfaisant.
En analysant la composition d'un texte argumentatif, on n'observe qu'il y a très peu de différences liées aux étapes de l'éducation. Les énoncés des lycéens se caractérisent par un degré plus élevé de l'habileté qui se manifeste dans: un vocabulaire plus riche et dans l'utilisation des structures syntaxiques plus compliquées, ainsi que dans la création des verbalisations plus intéressantes, plus individualisées. Cependant, la maladresse qu'on remarque dans les compositions des deux groupes concernés est tout à fait comparable.

Marek Kwapiszewski

---

UMCS Lublin

Ludmiła Siryk

---

Instytut Filologii Słowianskiej UMCS

Barbara Czwórnóg-Jadczak

Artur Timofiejew

Janusz Pelc

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Jan Kochanowski avait une estime toute particulière pour le prénom féminin Anna; Hanah, selon la tradition biblique, ou encore Hanna qui en est la variante polonaise. Anna était le prénom de sa mère à la mémoire de qui il aimait à revenir systématiquement. C'était aussi celui des honorables et nobles héroïnes de ses poèmes. A l'opposé, le prénom symbolique dont Kochanowski se servait pour qualifier les femmes „faciles", promptes à des amourettes, était celui de Kasia ou Kachna. L'oeuvre du poète de Czarnolas abonde cependant en d'autres prénoms féminins significatifs: «Neta nietykalna» (intouchable), «Cna Bogumiła» (respectable), l'honorable Reina ou la belle et coquette Magdalena. Et Lidia, l'héroïne de l'élegie de Kochanowski, n'évoque-t-elle pas la Lydia puella antique?
Dans la poésie de Kochanowski, il y a également des prénoms symboliques d'hommes, tels Lubimir — synonyme de poltron, ou Aleksander — prénom de mauvais augure dans l'Antiquité et même dans les périodes ultérieures. Mais le poète n'hésitait pas non plus à puiser dans la symbolique des noms de familles réellement existants de son vivant et à les exploiter avec maitrise, p.ex. Lazicki, Barzy ou Chmura. Il rédigea en vers latins et grecs son apothéose du monarque victorieux Stefan Batory, issue de la symbolique du prénom Stephanos.

Paulina Buchwald-Pelcowa

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Le présent article traite des relations de deux érudits, bibliophiles, collectionneurs et éditeurs du XVIIIème siècle: Józef Aleksander Jabłonowski et Józef Andrzej Załuski. Leurs contacts débutèrent en 1746 par un échange de courrier relatif à l'édition des chroniques polonaises du Moyen Age, qualifiées du nom de l'auteur de l'une d'elles — Godzisław Baszko. Publiées par J. A. Załuski sur un financement de Jabłonowski, elles parurent en 1752. La dédicace, promise à Jabłonowski et imprimée en tête de l'ouvrage, se transforma en un livre d'un volume 3 fois supérieur à celui de «Baszko». Intitulé Anecdota Jablonoviana (Varsovie 1751 et 1752), il faisait éloge de la famille de Pruss-Jabłonowski. L'impression de ces livres dura longtemps, car les deux Joseph s'occupaient en même temps d'autres ouvrages et qu'ils avaient des opinions divergentes au sujet de leurs éditions. C'est en particulier Anecdota qui, conformément aux exigences de Jabłonowski, subirent des modifications considérables: on en retira de nombreuses pages imprimées alors que d'autres furent réimprimées.

Krystyna Stasiewicz

---

UMW, Olsztyn

Le cercle s'ouvre avec la famille de Sieniawski dont la fille Maria Józefa, confidente d'Elżbieta Drużbacka née Kowalska, épousa Aleksander August Czartoryski. Cette femme poète, liée aux Sieniawski par des rapports de clientèle; elle tenait à ferme une partie du district de Cieplice et était la gouvernante de la fille de Michał Czartoryski, Aleksandra. Certes, l'échec de ses projets de fortune obligea Drużbacka à déménager à Rzemień, propriété de Sanguszka qu'elle prit à bail, mais il ne la fit pas pour autant rompre les liens avec les Czartoryski. Les poèmes de circonstance qu'elle dédia aux membres de la «Famille» en constituent une preuve. Elle écrivit entre autres un pamphlet contre Adam Tarło, adversaire politique dudit clan, et offrit des poèmes à la nièce des Czartoryski, Izabela Poniatowska, ainsi qu'à son mari Jan Klemens Branicki. Le récit de la vie de Saint David fut dédié à Adam Kazimierz Czartoryski, le fils de Maria Józefa. Celui-ci, devenu plus tard général de Podolie, fonda dans le Palais Bleu à Varsovie un salon littéraire que Drużbacka se plaisait à fréquenter (ce lieu était imprégné de l'atmosphère du salon mené par Barbara Sanguszka). Parmi ses habitués, il y avait des poètes dont Drużbacka avait fait la connaissance à Lubartów. Ainsi, le cercle de nos observations se referme-t-il avec le petit-fils des premiers protecteurs de Drużbacka, qui, de son grand-père maternel, avait hérité du prénom d'Adam.

Teresa Kostkiewiczowa

---

IBL PAN, Warszawa

A côté de la satire, le pamphlet demeure la forme d'expression littéraire la plus utilisée au XVIIIème siècle (en polonais, on le désignait alors par le terme de «paszkwil»). Parmi ses créateurs, nous trouvons aussi bien des auteurs inconnus que les meilleures plumes de l'époque. La situation d'ambivalence de ce type d'écrit résulte d'une part de la conviction d'avoir droit à la liberté d'expression et de la nécessité de dénoncer les défauts des membres des élites, et, d'autre part, de la conscience de la protection légale du nom et des conséquences juridiques de la publication d'un pamphlet. Par conséquent, les pamphlets parcouraient le vaste espace social sous forme d'anonymes recopiés à la main. En cas de tensions politiques particulières, des ensembles entiers de scribes étaient amenés à les transcrire à la main (nous avons jusqu'à ce jour des problèmes pour identifier les auteurs des meilleures de ces oeuvres). Les pamphlets présentaient un niveau extrêmement varié; à côté d'écrits littéraires qui recourent à des moyens d'ironie subtile et d'allusion, il en est d'autres dont la phraséologie et le lexique demeurent très simples. De même, les formes d'expression varient de façon considérable: du portrait (individuel ou collectif), en passant par la devinette, le dialogue ou la relation du type reportage, jusqu'à une ode hautement raffinée ou une lettre poétique. Le pamphlet se situe entre la littérature condamnée et acceptée, à la limite du circuit officiel et de la vaste réception sociale. Il s'épanouit aux confins de la vie littéraire en attirant l'attention de différents groupes de destinataires et de l'opinion publique.

Mieczysław Klimowicz

---

Uniwersytet Wrocławski, Wrocław

Le texte original de la pièce de Bogusławski Cud albo Krakowiacy i Górale (Le soi-disant miracle ou les Cracoviens et les montagnards), mise en scène le 1er mars 1794, ne s'est pas conservé jusqu'à nos jours. Nous le connaissons grâce à des copies ultérieures qui présentent toutefois des différences considérables entre elles (des extraits, tant révélateurs qu'inconnus, figurent dans un texte, récemment retrouvé, provenant de la collection de Moniuszko). Par le présent article, qui est une analyse des vaudevilles finaux, l'auteur cherche précisément à en reconstituer la version la plus proche de celle des représentations de 1794.
Par le biais des vaudevilles, textes souvent humoristiques ou satiriques qui terminaient les comédies ou les opéras comiques, les comédiens s'adressaient directement au public. Les vaudevilles du Soi-disant miracle... comprennent aussi des expressions qui véhiculent une pensée concrète ou un commandement moral destinés à l'acceptation des spectateurs, parfois une observation humoristique puisée dans le folklore, un geste patriotique ou révolutionnaire. La multiplicité de variantes s'explique par la situation politique changeante dans laquelle la pièce était présentée. Celle-ci n'était en effet qu'un prétexte et ses différentes versions et amplifications restaient en rapport avec les préparatifs et le déroulement de l'insurrection de 1794. Aussi, la future édition scientifique du Soi-disant miracle... devrait-elle tenir compte de toutes les versions ainsi que de leurs modifications.

Elżbieta Aleksandrowska

---

IBL PAN, Warszawa

Les Errata que l'on trouve dans certains tomes de la publication annuelle «Monitor» de 1765 furent sans doute rajoutés par Józef Epifani Minasowicz qui, des la première parution du périodique, remplissait la fonction de chef-correcteur. Figurant dans 8 volumes sur les 16 que nous avons examinés, Les Errata se trouvent soit au début, soit à la fin des volumes, inscrits sur une feuille séparée et accompagnés de propositions de formes correctes.
Cependant, les identifier dans les tomes existants n'est pas chose facile. Non que les compétences de Minasowicz puissent être remises en question. La raison en est plutôt que les différents tomes furent constitués de numéros restants à l'imprimerie ou réimprimés ad hoc.
Le tirage de départ de «Monitor» étant loin de satisfaire la demande inespérément élevée, l'éditeur, Mitzler de Kolof, soucieux aussi bien de ses lecteurs que de ses bénéfices, décida de réimprimer les numéros manquants. L'inventaire des volumes analysés nous fait comprendre que seuls 8 volumes sont entièrement constitués des numéros d'une même édition; sept autres proviennent de l'édition A et un de l'édition B. Du fait de l'existence d'éditions différentes ainsi que de l'identification de celles-ci, nous en arrivons à conclure que Les Errata furent élaborés à base de l'édition A.
La documentation de notre opuscule est présentée dans VAnnexe où figure l'inventaire des exemplaires des tomes analysés en provenance de: la Bibliothèque Ossolineum (Bos), la Bibliothèque de l'Institut de Recherches Littéraires de la PAN (BIBL), la collection d'Elżbieta Aleksandrowska (BEA). L'Annexe nous renseigne également sur l'édition des numéros constitutifs des différents volumes et contient une reproduction des Errata tout en conservant l'écriture originale et les indices de localisation. L'ouvrage complète l'édition originale en mentionnant les numéros soumis à la correction, mais absents des Erata d'origine. Il contient également, mises entre crochets, les corrections des erreurs commises dans l'ouvrage original. Qui plus est, il fournit une information (?) portant sur chaque correction et son introduction (+) ou non (-). Enfin, l'auteur met à jour la localisation des corrections et des erreurs réalisées dans les réimpressions, si celle-ci a subi une modification quelconque.

Józef Tomasz Pokrzywniak

---

UAM, Poznań

L'objet du présent article est le problème de 1'«inconséquence» de Franciszek Karpiński, dont une bonne illustration devait être sa lettre du mois d'août 1801 adressée à Jan Albertrandi. C'est la réponse de Karpiński à une lettre officielle d'Albertrandi qui l'informait de sa nomination au rang de membre actif de la Société des Amis des Sciences (Towarzystwo Przyjaciół Nauk) fondée en novembre 1800. En même temps que la lettre, Karpiński avait reçu l'Allocution prononcée lors de la première séance de la Société des Amis des Sciences de Varsovie, document qui déterminait les desseins de la Société et en formulait le principal objectif: que la Pologne, qui venait de perdre son indépendance, puisse conserver et développer sa culture et sa langue, tout en entretenant le meilleur de ses traditions.
Consentant à la proposition d'adhésion à la Section de la Poésie et de la Prononciation, Karpiński joignit à sa lettre un texte polémique en réponse à VAllocution... d'Albertrandi. Dans son esprit, il n'y avait pas de chances que la Pologne conserve son patrimoine spirituel et sa langue, ce qui était le principal but de la Société. Les Italiens, les Chaldéens ou les Grecs — qu'Albertrandi citait comme exemple — se trouvaient, contrairement à la Pologne, à un plus haut niveau de développement civilisationnel que leurs envahisseurs. Les Allemands et les Autrichiens avaient aussi un patrimoine culturel important, si bien que les Polonais devaient céder, tôt ou tard, à la germanisation, comme ce fut le cas de la Silésie et de la Bohême. Selon Karpiński, compte tenu d'un degré de développement moindre de la culture russe et de la parenté des deux langues, c'était sur ses terres orientales, soumises aux influences russes, que la Pologne avait des chances de résister le plus longtemps à l'anéantissement de son héritage culturel.
Que Karpiński ait accepté l'invitation à prendre part aux travaux de la Société, on peut l'interpréter cependant comme l'expression d'une attitude conséquente. Il suffit de se référer au fait qu'il répondait à la lettre d'Albertrandi peu de temps après avoir écrit Żale Sarmaty... (Les Chagrins du Sarmatę... ). Or, la tonalité de sa réponse et celle du poème se ressemblent: en montrant la situation dramatique de la Pologne d'alors, Karpiński mettait un accent particulier à la fois sur les erreurs politiques cardinales commises dans le passé que sur le taux de démoralisation des élites.
De plus, Karpiński pouvait être rebuté par la grande assurance et l'optimisme de LAllocution... d'Albertrandi, qui donnaient l'impression qu'il s'agissait d'un texte prononcé suite au regain de l'indépendance par la Pologne plutôt qu'après la perte de sa liberté. Le poète, en soulignant que la souveraineté était indispensable au développement de la culture nationale, s'opposait à l'accent démesuré qu'Albertrandi mettait sur la thèse prônant le caractère universel de la science.
En procédant à l'analyse du différend entre Albertrandi et Karpiński, l'on ne peut perdre de vue le fait qu'y prirent part un poète et un scientifique, et ceci dans une ambiance émotionnelle. Dans cette optique, l'attitude de Karpiński se révèle tout à fait cohérente.

Grażyna Bystydzieńska

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Notre article porte sur la fonction et le mode de présentation du paysage dans des oeuvres poétiques et romanesques choisies du XVIIIème siècle. Le paysage peut servir de prétexte à des considérations philosophiques générales au sujet de l'univers, comme c'est le cas du poème descriptif de Pope, La Forêt de Windsor. Dans cette oeuvre, l'harmonie retrouvée dans le paysage, conformément au principe concordia discors, a son reflet dans l'ordre de l'univers entier. Il en va de même dans le poème de Thomson Les Saisons de l'année, à ceci près que le paysage n'y est pas uniquement un prétexte à des réflexions sur l'harmonie du monde, mais devient lui-même le sujet de l'oeuvre entière; il n'est pas seulement fonctionnel, mais présente également des valeurs esthétiques.
Dans les chants d'Ossian, le paysage — celui du Nord, en l'occurrence — qui constitue un facteur permettant de réunir les différentes épopées, ne découle pas d'une description directe, mais est véhiculé par de nombreuses métaphores complexes. Celles-ci mettent en relief l'unité d'un monde où tous les éléments se transpercent mutuellement.
Dans les romans anglais du XVIIIème et du début du XIXème siècles, chez des auteurs comme Henry Fielding ou Jane Austen, le paysage — à portée plutôt limitée — sert à accentuer le statut social des protagonistes. Certains romans de Jane Austen recourent au paysage en tant que prétexte à une discussion autour des catégories esthétiques en vogue.
Un rôle nettement plus important fut attribué aux paysages nobles et pittoresques des romans d'Ann Radcliffe. Outre la propagation des catégories de noblesse et de beauté, le paysage y permet de mieux caractériser les jeunes héroïnes des romans. Chez Ann Radcliffe, la nature, demeurant en partie incomprise de l'homme, dissimule en elle-même un mystère qui engendre une peur irrationnelle et conduit vers la transcendance.

Irena Łossowska

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Les romans de Michał Dymitr Krajewski (1746-1817), un auteur peu connu du XVIIIème siècle, mettent en scène deux modèles de l'utopie autonomes. Le premier, considéré comme une utopie de la nature, se trouve dans le roman Podolanka wychowana w stanie natury (1784) (Une Podolienne élevée au sein de la nature). Le second est ce qu'on appelle l'utopie du lie. Cette première tentative du genre fantastique scientifique dans la littérature polonaise apparaît dans un roman intitulé Wojciech Zdarzyński życie i przypadki swoje opisujący (1785) (Wojciech Zdarzyński — récit d'une vie et d'aventures).
Podolanka... s'inspirait d'une conception de l'état de la nature très populaire au XVIIIème siècle, lancée par J. J. Rousseau dans Emile (1762) et La Nouvelle Héloïse (1761). A travers les fictions romanesques d'écrivains et une atmosphère de culte voué à «la sage législatrice — la nature», on tendait à conserver les bonnes dispositions de l'homme et à le protéger ainsi des influences dégénératrices de la société. D'où la convention de licentia poetica qui permettait d'introduire le motif d'«élevage» artificiel d'hommes et de son impact guérisseur ultérieur sur la société dépravée.

Halina Wiśniewska

---

UMCS, Lublin

Renseigner, rendre-compte, conseiller — une telle fonction des lettres qu'I. Krasicki écrivait à sa famille n'empêchait pas pour autant sa vision narquoise de la réalité, combien caractéristique de cet auteur. Parfois, les plaisanteries emplissent les lettres entièrement, mais, le plus souvent, elles en constituent des chapitres humoristiques ou même se manifestent simplement sous forme d'expressions lexicales et phraséologiques insérées dans des messages sérieux.
De manière générale, les intentions qu'elles contiennent peuvent être classées en deux groupes. Le premier rassemble des remarques critiques sur les faiblesses et les défauts humains, notamment à l'égard des membres de sa famille. La critique porte essentiellement sur les aspects fastueux de la vie: obésité, gourmandise, paresse, beuverie, grand nombre d'enfants ou maladies. La cible particulièrement chère aux remarques malicieuses de l'auteur est l'obésité. Krasicki ne la nomme pas directement, mais se contente d'introduire des expressions faisant penser à l'apparence d'une personne au moyen d'épithètes, de comparaisons, de métonymies — hyperboles du phénomène ou de proverbes et dictons courants. Il ne recule pas non plus devant la parodie du discours scientifique. A côté de propos moqueurs (ne dépassant pas le cadre d'un cliché) à l'adresse des femmes et des dommages causés par les domestiques, on trouve des remarques pessimistes au sujet des relations humaines en général. Les lettres font apparaître différentes nuances du criticisme, préceptes directs, sobriquets, facéties et rosseries. Mais le plus souvent, les plaisanteries contiennent des allusions, des affirmations douces et tolérantes, des travestations amusantes et quasi-scientifiques de textes, demandant au destinataire la connaissance des événements en cours et faisant appel à son intelligence et à son érudition.
Le deuxième groupe d'intentions est constitué de jeux verbaux qui visent à jongler avec la parole, la phonétique et le vers. On y trouve nombre de calambours, chapitres rythmés, procédés syntaxiques compliqués, périphrases originales, néologismes et gallicismes. Ici et là, surgissent parodies et travestations stylistiques de différents textes.

Irena Kadulska

---

Uniwersytet Gdański, Gdańsk

L'année 1773 apporte un changement de la situation de l'enseignement et du théâtre jésuites sur les terres nord-est de l'Etat polonais. La soumission à la Russie — conséquence dramatique du premier partage de la Pologne, ainsi que le salut de l'ordre — quasi-miraculeux, car exceptionnel sur ces territoires, influent sur l'attitude des Jésuites demeurant au centre de Polock.
Cette spécificité de leur situation trouvera son expression dans la transformation de la conception théâtrale des Jésuites de Polock qui, jusqu'alors, préféraient des thèmes religieux et la poétique baroque pour leurs spectacles.
A partir de 1773, le théâtre de Polock connaîtra un nouveau développement qui ne sera pas le même dans l'espace scolaire et dans l'espace municipal. Le théâtre scolaire sera dominé par des spectacles réguliers, classiques, découlant de l'esprit des lumières. Les représentations organisées dans l'espace municipal, en particulier pour des occasions laïques, continueront la formule baroque de la théâtralisation de la fête. Notre article se propose de passer en revue salutations, arrivées et cérémonies ainsi que leurs modes de théâtralisation: illuminations, feux d'artifice, défilés, concerts, discours, déclamations etc. Tous ces phénomènes sont associés à une tendance d'illuminer les villes, répandue xu XVIIIème siècle.

Barbara Jedynak

---

UMCS, Lublin

Le présent article est une tentative de répondre à la question qui est l'auteur du poème Mens humana immortalis (Poczajów 1760) publié sous forme d'un tract signé Seweryn Rzewuski. Le gouverneur de Podhorce, L. A. Caracciole, ainsi que certains chercheurs littéraires (M. H. Juszyński, K. Estreicher) prétendent que l'oeuvre est née sous la plume de Wacław Rzewuski. Nous pensons être à meme d'élucider cette question dans une certaine mesure en nous référant aux vers dédicacés qui précèdent la traduction polonaise du poème que l'on doit à Seweryn Rzewuski. Le traducteur l'adresse à Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, l'initiateur de la traduction. Bien que la dédicace ne nomme pas directement l'auteur du poème, elle nous renseigne qu'il s'agit d'un prêtre savant lié à la maison des Rzewuski. Cet aveu de Seweryn Rzewuski, ainsi que le problème de l'immortalité de l'âme humaine abordé dans le poème, nous autorisent à avancer l'hypothèse que l'original pouvait être l'oeuvre du poète de la maison Rzewuski, Franciszek Leśniewski. Ce n'est cependant qu'une hypothèse qui ne résout pas de façon définitive la question de l'auteur de Mens humana immortalis.

Krystyna Maksimowicz

---

Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Le present article est une tentative de repondre a la question qui est l'auteur du poeme Mens humana immortalis (Poczajów 1760) publie sous forme d'un tract signe Seweryn Rzewuski. Le gouverneur de Podhorce, L. A. Caracciole, ainsi que certains chercheurs litteraires (M. H. Juszyński, K. Estreicher) pretendent que l'oeuvre est nee sous la plume de Wacław Rzewuski. Nous pensons etre a meme d'elucider cette question dans une certaine mesure en nous referant aux vers dedicaces qui precedent la traduction polonaise du poeme que l'on doit a Seweryn Rzewuski. Le traducteur l'adresse a Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, l'initiateur de la traduction. Bien que la dedicace ne nomme pas directement l'auteur du poeme, elle nous renseigne qu'il s'agit d'un pretre savant lie a la maison des Rzewuski. Cet aveu de Seweryn Rzewuski, ainsi que le probleme de l'immortalite de l'ame humaine aborde dans le poeme, nous autorisent a avancer l'hypothese que l'original pouvait etre l'oeuvre du poete de la maison Rzewuski, Franciszek Leśniewski. Ce n'est cependant qu'une hypothese qui ne resout pas de faęon definitive la question de l'auteur de Mens humana immortalis.

Piotr Żbikowski

---

Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów

Le point de départ de nos considérations est l'affirmation suivante: aucune publication consacrée à l'histoire de la critique littéraire au siècle des Lumières polonaises ne mentionne le nom d'Adam Czartoryski, alors qu'il est tout de même l'auteur de trois esquisses et d'une grande monographie appartenant à ce domaine de la culture intellectuelle. Son oeuvre compte les titres suivants: O Koblańskim. Nekrolog (Koblański. Nécrologie) (écrit en 1817 environ), Życie Kniaźnina (La Vie de Kniaznin) (écrit en 1817 environ et imprimé en 1853), Pochwała Jana Woronicza, czytana na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1830 roku (Eloge de Jan Paweł Woronicz fait lors de la réunion de la Société des Amis des Sciences le 30 avril 1830) et Żywot J. U. Niemcewicza (La Vie de J. U. Niemcewicz) (1860). Outre de nombreuses généralités et affirmations basées sur le système de concepts et de valeurs classiques typiques du siècle des Lumières, les ouvrages trahissent une tendance à faire prévaloir les attitudes de conciliation et de compromis. Nous y relevons également, en les illustrant de maints exemples, nombre de signes précurseurs annonçant un nouveau type — romantique — de conscience esthético-littéraire. Tout au long de notre analyse, nous nous proposons d'étudier comme suit: 1) la manière propre à Czartoryski d'aborder une oeuvre littéraire qu'il considère principalement comme une expression de la conscience nationale et des attitudes affectives du peuple et non comme la réalisation — plus ou moins réussie — d'une structure spécifique déterminée; 2) la mise en relief des attitudes patriotiques des poètes et du devoir qui leur incombe de servir la Patrie, d'être au «service public de la nation»; 3) la façon minutieuse dont l'auteur de Bard polski (Le Barde polonais) décortique la personnalité des créateurs présentés ainsi que leurs dispositions psychiques et intellectuelles; 4) la réunion de faits biographiques divers relatifs à chacun des quatre auteurs, nécessaires pour pénétrer dans leur oeuvre et, en particulier, pour reconstruire les secrets de leur écriture et de leur processus de création.

Sławomir Kufel

---

WSP, Zielona Góra

Le présent texte est une tentative de répondre à la question portant sur l'essence de la narration d'un écrit du type journal à l'exemple de «Dziennik 1813-1817» (Le Journal 1813-1818) d'Adam Jerzy Czartoryski. En partant des définitions fondamentales de journal, mémoire et autobiographie, l'auteur pose un principe préalable qui implique l'existence d'une structure narrative différente particulière à chacun de ces genres. Par la suite, il en déduit une conception de deux niveaux de narration, en insistant sur le fait que le facteur le plus important dans ses considérations est leur relation réciproque. Son raisonnement s'appuie sur un système d'algorithmes pour expliquer les conditions téléologiques de la narration et fait appel au terme de «métanarration» qui englobe les relations internarratives. Ce procédé permet, à ce qu'il semble, de constituer une séparation génologique entre un journal, un mémoire et une autobiographie, tout en évitant la suggestion de «polymorphie», de «mélange» de genres et d'autres phénomènes de ce type. Il reste à savoir si une telle qualification génologique du journal est juste uniquement par rapport à son image «classique» (c'est-à-dire valable jusqu'aux années 20 du XIXème siècle) ou bien elle peut se référer également aux réalisations romantiques et post-romantiques. Pour l'heure, cette question demeure ouverte.

Maria Wojtak

---

UMCS, Lublin

L'auteur du présent article se propose de caractériser la formation stylistique de tous les types d'expression dramatique qui interviennent dans la pièce comique d'Adam Kazimierz Czartoryski «Gracz» (Le Joueur). La dominante stylistique de cette oeuvre est le caractère familier de son langage dans toute la richesse de ses registres, à l'exception du vulgaire. Compte tenu des relations entre la couleur stylistique des différents types d'expression qu'elle contient, la comédie de Czartoryski peut passer pour multistylistique. Le schématisme des didascalies va, en effet, à l'encontre de la légèreté et de l'humour des monologues et des remarques faites à part, ainsi que du style imagé, de la suggestivité et de la teinte humoristique des dialogues.

Janusz Ryba

---

UŚ, Katowice

Paweł Muratów appelle le siècle des Lumières «siècle du masque». En effet, le XVIIIème siècle fut un «siècle du masque», une époque d'incessantes mascarades. Un des éléments essentiels de cette culture de la mascarade était l' incognito.
L'incognito était un jeu favori des monarques de l'époque, tels Gustave III, Joseph II, Stanislas Leszczyński ou Frédéric II. Y avaient souvent recours les sujets de rois issus de familles aristocratiques. L'incognito était enfin devenu une composante importante de la biographie des aventuriers du siècle des Lumières. Ceux qui se décidaient à adopter des faux noms n'hésitaient pas non plus à s'approprier des titres de noblesse, si bien que l'époque grouillait de prétendus comtes, marquis ou princes.
La banalisation des faux noms (et titres) au siècle des Lumières a apporté à la culture de cette époque une dose non négligeable de convention, d'illusion.

Adam Wołk, Henryk Stasiak , Bogumił Rębowski

---

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach

Lorsqu'à l'époque des princes Czartoryski, le centre de la vie de la nation fut transféré aux «Athènes polonaises», le jardin de Puławy devint le cadre de la vie culturelle et des événements politiques d'alors. C'est dans ce jardin que vit le jour le premier musée de souvenirs nationaux qui, par la suite, étendit son programme et se transforma en un musée de l'univers. C'est là aussi que débuta le musée de la littérature.
En tant que centre de dendrologie, le jardin de Puławy jouit d'une tradition de 200 ans. Du temps de la princesse Izabela Czartoryska, auteur des aménagements de style anglais, le nombre d'espèces et de variantes d'arbres et d'arbrisseaux approchait de 260. Devenu, à l'instigation des autorités russes, Institut d'Exploitation Agricole et Forestière, le jardin de Puławy estimait ce nombre à 400. Nous ne disposons pas de données relatives à l'entre-deux-guerres. A l'heure actuelle, l'inventaire comprend 311 espèces et variantes (chiffre valable pour 1987, date de parution de cet inventaire).
En 1903, fut fondée à Puławy une chaire de dendrologie. Le Centre dispose également d'un herbier constitué à la fin du XIXème siècle qui compte à ce jour plus de 6000 feuilles.

Barbara Czwórnóg-Jadczak

---

UMCS, Lublin

La dissertation de Franciszek Wężyk «O poezji dramatycznej» (De la poésie dramatique) est un des principaux textes relatifs au siècle des Lumières en Pologne. Le présent article met en scène les controverses provoquées par la publication de cette dissertation. De manière générale, il rend compte des disputes esthétiques que suscita le rejet de la dissertation par la commission convoquée auprès de la Société des Amis des Sciences (SAS). Il semble incontestable que ces discussions témoignent de la diversité d'opinions esthétiques dans le milieu du classicisme polonais au début du XIXème siècle.
Franciszek Wężyk apparaît comme un auteur proposant des idées novatrices. Sa dissertation annonçait un réajustement de l'attitude classique, si bien que des protestations fermes se soulevèrent immédiatement de la part de la critique orthodoxe. Plus tard, les critiques romantiques ne se montrèrent guère plus enclins à approuver ces propositions qu'ils trouvaient pour le moins insuffisantes. L'ouvrage de F. Wężyk ne tarda pas à tomber dans l'oubli et son rejet par la SAS devint un drame personnel du poète.

Jadwiga Ziętarska

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Mlle de Scudéry occupe une place importante dans la culture française de la deuxième moitié du XVIIéme siècle. Les dernières années de sa création littéraire apportèrent quelques recueils de dialogues qu'elle appelait «conversations». Ces oeuvres, appartenant au courant moralisateur très populaire dans la France d'alors, abordent entre autres le problème de l'amitié en tant que relation extrêmement précieuse entre deux personnes du même sexe ou de sexe opposé. L'amitié est analysée par les protagonistes comme un phénomène soumis à une appréciation éthique. Un accent particulier est mis sur les sources psychiques de l'amitié: on parle d'inclination naturelle ainsi que du besoin de témoigner de la tendresse et d'en recevoir, notamment en ce qui concerne un sentiment proche d'amitié amoureuse. A plusieurs reprises, les «conversations» font appel à la tradition antique (Aristote, Epicure, Cicéron), ce qui démontre une large érudition de la romancière que ses contemporains nommaient la Sapho française.

Artur Timofiejew

---

UMCS, Lublin

La lecture du Grenadier philosophe de Godebski est d'emblée orientée selon un thème suprême qui est celui des légions polonaises. La somme des expériences du soldat-vagabond y est conçue comme la représentation de la destinée du Polonais qui, sous des drapeaux étrangers, combat pour la cause de sa patrie. Le présent article est une suggestion d'une autre approche du texte de Godebski, faite à travers le prisme de la prose du siècle des Lumières tellement imprégnée de philosophie. Il s'agit avant tout des idées du stoïcisme qui apparaissent souvent en corrélation avec la vision fataliste du destin humain. Entre le texte de Godebski et le conte de Goldsmith Le vrai philosophe, il existe des convergences évidentes, quoique non documentées. Dans les deux, la vie même ainsi que les épreuves pénibles qu'elle nous fait subir deviennent une excellente école de philosophie, meilleure que les vaines spéculations théoriques. Une telle conception évite le problème de la théodicée à laquelle vient se substituer la nécessité d'apprivoiser le mal au quotidien. Le vrai philosophe est celui qui atteste ses convictions par sa propre vie. Cette idée, jumelée au stoïcisme, est mise en pratique par le héros du XVIIIème siècle — personnage déhéroïsé et démocratisé, simple soldat. Dès lors que l'on suit cette ligne de la lecture, propre à un conte philosophique, on voit que l'exploit attribué aux légions remplit des fonctions d'exemplification pour l'ensemble de l'idéologie.

Jerzy Weinberg

---

Muzeum Historii Miasta Łodzi, Łódź

Les possibilités qui s'offrent à un artiste — qu'il soit romancier ou peintre — envisageant de créer une oeuvre d'histoire le mettent toujours dans une situation suspecte à un degré important, car le voilà condamné à mener un jeu intransigeant avec l'histoire.
D'un point de vue littéraire, la méthode documentaire est faillible, comme l'est aussi, dans un roman, l'introduction de la fiction à la manière de Walter Scott.
L'histoire de Kazimierz Wielki et d'Esterka est le roman d'Aleksander Bronikowski auquel on a le plus farouchement reproché d'avoir imité l'écrivain écossais, et plus précisément son grand roman Ivanhoe. Il faut dire que Bronikowski en était parfaitement conscient.
L'oeuvre de Bronikowski mérite une attention particulière non seulement parce qu'elle est un exemple intéressant de l'influence du «dieu boiteux d'Ecosse» sur notre littérature, mais également en tant que modèle pour un roman, un peu plus tardif, de Tadeusz Bułharyn traitant de Kazimierz Wielki et d'Esterka.
Tout comme Jan Matejko dans la peinture, Aleksander Bronikowski prêchait l'étude et la présentation minutieuses des détails historiques dans la littérature. Ainsi que l'a dit à son sujet son autobiographe Ludwik Rath, il «était un historien-antiquaire par amour et un romancier par nécessité».
Etant donné que Jan z Tęczy na (Jean de Tęczyn), un roman de Niemcewicz, était déjà quelque peu désuet, et que l'historicisme romantique remonte, de par ses origines, au XVIIIème siècle, il est fondé de considérer que les livres de Bronikowski (lui-même fortement encré dans le XVIIIème siècle) furent le premier et le plus important signe d'un genre nouveau patronné par Walter Scott.

Katarzyna Puzio

---

UMCS, Lublin

Le château et le fantôme qui l'habite est — à côté de la vieille abbaye, de la maison hantée et du lieu désertique et sauvage — l'arrière-plan d'action le plus exploité dans le roman gothique. Il fut introduit dans la littérature polonaise par Anna Mostowska qui se servait assez habilement d'un cliché largement adopté par les écrivains occidentaux. S'il est vrai que sa vision des châteaux ne laissa pas une marque démesurée sur l'exploitation de ce motif par d'autres écrivains polonais, il faut reconnaître cependant que Mostowska l'utilise de façons très diverses. La plus grande distance, voire un jeu, par rapport à ce motif se révèle dans Strach w zameczku (L'épouvante dans un petit château); distance qui est signalée déjà dans le titre par l'utilisation d'un diminutif pour désigner le bâtiment. En outre, il s'avère que le fantôme qui demeure dans le petit château n'est pas authentique, son apparition n'étant que l'effet d'un jeu pervers mené par les héroïnes qui s'ennuient à la campagne. Le motif de fantôme conçu comme une duperie intervient également dans Nie zawsze tak się czyni, jak się mówi (On ne fait pas toujours ce qu'on dit), même si ce n'est plus un jeu, mais la cupidité d'un moine avide qui est la base des manipulations pratiquées sur un personnage venu, prétend-on, d'outre-tombe. Dans d'autres romans de Mostowska, de «vrais» esprits se manifestent dans des demeures anciennes, bien que celles-ci soient «mystérieuses» plutôt que «terrifiantes» et plus proches de la convention du gothique «d'or» que du gothique «noir». Seul Matylda i Daniło (Mathilde et Daniło), où l'esprit d'une femme joue le rôle d'un brigand gothique, jouit d'un espace et d'un climat proches de la stylistique d'A. Radcliff.

Małgorzata Chachaj

Le 23 décembre 1814, à Varsovie, eut lieu la première de l'opéra Jadwiga Królowa polska (Jadwiga, reine de Pologne). La musique, sur un livret de Julian Ursyn Niemcewicz, fut composée par Karol Kurpiński. L'oeuvre de Niemcewicz exprimait le soutien que l'écrivain, désillusionné par Napoléon 1er, témoignait à l'égard du tsar Alexandre 1er dont la politique lui inspirait beaucoup d'espoir sur l'avenir de la Pologne. Les critiques et les mémoires relatifs aux représentations de Jadwiga peuvent être traités comme un miroir de l'état de la conscience nationale, car leurs appréciations portaient souvent sur le contenu idéologique de la pièce.
Jadwiga, reine de Pologne rappelait les circonstances de la signature de l'union polono--lituanienne. Le texte de la tragédie faisait clairement allusion à l'unification, annoncée par Alexandre 1er, de la Lituanie et du Royaume constitutionnel de Pologne. Des la première critique de la pièce, on voit bien que le public avait parfaitement saisi ce caractère allusif de l'oeuvre de Niemcewicz.
Parmi les qualités de Jadwiga, les critiques relevaient en premier lieu le fait d'avoir puisé dans le passé national. La valeur de la pièce résidait aussi bien dans la vulgarisation de l'histoire de la Pologne que dans le renforcement de la fierté nationale et le rétablissement du sens de la dignité. L'idée d'affirmation de l'ex-puissance de l'Etat polonais et de sa nation était sans doute liée à l'orientation moralisatrice et utilisatrice de l'oeuvre. Le souvenir de la Pologne libre devait convaincre le peuple à se réunir autour de valeurs susceptibles de le mener à la renaissance. En outre du caractère national de Jadwiga, les critiques louaient sa théâtralité ainsi que la somptuosité et la pompe du décor et des costumes. Le public fut également charmé par les vers — «beaux et polis» — de Niemcewicz et la musique de Kurpiński.
Le groupe le plus nombreux parmi les critiques mentionnés réunit des textes qui ont moins un caractère d'analyses et plus celui d'opinions défavorables que Głowiński a qualifiées, à juste titre, de critique impressionniste (celle qui consiste à transmettre essentiellement les impressions qu'inspire la lecture d'un ouvrage). La valeur des spectacles traitant du passé national venait du fait qu'ils «excitaient l'imagination», laissaient les spectateurs «s'enivrer de la gloire de leurs ancêtres», rappelaient le bonheur révolu, apportaient un soulagement, remontaient le moral de la nation.

Anastazja Śniechowska-Karpińska

---

UMCS, Lublin

Le présent article se propose d'analyser le roman d'Elżbieta Jaraczewska (Les Romans moraux) sous l'angle des modèles romanesques en vogue dans la première moitié du XIXème siècle. L'oeuvre de Jaraczewska fut volontairement orientée sur des fins didactiques, critiques tant par rapport à l'amour à la Rousseau et Werter qu'au style romantique. L'auteur évalue négativement aussi bien l'amour, considéré comme la passion de deux amants formant un couple sentimental, que l'affection démoniaque originaire du mythe de Tristan. Les deux sont des sentiments extrêmement égotistes et, par conséquent, destructeurs. Le seul sentiment positif, d'après Jaraczewska, est l'amour conjugal et le modèle d'amour idéal (héroïque). Ce dernier n'est acceptable, dit-elle, que s'il renonce à tout rapport sexuel et qu'il se transforme en un sentiment d'amitié, puisqu'il ne peut se réaliser par la voie du mariage. Paradoxalement, c'est sur le fondement de la raison que bâtissent leurs sentiments les héros positifs des romans de Jaraczewska. Le flirt est lui-même conduit au-delà des frontières tracées par le mariage: le sentiment se transforme en une maternité et une paternité responsables et l'idéal de Wolmar devient l'exemple à suivre pour les émotions qui ne détruisent pas les comportements acceptés par la société.

Stanisław Makowski

---

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

La petite ballade de Kazimierz Brodziński intitulée Małgorzata (Marguerite) (environ 1824), est une transposition du mythe du spectre de l'amant qui revient sur terre. Ce motif est passé dans la littérature polonaise du folklore écossais (Sweet William's Ghost, puis Margaret's Ghost) grâce à une transmutation de Herder (Wilhelm und Margaret) et de Celakovski (Po pulnoci... ).
Le conflit esquissé par Brodziński (le retour de Marguerite, morte d'amour, au lit conjugal de Jean) fut — en dépit des tensions tragico-romantiques déjà visibles, effets d'un amour transcendant — étouffé conformément à la vision sentimentale du monde. Au lieu de punir l'amant infidèle, Marguerite, convaincue de pouvoir s'unir à lui après sa mort, lui présente ses voeux de bonheur «dans ce monde». Car nous avons affaire là à une femme-spectre sentimental.

Jacek Kolbuszewski

---

Uniwersytet Wrocławski, Wrocław

Le présent article rappelle la personne et l'oeuvre de Teodor Tripplin, un écrivain tombé actuellement dans l'oubli, mais dont la notoriété et la popularité furent, en son temps, égales à celles de Kraszewski. Médecin et voyageur, Tripplin devait sa popularité en partie à ses capacités d'autoprésentation et, en partie, au style coloré de ses récits de voyage. Dans ses livres, il allie adroitement le concret de sa relation aux excès de son imagination et à sa tendance à fabuler. Il crée des récits pleins d'aventures extraordinaires inscrites dans des schémas de flirt banals. En parlant de personnes célèbres, il en profite pour se présenter lui-même toujours sous le meilleur jour. Pourvu du sens de l'humour, il construit des situations romanesques amusantes sans pour autant reculer devant des facéties et des provocations violentes à l'adresse de personnalités connues et respectées. Empêtrée dans un succès scandalisant, son oeuvre finit par enclencher le mécanisme du scandale: l'auteur se vit prouver un plagiat et fut obligé, suite à un boycottage entrepris par son entourage, à quitter le pays. Tripplin légua une oeuvre qui, sans que sa popularité n'ait jamais décliné auprès des lecteurs, réussit à regagner, une fois l'écrivain mort, la sympathie de la critique littéraire.

Maria Woźniakiewicz-Dziadosz

---

UMCS, Lublin

Les lettres de Narcyza Żmichowska constituent une part importante — voire la plus précieuse, aux yeux de certains critiques — de son oeuvre. Leur collection (incomplète) a été préparée et publiée par M. Romankówna et S. Pigoń. Si le nombre des destinataires de Żmichowska s'élevait à plusieurs dizaines de personnes, les liens les plus étroits l'unissaient à ses frères Erazm et Janusz, sa soeur Lilia et ses amies du cercle des «enthousiastes» (le terme même vient de Żmichowska, de son Avant-propos aux écrits didactiques de Klementyna Hoffmanowa née Tańska; le portrait du cercle, qui lui est antérieur, paraît dans l'introduction à Poganka [La Païenne]). La lecture des lettres est rendue quelque peu embrouillée à cause du camouflage politique que devait pratiquer l'auteur. En même temps, les allusions qu'elles véhiculent se laissent comprendre grâce au fait que, bien qu'adressées à une seule personne, en réalité, elles visaient l'ensemble des «enthousiastes».
Żmichowska adressa la plupart de ses lettres à Bibianna Moraczewska, celle parmi les «enthousiastes» qui lui était égale sur le plan intellectuel, même si les deux avaient un type de sensibilité et de caractère différent. Cette relation, au départ basée sur un même système de valeurs et sur un programme éducatif et indépendantiste qu'elles cherchaient à réaliser en commun, se désagrégea avec le temps. Leurs rapports devinrent plus froids à la fois à cause des différences de caractère, des divergences au sujet de leur appréciation de la situation politique et de la situation personnelle et sociale inégale des deux correspondantes (Moraczewska jouissait d'une bonne position dans la société de Poznań, alors que Żmichowska n'était qu'une pauvre enseignante des territoires administrés par les autorités russes). Toujours est-il que cette correspondance, quoique non dépourvue de tensions et témoignant de conflits certains, aura duré, à quelques intervalles, pendant 32 ans: de 1844 à 1876.

Wiesław Pusz

---

Uniwersytet Łódzki, Łódź

Le présent article est une tentative d'interprétation d'un des six poèmes lyriques que Juliusz Słowacki a écrit durant son séjour en Suisse. Les Nuages est sans doute le poème le moins évoqué de ceux que le poète à créés lors de son séjour estival à Yeytoux. Au début de ses considérations, nous rappelions les quelques voix critiques et mentions qui apparaissent dans les travaux des chercheurs penchés sur la poésie polonaise. Dans notre analyse, nous nous référons à la tradition locale d'un vers de 4 syllabes et d'une strophe de 6 vers du type aabccb. Ce procédé nous a permis d'approfondir la lecture des sens et des fonctions de ce poème difficile à interpréter ainsi que de poser une question finale: «L'auteur des Nuages représente-t-il le poète lui-même?» Nous sommes amenés à penser que Słowacki a créé dans son poème un personnage auquel il ne s'identifiait pas complètement, mettant par là-même à l'épreuve les possibilités d'écriture d'un poète. On ne peut exclure non plus qu'il ait conçu sa tâche comme un jeu particulier.

Arkadiusz Bagłajewski

---

UMCS, Lublin

Le présent article est consacré aux différentes représentations de Krzemieniec qui se manifestent à travers toute l'oeuvre de Słowacki: à partir de Godziny myśli (Les Heures de pensées), lettre dédiée à Balladyna, en passant par les lettres adressées à la mère de l'écrivain, jusqu'à son oeuvre mystique (les poèmes lyriques, la tragédie Złota Czaszka [Le Crâne d'or]). Dans la géographie poétique de Słowacki, Krzemieniec occupait une place particulière. On peut affirmer, en se référant à la typologie d'un chercheur américain, Yi Fu-Tuana, que les représentations de la patrie la plus proche de l'enfant se montrent comme des lieux «intimes» à un caractère d'utopie arcadienne. Dans la série de poèmes «de Krzemieniec», cette représentation immuable d'un lieu se manifeste sous des formes poétiques diverses. Notre article tend à relever non seulement les différents aspects du fonctionnement de l'imagination romantique, mais également les réalisations poétiques des projets issus de l'imaginaire. Dès lors que l'on tente d'analyser les poèmes de Słowacki du point de vue de la poétique, on remarque immédiatement la fluidité caractéristique des images, la cristallisation de la convention romantique du paysage ainsi que la présence du principe de la vision transformationnelle des lieux et des paysages. On se rend compte également que les composantes des images et les représentations poétiques sont assez ressemblantes d'un poème à l'autre. On peut donc conclure que le poète a réussi à saisir dans son oeuvre un principe plus général de construction de l'image poétique portant sur la notion du lieu. Ce principe consiste dans une vision «double» de Krzemieniec, lieu de la «surface» et lieu du «fond», et, plus tard, lieu de l'enfance et de l'initiation mystique comprise de manières diverses.

Marek Kwapiszewski

---

UMCS, Lublin

«Koliszczyzna» — mot ukrainien désignant la sanglante insurrection paysanne de 1768, révélateur des graves antagonismes opposant la Pologne à l'Ukraine et la noblesse aux paysans — devint un des thèmes névralgiques de la littérature de l'époque romantique. Dans notre article, nous nous concentrons sur la prose de cette période, qui, à ce jour, n'a été que très peu analysée sous cet angle-là. Dans notre interprétation, nous nous appuyons sur des exemples à la fois particulièrement significatifs de cette problématique et diversifiés quant aux idées et aux techniques d'écriture utilisées.
Dans son roman historique à thèse Wernyhora, Michał Czajkowski tendait à démontrer que koliszczyzna, crime commis par un peuple leurré par une intrigue russe, n'était rien d'autre qu'un avertissement, tant redoutable qu'instructif, adressé aux contemporains qui devaient apprendre à tirer des enseignements des erreurs de leurs ancêtres, y compris en matière de politique sociale. D'après Michał Grabowski, auteur du roman Koliszczyzna i stepy (.Koliszczyzna et les steppes) et apologiste fervent du passé nobiliaire dans son acception traditionaliste, le soulèvement de 1768 fut boycotté par la paysannerie ukrainienne «honnête» et les cosaques de cour fidèles à leurs seigneurs. Et de prétendre que ce ne fut que l'excès d'une populace abrutie et fanatique, excitée par des hordes de brigands venues des rives du Dniepr inférieur. Zenon Fisz, le troisième des auteurs mentionnés, était particulièrement sensible aux rancoeurs polono-ukrainiennes réciproques et à la singularité des deux cultures antagonistes. Dans ses nouvelles Noc Tarasowa (La nuit de Taras), Zosia Żytkiewiczówna, Nestor Pisanka, il se garde cependant de jugements arbitraires et tendancieux. Car, dit-il, les atrocités sans précédent commises par les deux parties combattantes avaient effacé la frontière entre les vainqueurs et les vaincus, entre la vertu et le crime, entre les accusés et les juges. En même temps, la prose de Fisz laisse entrevoir aux générations à venir comme une trace à suivre, en leur suggérant la juste direction d'un dialogue potentiel polono-ukrainien.

Zofia Wójcicka

---

Uniwersytet Szczeciński, Szczecin

Le présent article est le retour au mythe de Wernyhora en réaction à l'ouvrage de synthèse de S. Makowski intitulé Wernyhora. Przepowiednie i legenda (Wernyhora. Prophéties et légende). Notre objectif est de fournir des matériaux complémentaires, de nouvelles suggestions d'interpétation des prophéties ainsi que quelques idées polémiques par rapport au travail de Makowski. L'objet de notre étude sont les écrits (wernyhoriana) portant sur le mythe de Wernyhora des années 1768-1838, soit d'une période allant de la confédération de Bar jusqu'à la publication du roman de Czajkowski Wernyhora. Il s'agit de motifs relatifs à la naissance de la conscience nationale à l'époque pré-romantique et qui, plus tard, inspirèrent l'action des patriotes lors de l'insurrection de novembre ainsi que dans la décennie qui suivit son échec. L'amplification des vieilles prophéties attribuées à Wernyhora se faisait, suite à la confédération de Bar et aux guerres de Napoléon, conformément au principe ex eventu qui consiste à projeter sur l'avenir des événements déjà accomplis. Elle se situait sur deux plans. Le premier était celui du récit populaire constituant un personnage de plus en plus mythifié du prophète. Le second correspondait à des prophéties consignées par écrit. Il arrivait que celles-ci subissent de petites modifications afin d'adapter la légende à des besoins d'actualité, le tout en vue de mantenir l'espoir et d'esquisser des perspectives d'avenir optimistes.

Jadwiga Rudnicka

---

KUL, Lublin

Le présent article passe en revue les lectures de Norwid avec, en arrière-plan, son curriculum vitae. Il rend compte aussi bien des fascinations littéraires du poète que des circonstances qui soit l'ont mis en contact avec certains livres, soit lui ont permis de retrouver les échos et les motifs des oeuvres qui l'avaient exceptionnellement marqué. Nous tenons à souligner que les livres étaient pour Norwid non seulement une source d'expériences artistiques, mais aussi — peut-être même en premier lieu — une forme de dialogue avec le monde et une protection contre le sentiment de solitude.

Wiesław Śladkowski

---

UMCS, Lublin

Dans le présent article, nous nous proposons de montrer le milieu des émigrés polonais à Paris avec ses conflits idéologiques et personnels. Sur ce fond, apparaît la personne de Gabriela Zapolska qui, une fois arrivée dans la capitale de la France, se mit en contact avec les cercles socialistes de l'émigration. Bien que chacun sollicitât ses faveurs, elle préférait garder ses distances aussi bien à l'égard des idées socialistes que des potins et intrigues dans lesquels ce milieu était plongé. L'observation de son entourage fournit à l'écrivain nombre d'idées créatrices qu'elle n'arrivait pas toujours à réaliser. C'est dans le roman Zaszumi las (La Forêt se mettra à frémir) que Zapolska dressa un portrait du milieu des socialistes; en présentant des événements qui s'étaient réellement passés à Paris, elle en changea pourtant la chronologie, fit intervenir des protagonistes fictifs à côté de personnages authentiques, agrémenta le déroulement de l'action d'épisodes imaginaires. Le jugement moral de l'écrivain sur ce milieu est sévère: les amitiés qui s'y nouent ne sont pas authentiques, les mobiles d'action des héros sont entremêlés d'ambitions pleines d'envie et d'égoïsme, d'orgueil et de discorde. L'émigration, dit l'auteur, n'est pas le meilleur lieu pour oeuvrer en faveur de la Pologne; les résultats seraient meilleurs, si l'on pouvait travailler dans le pays.

Anna Brzozowska-Krajka

---

UMCS, Lublin

Le présent article est une forme de jeu ouvert, herméneutique avec les conventions inscrites dans un communiqué polycodé qu'est la version filmée du roman contemporain de M. Szczepański intitulé Girl Guide. Il s'agit d'un jeu mené du point de vue du folklore, de l'anthropologie symbolique et des plus récentes réflexions sur la culture. L'article relève l'exceptionnelle synthèse de motifs, styles et techniques immanents à ce communiqué, avec la dominante de l'ethnopoétique du conte magique populaire du type «Màrchen» (modèle de W. Propp) et la catégorie de liminal/liminoïdal, complémentaire à la description structurelle de la sphère magique du film (selon Y. Turner). L'union justifiée de ces deux optiques et deux langages correspondants de la description scientifique permet, d'une part, de déchiffrer les sens et les règles qui régissent le monde cinématographique d'événements et d'images et, d'autre part, de déceler la tendance volontaire des protagonistes à transgresser les frontières menant au succès et à raffermir les structures et les liens sociaux. Un aspect important de notre analyse porte sur une sorte d'»ariostisme» du message, partie de la métafiction postmoderniste, et, par là-même, sur l'attitude parodico-grotesque envers les conventions établies, mêlée d'une crise de valeurs typique du paradigme de la mentalité postmoderniste. Ainsi, une «lecture profonde» de Girl Guide dévoile-t-elle les modes généraux de fonctionnement de l'homme dans le monde contemporain (en situation de crise touchant et l'individu et les drames sociaux), encodes sous différentes formes de son expression psycho-sociale verbale et extraverbale.

Halina Rayss

---

UMCS, Lublin

Le présent article est une analyse du récit du maître dans Le Maître et Marguerite de Boulgakov. Ce roman est présenté comme un enchevêtrement de motifs interprétés, pris chez Dostoïevski (en particulier dans L'Idiot) et chez Renan (La Vie de Jésus), et de nombreuses allusions bibliques, le tout incrusté d'une symbolique iconographique chrétienne (du début du chritianisme) et orthodoxe. Par conséquent, sous les apparences d'un roman écrit dans l'esprit du rationalisme scientiste, nous voilà pris dans un jeu complexe entre le sacré et le profane, entre la catastrophe sur le plan d'une vie individuelle et la victoire dans une perspective métaphysique. Boulgakov ne se contente pas de signaler un tournant sotériologique chrétien, avec l'apocalypse qui borne l'horizon de l'histoire, mais il montre également, en développant le thème de Judas Iscariote, l'édification de Civitatis diaboli, c'est-à-dire d'une structure politique moderne qui subordonne les actions et les pensées humaines à ses propres intérêts, ceux-ci étant orientés exclusivement sur un ordre axiologique horizontal — son propre avantage.

Janusz Misiewicz

---

UMCS, Lublin

La conception de la métaphore de M. Grzędzielska est une étude, bien conçue et originale, de l'un des concepts littéraires fondamentaux. M. Grzędzielska définit la métaphore en termes de piste, mais une piste qui diffère considérablement du symbole et de l'allégorie. La structure d'une expression métaphorique autorise à utiliser le concept d'arc métaphorique. Quant au mode de fonctionnement de la métaphore dans les textes littéraires, il exige, dit l'auteur, l'introduction de ce que l'on appelle le groupe métaphorique. Les deux propositions de M. Grzędzielska semblent, l'une comme l'autre, justes et utiles. Nous pensons être là en présence d'une vision des plus précieuses parmi les conceptions contemporaines de la métaphore.

Stanisław Jedynak

---

UMCS, Lublin

Dans notre article, nous nous proposons de traiter quelques questions choisies relatives à la philosophie de Vladimir Dvornikovic (1888-1956), professeur de philosophie à Zagreb. Notre travail est la première présentation de cette philosophie en Pologne. Le lecteur y trouvera une définition de la philosophie propre à Dvornikovic, sa confrontation avec d'autres types nationaux et la spécificité nationale des Yougoslaves, ainsi que le problème de l'idée slave. Ainsi que le soulignait Dvornikovic, les Yougoslaves sont des peuples formés par la souffrance et une lutte héroïque qui les a endurcis. Ils savent ce que sont le sacrifice et la souffrance. Guerriers, ils sont aussi pleins de tempérament sensualiste, ce qui s'exprime p. ex. à travers la musique. Celle-ci rend également leur nostalgie et leur tristesse. Dvornikovic prétendait que le développement de V ethos du travail finirait par triompher sur le traditionalisme et créer une société nouvelle.