Wojciech Zgłobicki

Wojciech Zgłobicki

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

10.2478/v10066-012-0034-3

PIOTR DEMCZUK ¹, TYMOTEUSZ ZYDROŃ ², ŁUKASZ FRANCZAK ¹

---

¹ Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie Skłodowska University
² Department of Hydraulic Engineering and Geotechnics, University of Agriculture in Kraków

W pracy przestawiono wyniki modelowania podatności powierzchniowych warstw zboczy na ruchy masowe na terenie gminy Nowy Wiśnicz znajdującej się w obszarze Pogórza Wiśnickiego. Do analiz wykorzystano model SINMAP, który integruje obliczenia hydrologiczne przepływu śródglebowego oraz obliczenia stateczności. Modelowanie przeprowadzono, wykorzystując numeryczny model terenu w postaci rysunku rastrowego o rozdzielczości 10x10 m oraz mapę kompleksów glebowych wydzielonych na podstawie map glebowo-rolniczych w skali 1:25 000.
Modelowanie stateczności zboczy obszaru gminy Nowy Wiśnicz przeprowadzono przy opadach 50 mm w ciągu doby. Przy tych warunkach opadowych ponad połowa obszaru gminy Nowy Wiśnicz (57,5%) zaklasyfikowana została jako stabilna, gdzie wartość współczynnika stateczności (SI) jest wyższa od 1,5. Około 80% terenu gminy zostało ocenione jako obszar o małym lub bardzo małym prawdopodobieństwie powstania osuwisk.
W skali całego obszaru badań obszary o bardzo dużej i dużej podatności na powstawanie osuwisk stanowią około 20% obszaru gminy (odpowiednio 2% i 18,3% obszaru poddanego analizie). Są to stoki o nachyleniu powyżej 15° , pokryte glinami lekkimi, grunty mocno szkieletowe, lessy i utwory lessowate o różnej miąższości. Skuteczność modelu w przypadku badań procesów osuwiskowych gminy Nowy Wiśnicz oceniono na poziomie 90%.

landslide, SINMAP, south Poland

osuwiska, SINMAP, Polska południowa

1. Abramson L. W., Lee T. S., Sharma S., Boyce G. M., 2002: Slope Stability and Stabilization Methods. 2nd ed., Wiley, Hoboken, New Jersey.
2. Brandon T. L., Rose A. T., Duncan J. M., 2006: Drained and undrained strength interpretation for low-plasticity silts. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, 132, 2, 250–257.
3. Copin M. J., Richards I. G., 2007: Use of Vegetation in Civil Engineering. 2nd ed., Butterworths and Construction Industry Research and Information Association (CIRIA), London.
4. Cornforth D. H., 2005: Landslides in Practice. Investigations, Analysis, and Remedial/Preventative Options in Soils. John Wiley & Sons, New Jersey.
5. Crosta G., 1998: Regionalization of rainfall thresholds: an aid to landslide hazard evaluation. Environmental Geology, 35, 2–3, 131–145.
6. Crosta G. B., Frattini P., 2003: Distributed modelling of shallow landslides triggered by intense rainfall. Natural Hazards and Earth System Sciences, 3, 81–93.
7. Iverson R. M., 2000: Landslide triggering by rain infiltration. Water Resources Research, 36, 7, 1897–1910.
8. Kondracki J., 2009: Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa. Li X., Wang C., Xu J., 2006: Surficial stability analysis of unsaturated loess slopes subjected to rainfall infiltration effects. Wuhan University Journal of Natural Sciences, 11, 4, 825–828.
9. Meisina C., Scarabelli S., 2007: A comparative analysis of terrain stability models for predicting shallow landslides in colluvial soils. Geomorphology, 87, 207–223.
10. Montgomery D. R, Dietrich W. E., 1994: A physically based model for the topographic control on shallow landsliding. Water Resources Research, 30, 4, 1153–1171.
11. Morrissey M. M., Wieczorek G. F., Morgan B. A., 2001: A Comparative Analysis of Hazard Models for Predicting Debris Flows in Madison County, Virginia. U.S. Geological Survey – Open-File Report 01–0067.
12. SINMAP. User’s manual. USGS, 2005.
13. Pack R.T., Tarboton D. G., Goodwin C.N. 1999: GIS-based landslide susceptibility mapping with SINMAP. In: Bay J. A. (ed.) Proceedings of the 34th symposium on Engineering Geology and Geotechnical Engineering, Logan, Utah, 1999.
14. Pisarczyk S., 1999: Mechanika gruntów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
15. Pradel D., Raad G., 1993: Effect of permeability on surficial stability of homogeneous slopes. Journal of Geotechnical Engineering, 119, 2, 315–332.
16. Rahardjo H., Ong T. H., Rezaur R. B., Leong E. C., 2007: Factors controlling instability of homogeneous soils slopes under rainfall. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, 133, 12, 1532–1543.
17. Rahardjo H., Satyanaga A., Leong E. C., Song N. Y., 2010: Effects of groundwater table position and soil properties on stability of slope during rainfall. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, 136, 11, 1555–1564.
18. Schmidt K. M., Roering J. J., Stock J.D., Dietrich W.E., Montgomery D.R., Schaub T., 2001: The variability of root cohesion as an influence on shallow landslide susceptibility in the Oregon Coast Range. Canadian Geotechnical Journal, 38, 995–1024.
19. Skiba S., Drewnik M., Klimek M.,1995: Gleby pyłowe progu Pogórza Karpackiego miedzy Rabą a Uszwicą. In: Kaszowski L. (ed.) Dynamika i antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego progu Karpat pomiędzy Rabą a Uszwicą. – IGiGP UJ, Kraków.
20. Słupik J. 1981: Rola stoku kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne nr 142, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Ossolineum. Starkel L., 1972: Geomorfologia Polski, tom 1. PWN, Warszawa.
21. Święchowicz J., 2012: Wartości progowe parametrów opadowych deszczu inicjujących procesy erozyjne w zlewniach użytkowanych rolniczo, IGiGP UJ, Kraków.
22. Terhorst B., Kreja R., 2009: Slope stability modelling with SINMAP in a settlement area of the Swabian Alb. Landslides, 6, 4, 309–319.
23. Thiel K. (ed.). 1989. Kształtowanie fliszowych stoków karpackich przez ruchy masowe na przykładzie badań na stoku Bystrzyca w Szymbarku. Wydawnictwo IBW PAN, Gdańsk.
24. Tu X. B., Kwong A.K.L., Dai F. C., Tham L. G., Min H., 2009: Field monitoring of rainfall infiltration in a loess slope and analysis of failure mechanism of rainfall-induced landslides. Engineering Geology, 105, 134–150.
25. Wiłun Z. 2000: Zarys geotechniki. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
26. Yilmaz I., Keskin I., 2009: GIS based statistical and physical approaches to landslide susceptibility mapping (Sebinkarahisar, Turkey). Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 68, 4, 459–471.

10.2478/v10066-012-0035-2

GRZEGORZ JANICKI

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

Przedmiotem badań były przeobrażenia i zmiany kierunkowe stoków zbudowanych z czwartorzędowych osadów pylastych i piaszczysto-pylastych. Stoki te, odziedziczone po morfogenezie plejstoceńskiej, są współcześnie modelowane przede wszystkim przez procesy zmywu powierzchniowego i erozji gleb. Badania na rozwojem tego typu stoków były prowadzone w latach 1995–2000 na Wyżynie Lubelskiej (sensu lato) w różnych typach krajobrazu. Badania obejmowały analizę funkcjonowania systemów stokowych podczas gwałtownych spływów propluwialnych oraz polową analizę profili glebowych w wybranych zlewniach epizodycznych (ryc. 1).
W badanym okresie zanotowano na Wyżynie Lubelskiej dużą liczbę obfitych opadów (ryc. 2) oraz 12 gwałtownych ulew (tab. 2), które wywołały intensywny spływ powierzchniowy oraz lokalne wezbrania i powodzie w dnach małych dolin rzecznych. W zlewniach epizodycznych zarejestrowano zaś rozwój efemerycznych form rzeźby terenu (nanorelief). Podczas tego typu zdarzeń w analizowanych zlewniach przemieszczane były w bardzo krótkim czasie duże ilości materiału stokowego (od 225 m3 do 5000 m3), a wskaźnik erozji jednostkowej wynosił od 49 do 1640 m3·km-2 (tab. 3). Natężenie erozji wynosiło średnio 0,1–0,2 mm/epizod i było porównywalne do średniej rocznej erozji w małych zlewniach użytkowanych rolniczo. Lokalnie natężenie erozji było znacznie wyższe (10–12 cm/epizod), głównie w obrębie wąwozów drogowych (tab. 4).
Podczas gwałtownych ulew erodowane były głównie wklęsłe i zbieżne stoki i zbocza dolin nieckowatych. U podnóża stoków i w dnach dolin walnych większość wyerodowanego materiału była deponowana w postaci stożków i pokryw deluwialnych. W wyjątkowych sytuacjach dochodziło do rozcinania i rozczłonkowywania stoków. Powstałe zaś efemeryczne formy rzeźby stokowej były szybko niwelowane głównie przez zabiegi agrotechniczne.
Intensywne spływy związane z gwałtownymi ulewami prowadzą więc do obniżania i spłaszczania stoku, a w konsekwencji do łagodzenia rzeźby. W krótkiej skali czasu dominuje planacja stoków, której towarzyszy niekiedy mikropedymentacja i cofanie stoków, a wyjątkowo tylko dochodzi do rozwoju (mikro)wąwozów. Przeprowadzone badania wykazały stosunkowo dużą stabilność systemów stokowych w krótkiej skali czasu nawet w warunkach dużej presji rolniczej

slopewash processes, extreme events, microforms, relief upland development

zmyw powierzchniowy, zdarzenia ekstremalne, mikrorzeźba, rzeźba efemeryczna, rozwój rzeźby wyżynnej

1. Bennett H.H., 1939: Soil Conservation. Mc Graw-Hill Book Co., New York–London (2nd edition 1955), Element of soil conservation, 1–993.
2. Buraczyński J., 1992: Przebieg i skutki gwałtownej ulewy w Dzierzkowicach na Wyżynie Lubelskiej. Annales UMCS, Sec. B. 1989/1990, 44/45, 95–104 .
3. Brunsden D., 1996: Geomorphological events and landform change. Zeitschrift für Geomorphologie, 40, 3, 273–288.
4. Bryan R.B., (ed.) 1987: Rill erosion. Processes and significance. Catena Supplement, 8, Braunschwieg, 1–160.
5. Davis W.M., 1899: The geographical cycle. Geographical Journal, 14, 481–504.
6. Dylik J., 1969: Slope development under periglacial conditions in the Łódź region. Biuletyn Peryglacjalny, 18, 381–410 .
7. Froehlich W., 1982: Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 143, 1–144.
8. Froehlich W., Słupik J., 1986: Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji w karpackich zlewniach fliszowych. Przegląd Geograficzny, 58, 67–87 .
9. Gerlach T., 1966: Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka (Beskid Wysoki–Karpaty Zachodnie). Prace Geograficzne IG PAN, 52, 1–111.
10. Gerlach T., 1976: Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne IG i PZ PAN, 122, 1–116.
11. Harasimiuk M. 1980: Rzeźba strukturalna Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 1–136.
12. Horton R.E., 1945: Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Bulletin of the Geological Society of America Proceedings, 3, 275–370.
13. Jahn A., 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN, 7, 1–453 .
14. Janicki G., 2002: Wpływ zdarzeń katastrofalnych na funkcjonowanie systemu deluwialnego na przykładzie Wyżyny Lubelskiej. Maszynopis Zakładu Geoekologii i Paleogeografii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 1–294 .
15. Janicki G., Kociuba W., Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Ekstremalne procesy geomorfologiczne we wschodniej części Wyżyn Polskich – warunki występowania i oddziaływanie na rzeźbę. Prace i Studia Geograficzne, 45, 11–28 .
16. Janicki G., Rodzik J., Zgłobicki W., 2002: Geomorphic effects of land use changes (a case of the Gutanów loess catchment, Poland). Geografický časopis, 54, 1, 39–57.
17. Janicki G., Zgłobicki W., 1998: Geomorfologiczne skutki ulewy (z 16.09.1995 r.) w okolicy Garbowa na Wyżynie Lubelskiej. Annales UMCS, sec. B, 53, 109–129 .
18. Kaszewski B.M., 2008: Warunki klimatyczne Lubelszczyzny. Maria Curie-Skłodowska University Press, Lublin, 1–60 .
19. Kaszewski M., Mrugała S., Warakomski W., 1995: Klimat. 1: Temperatura powietrza i opady atmosferyczne na obszarze Lubelszczyzny (1951–1990). In: (eds.) R. Turski, S. Uziak, Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny, Wyd. LTN, Lublin, 1–67.
20. Kirkby M.J., 1971: Hillslope procces-response models based on the continuity equation. Institute of British Geographers Special Publications, 3, 15–30.
21. Kirkby M. J., (ed.) 1978: Hillslope Hydrology, John Wiley and Sons. Ltd., Chichester, 1–389.
22. Klimowicz J., Uziak S., 2001: The influence of long-term cultivation on soil properties and patterns in an undulating terrain in Poland. Catena, 43, 177–189.
23. Kostrzewski A., Klimczak R., Stach A., Zwoliński Z., 1989: Morphologic effects of heavy rainfall (24 May, 1983) over relief features of the scarpland in the middle Parsęta valley, West Pomerania, Poland. Quaestiones Geographicae, Spec. Issue 2, 101–110.
24. Lach J, 1984: Geomorfologiczne skutki antropopresji rolniczej w wybranych częściach Karpat i Przedgórza. Prace Monograficzne WSP, 66, Kraków, 1–142 .
25. Leopold L.B., Wolman M.G., Miller J.P., 1964: Fluvial Processes in Geomorphology. W. H. Freeman & Co., San Francisco, 1–522.
26. Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. In: (ed.) M. Klimaszewski, Geomorfologia Polski 1, PWN, Warszawa, 340–383 .
27. Maruszczak H., 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części wyżyn południowopolskich. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 151, 15–30 .
28. Maruszczak H., 1986: Tendencje sekularne i zjawiska ekstremalne w rozwoju rzeźby małopolskich wyżyn lessowych w czasach historycznych. Czasopismo Geograficzne, 57, 2, 271–282 .
29. Maruszczak H., 2001: Rozwój rzeźby wschodniej części wyżyn metakarpackich w okresie posarmackim. Przegląd Geograficzny, 3, 253–280 .
30. Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992: Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. In: (ed.) A. Kotarba, System denudacyjny Polski, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 155, 105–133 .
31. Mazur Z., 1960: Określenie natężenia erozji wodnej na terenie lessowym Zakładu Rolno-Doświadczalnego Elizówka. Annales UMCS, Sec. E, 13, 145–193 .
32. Mazur Z., 1972: Zmiany rzeźby uprawnych zboczy lessowych w Elizówce. Annales UMCS, Sec. E, 27, 169–180 .
33. Mazur Z., Pałys S., 1985: Wpływ erozji wodnej na morfologię i zmienność pokrywy glebowej terenów lessowych, Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 292, 21–37 .
34. Mazur Z., Pałys S., 1991: Natężenie erozji wodnej w małych zlewniach terenów lessowych Wyżyny Lubelskiej w latach 1986–1990. In: Erozja gleb i jej zapobieganie, Wyd. AR, Lublin, 63– 78 .
35. Mazur Z., Pałys S., 1992: Erozja wodna w zlewni lessowej na Lubelszczyźnie w latach 1956–1991. Annales UMCS, sec. E, 47, 219–229 .
36. Nachtergale J., Poesen J., 1999: Assessment of soil losses by ephemeral gully erosion using highalitude (stereo) aerial photographs. Earth Surface Processes and Landforms, 24, 693–706.
37. Nachtergaele J., Poesen J., Steegen A., Takken I., Beuselinck L., Vandekerckove L., Govers G., 2001: The value of a physically based model versus an empirical approach in the prediction of ephemeral gully erosion for loess-derived soils. Geomorphology, 40, 237–252.
38. Poesen J., Nachtergaele J., Verstraeten G., Valentin C., 2003: Gully erosion and environmental change: importance and research needs. Catena, 50 (2–4), 91–133.
39. Rejman J., 2006: Wpływ erozji wodnej i uprawowej na przekształcenie gleb i stoków lessowych. Acta Agrophysica, 136, Rozprawy i Monografie 3, 1–90 .
40. Rodzik J., 1999: Wpływ geometrii stoku na erozję gleb uprawnych, In: (eds.) R. Dębicki, J. Chodorowski, Rola gleby w funkcjonowaniu ekosystemów, Materiały kongresu Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego oraz międzynarodowej konferencji naukowej, Lublin 7–10 września 1999, Instytut Agrofizyki PAN, Lublin, 335–336 .
41. Rodzik J., 2000: Klasyfikacja form drogowych na obszarach lessowych. In: (eds.) L. Andrzejewski, P. Molewski, W. Wysota, Dorobek i pozycja polskiej geomorfologii u progu XXI wieku, V Zjazd Geomorfologów Polskich, Toruń, 11–14 września 2000 r., Wyd. UMK, 194–195 .
42. Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: (eds.) A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel, Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 165–228 .
43. Rodzik J., Janicki G., 2003: Local downpours and their erosional effects. Papers on Global Change IGBP, National IGBP-Global Change Committee, 10, 49–66.
44. Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych. In: (ed.) L. Strakel, Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68 .
45. Smolska E., 2005: Znaczenie spłukiwania w modelowaniu stoków młodoglacjalnych (na przykładzie Pojezierza Suwalskiego. WGSR UW, Warszawa, 1–146 .
46. Sobolew S.S., 1948: Razwitije erozionnych processow na tieritori jewropieiskoj czasti SSSR i borba s nimi. Vol. I, Acad. Science of SSSR, Moscow, 1–306.
47. Starkel L., 1976: The role of extreme (catastrophic) event in contemporary evolution of slopes, In: (ed.) E. Debryshire, Geomorphology and Climate, Wiley, London, 203–246.
48. Starkel L., 1986: Rola zjawisk ekstremalnych i procesów sekularnych w ewolucji rzeźby (na przykładzie fliszowych Karpat). Czasopismo Geograficzne, 57, 2, 203–213 .
49. Starkel L., 2005: Anthropogenic soil erosion since the Neolithic in Poland. Zeitschrift für Geomorphologie, N.E., Suppl., 139, 189–201.
50. Święchowicz J., 2002: Współdziałanie procesów stokowych i fluwialnych w odprowadzaniu materiału rozpuszczonego i zawiesiny ze zlewni pogórskiej. Instytut Geografii UJ, Kraków, 1–150 .
51. Święchowicz J., 2008: Soil erosion on cultivated foothill slopes during extreme rainfall events in Wiśnicz Foothills of southern Poland. Folia Geographica, series Geographica–Physica, 39, 80–93.
52. Teisseyre A.K., 1994: Spływ stokowy i współczesne osady deluwialne w lessowym rejonie Henrykowa na Dolnym Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis Prace Geologiczno-Mineralogiczne, 43, 1–188 .
53. Twardy J., 1995: Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia, 69, 1–213 .
54. Valentin C., Poesen J., Yong Li., 2005: Gully erosion: impacts, factors and control. Catena, 63, 132–153.
55. Wojtanowicz J., 1999: Europa Środkowa jako region fizycznogeograficzny – podstawy wydzielenia, granice. Przegląd Geograficzny, 3, 211–223 .
56. Zgłobicki W., 2002: Dynamika współczesnych procesów denudacyjnych w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Wyd. UMCS, Lublin, Lublin, 1–159 .
57. Zachar D., 1982: Soil Erosion. Elsevier, Amsterdam, 1–547.

10.2478/v10066-012-0036-1

GRZEGORZ JANICKI ¹, JAN RODZIK ¹, ŁUKASZ CHABUDZIŃSKI ¹, ŁUKASZ FRANCZAK ¹, MARCIN SIŁUCH ¹, KRZYSZTOF STĘPNIEWSKI ¹, JAMIE L. DYER ², GRZEGORZ KOŁODZIEJ ¹, EWA MACIEJEWSKA ¹

---

¹ Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University ² Department of Geosciences, Mississippi State University

W 2011 roku uruchomiono na Wyżnie Lubelskiej i Roztoczu monitoring hydro-meteorologiczny i geomorfologiczny w 7 zlewniach niskiej rangi hydrologicznej (ryc. 1), w ramach projektu NCN, pt.: „Predykcja gwałtownych ulew i modelowanie matematyczne ich skutków środowiskowych i społeczno-ekonomicznych” (nr NN/306571640). Pomiary transportu fluwialnego wykonuje się w 12 reprezentatywnych przekrojach poprzecznych rzek i potoków okresowych (ryc. 1).
W pracy przedstawiono wstępne wyniki otrzymane dla okresu maj–październik 2011 roku dla dwóch zlewni (Świerszcza i Kryniczanki) położonych na Roztoczu. W analizowanym dość ciepłym i suchym okresie zarejestrowano 87 dni z opadem > 0,1 mm, a maksymalny opad dobowy nie przekroczył 40 mm (ryc. 2). Odpływ całkowity ze zlewni Świerszcza wahał się od 6,4 mm do 104,5 mm, co stanowiło 1,8 % całkowitej sumy opadów. Średni odpływ ze zlewni Kryniczanki osiągnął 10,4 mm (ok. 2,2% całkowitej sumy opadów). Skrajne wielkości dobowe przepływu w Świerszczu zmieniały się od 0,135 m3·s-1 do 0,498 m3·s-1 (ryc. 3). Najwyższe przepływy miesięczne przypadały na sierpień (0,235 m3·s-1), najniższe na wrzesień (0,153 m3·s-1). W Kryniczance skrajne wielkości dobowe przepływu zmieniały się od 0,013 do 1,52 m3·s-1, natomiast najwyższe przepływy zanotowano w lipcu, a najniższe w czerwcu i październiku (ryc. 3).
Średnie miesięczne wielkości mineralizacji całkowitej były mało zmienne, zarówno dla Kryniczanki (231–287 mg∙dm-3), jak i Świerszcza (137–177 mg∙dm-3). Najmniej roztworów odprowadzanych było w czerwcu (Kryniczanka – 38,7 t, Świerszcz – 70,1 t), najwięcej w lipcu (Kryniczanka – 236 t) lub październiku (Świerszcz – 99 t), a całkowity odpływ materiału ze zlewni osiągnął 591 t (Kryniczanka) i 470 t (Świerszcz). Udział materiału rozpuszczonego w całkowitym transporcie rzeczym był bardzo wysoki (do 99.7%), a materiału dennego niewielki (< 1%).
Wskaźniki denudacji jednostkowej w okresie maj–październik 2011 roku wahały się od 0,6 do 3,5 t·km-2 dla zlewni Kryniczanki oraz od 1,7 do 2,2 t·km-2 dla zlewni Świerszcza. Średnie wskaźniki denudacji chemicznej osiągnęły 1,5 t·km-2 dla Kryniczanki i 0,19 t·km-2 dla Świerszcza. Średnie wskaźniki denudacji mechanicznej dochodziły do 0,019 t·km-2 dla Kryniczanki i 0,072 t·km-2 dla Świerszcza. Otrzymane wskaźniki denudacji nie odbiegają od średnich z wielolecia.
Zróżnicowanie transportu fluwialnego w analizowanych zlewniach było uzależnione od wielkości i rozkładu odpływu oraz pokrycia terenu. Otrzymane zaś wskaźniki denudacji są niższe od przeciętnych dla Wyżyn Polskich i porównywalnie z obszarami Niżu Środkowoeuropejskiego. Wpływa na to stosunkowo mała rozpuszczalność większości skał w podłożu, znaczny udział lasów i łąk w dnach dolin oraz małe nasilenie antropopresji (duży udział obszarów chronionych).

rainstorms, sediment transport, small catchments, Polish Uplands

gwałtowne ulewy, transport fluwialny, małe zlewnie, Wyżyny Polskie

1. Brandt M., 1998: Generation, transport and deposition of suspended and dissolved material – Examples from Swedish rivers, Geografiska Annaler, 72A, 3–4, 273–283.
2. Brański J., 1968: Oznaczanie ilości unosin metodą wagową bezpośrednią przy użyciu sączków, Prace Państwowego Instytutu Hydrologii i Meteorologii, 13–21.
3. Buraczyński J., 1997: Roztocze (budowa – rzeźba – krajobraz), Wyd. Zakład Geografii Regionalnej UMCS, Lublin.
4. Ciupa T., 1991: Współczesny transport fluwialny w zlewni Białej Nidy, Wyd. WSP, Kielce.
5. Janicki G., Kociuba W., Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Ekstremalne procesy geomorfologiczne we wschodniej części Wyżyn Polskich – warunki występowania i oddziaływanie na rzeźbę. Prace i Studia Geograficzne, 45, 11–28.
6. Kaszewski B.M., 2008: Warunki klimatyczne Lubelszczyzny, Wyd. UMCS, Lublin.
7. Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z., 1994: Dynamika transportu fluwialnego jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni, Wyd. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
8. Markowicz M., Pulina M., 1979: Ilościowa półmikroanaliza chemiczna wód w obszarach krasu węglanowego, Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice.
9. Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992: Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. In: System denudacyjny Polski. Wyd. PAN, Wrocław, Prace Geograficzne, 155, 105–131.
10. Meybeck M., Laroche L., Dürr H.H., Syvitski J.P.M., 2003: Global variability of daily total suspended solid and fluxes in rivers, Global and Planetary Changes, 3, 65–93.
11. Michalczyk Z., 1986: Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Wyd. UMCS, Lublin.
12. Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: (eds.) A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel, Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków, 165–228.
13. Rodzik J., Furtak T., Maciejewska E., Stępniewska S., Stępniewski K., 2007: Zróżnicowanie transportu fluwialnego na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego w latach 1998–2003, In: Obieg wody w środowisku naturalnym i przekształconym, Wyd. UMCS, Lublin, 445–451.
14. Rodzik J., Janicki G., 2003: Local downpours and their erosional effects, Papers on Global Change IGBP, 10, 49–66.
15. Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych, Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68.
16. Rodzik J., Stępniewski K., 2008: Discharge and fluvial transport in two catchments of the Roztocze Region (SE Poland), Quaestiones Geographicae ser. A, Physical Geography, 27A, 2, 95–103.
17. Rodzik J., Zgłobicki W., Furtak T., 2009: The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on the erosion rates in a gully system (Lublin Upland, Poland), Earth Surface Processes and Landforms, 34, 1938–1950.
18. Smolska E., 1996: Funkcjonowanie systemu korytowego w obszarze młodoglacjalnym na przykładzie górnej Szeszupy (Pojezierze Suwalskie), Wyd. Wydz. Geogr. i Stud. Reg. UW, Warszawa.
19. Stępniewska S., Stępniewski K., 2008: Variability of fluvial transport of the upper Wieprz River, Annals of Warsaw University of Life Sciences – SGGW Land Reclamation, 39, 59–68. Świeca A. (ed.), 2004: Przyrodnicze uwarunkowania dynamiki obiegu wody i natężenia transportu fluwialnego w zlewni górnego Wieprza, Wyd. UMCS, Lublin.
20. Świeca A., 1998: Wpływ czynników antropogenicznych na rzeczny odpływ roztworów i zawiesin na międzyrzeczu Wisły i Bugu, Wyd. UMCS, Lublin.
21. Świeca A., Kociuba W., 2007: Environmental determinations of the character and intensity of fluvial transport in the uplands areas of Central Eastern Poland, Quaestiones Geographicae, 26A, 67–75.

10.2478/v10066-012-0037-0

RENATA KOŁODYŃSKA-GAWRYSIAK, ŁUKASZ CHABUDZIŃSKI

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Sklodowska University

Zagłębienia bezodpływowe należą do głównych, a jednocześnie osobliwych elementów rzeźby obszarów lessowych. Celem badań była próba klasyfikacji zagłębień na podstawie ich cech zewnętrznych oraz określenie funkcji, jaką formy te pełnią we współczesnym krajobrazie obszarów lessowych Płaskowyżu Nałęczowskiego. Klasyfikacji zagłębień dokonano w oparciu o kryteria geomorfologiczne, hydrograficzne oraz użytkowanie terenu.
Zagłębienia bezodpływowe, mimo iż są to drobne formy rzeźby, pełnią ważną funkcję we współczesnym krajobrazie Płaskowyżu Nałęczowskiego. Funkcję tę można rozpatrywać w aspekcie geomorfologicznym, ekologicznym oraz estetycznym. Z punktu widzenia geomorfologicznego, funkcja zagłębień wyraża się w ich wpływie na georóżnorodność obszarów lessowych. Na terenie wierzchowin tworzą one specyficzny mikrorelief, który urozmaica rzeźbę. W aspekcie ekologicznym, zagłębienia bezodpływowe korzystnie wpływają na bioróżnorodność obszarów użytkowanych rolniczo. Największe znaczenie pod tym względem mają zagłębienia z wodą stałą oraz periodyczną. Dzięki porastającej je roślinności leśnej oraz wodno- i wilgociolubnej bezpośrednio sąsiadującej z roślinnością pól uprawnych, wprowadzają one do krajobrazu kontrasty przyrodnicze oraz zróżnicowanie siedlisk, wpływające korzystnie na różnorodność gatunkową.
Zagłębienia periodycznie wypełniające się wodą stanowią swoistego rodzaju wyspy kontrastujące typem roślinności z otaczającymi terenami pól uprawnych. Kępy drzew i zarośli stanowią osobliwe dominanty w krajobrazie monotonnych, silnie odlesionych wierzchowin lessowych, podnosząc ich walory estetyczne.

closed depressions, loess landscape, land use, water conditions, Nałęczów Plateau

zagłębienia bezodpływowe, krajobraz lessowy, użytkowanie terenu, warunki wodne, Płaskowyż Nałęczowski

1. Borcz Z., Pogodziński Z., 1994: Woda w krajobrazie wiejskim. Zagrożenia i ochrona. Zeszyty Naukowe AR Wrocław, 4, 1–47.
2. Czarnecki R., Lewartowska-Urbańska M., 1987: Wymoki okolic Sandomierza. Przegląd Geograficzny, t. LIX, z. 3, PWN, Warszawa, 385–397.
3. Czarnecki R., Solnceva N. P., 1992: Wymoki okolic Sandomierza (cz. II). Przegląd Geograficzny, t. LXIII, z. 1–2, PWN, Warszawa, 143–149.
4. Etienne D., Ruffaldi P., Goepp S., Ritz F., Georges-Leroy M., Pollier B., Dambrine E., 2011: The origin of closed depressions in Northeastern France: A new assessment. Geomorphology, 126, 121–131.
5. Gillijns K., Poesen J., Deckers J., 2005: On the characteristics and origin of closed depression in loess-derived soils in Europe – a case study from central Belgium. Catena, 60, 43–58.
6. Juszczak R., 2001: Inwentaryzacja, waloryzacja i ochrona małych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 476, 397–407.
7. Koc J., Cymes I., Skwierawski A., Szyperek U., 2001: Znaczenie ochrony małych zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 476, 379–387.
8. Koc J. (ed.) 2010: Ochrona zasobów i jakości wody w krajobrazie wiejskim. Współczesne problemy kształtowania i ochrony środowiska. Monografie nr. 1p, 195 p. Kołodyńska-Gawrysiak R., Chabudziński Ł., 2012: Cechy morfometryczne oraz rozmieszczenie zagłębień bezodpływowych Płaskowyżu Nałęczowskiego (Wyżyna Lubelska, E Polska). Annales UMCS, sec. B, vol. LXVII, 1, 45–61.
9. Kołodyńska-Gawrysiak R., Harasimiuk M., Chabudziński Ł, Jezierski W., Telecka M., 2014: Geological conditions of the distribution of closed depressions in the Nałęczów Plateau (Lublin Upland, E Poland): are they an origin determinant? Landform Analysis (in press). Konecka-Betley K., Maruszczak H., 1993: Rozwój holoceńskiej pedogenezy w wymokach obszarów lessowych okolic Lublina. Roczniki Gleboznawcze, t. 44, z. 3/4, 153–163.
10. Major M., 2012: Funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w zróżnicowanych warunkach morfolitologicznych (dorzecze Parsęty, Pomorze Zachodnie). Wyd. Bogucki, 232 p. Markuszewska I. 2001: Funkcjonowanie i znaczenie śródpolnych „oczek” wodnych w krajobrazie rolniczym (okolice Krotoszyna). Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A: Geografia Fizyczna, t. 52, Poznań, 79–98.
11. Maruszczak H., 1954: Werteby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Annales UMCS, sec. B, vol. VIII, 123–237.
12. Maruszczak H., 1958: Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych. Czasopismo Geograficzne, 38, 35–53.
13. Michalczyk Z., 1993: Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. UMCS, Lublin.
14. Niedźwiecka-Filipek I., 2001: Woda w krajobrazie wsi. Architektura Krajobrazu, 2/3, 47–50.
15. Pissart A., 1958: Les depressions fermees de la region Parisienne, la problem de leur origine. Revue de Geomorphologie Dynamique, 9, 73–83.
16. Prince H.C., 1961: Some reflections on the origin of hollows in Norfolk compared with those in the Paris region. Revue de Geomorphologie Dynamique, 12, 110–117.
17. Wojtanowicz J., 1997: Geneza i wiek jeziorek grodziskich. In: (ed.) M. Łanczont, Glacjał i peryglacjał Kotliny Sandomierskiej i Przedgórza Karpat w okolicy Przemyśla: seminarium terenowe. Kraśniczyn 22–24 września 1997, Zakład Geografii Fizycznej i Paleogeografii, UMCS, 113–117.
18. Vanwalleghem T., Poesen J., Vitse I., Bork H. R., Dotterweich M., Schmidtchen G., Deckers J., Lang A., Mauz B., 2007: Origin and evolution of closed depression in central Belgium, European loess belt. Earth Surface Processes and Landforms, 32, 574–586.
19. Zanin G. W 1952: O proischożdienii zapadin Oksko-Donskoj rawniny. Materiały po geomorfologii i paleogieografii SSSR. Wyp. 6, Moskwa, 33–57.
20. Zgłobicki W., Baran-Zgłobicka B., 2012: Impact of loess relief on land use mosaic in SE Poland. Catena, 96, 76–82.

10.2478/v10066-012-0038-z

WALDEMAR KOCIUBA

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

W artykule omówiono rolę jaką spełniają niewielkie spływy błotno-gruzowe w zasilaniu rumowiska rzecznego oraz kształtowaniu dna doliny rzeki proglacjalnej w warunkach wzmożonej dynamiki procesów deglacjacji. Ocenę tempa przekształceń form stokowych i dolinnych wykonano przy użyciu naziemnego skaningu laserowego (TLS). Pozwoliło to na precyzyjne odwzorowanie powierzchni terenu oraz ocenę przestrzennych zmian jakościowych i ilościowych. W opracowaniu porównano wyniki pomiarów terenowych (z lat 2010 i 2013) wykonanych w dolnym odcinku doliny rzeki Scotta, położonej w NW części Ziemi Wedel Jarlsberga (Spitsbergen). W obu przypadkach do pomiarów wykorzystano technologię skanowania laserowego 3D. Pomiarami objęto fragment południowego zbocza niezlodowaconej części dna doliny Scotta, położony w sąsiedztwie ujścia głównego prawobrzeżnego dopływu – Potoku Renifera. W pomiarach zastosowano stacjonarny skaner laserowy średniego zasięgu Leica Scan Station C10. Kompleksowe pomiary dna doliny wykonano z trzech wzajemnie powiązanych stanowisk pomiarowych. Na każdym ze stanowisk uzyskano chmurę punktów tworzących „model przestrzeni” złożony z 5 milionów punktów pomiarowych, z połączenia których uzyskano cyfrowy model powierzchni terenu (DSM) o dokładności (± 0.9 cm). Szczegółowość modelu pozwoliła na wykonanie precyzyjnych pomiarów parametrów omawianych form. Analiza modeli 2010 i 2013 wykazała intensywny rozwój małych spływów błotno-gruzowych, przejawiający się przyrostem objętości niszy osuwiskowej o 63%, przy jednoczesnym 21% ubytku materiału zdeponowanego w stożku akumulacyjnym. Dysproporcja ta świadczy o włączaniu materiału zdeponowanego w obrębie stożka w obieg rumowiska rzecznego. Położenie stożka w strefie powodziowych koryt rozprowadzających ogranicza czas jego rozmywania jedynie do kulminacji największych wezbrań. Przedstawiona analiza dynamiki rozwoju małych spływów błotno-gruzowych i ich znaczenie dla obiegu materii może przyczynić się do lepszego zrozumienia przebiegu procesów kształtujących zlewnie w warunkach klimatu zimnego.

debris flow, gravel-bed proglacial river, river sediment, erosional channel, accumulative fan, Spitsbergen

spływy błotno-gruzowe, żwirodenna rzeka proglacjalna, rumowisko rzeczne, rynna erozyjna, stożek akumulacyjny, Spitsbergen

1. Abbelán A., Jaboyedoff M., Oppikofer T., Vilaplana J.M., 2009: Detection of millimetric deformation using a terrestrial laser scanner: experiment and application to a rockfall event. Natural Hazards and Earth System Sciences, 9, 365–372.
2. Bartoszewski S., 1998: Reżim odpływu rzek Ziemi Wedel Jarlsberga (Spitsbergen). Wydawnictwo UMCS, Lublin, 167 p.
3. Besl P., McKay N., 1992: A method for registration of 3-D shapes. IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 14, 239–256.
4. Bremer M., Sass O., 2012: Combining airborne and terrestrial laser scanning for quantifying erosion and deposition by a debris flow event. Geomorphology, 138, 49–60.
5. Chen Y., Medioni G., 1991: Object modeling by registration of multiple range images. IEEE International Conference on Robotics and Automation, 3, 2724–2729.
6. Fischer L., Huggel C., 2008: Methodical design for stability assessments of permafrost-affected high-mountain rock walls. In: Kane, D.L., Hinkel, K.M. (eds.), 9th International Conference on Permafrost, Institute of Northern Engineering, Fairbanks, Alaska, 439–444.
7. Harasimiuk M., Król T., 1992: The dynamics of morphogenetic and sedimentary processes in the estuary segments of river valleys in the Recherche Fiord (Western Spitsbergen). In: J. Repelewska-
8. Pękalowa, K. Pękala (eds.), Spitsbergen Geographical Expeditions, Arctic Natural Environment Problems, MCSU Press, Lublin, 59–66.
9. Kenner R., Philips M., Danioth C., Denier C., Thee P., Zgraggen A., 2011: Investigation of rock and ice loss in a recently deglaciated mountain rock wall using terrestrial laser scanning: Gemsstock, Swiss Alps. Cold Regions Science and Technology, 67, 157–164.
10. Kociuba W., Janicki G., 2014: Continuous measurements of bedload transport rates in a small glacial river catchment in the summer season (Spitsbergen). Geomorphology, 212, 58–71.
11. Kociuba W., Kubisz W., Zagórski P., 2014. Use of terrestrial laser scanning (TLS) for monitoring and modelling of geomorphic processes and phenomena at a small and medium spatial scale in Polar environment (Scott River — Spitsbergen). Geomorphology, 212, 84–96.
12. Kociuba W., Janicki G., 2013a: Fluvial Processes. In: P. Zagórski, M. Harasimiuk, J. Rodzik (eds.), The Geographical Environment of NW Part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), Wydawnictwo UMCS, Lublin, 192–211.
13. Marsz A.A., Pękala K., Repelewska-Pękalowa J., Styszyńska A., 2011: Zmienność maksymalnej miąższości czynnej warstwy zmarzliny w rejonie Bellsundu (W Spitsbergen) w okresie 1986– 2009. Problemy Klimatologii Polarnej, 21, 133–154.
14. Oppikofer M., Jaboyedoff T., Blikra L., Derron M.H., Metzger R., 2009: Characterization and monitoring of the Åknes rockslide using terrestrial laser scanning. Natural Hazards and Earth System Sciences, 9, 1003–1019.
15. Pękala K., Repelewska-Pękalowa J., 2007: Dynamics of active layer of permafrost. Landform Analysis, 5, 168–169.
16. Rabatel A., Deline P., Jaillet S., Ravanel L., 2008: Rock falls in high-alpine rock walls quantified by terrestrial LiDAR measurements: a case study in the Mont Blanc area. Geophysical Research Letters, 35, L10502.
17. Teza G., Galgaro A., Zaltron N., Genevois R., 2007: Terrestrial laser scanner to detect landslide displacement fields: a new approach. International Journal of Remote Sensing, 28, 3425–3446.
18. Teza G., Pesci A., Genevois R., Galgaro A., 2008: Characterization of landslide ground surface kinematics from terrestrial laser scanning and strain field computation. Geomorphology, 97, 424–437.
19. Travelletti J., Oppikofer T., Delacourt C., Malet J.-P., Jaboyedoff M. 2008: Monitoring landslide displacements during a controlled rain experiment using a long-range terrestrial laser scanning (TLS). International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 37 (B5), 485–490.
20. Zagórski P., Siwek K., Gluza A., Bartoszewski S., 2008: Changes in the extent and geometry of the Scott Glacier, Spitsbergen. Polish Polar Research, 29, 163–185.

10.2478/v10066-012-0039-y

WALDEMAR KOCIUBA

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

W artykule przedstawiono transformacje dna roztoczańskiego odcinka doliny Wieprza, determinowane czynnikami naturalnymi oraz antropogenicznymi, które miały miejsce w ciągu kilku ostatnich tysiącleci. W rekonstrukcji rozwoju wykorzystano metody fotointerpretacyjne i kartowanie geomorfologiczno-geologiczne. Datowanie wieku pobranych prób osadów organogenicznych (torfy, namuły torfiaste) pozwoliło na odniesienie rejestrowanych zdarzeń do okresów zróżnicowanej antropopresji na obszarze zlewni i jej skutków.
Okresy zróżnicowanej antropopresji skutkowały intensywnymi przekształcaniami form dna i zboczy doliny, odzwierciedlonymi zróżnicowaniem osadów powodziowych w profilu pionowym. Ich miąższość i litologia stanowi czytelny zapis transformacji pod wpływem czynników naturalnych – np. okresowego uwilgotnienia klimatu oraz antropogenicznych – np. intensywności oraz sposobu zagospodarowania dna i zboczy doliny. Starsze poziomy stożków napływowych odpowiadają okresom intensywnej deforestacji obszaru zlewni, zaś młodsze – zmianom sposobu zagospodarowania i wprowadzaniem upraw okopowych. Zmiany w litologii osadów równi zalewowej świadczą o okresowym uaktywnianiu procesów erozyjnych warunkowanych czynnikami naturalnymi (klimat), ale uruchomionych w wyniku zmian w sposobie i strukturze użytkowania. Z kolei obniżenie antropopresji w środowisku dolinnym na obszarze dorzecza skutkuje szybką renaturyzacją środowiska zlewni den dolinnych.

river valley relief, gully erosion, alluvial fans, Wieprz River catchment, Roztocze region

rzeźba dolin rzecznych, erozja wąwozowa, stożki napływowe, dorzecze Wieprza, Roztocze

1. Brown A., G., 2009: Colluvial and alluvial response to land use change in Midland England: An integrated geoarchaeological approach. Geomorphology, 108, 1–2, 92–106.
2. Bork H.-R., 1989: Soil erosion during the past millennium in Central Europe and its significance within the geomorphodynamics of the Holocene. In: F. Ahnert (ed.), Landforms and Landform Evolution in West Germany. Catena Supplement, 15, 121–132.
3. Dearing J.A., Jones R.T. 2003: Coupling temporal and spatial dimensions of global sediment flux through lake and marine sediment records. Global and Planetary Change, 39, 1–2: 147–168.
4. Dotterweich M., Rodzik J., Zgłobicki W, Schmitt A., Schmidtchen G., Bork H-R., 2012: High resolution gully erosion and sedimentation processes, and land use changes since the Bronze Age and future trajectories in the Kazimierz Dolny area (Nałęczów Plateau, SE Poland). Catena, 95, 50–62.
5. Dobrowolska M. 1961: Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV wieku. PWN, Warszawa, 1–172.
6. Froehlich W. 1982: Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej. Prace Geogr. IGiPZ PAN, 143, 144.
7. Gregory K.J., Walling D.E., 1973: Drainage Basin Form and Process. Arnold, London, 1–456.
8. Gurba J., 1961: Neolityczne osadnictwo na obszarach lessowych Wyżyny Lubelskiej. Annales UMCS, B 15, 215–232.
9. Klimek K. 1987: Man’s impact on fluvial processes in the Polish Western Carpathians. Geogr. Ann., A, 69 (1), 221–226.
10. Klimek K. 1988: An early antropogenic alluviation in the Subcarpathian Oświęcim Basin. Poland. Bull. Acad. Pol. Sci., Earth Ser., 36, 159–169.
11. Kociuba W., Brzezińska-Wójcik T., 2002: Zarys paleogeografii roztoczańskiego odcinka doliny Wieprza (SE Polska) w czwartorzędzie. Annales UMCS, B, LIV, 5 (1999), 49–82.
12. Kociuba W., 2002: Współczesny rozwój dna doliny górnego Wieprza. Maszynopis pracy doktorskiej, Arch. Biblioteki Głównej UMCS, Lublin, 243.
13. Kociuba W., Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., 2003: Dynamika transportu fluwialnego w zlewni górnego Wieprza w skrajnych warunkach hydrologicznych. In: M. Śmigielska, J. Słodczyk (eds.) Geograficzne aspekty globalizacji i integracji europejskiej. Opole, 57–63.
14. Kociuba W., Superson J., 2004: Ewolucja roztoczańskiego odcinka doliny Wieprza. In: R. Dobrowolski, S. Terpiłowski (eds.) Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski. Wyd. UMCS, Lublin, 97–104.
15. Kociuba W., 2006: Changes in the Wieprz River channel pattern in Guciów as an indicator of anthropogenization and renaturalisation of valley environment. E. Skowronek, W. Wołoszyn, T. Speck, K. M. Born (eds.) Cultural Landscapes of the Lublin Upland and Roztocze. Kartpol s.c., Lublin, 179–183.
16. Kociuba W., 2007: Zmiany krajobrazów dolin rzecznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie roztoczańskiej doliny Wieprza. In: U. Myga-Piątek (ed.), Doliny rzeczne. Przyroda-Krajobraz-Człowiek. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG nr 7, Sosnowiec, 342–350.
17. Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z. 1994. Dynamika transportu fluwialnego jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań, 165.
18. Kostrzewski A., Szpikowski J. (ed.) 2003. Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 1–387.
19. Krzemień K. (ed.) 1999. River channels – pattern, structure and dynamics. Prace Geograficzne, Instytut Geografii UJ, 104, 1–144.
20. Lamb H., H. 1984: Climate of the last thousend years: natural climatic fluctuations and change. In: H. Flohn and R. Frantechi (eds.), The climate of Europe: past, present and future. Dordrecht, 25–64.
21. Lamb H., H. 1984a: Some studies of the Little Ice Age of recent centuries and its great storms. In: N. A. Mörner, W. Karlén (eds.), Climatic Changes on a Yearly to Millenal Basis, 309–329.
22. Meybeck M., Laroche L., Dürr H. H., Syvitski J. P. M. 2003: Global variability of daily total suspended solids and their fluxes in rivers. Global and Planetary Change, 39, 1–2, 65–93. Maksiak 1966: Osady holoceńskie doliny Wieprza między Krasnymstawem a Dorohuczą. Przegl. Geol., 14, 2, 81–83.
23. Michno A., 2004: Wpływ działalności człowieka w okresie neolitu na wykształcenie osadów dna doliny i pokryw stokowych w dorzeczu dolnej Małoszówki, In: B. Izmaiłow (ed.), Imago mundi. Przyroda – Człowiek – Bóg, IGiGP UJ, Kraków, 103–114.
24. Maruszczak H. 1974: Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny w czasach prehistorycznych. In: T. Mencel (Ed.), Dzieje Lubelszczyzny, T. 1. PWN, Warszawa, 23–68. Maruszczak H. 1998: Naturalne tendencje zmian krajobrazu Polski środkowej w ciągu ostatnich piętnastu stuleci. Acta Geogr. Lodz., 74, 149–160. Nakonieczny S. 1971: Holoceński rozwój procesów morfogenetycznych w Kotlinie Zamojskiej. Biul. LTN, D, 11, 93–98.
25. Ostoja-Zagórski J., 1998: Polska w starożytności. Wydawnictwo Poznańskie. Poznań, 1–201.
26. Ralska-Jasiewiczowa, Starkel 1991: Zmiany klimatu i stosunków wodnych w holocenie. In: L. Starkel (ed.), Geografia Polski. PWN, Warszawa: 177–180.
27. Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (eds.), Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 167–228.
28. Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Contemporary erosion processes in the Szczebrzeszyn Roztocze region. In: J. Warowna, A. Schmitt (eds.) Human impact on upland landscapes of the Lublin region, Kartpol, Lublin, 181–194.
29. Schumm S.A. 1977: The Fluvial System, Wiley, New York, 1–338. Schumm S.A. 1981: Evolution and response of the fluvial system. Sedimentologic implications. Soc. of Econ. Paleontologists and Mineralogists, Spec. Publ., 31, 19–29.
30. Schmitt A., Rodzik J., Zgłobicki W., Russok Ch., Dotterweich M., Bork H.-R., 2006: Time and scale of gully erosion in the Jedliczny Dol gully system, South-East Poland, Catena, 68, 124–132.
31. Skowronek E. 1999: Zmiany krajobrazu w dorzeczu górnego Wieprza pod wpływem działalności człowieka w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS: B LIV,14, 279–295.
32. Starkel L. 1983: The reflection of hydrologic changes in the fluvial environment of the temperate zone during the last 15,000 years In: K.J. Gregory (ed.), Background to Palaeohydrology: A Perspective, J. Wiley and Sons, Chichester.
33. Starkel L. 1988: Historia dolin rzecznych w holocenie, Wszechnica PAN, Ossolineum, Wrocław, 87–107.
34. Starkel L. 1991: Przemiany środowiska geograficznego Polski w osiemnastu tysiącach lat. Czas. Geogr. 62, 3, Wrocław, 169–172.
35. Superson J. ed., 2012: Morfogeneza stożków napływowych w dolinie Bystrej (Płaskowyż Nałęczowski, Wyżyna Lubelska), Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wyd. UMCS, 152.
36. Świeca A., Kociuba W., 2007: Environmental determinant of the character and intensity of fluvial transport in the upland areas of central eastern Poland. Quaestiones Geographicae, 26A, Poznań, 67–75.

10.2478/v10066-012-0040-5

WALDEMAR KOCIUBA, GRZEGORZ JANICKI, JAN RODZIK

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

Systemy wąwozowe, tworzące gęstą sieć rozcinającą pokrywę lessową w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, są porośnięte lasami mieszanymi w typie grądów (ryc. 1). Na stromych zboczach wąwozów występuje wysoki drzewostan, głównie grab i lipa, zaś na płaskim dnie wąwozu rosną krzewy i byliny (ryc. 2 i 3). Porastające wąwóz zwarte i wielopiętrowe zbiorowiska leśne w zasadzie uniemożliwiają wykorzystanie technik teledetekcyjnych i urządzeń pozycjonowania satelitarnego (GPS) do monitoringu rozwoju form wąwozowych. Roślinność ta również utrudnia zastosowanie nowoczesnych narzędzi geodezyjnych, takich jak tachimetr laserowy, a także technologii naziemnego skaningu laserowego (TLS).
Podjęte badania w kontrolowanej zlewni wąwozowej mają na celu wypracowanie skutecznej strategii pomiaru natężenia erozji wąwozowej oraz zastosowanie technologii TLS do monitoringu tempa i kierunku rozwoju wąwozów zalesionych (ryc. 2). Do szczegółowych badań wybrano drugorzędową formę wąwozową, która od 15 lat stopniowo rozcina płaskie dno głównego wąwozu (ryc. 4). Początkowo wykonywano pomiary za pomocą taśmy mierniczej i klizymetru, a następnie dalmierza i tachimetru laserowego. Urządzenia te nie pozwalają na pomiar mikroform, dlatego w celu zwiększenia precyzji i efektywności pomiarów zastosowanego fazowy skaner laserowy. Rozpoznanie tempa rozwoju wtórnego wąwozu wykonano przy użyciu naziemnego skaningu laserowego 3D Leica HDS 7000. Badania terenowe w warunkach zalesionego wąwozu lessowego przeprowadzono w październiku 2012 i w kwietniu 2013 r.
W analizowanym okresie zaobserwowano szybki rozwój wtórnego rozcięcia dna wąwozu, głównie w wyniku spływów propluwialnych. Oszacowana przy użyciu TLS objętość analizowanej formy osiąga 1000 m3, a jej podstawowe parametry wynoszą odpowiednio: długość ok. 160 m, szerokość od 2,6 m do 5,5 m, głębokość od 1,6 m do 4 m (tab. 1). Analizowane rozcięcie erozyjne zwiększa swoją kubaturę głownie w wyniku wzmożonej erozji wstecznej. W roku 2013 podczas roztopów doszło do cofnięcia progu erozyjnego o 22 m (ryc. 5). Przekrój poprzeczny górnego odcinka rozcięcia powiększył się od 1,7 m2 do prawie 3 m2 i zmienił kształt na skrzynkowy (ryc. 6).

Terrestrial Laser Scanning, TLS data, DTM, DSM, loess gully development

naziemny skaning laserowy, dane TLS, DTM, DSM, rozwój wąwozu lessowego

1. Kociuba, W., Kubisz, W., Zagórski, P., 2014. Use of terrestrial laser scanning (TLS) for monitoring and modelling of geomorphic processes and phenomena at a small and medium spatial scale in Polar environment (Scott River — Spitsbergen). Geomorphology, 212, 84–96.
2. Maruszczak H., 1958. Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Czas. Geogr. 29, 335–354.
3. Maruszczak H., 1963. Warunki geologiczno-morfologiczne rozwoju erozji gleb w południowej części województwa lubelskiego. Wiad. IMUZ, 3, 4, 19-44.
4. Maruszczak H., 1972. Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. In: M. Klimaszewski (ed.), Geomorfologia Polski, vol. 1. PWN, Warszawa, 340–383.
5. Maruszczak H., 1973. Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 151, 15–30.
6. Rodzik J., 2010. Influence of land use on gully system development (case study: Kolonia Celejów loess catchment). In: J. Warowna & A. Schmitt (eds.), Human impact on upland landscapes of the Lublin region. Kartpol, Lublin, 195–209.
7. Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008. Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel (eds.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 165–228.
8. Rodzik J., Furtak T., Zgłobicki W., 2009. The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on erosion rates in a gully system, Lublin Upland, Poland. Earth Surf. Proces. Landforms, 34, 1938–1950.
9. Rodzik J., Zgłobicki W., 2000. Wpływ układu pól na rozwój wąwozu lessowego. In: S. Radwan, Z. Lorkiewicz (eds.), Problemy ochrony i uzytkowania obszarow wiejskich o duzych walorach przyrodniczych. UMCS, Lublin, 257–261.
10. Schmitt A., Rodzik J., Zgłobicki W., Russok Ch., Dotterweich M., Bork H.R., 2006. Time and scale of gully erosion in the Jedliczny Dol gully system, south-east Poland. Catena, 68, 124–132.
11. Zgłobicki W, Rodzik J., 2007. Heavy metals in slope deposits of loess areas of the Lublin Upland (E Poland). Catena, 71, 84–95.

10.2478/v10066-012-0041-4

OKSANA MAZAEVA ¹, VADIM PELINEN ¹, GRZEGORZ JANICKI

---

¹ Laboratory of Engineering Geology and Geoecology, Russian Academy of Sciences Siberian Branch, ² Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Maria Curie-Skłodowska University

Na krawędziach morfologicznych, w strefie wysokiego brzegu zbiorników wodnych oraz na stromych zboczach dolin rzecznych w różnych dziedzinach morfoklimatycznych obserwuje się rozwój form erozyjnych zbliżonych pod względem genetycznym i morfologicznym do wąwozów. Niekiedy formy tego typu zaliczane są do wąwozów efemerycznych. Dobrym poligonem badawczym do obserwacji tego typu wąwozów są brzegi Zbiornika Brackiego (Rosja), gdzie doszło do przyspieszenia procesów erozyjnych w wyniku budowy zbiornika. W rejonie Zatoki Osy (południowa część zbiornika) występują sprzyjające warunki do rozwoju tzw. wąwozów krawędziowych. Występują one w różnych stadiach rozwojowych, a ich ewolucja jest złożona i wielokierunkowa, uwarunkowana przez procesy abrazyjne i eoliczne. Finalnie ulegają one degradacji lub subfosylizacji, rzadko rozwijają się w kierunku form dolinnych.

exogenic processes, gully erosion, bank gully, Brack Reservoir, Siberia

procesy egzogeniczne, erozja wąwozowa, wąwozy krawędziowe, Zbiornik Bracki, Syberia

1. Burkard M.B., Kostaschuk, R.A., 1997: Patterns and controls of gully growth along the shoreline of Lake Huron, Earth Surface Processes and Landforms, 22, 901–911.
2. Drozdowski, E., 1977: Dynamika inicjalnych faz rozwoju wąwozu, Przegląd Geograficzny, 49, 67–86.
3. Foster I.D.L., Poesen J., Boardman J., Keay-Bright J., 2007: Sediment tracing and environmental history for two small catchments, Karoo Uplands, South Africa, Geomorphology, 90 (1–2), 126–143.
4. Gawrysiak L., 1994: Geological and morphological conditions of erosions forms development in the region of Southern Bellsund (Spitsbergen). In: (ed.) M.S. Zalewski, 60 years of Polish research of Spitsbergen, XXI Polar Symposium, Warszawa, 93–106.
5. Grobelska H., Mazaeva O.A., Khak V., 2007: Uwarunkowania rozwoju dolinek erozyjnych w strefie brzegowej Zbiornika Brackiego (rz. Angara, Rosja). In: Funkcjonowanie geoekosystemow zlewni rzecznych, 4. Procesy ekstremalne w srodowisku geograficznym: 275–285 (in Polish).
6. Khak V.A., Mazaeva O.A., Kozyreva E.A., 2009: Primeneniye tsifrovykh modeley rel’yefa dlya monitoringa ekzogennykh geologicheskikh protsessov. In: Sergeyevskiye chteniya, Modelirovaniye pri reshenii geoekologicheskikh zadach, Materialy godichnoy sessii Nauchnogo soveta RAN po problemach geoekologii, inzenernoy geologii i gidrogeologii (23–24 marca 2009 r.), GIEOS, 11, 140–145.
7. Hu Gang, Wu Yongqiu, Liu Baoyuan, Yu Zhangtao, You Zhimin, Zhang Yongguang, 2007: Shortterm gully retreat rates over rolling hill areas in black soil of Northeast China, Catena, 71, 321–329.
8. Leyland J., Darby S.E., 2008: An empirical-conceptual gully evolution model for channelled sea cliffs, Geomorphology, 102, (3–4), 419–434. doi:10.1016/j.geomorph.2008.04.017.
9. Leshchikov F.N., Shats M.M., 1983: Merzlye porody juga Srednej Sibiri, Novosibirsk, Nauka.
10. Kaczmarek H., Mazaeva O.A., Kozyreva E.A., Khak V.A., 2012: Stacjonarne badania procesów egzogenicznych w strefie brzegowej Zbiornika Brackiego (południe Syberii Wschodniej), Landform Analysis, 20, 47–59.
11. Maruszczak H., 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 151, 15–30.
12. Mazaeva O.A., Khak V.A., Kozyreva E.A., 2014: Monitoring loka’lnykh beregovyh geosistemow Bratskoe vodohranilise, Geomorfologija, 75–78.
13. Mazaeva O.A., Grobelska H., Khak V.A., 2006: Rozwój dolinek erozyjnych w strefie brzegowej sztucznego zbiornika wodnego (Zbiornik Bracki, Rosja), Dokumentacja Geograficzna, 32, 195–199.
14. Ovchinnikov G.I., Pavlov S.Kh., Trzhtsinsky Yu.B., 1999: Izmienienie geologiceskoj sredy v zonah vliâniâ Angaro-Jenisejskih vodohranilis, Nauka, Novosibirsk, 1–254.
15. Pecherkin I.A., 1969: Geodinamika poberežij Kamskih vodochranilis. Geologiceskie procesy, Perm, 1–308.
16. Repelewska-Pękalowa J., Pękala K., Zagórski P., Superson J., 2013: Relief. Permafrost and periglacial processes. In: (eds.) P. Zagórski, M. Harasimiuk, J. Rodzik, The Geographical Environment of NW Part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Maria Curie-Skłodowska University, Lublin, 166–191.
17. Rodzik J., Górnikowska M., Terpiłowski S., 2004: Młode rozcięcia erozyjne w rezerwacie „Szwajcaria Podlaska”. In: (eds.) R. Dobrowolski, S. Terpiłowski, Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski, Maria Curie-Skłodowska University Press, Lublin, 275–280.
18. Rodzik J., Terpiłowski S., 2005: Human influence on gully erosion in a sandy side of the Bug River valley (E Poland). In: (eds.) W. Zgłobicki, J. Rejman, Human impact on sensitive geosystems, Maria Curie-Skłodowska University Press, Lublin, 95–104.
19. Ryzhov Y.V., Kobylkin D.V., 2011: Distribution and development of gullies in Southern East Siberia (Russia). In: (eds.) G. Janicki, J. Rejman, W. Zgłobicki, Human impact on gully erosion, Landform Analysis, 17, 151–155.
20. Poesen J., Nachtergaele J., Verstraeten G., Valentin C., 2003: Gully erosion and environmental change: importance and research needs, Catena, 50, 91–133.
21. Popov I.V., 1951: Inziniernaâ geologiâ, Geolizdat, Moscow, 1–444. Vandekerckhove L., Poesen J., Oostwoud Wijdenes D., Gyssels G., 2001: Short-term bank gully retreat rates in Mediterranean environments, Catena, 44 (2), 133–161.
22. Smolska E., 2007: Development of gullies and sediment fans in last-glacial areas on the example of the Suwałki Lakeland (NE Poland), Catena, 71, 122–131.
23. Superson J., Zagórski P., 2008: Uwarunkowania procesów erozyjnych na krawędzi podniesionej terasy morskiej w okolicy Calypsobyen (NW Ziemia Wedela Jarlsberga, Spitsbergen). In: (eds.) A. Kowalska, A. Latocha, H. Marszałek, J. Pereyma, Środowisko przyrodnicze obszarów polarnych, Wrocław, 71–78.

10.2478/v10066-012-0042-3

JAN RODZIK, MIROSŁAW KRUKOWSKI, PIOTR ZAGÓRSKI

---

Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University

W pracy przedstawiono rozwój niewielkiego, śródpolnego wąwozu drogowego na Płaskowyżu Nałęczowskim, formującego się w ciągu kilkudziesięciu lat. Rozcinająca zbocze lessowej dolinki forma ma 80 m długości i do 2 m głębokości. Rozwój wąwozu ukazano na tle zmian ukształtowania powierzchni sąsiednich pól, spowodowanych erozją gleb uprawnych. Współczesne ukształtowanie powierzchni określono za pomocą pomiarów GPS, zaś dawną powierzchnię odtworzono na podstawie polowej analizy profili glebowych i osadowo-glebowych. Pozwoliło to na określenie pierwotnego położenia powierzchni topograficznej przed około 600 laty oraz jej późniejszych zmian.

Stwierdzono, że rozcinany przez wąwóz garb stokowy był pierwotnie znacznie wyższy, gdyż jego powierzchnia obniżyła się o ok. 1 m w kilkusetletnim stadium erozji gleb. Rozwój wąwozu przebiegał kilkuetapowo. Najpierw formowała się niecka drogowa, co związane było z wykorzystywaniem drogi jako strefy nawrotu podczas uprawy sąsiednich pól. Po jej pogłębieniu zawracanie na drodze było utrudnione, więc nastąpiło jej oddzielenie od przyległych pól skarpami, zaś na drodze zaczęła rozwijać się forma podobna do wąwozu. Wcinanie dna niecki określono na 2,5 cm rocznie, zaś wąwozu – na 4 cm rocznie.

Określono bilans denudacyjny poligonu badawczego o powierzchni 0,78 ha. Stwierdzono, że ze zbocza dolinki ubyło ponad 3800 m3 materiału, z czego prawie 80% zostało zdeponowane w dnie dolinki u wylotu wąwozu. W miejscu maksymalnej miąższości osadów natężenie akumulacji w stadium powierzchniowej erozji gleb określono na 3,1 mm rocznie. W stadiach rozwoju niecki i wąwozu natężenie akumulacji wzrosło do 12 mm–12,5 mm rocznie.

road gully, loess areas, soil erosion, Lublin Upland

wąwóz drogowy, obszary lessowe, erozja gleb, Wyżyna Lubelska

1. Gardziel Z., Rodzik J., 2000: Warunki rozwoju, użytkowania i ochrony wąwozów drogowych okolic Kazimierza, In: Radwan S., Lorkiewicz Z., Problemy ochrony i użytkowania obszarów wiejskich o dużych walorach przyrodniczych. Wyd. UMCS, Lublin, 247–255.
2. Harasimiuk M., Henkiel A., 1976: Wpływ budowy geologicznej i rzeźby podłoża na ukształtowanie pokrywy lessowej w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Annales UMCS, sec. B, 30/31, 55-80.
3. Janicki G., Rodzik J., Zgłobicki W., 2002: Geomorphic effects of land use changes (a case of the Gutanów loess catchment, Poland). Geografický časopis, 54, 1, 39–57.
4. Klimowicz Z., Uziak S., 1994: An attempt at the reconstruction of the past and future soil cover in the loess area (on the basis of the Nałęczów Plateau). Annales UMCS, sec. B, 49, 229–242.
5. Kowalik-Bodzak D., 1964: Wpływ podziału spadkowego, komasacji i parcelacji na zmianę układów przestrzennych wsi w powiecie puławskim od połowy XIX wieku. Dok. Geogr., IGiPZ PAN, 4, 97–152.
6. Marcinek J., 1994: Rozmiary erozji wodnej gleb w Wielkopolsce. Rocz. AR w Poznaniu, CCLXVI, Melioracje i Inżynieria Środowiska, 14, 63–73.
7. Maruszczak H., 1958: Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Czasopismo Geograficzne, 29, 335–354.
8. Maruszczak H., 1988: Zmiany środowiska przyrodniczego kraju w czasach historycznych, In: Starkel L. (ed.), Przemiany środowiska geograficznego Polski. Ossolineum, Wrocław, 109–135.
9. Miszczak A., 1960: Komasacja gruntów jako czynnik potęgujący erozję gleb. Czasopismo Geograficzne, 31, 2, 179–190.
10. Nogaj-Chachaj J., 2004: O roli człowieka w przekształcaniu środowiska przyrodniczego w holocenie na Płaskowyżu Nałęczowskim. In: J. Libera, A. Zakościelna (eds.), Przez pradzieje i wczesnośredniowiecze. Wyd. UMCS, Lublin, 63–71.
11. Nowocień E., 1996: Dynamika rozwoju wąwozów drogowych na obszarach lessowych. Pamiętnik Puławski, 107, 101–111.
12. Rejman J., Paluszek J., Rodzik J., 2009: Wpływ topografii na zróżnicowanie budowy gleb płowych wytworzonych z lessu. Konferencja naukowa z okazji 100 rocznicy urodzin Profesora Bohdana Dobrzańskiego „Agrofizyka w badaniach środowiska przyrodniczego”, Lublin, 15.09.2009, Referaty i doniesienia, 105–106.
13. Rodzik J., 2010: Influence of land use on gully system development (case study: Kolonia Celejów loess catchment). In: Warowna J., Schmitt A. (eds.), Human Impact on Upland Landscapes of the Lublin Region, Kartpol, Lublin, 195–209.
14. Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (eds.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Wyd. UJ, Kraków, 165–228.
15. Rodzik J., Furtak T., Zgłobicki W., 2009: The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on erosion rates in a gully system, Lublin Upland, Poland. Earth Surf. Proces. Landforms, 34, 1938–1950.
16. Rodzik J., Krukowski M., Zagórski P., 2010: Rozwój śródpolnego wąwozu drogowego w świetle badań pedologicznych i pomiarów GPS. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, 93, Studia Geographica 1, 137–147.
17. Rodzik J., Mroczek P., Wiśniewski T., 2014: Pedological analysis as a key for reconstructing primary loess relief – A case study from the Magdalenian site in Klementowice (eastern Poland). Catena, 117, 50–59.
18. Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Contemporary erosion processes in the Szczebrzeszyn Roztocze region. In: J. Warowna, A. Schmitt (eds.), Human Impact on Upland Landscapes of the Lublin Region. Kartpol, Lublin, 181–194. Sakławski W., 1974: Województwo Lubelskie w 15-tu tomach Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Wyciąg haseł. PTG O/Lublin.
19. Szpikowski J., 2010: Antropogeniczne przekształcenia rzeźby zlewni Perznicy w neoholocenie (Pojezierze Drawskie, dorzecze Parsęty). Wyd. Naukowe UAM, Seria Geografia, 91, Poznań,
20. Turski, R., Słowińska-Jurkiewicz, A., 1994: Gleby wytworzone z lessów. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin, 1–68.
21. Zgłobicki W., 2002: Dynamika współczesnych procesów denudacyjnych w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Wyd. UMCS, Lublin, 1–159.

10.2478/v10066-012-0043-2

WOJCIECH ZGŁOBICKI ¹, JAN RODZIK ¹, JÓZEF SUPERSON ¹, MARKUS DOTTERWEICH ², ANNE SCHMITT ³

---

¹ Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Maria Curie-Skłodowska University,
² Institute of Geography and Regional Research, University of Vienna,
³ Mittelstr. 6 96164 Kemmern

W pracy dokonano przeglądu dotychczasowych studiów nad historyczną erozją wąwozową na Lubelszczyźnie i podsumowano wyniki najnowszych badań w kilku wąwozach na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Stwierdzono, że w obszarach lessowych regionu lubelskiego rozwój wąwozów przebiegał etapami, niemal „skokowo”, zaś fazy erozji przeplatały się z fazami stabilizacji. Początek rozwoju wąwozów był synchroniczny z początkiem osadnictwa i rolnictwa w danym terenie, zaś późniejsze fazy erozji wąwozowej były zbieżne w czasie z okresami intensyfikacji osadnictwa i gospodarki rolnej. Do rozwoju wąwozów przyczyniała się także intensywna gospodarka leśna, prowadzona w sposób rabunkowy. Fazy stabilizacji form wąwozowych związane są z ograniczeniem lub zaniechaniem uprawy roli w zlewniach oraz porzuceniem dróg gruntowych. Wyróżniono sześć faz erozji wąwozowej, odpowiadających głównym fazom osadniczym w obszarach lessowych regionu lubelskiego. Są to: neolit, epoka brązu, wczesna epoka żelaza, średniowiecze (XI–XIV w.), synchroniczny z małą epoką lodową okres gospodarki folwarcznej, druga połowa XIX w. do połowy XX w. Nie wszystkie fazy zaznaczyły się we wszystkich badanych obszarach z powodu asynchronicznej działalności człowieka w poszczególnych badanych zlewniach. Potwierdzono pogląd, że większość systemów wąwozowych rozwinęła się w ostatnim tysiącleciu, ponadto we wszystkich badanych obiektach główna faza erozji wąwozowej miała miejsce w małej epoce lodowej, zwłaszcza w jej fazie wstępującej. Na przyspieszoną trzebież lasów oraz intensyfikację uprawy zbóż na eksport i użytkowanie dróg gruntowych nałożyły się w tym czasie zmiany klimatyczne, związane z większą częstością i intensywnością spływów roztopowych i deszczowych. Stwierdzono, że w skali długookresowej (tysiącleci i stuleci) fazy rozwoju wąwozów są synchroniczne z wylesieniem i rozwojem rolnictwa. W skali krótkookresowej (lat i dziesięcioleci) zaznacza się wyraźniej wpływ zjawisk pogodowych i warunków klimatycznych.

human impact, historical gully erosion, landscape changes, loess areas, E Polan

antropopresja, historyczna erozja wąwozowa, zmiany krajobrazu, obszary lessowe, Polska wschodnia

1. Bork H.-R. 1989: Soil erosion during the past millennium in Central Europe and its significance within the geomorphodynamics of the Holocene. In: Ahnert F. (ed.), Landforms and Landform Evolution in West Germany, Catena Supplement, 15, 221–131.
2. Buraczyński J. 1991: Rozwój wąwozów lessowych na Roztoczu Gorajskim w ostatnim tysiącleciu. Annales UMCS, B, 54/55, 95–104.
3. Buraczyński J., Wojtanowicz J. 1974: Rozwój wąwozów lessowych w okolicy Dzierzkowic na Wyżynie Lubelskiej pod wpływem gwałtownej ulewy w czerwcu 1969 roku. Annales UMCS, B, 26, 135–168.
4. Dotterweich M. 2008: The history of soil erosion and fluvial deposits in small catchments of central Europe: Deciphering the long-term interaction between humans and the environment. Geomorphology, 101, 192–208.
5. Dotterweich M., Rodzik J., Zgłobicki W., Schmitt A., Schmidtchen G., Bork H.-R. 2012: High resolution gully erosion and sedimentation processes, and land use changes since the Bronze Age and future trajectories in the Kazimierz Dolny area (Nałęczów Plateau, SE-Poland). Catena, 95, 50–62.
6. Gurba J. 1985: Zarys dziejów rejonu Roztoczańskiego Parku Narodowego. In: Wilgat T. (ed.): Roztoczański Park Narodowy. KAW, Lublin, 7–12.
7. Kowalik-Bodzak D. 1964: Wpływ podziału spadkowego, komasacji i parcelacji na zmianę układów przestrzennych wsi w powiecie puławskim od połowy XIX wieku. Dokumentacja Geograficzna, 4, 97–152.
8. Maruszczak H. 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 151, 15–30.
9. Maruszczak H. 1988: Zmiany środowiska przyrodniczego kraju w czasach historycznych. In: Starkel L. (ed.): Przemiany środowiska geograficznego Polski. Wszechnica Polskiej Akademii Nauk, 109–135.
10. Nogaj-Chachaj J. 2004: O roli człowieka w przekształcaniu środowiska przyrodniczego w holocenie na Płaskowyżu Nałęczowskim. In: J. Libera, A. Zakościelna (eds.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Wydawnictwo UMCS, Lublin, 63–72.
11. Rodzik J. 1984: Natężenie współczesnej denudacji w silnie urzeźbionym terenie lessowym w okolicy Kazimierza Dolnego. In: Przewodnik Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, Lublin 13-15 IX 1984, part 2, 125–130.
12. Rodzik J. 2010: Influence of land use on gully system development (case study: Kolonia Celejów loess catchment). In: J. Warowna, A. Schmitt (red). Human impact on upland landscapes of the Lublin region. UMCS, Lublin, 195–209.
13. Rodzik J., Furtak T., Zgłobicki W. 2009: The impact of snowmelt and heavy rainfall runoff on erosion rates in a gully system, Lublin Upland, Poland. Earth Surf. Process. Landforms, 34, 1938–1950.
14. Rodzik J., Janicki G. 2003: Local downpours and their erosional effects. Papers on Global Change IGBP, National IGBP-Global Change Committee, PAN, Warsaw, 2003, 10, 49–66.
15. Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W. 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych. Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68.
16. Schmitt A., Rodzik J., Zgłobicki W., Russok Ch., Dotterweich M., Bork H.-R. 2006: Time and scale of gully erosion in the Jedliczny Dol gully system, south-east Poland. Catena, 68, 124–132.
17. Skowronek E. 1996: Rozwój osadnictwa na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Czasopismo Geograficzne, 67, 209–223.
18. Superson J. (red.), 2012. Morfogeneza stożków napływowych w dolinie Bystrej (Płaskowyż Nałęczowski, Wyżyna Lubelska). Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Lublin, 1–152.
19. Superson J., Jezierski W., Król T., 2003: Wpływ deforestacji Płaskowyżu Nałęczowskiego na rozwój osadów dna doliny Bystrej. In: J. M. Waga, K. Kocel (eds.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Prace Oddziału Katowickiego PTG, 3, Sosnowiec, 207–212.
20. Superson J., Reder J., Rodzik J., 2013: Natural and human influence on loess gully catchment evolution: a case study from Lublin Upland, E Poland. http://dx.doi.org/10.1016/j.geomorph. 2013.09.011.
21. Śnieszko Z. 1995: Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasie ostatnich 15 000 lat. Wyd. Uniw. Śl., Sosnowiec, 1–124.
22. Teodorowicz-Czerepińska J. 1981: Kazimierz Dolny (monografia historyczno-urbanistyczna). Tow. Przyj. Kazimierza. Kazimierz, 1–207.
23. Valentin, C., Poesen, J., Yong Li. 2005: Gully erosion: Impacts, factors and control. Catena 63, 32–153.
24. Vanwalleghem T., Van Den Eeckhaut M., J., Deckers J., Nachtergaele J., Van Oost K., Slenters C. 2003: Characteristics and controlling factors of old gullies under forest in a temperate humid climate: a case study from the Meerdal Forest (Central Belgium). Geomorphology, 56, 15–29.
25. Vanwalleghem T., Bork H.-R. Poesen J., Dotterweich M., Schmidtchen G., Deckers J., Scheers S.,
26. Martens M. 2006: Prehistoric and roman gullying in the European loess belt: a case study from central Belgium. The Holocene, 16, 393–401.
27. Zgłobicki W. 2013: Present and past sedimentation rates in loess areas of the Lublin Upland (E Poland). Geomorphologie: relief, processus, environnement, 1/2013, 79–92.
28. Zgłobicki W, Rodzik J. 2007: Heavy metals in slope deposits of Lublin Upland. Catena, 71, 84–95.

10.2478/v10066-012-0044-1

Kseniia Rudenko, Kateryna Derevska

---

National Museum of Natural History, National Academy of Sciences of Ukraine 15 Bogdan Khmelnitsky Street, Kiev 01601, Ukraine

Wzory rozprowadzenia drugorzędnej mineralizacji i kwestia tektonicznej kontroli mineralizacji powinny zostać rozpoznane w celu identyfikacji cech formowania się metali naturalnych w pokrywach lawowych z neoproterozoiku (Wołyń, Ukraina). Metoda klasyfikacji zmian pozwoliła na stworzenie mapy pęknięć w strukturach sedymentacyjnych w Ratnie w najniższym potoku w celu określenia intensywności pękania skał w strefie uskoku w Czartorysku. W celu ustalenia cech rozprowadzania mineralizacji metali naturalnych w neoproterozoicznych bazaltach przeprowadzono badania mineralogiczne, petrograficzne i geochemiczne. Analiza chemiczna skał wulkanicznych z miedzią, srebrem i złotem została wykorzystana do stworzenia schematów rozprowadzania metali w najniższym potoku bazaltu w strukturach sedymentacyjnych w Ratnie.
Dzięki temu dowiadujemy się, że skały wulkaniczne w strefie uskoku w Czartorysku przeszły wiele zmian. Neoproterozoiczne pokrywy lawowe przeszły zmiany w sposób nierównomierny i charakteryzują się podwyższoną koncentracją metali szlachetnych.
Regionalne zmiany przybierają formę palagonitu, chlorytu, zeolitów, chalcedonów i analcymów. Wykazano, że kształtowanie nasyconej mineralizacji metali naturalnych (miedź, srebro, nikiel, chrom) jest związane z regionalnymi zmianami w potoku bazaltu w Ratnie. W strefach o podwyższonym pękaniu i brekcji występują kwarc niskotemperaturowy, karbonity i siarczki rozprowadzane miejscowo. Miejsca ostatniej mineralizacji metali (złoto, srebro, ołów) również są miejscowe i związane ze strefami brekcji.

Neoproterozoic flood basalts, the Ratno Beds, native metals, alterations, mineralization

neoproterozoiczne pokrywy lawowe, pokłady, struktury sedymentacyjne, skały osadowe w Ratnie, metale naturalne, zmiany, mineralizacja

1. Bakun-Czubarow N., Bialowolska A., Fedoryshyn Yu. I., 2001: Neoproterozoic III Flood Basalts of the Volcanogenic Volhynian Series (Western Margin of the East European Craton). Abstracts volume of Joint Meeting of Europrobe Tesz, Timpebar, Uralides & SW-Iberia Projects. 30 September – 2 October, Ankara, 2001, 6–8.
2. Bakun-Czubarow N., Bialovolska A., Fedoryshyn Yu.I., 2002: Neoproterozoic flood basalts of Zabolottya and Babino beds of the Volhynian series and Polesie series dolerites in the western margin of the East Europen craton. Acta Geologica Polonica, 52, 4, 481–496.
3. Bernadska Ł.G. (1958): Wułkanіti Rowenskoї obłastі. K. 41.
4. Bezugłaja M., Szumłjanskij W., Derewskaja Je., Moskałenko O., 1999: Błagorodnye metałły w wendskich trappach Wołyni. Naukowі osnowi prognozuwannja, poszukіw ta ocіnki rodowiszcz zołota. Materіali mіżnarodnoї naukowoї konferencії. Łwіw, 154–155.
5. Bialowolska A., Bakun-Czubarow N., and Fedoryshyn Yu., 2002: Neoproterozoic flood basalts of the upper beds of the Volhynian Series (East European Craton). Geol. Quart., vol. 46, 1, 37-57.
6. Czebanenko I.I. (main editor, 1990): Geotektonika Wołyno-Podolii (red).-Kijew: Nauk.dumka, 243.
7. Cіłmak O., Skakun Ł., 2006: Mіnerałnij skład ta osobliwostі formuwannja smektit-chłoritowich agregatіw u migdalinach wendskich bazałtіw Wolinі. Mіnerałogіcznij zbіrnik, № 56, Wip. 1–2., 127–141.
8. Derewska K.І., Szumłjanskij W.O., Gałeckij Ł.S., Zagnіtko W.M, Prichodko W.Ł., Bezugła M. W.
9. Szumłjanskij Ł.W., 2003: Geołogo-geneticzna modeł rudoutworjujuczoї sistemi і poszukowі oznaki samorodnomіdnogo zrudenіnnja w trapach Wolinі. Geołog Ukraїni. №3-4, 75–81.
10. Derewska K.І., Bezugła M.W., Awgust Cz., Prichodko W.Ł., Ałeksandrow O.Ł., 2006: Zakonomіrnostі rozmіszczennja samorodnomіdnoї ta suputnjoї mіnerałіzacії w meżach Rafałіwskoї rudonosnoї płoszczі. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 149–155.
11. Derewska K.І., Prichodko W.Ł., Kosowskij Ja.O., Rudenko K.W., 2008: Mіnerałogo-petrografіcznі osobliwostі porіd trapowoї formacії wendu Wolinі (Rafałіwska rudonosna płoszcza). Naukowі pracі Doneckogo nacіonałnogo unіwersitetu. Serіja «Gіrniczo-geołogіczna». Wip. 8 (136), Doneck, 78–83.
12. Gintow O.B., 2005: Połewaja tektonofizika i eje primenenije pri izuczenii deformacij zemnoj kory Ukrainy. Kijew, Feniks, 572.
13. Justkowiakowa M., 1989: Wend dolny. Profileglebokich otworow wiertniczych panstwowego Instytutu geologcznego. Kaplonosy IG 1. Zeszyt 68, Warszawa, 52–55.
14. Koronowskij N.W., Jakuszowa A.F., 1991: Osnowy geołogii. Moskwa. Wysszaja szkoła, 416.
15. Kosowskij Ja.O., Mełniczuk W.G., 2004: Błagorodnometałne zrudenіnnja w efuziwnich trapach Wolinі. Zb. nauk. pr. Wolin. derż. un-tu. Łuck, 2004, 10–14.
16. Kuzmenkowa O.F., Weretennikow N.W., Nosowa A.A., Kotłjarow W.A., 2006: Mednaja mineralizacija w wułkanogennoj tołszcze wenda Bełarusi. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 171–178.
17. Kwasnica I.W., 2003: Samorodnoje serebro i medno-serebrjanye prorastanija iz wendskich wułkanitow Wołyni. Inf. materiały 12-j naucz. konf. In-ta geołogii Komi NC UrO RAN “Struktura, weszczestwo, istorija litosfery Timano-Sewerourałskogo segmenta”. Syktywkar: Geoprint, 118–120.
18. Kwasnicja W., Kwasnicja І., 2002: Osobliwostі samorodnoї mіdі Ukraїni. Mіnerałagołіcznij zbіrnik, № 52, Wip. 1, 55–60.
19. Kwasnicja І., 2004: Morfołogіcznі tipi widіłen samorodnoї mіdі Ukraїni. Mіnerałagołіcznij zbіrnik. № 54, Wip. 1, 24–29.
20. Kwasnicja І.W., Kosowskij Ja.O., 2005: Samorodnі metali Zachіdnoї Wolinі. Tezi naukowo-prakt. konf. «Priroda Zachіdnogo Połіssja ta priłeglich teritorіj». Łuck. RWW «Weża» Wolin. derż. un-tu, 14–16.
21. Kwasnicja І.W., Kosowskij Ja.O., Bondarenko M.І., 2006: Samorodne załіzo іz wendskich wułkanіtіw Wolinі. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 123–131.
22. Kwasnicja І.W., Pawliszin W.І., 2006: Formi rostu kristałіw samorodnoї mіdі Wolinі. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 116–123.
23. Kwasnicja І.W., Pawliszin W.І., Kosowskij Ja.O., 2009: Samorodna mіd Ukraїni: geołogіczna pozicіja, mіnerałogіja і kristałogenezis. Kiїw. Łogos, 171.
24. Łazarenko E.K., Matkowskij O.І., Winar O.M., Szaszkіna W.P., Gnatіw G.M., 1960: Mіnerałogіja wiwerżenich kompłeksіw Zachіdnoї Wolinі. Łwіw. Wid-wo Łwіwskogo un-tu, 509.
25. Machnacz A.S., Gareckij R.G., Matwejew A.W. i dr., 2001: Geołogіja Bełarusi. Mn: Іnstitut geołogiczeskich nauk NAN Bełarusi, 815.
26. Maksimczuk W., Kuznecowa W., Gorodiskij Ju., Docenko І., Czobotok І., 1999: Dosłіdżennja suczasnich geodinamіcznich procesіw tektonomagmaticznim metodom w rajonі roztaszuwannja Rіwnenskoї AJES. Geodinamіka 1 (2), 96–105.
27. Mełniczuk W., 2004: Gіdrotermałnі mіnerałogіczna zonałnіst ta metamorfіzm u mіdenosnich trapach niżnjogo wendu Wolino-Podіłskoї pliti. Mіnerałogіcznij zbіrnik. 2004. №54, wip. 2, 131– 142.
28. Mełniczuk W.G., Prichodko W.Ł., Kwasnicja І.W., Skakun Ł.Z., Kosowskij Ja.O., Matejuk W.W.,
29. Charcziszin Ju.D., Połіszczuk A.M., 2012: Zołotonosnіst czochła pіwnіcznoї czastini Wolino- Podіłskoї pliti. Zbіrnik naukowich prac UkrDGRІ. № 1, 64–74.
30. Palijenko W.P. (1992): Nowejszaja geodinamika i eje otrażenije w rełjefe Ukrainy. Kijew. Naukowa dumka, 116.
31. Prichodko W.Ł., Kosowskij Ja.A., Iwaniw I.N., 1993: Perspektiwy medenosnosti wułkanogennych obrazowanij wołynskoj serii Łukowsko-Ratnenskoj gorstowoj zony. Geołogiczeskij żurnał. № 4, 138–142.
32. Rudenko K.W., Derewska K.І., Kowałczuk M.S., Tinkow W.O., 2011: Osobliwostі chіmіzmu samorodnoї mіdі z wułkanіtіw Ukraїni ta Komandorskich ostrowіw. Geografija, geoekołogija, geołogija: opyt naucznych issłedowanij: Materiały VIII Meżdunarodnoj naucznoj konferencii studentow, aspirantow i mołodych uczenych. - Kijew. 2011, Wyp. 8, 51–53.
33. Skakun Ł. Tkaczuk A. Mełniczuk W., 2006: Tipi ceołіtowich asocіacіj w gіdrotermałnich utworennjach wolinskoї serії. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos. 71–81.
34. Szumłjanskij Ł.W., Cimbał S.M., 2006: Pro charakter wtorinnich zmіn wułkanogennich porіd trapowoї formacії Wolinі. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 56–65.
35. Szumłjanskij W.A., Prichodko W.Ł., Żikałjak N.W., Zagnitko W.N., 2006: Osnownye geołogo-promyszłennye tipy mednych mestorożdenij Ukrainy. Mіd Wolinі. Kijew: Łogos, 6–22.
36. Znamenskaja T.O., Czebanenko І.І., 1979: Pro wіdobrażennja rozłomno-błokowoї tektonіki fundamentu Wolino-Podіłskoї sinekłіzi u budowі її osadocznogo pokriwu ta rełєfі. Dop. AN URSR. Ser. B. 1979, № 12, 996–999.
37. Znamenskaja T.A., Czebanenko I.I., 1985: Błokowaja tektonika Wołyno-Podolii. Kijew Naukowa dumka, 156.
38. Znamenskaja T.A., 1992: Strukturnye projawłenija sdwigowoj tektoniki na Wołyno-Podolii. Tektonika i stratigrafija. wyp. 32, 8–14.

10.1515/umcsgeo-2015-0001

Joanna Ćwiąkała ¹, Mateusz Moskalik ¹, Jan Rodzik ², Piotr Zagórski ²

---

¹ Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk – Centrum Studiów Polarnych KNOW (Krajowy Naukowy Ośrodek Wiodący), ul. Księcia Janusza 64, 01-452 Warszawa joacwi@igf.edu.pl, mmosk@igf.edu.pl
² Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, UMCS al. Kraśnicka 2cd/210, 20-718 Lublin jan.rodzik@poczta.umcs.lublin.pl, piotr.zagorski@poczta.umcs.lublin.pl

The glacial history of the Svalbard archipelago is often a hot topic for researches, but the articles usually refer to a particular piece of Svalbard. The authors of this work studied many scientific articles based on the researches to find and collect this history.
Svalbard archipelago is located in the Arctic, at the edge of the continental shelf of Europe. The end of shelf boundary noted occurrence of ice caps in the past glaciations. In turn, the main elements of the landscape of the archipelago are glaciers that are currently in a recession. Spitsbergen (the biggest island of the archipelago) sets the limit of Pleistocene glaciations, and the current state of glaciers allows determining the place where the recession is intense.
The main aim of the authors in this study is to show this history only from the late Vistulian to the late Holocene (the beginning of 21st century). Interstadials and Stadials start time varies, as their duration in different places, according to various authors. It is very hard to collect all information and describe this history. By knowing the history of glaciation, we can distinguish in the late Vistulian: Last Glacial Maximum (LGM), Bølling/Older Dryas/Allerød and Younger Dryas (YD). LGM was the stadial in which was the maximum extent of ice sheet in late Vistulian. After this period, ice sheet began to retreat from the continental shelf. In turn, YD was the stadial in which the last advance of glaciers took place, about 11 000 years BC. In the Holocene we can distinguish Holocene Climatic Optimum (in the meantime short Cooling Holocene), Revdalen Stadial, Medieval Warm Period, Little Ice Age (LIA) and 20th century warming. The maximum extent of glaciers in Holocene was in LIA. In LIA, the extent of glaciers was bigger than in YD. In 20th century a warming started and continues until now.

Late Vistulian and Holocene stratigraphy, Svalbard glaciation

stratygrafia późnego vistulianu i holocenu, zlodowacenia Svalba

1. Ahlmann H.W., 1953: Glacier variations and climatic fluctuations. Am. Geogr. Soc., Bowman mem. lect., 3, 1–15.
2. Andersen B.G. 1981: Late Weichselian ice sheets in Eurasia and Greenland. [in:] Pp. 1–65 in Denton G.H., Hughes, T.J. (ed.): The last great ice sheets. John Wiley & Sons, New York.
3. Baranowski S., 1977a: Changes of Spitsbergen glaciation at the end of the Pleistocene and in the Holocene. Questiones Geographicae, 4, 5–27.
4. Baranowski S., 1977b: Result of dating of the fossil tundra in the forefield of Werenskiöldbreen. Result of Investigations of the Polish Scientific Spitsbergen Expeditions 1970–1974, 2, Acta Univ. Wratisl., 387, 31–36.
5. Baranowski S., 1977c: Subpolarne lodowce Spitsbergenu na tle kilmatu tego regiony. Acta Univ. Wratisl., 393, 1–157.
6. Baranowski S., Karlén W., 1976: Remnants of Viking age tundra in Spitsbergen and northern Scandinavia. Geografiska Annaler, 58A, 35–49.
7. Bauch H.A., Erlenkeuser H., Spielhagen R.F., Struck U. Matthiessen J., Thiede J., Heinemeier J., 2001: A multiproxy reconstruction of the evolution of deep and surface waters in the subarctic Nordic seas over the last 30,000 yr. Quaternary Science Reviews, 20, 659–678.
8. Bianchi G.G., McCave I.N., 1999: Holocene periodicity in North Atlantic climate and deep-ocean flow south of Iceland. Nature, 397, 515–517.
9. Birkenmajer K., 1982: Talus moraines in South Spitsbergen and comparison with East Greenland. Acta Universitatic Wratislaviensis, Spitsbergen Expeditions IV, 525, 29–38.
10. Birkenmajer K., Łuczkowska E., 1997: Mid-Holocene foraminiferal assemblage from marine shellbearing moraines at Hornsund, South Spitsbergen. Bull. Pol. Ac. Earth Sc., Earth Sciences, 44, 4, 227–233.
11. Birkenmajer K., Olsson I.U., 1997: Radiocarbon dating of marine bivalve shells from Holocene moraines at inner Horsund, South Spitsbergen. Bull. Pol. Ac. Earth Sc., Earth Sciences, 45, 1, 59–66.
12. Birks H.H., 1991: Holocene vegetational history and climatic change in west Spitsbergen – plant macrofossils from Skardtjørna, an Arctic lake. The Holocene, 1, 3, 209–218.
13. Boulton G. S. 1979: Glacial history of the Spitsbergen archipelago and the problem of a Barents Shelf ice sheet. Boreas. 8, 1, 31–57.
14. Boulton G.S., Baldwin C.T., Peacock J.D., McCabe, A.M., Miller G., Jarvis J., Horsefield B., Worsley P., Eyles N., Chroston P.N., Day T.E., Gibbard P., Hare P.E., Von Brunn V., 1982: A glacioisostatic facies model and amino acid stratigraphy for late Quaternary events in Spitsbergen and in the Arctic. Nature, 298, 437–411.
15. Błaszczyk M., Jania J.A., Kolondra L., 2013: Fluctuations of tidewater glaciers in Hornsund Fjord (Southern Svalbard) since the beginning of the 20th century. Polar Polish Research, 34, 4, 327–352.
16. Borówka M., 1989: The development and relief of the Petuniabukta tidal flat, central Spitsbergen. Polish Polar Research, 10, 3, 379–384. Dowdeswell J.A., Hodgkins R., Nuttall A.M., Hagen J.O., Hamilton G.S., 1995: Mass balance change as a control on the frequency and occurrence of glacier surges in Svalbard, Norwegian High Arctic. Geophysical Research Letters, 22, 21, 2909–2912.
17. Dowdeswell J.A., Elverhøi A., Spielhagen R., 1998: Glacimarine sedimentary processes and facies on the Polar North Atlantic margins. Quaternary Science Reviews, 17, 243–272.
18. Dowdeswell J.A., Elverhøi A., 2002: The timing of initiation of fast-flowing ice streams during a glacial cycle inferred glacimarine sedimentation. Marine Geology, 188, 3–14.
19. Dowdeswell J.A., Ottesen D., Evans J.Ó, Cofaigh C., Anderson J.B., 2008: Submarine glacial landforms and rates of ice-stream collapse. Geology, 36, 10, 819–822.
20. Dowdeswell J.A., Hogan K.A., Evans J., Noormets R., Cofaigh C.O., Ottesen D., 2010: Past icesheet flow east of Svalbard inferred from streamlined subglacial landforms. Geology, 38, 2, 163–166.
21. Dzierżek J., Nitychoruk J., 1990: TL age of rock glaciers and nival moraines from the Southern Bellsund Area (Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne na Spitsbergen, UMCS, Lublin, 21–26.
22. Elverhøi A., Svendsen J.I., Solheim A., Andersen E.S., Millimam J.D., Mangerud J., Hook L.R., 1995: Late Quaternary sediments yield from the high Arctic Svalbard area. Journal of Geology, 103, 1–17.
23. Elverhøi A., Dowdeswell J.A., Funder S., Mangerud J., Stein E., 1998: Glacial and oceanic history of the polar north Atlantic margins: an overview. Quaternary Science Reviews, 17, 1–10.
24. Forman S.L., Mann D.H., Miller G.H., 1987: Late Weischelian and Holocene relative sea-level history of Brøggerhalvøya, Spitsbergen. Quaternary Research, 27, 1, 41–50.
25. Forwick M., Vorren T.O., 2009: Late Weichselian and Holocene sedimentary environments and ice rafting in Isfjorden, Spitsbergen. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 280, 1-2, 258–274.
26. Forwick M., Vorren T.O., Hald M., 2010: Spatial and temporal influence of glaciers and rivers on the sedimentary environment in Sassenfjorden and Tempelfjorden, Spitsbergen. Special Publication 344. London: The Geological Society of London, 163–193.
27. Gibas J., Rachlewicz G., Szczuciński W., 2005: Application of DC resistivity soundings and geomorphological surveys in studies of modern Arctic glacier marginal zones, Petuniabukta, Spitsbergen. Polish Polar Research, 26, 239–258.
28. Głowacki P., Jania J.A., 2008: Nature of rapid response of glaciers to climate warming in Southern Spitsbergen, Svalbard. The First International Symposium on the Arctic Research, Drastic Change under Global Warming, 4-6 November 2008, Miraikan, Tokyo, Japan, 257–260.
29. Gonera P., Kasprzak L., 1989: The main stages of development of glacier margin morphology in the region between Billefjorden and Austfjorden, central Spitsbergen. Polish Polar Research, 10, 3, 419–427.
30. Gordiyenko F.G., Kotlyakov V.M., Punning Ya.-M.M., Vaimae R., 1980: Study of a 200 m core from the Lomonosov Ice Plateau in Spitsbergen and the paleoclimatie implications. Polar Geography and Geology, 5, 242–25.
31. Grinsted, A., Moore, J.C., Pohjola, V., Martma, T. and Isaksson, E., 2006: Svalbard summer melting, continentality, and sea ice extent from the Lomonosovfonna ice core. Journal of Geophysical Research. 111, 10, 1029/2005JD006494.
32. Grześ M., Król M., Sobota I., 2009: Submarine evidence of the Aavatsmark and Dahl Glaciers fluctuations in the Kaffiøyra region, NW Spitsbergen. Polish Polar Research, 30, 2, 143–160.
33. Hagen J.O., Liestøl O., Roland E., Jørgensen T., 1993: Glacier Atlas of Svalbard and Jan Mayen. Meddelelser, 129, E127–E151.
34. Hald M., Ebbesen H., Forwick M., Godtliebsen F., Khomenko L., Korsun S., Ringstad Olsen L., Vorren T. O., 2004: Holocene paleoceanography and glacial history of the West Spitsbergen area, Euro-Arctic margin. Quaternary Science Reviews, 23, 20–22, 2075–2088.
35. Hald M., Andersson C., Ebbesen H., Jansen E., Klitgaard-Kristensen D., Risebrobakken B., Salomonsen G.R., Sejrup H.P., Telford R.J., 2007: Variations in temperature and extent of Atlantic Water in the northern North Atlantic during the Holocene .Quaternary Science Review, 26, 3423–3440.
36. Hjort C., Mangerud J., Adrielsson L., Bondevik S., Landvik J.Y., Salvigsen O., 1995: Radiocarbon dated common mussels Mytilus edulis from eastern Svalbard – and the Holocene marine climatic optimum. Polar Research, 14, 239–243.
37. Howe J.A., S. Moreton C., Morri P. Morris, 2003: Multibeam bathymetry and the depositional environments of Kongsfjorden and Krossfjorden, western Spitsbergen, Svalbard. Polar Research, 22, 2, 301–316.
38. Isaksson E., Hermanson M., Hicks S., Igarashi M., Kamiyama K., Moore J., Motoyama H., Muir D., Pohjola V., Vaikmae R., Van de Wal R.S.W., Watanabe O., 2003: Ice cores from Svalbard – useful archives of past climate and pollution history. Physics and Chemistry of the Earth, 28, 1217–1228.
39. Ingólfsson Ó., Landvik J., 2013: The Svalbard – Barents Sea ice-sheet – Historical, current and future perspectives. Quaternary Science Reviews, 64, 33–60. Jakobsson M., Mayer L.A., Coakley B., Dowdeswell J.A., Forbes S., Fridman B., Hodnesdal H.,
40. Noormets R., Pedersen R., Rebesco M., Schenke H.-W., Zarayskaya Y., Accettella A.D., Armstrong A., Anderson R.M., Bienhoff P., Camerlenghi A., Church I., Edwards M., Gardner J.V., Hall J.K., Hell B., Hestvik O.B., Kristoffersen Y., Marcussen C., Mohammad R., Mosher D., Nghiem S.V., Pedrosa M.T., Travaglini P.G., Weatherall P., 2012: The International Bathymetric Chart of the Arctic Ocean (IBCAO) Version 3.0. Geophysical Research Letters, doi: 10.1029/2012GL052219.
41. Jessen S.P., Rasmussen T.L., Nielsen T., Solheim A., 2010: A new Late Weichselian and Holocene marine chronology for the western Svalbard slope 30,000-0 cal. years BP. Quaternary Science Review, 29, 1301–1312.
42. Jiskoot H., Boyle P., Murray T., 1998: The incidence of glacier surging in Svalbard: Evidence from multivariate statistics. Computers & Geosciences, 24, 4, 387–399.
43. Jiskoot H., Murray T., Boyle P., 2000: Controls on the distribution of surge-type glaciers in Svalbard. Journal of Glaciology, 46, 154, 412–422.
44. Kaakinen A., Salonen V.P., Kubischta F., Eskola K.O., Oinonen M., 2009: Weichselian glacial stage in Murchisonfjorden, Nordaustlandet, Svalbard. Boreas, 38, 4, 718–729.
45. Karczewski A., Kostrzewski A., Marks L., 1981: Late Holocene glacier advances in Revdalen, Spitsbergen. Polish Polar Research, 2, 1, 51–61.
46. Kehrl L.M., Hawley R.L., Powell R.D., Brigham-Grette J., 2011: Glacimarine sedimentation processes at Kronebreen and Kongsvegen, Svalbard. Journal of Glaciology, 57, 205, 1–7.
47. Kempf P., Forwick M., Laberg J.S., Vorren T., 2013: Late Weichselian and Holocene sedimentary palaeoenvironment and glacial activity in the high-arctic van Keulenfjorden, Spitsbergen. The Holocene, 23, 11, 1607–1618.
48. Kłysz P., Lindner L., Marks L., Wysokiński L., 1989a: Late Pleistocene and Holocene relief modeling in the Ebbadalen-Nordenskiøldbreen region in Olav V Land, central Spitsbergen. Polar Polish research, 10, 3, 277–301.
49. Kłysz P., Lindner L., Marks L., Wysokiński L., 1989b: Zarys chronostratygrafii młodszego czwartorzędu w rejonie północnego obramowania Billefjorden (Olaf V Land, Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne na Spitsbergen, UMCS, Lublin, 171–177.
50. Kowalewski W., Rudowski S., Zalewski M., 1991: Seismoacoustic studies in Hornsund, Spitsbergen. Polish Polar Research, 12, 3, 353–361.
51. Lambeck, K., 1995: Constraints on the Late Weichselian ice sheet over the Barents Sea from observations of raised shorelines. Quaternary Science Reviews, 14, 1, 1–16.
52. Landvik J.Y., Mangerud J., Salvigsen O., 1987: The Late Weichselian and Holocene shoreline displacement on the west-central coast of Svalbard. Polar Research, 5, 1, 29–44.
53. Landvik, J.Y., Bolstad, M., Lycke, A.K., Mangerud, J., Sejrup, H.P., 1992: Weichselian stratigraphy and paleoenvironments at Bellsund, western Svalbard. Boreas, 21, 4, 335–358.
54. Landvik J.Y., Hjort C., Mangerud J., Möller P., Salvigsen O., 1995: The Quaternary record of eastern Svalbard – an overview. Polar Research, 14, 2, 95–103.
55. Landvik J.Y., Bondevik S., Elverhøi A., Fjeldskaar W., Mangerud J., Salvigsen O., Siegert M.J.,
56. Svendsen J.I., Vorren, T.O., 1998: The last glacial maximum of Svalbard and the Barents sea area: ice sheet extent and configuration. Quaternary Science Reviews, 17, 1–3, 43–75.
57. Lefauconnier B., Hagen, J.O., 1991: Surging and calving glaciers in Estern Svalbard. Meddelelser, 116, 130. Liestøl O., 1988: The glaciers in the Kongsfjorden area, Spitsbergen. Norsk Geografisk Tidsskrift, 42, 231–238. Lindner L., Marks L., 1991: Osady czwartorzędowe Południowego Spitsbergenu. Przegląd Geologiczny, 29, 2, 61–68.
58. Lindner L., Marks L., 1993a: Middle and Late Quaternary evolution of Spitsbergen against global changes. Polish Polar Research, 14, 3, 221–241.
59. Lindner, L., Marks, L. 1993b: Middle and Late Quaternary evolution of the Hornsund Region, South Spitsbergen. Polish Polar Research, 14, 3, 277–294.
60. Lindner L., Marks L., Pękala K., 1986: Outline of Quaternary Chronostratigraphy of the Northern Hornsund Area, Southern Spitsbergen. Bull. Pol. Ac. Earth Sc., Earth Science, 34, 4, 427–436.
61. Lindner L., Marks L., Pękala K., 1987: Quaternary chronostratigraphy of South Spitsbergen. Polar Research, 5, 3, 273–274.
62. Lindner L., Marks L., Szczęsny R., 1990: Quaternary landforms and sediments and morphogenetic evolution of Treskelen-Hyrnefjellet-Kruseryggen area, Wedel Jarlsberg Land, Spitsbergen. Polish Polar Research, 11, 3-4, 389–400.
63. Lønne I., 2005: Faint traces of high Arctic glaciations: an early Holocene ice-front fluctuation in Bolterdalen, Svalbard. Boreas, 34, 3, 308–323.
64. Lubinski D.J., Polyak L., Forman S.L., 2001: Freshwater and Atlantic water infows to the deep northern Barents and Kara seas since ca 1314C ka: foraminifera and stable isotopes. Quaternary Science Reviews, 20, 1851–1879.
65. Majewski W., Szczuciński W., Zajączkowski M., 2009: Interactions of Arctic and Atlantic watermasses and associated environmental changes during the last millennium, Hornsund (SW Svalbard). Boreas, 38: 529–544.
66. Mangerud J., Svendsen J.I., 1990: Deglaciation chronology inferred from marine sediments in a proglacial lake basin, western Spitsbergen, Svalbard. Boreas 19, 249–272.
67. Mangerud J., Bolstad M., Elgersma A., Helliksen D., Landvik J.Y., Lønne I., Lycke A. K., Salvigsen O., Sandahl T., Svendsen J.I., 1992: The last Glacial Maximum on Spitsbergen, Svalbard. Quaternary Research, 38, 1–31.
68. Mangerud J., Dokken T., Hebbeln D., Heggen B., Ingólfsson Ó., Landvik J.Y., Mejdahl V., Svendsen J.I., Vorren T.O., 1998: Fluctuations of the Svalbard-Barents sea ice sheet during the last 150 000 years. Quaternary Science Reviews, 17, 1-3, 11–42.
69. Mangerud J., Landvik J.Y., 2007: Younger Dryas glaciers in western Spitsbergen: Smaller than during the Little Ice Age. Boreas, 36, 3, 278–285.
70. Marks L., Pękala K., 1986: New datings of Quaternary sediments from Bogstranda and Treskelodden, southern Spitsbergen. Bull. Pol. Ac. Earth Sc., Earth Science, 34, 4, 419–425.
71. Marsz A., 2009: Klimat Arktyki w późnym glacjale i holocenie. Problemy Klimatologii Polarnej, 19, 33–79.
72. Melvold K., Hagen J.O., 1998: Evolution of a surge-type glacier in its quiescent phase: Kongsvegen, Spitsbergen, 1964-95. Journal Glaciology, 44, 147, 394–404.
73. Mercier D., Laffly D., 2005: Actual paraglacial progradation of the coastal zone in the Kongsfjorden area, West Spitsbergen (Svalbard). [in:] Ch. Harris, J. Murton (ed.): Cryospheric Systems: Glaciers and Permafrost, London: 111–117.
74. Miller G.H., Sejrup, H.P., Lehman, S.J., Forman, S.L., 1989: Glacial history and marine environmental change during the last interglacial-glacial cycle, western Spitsbergen, Svalbard. Boreas 18, 273–296.
75. Moberg, A., Sonechkin, D.M., Holmgren, K., Datsenko, N.M. and Karlenm, W., 2005: Highly variable Northern Hemisphere temperatures reconstructed from low- and high-resolution proxy data. Nature, 433, 613–617.
76. Niewiaromski W., Pazdur F.M., Sinkiewicz M., 1993: Glacial and marine episodes on Kaffiøyra (NW Spitsbergen) during the Weichselian (Vistulian) and the Holocene. Polish Polar Research, 14, 3, 21–34.
77. Ojala A.E.K., Salonen V.-P., Moskalik M., Kubischta F., Oinonen M., 2014: Holocene sedimentary environment of a High-Arctic fjord in Nordaustlandet, Svalbard. Polish Polar Research, 35, 1, 73–98.
78. Ottesen D., Dowdeswell J.A., Benn D.I., Kristensen L., Christiansen H.H., Christensen O., Hansen L., Lebesbye E., Forwick M., Vorren T.O., 2008: Submarine landforms characteristic of glacier surges in two Spitsbergen fjords. Quaternary Science Reviews, 27, 15–16, 1583–1599.
79. Pękala K., 1984: Present morphogenetic processes in a periglacial zone of Wedel-Jarlsberg Land, south-western Spitsbergen. Annales UMCS, sec. B, 39, 147–171.
80. Pękala K., Repelewska-Pękalowa J., 1990: Relief and stratigraphy of Quaternary deposits in the region of Recherche Fjord and southern Bellsund (Western Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne na Spitsbergen, UMCS, Lublin, 9–20.
81. Pękala K., Repelewska-Pękalowa J., Zagórski P., 2013: Quaternary deposits and stratigraphy. [in:] P. Z agórski, M. Harasimiuk, J. Rodzik (ed.), Geographical environment of NW part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), Wydawnictwo UMCS, Lublin, 48–63.
82. Plassen L., Vorren T.O., 2003, Fluid flow feature in fjord-fill deposits, Ullsfjorden, North Norway, Norwegian Journal of Geology, 83, 1, 37–43.
83. Polyak L., Solheim A., 1994: Late- and post-glacial environments in the northern Barents Sea west of Franz Josef Land. Polar Research, 13, 2, 197–207.
84. Punning Y.M., Surova T.G., Troitsky L.S., Salvigsen O., 1982: The Holocene glaciation history in Svalbard (Spitsbergen), 11th INQUA Congress, Moscow, Abstracts, 1.
85. Rachlewicz G., Szczuciński W., Ewertowski M., 2007: Post-‘‘Little Ice Age’’ retreat rates of glaciers around Billefjorden in central Spitsbergen, Svalbard, Polish Polar Research, 28, 159–186.
86. Rasmussen T.L., Thomsen E., Ślubowska M., Jessen S., Solheim A., Koç N., 2007: Paleoceanographic evolution of the SW Svalbard margin (76°N) since 20, 000yr BP, Quaternary Research, 67, 100–114.
87. Rasmussen T.L., Forwick M., Mackensen A., 2012: Reconstruction of inflow of Atlantic Water to Isfjorden, Svalbard during the Holocene: correlation to the climate and seasonality, Marine Micropaleontology, 94-95, 80–90.
88. Reder J., 1996a: Evolution of marginal zones during continued glacial retreat in northwestern Weder Jarlsberg Land, Spitsbergen. Polish Polar Research, 17, 1–2, 61–84.
89. Reder J., 1996b: The role of subglacial drainage and proglacial outflows in the formation of relief in the marginal zone of Antonia Glacier (Bellsund, Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne na Spitsbergen, UMCS, Lublin, 179–189.
90. Rodzik J., Gajek G., Reder J., Zagórski P., 2013: Quaternary deposits and stratigraphy. [in:] P. Z agórski, M. Harasimiuk, J. Rodzik (ed.), Geographical environment of NW part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), Wydawnictwo UMCS, Lublin, 136–165.
91. Rudowski S., Marsz A., 1996: Cechy rzeźby dna i pokrywy osadowe we współcześnie kształtujących się fiordach na przykładzie Hornsundu (Spitsbergen) oraz Zatoki Admiralicji (Antarktyka Zachodnia). Prace Wydziału Nawigacyjnego WSM w Gdyni, 3, 39-81.
92. Rudowski S., 1998: Sedymentacja glacjalnomorska fiordów Spitsbergenu, [w:] A. Kostrzewski [red.], Rzeźba i osady czwartorzędowe obszarów współczesnego i pleistoceńskiego zlodowacenia półkuli północnej. Seria Geografia, 58, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 235–247.
93. Salvigsen O., Elgersma A., Hjort C., 1990: Glacial History and shoreline displacement on Erdmannflya and Bohemanflya, Spitsbergen, Svalbard. Polar Research, 8, 2, 261–273.
94. Salvigsen O., Formann S.L., Miller G.H., 1992: Thermophilous molluscs on Svalbard during the Holocene and their paleoclimatic implications. Polar Research, 11, 1, 1–10.
95. Salvigsen O., 2002: Radiocarbon-dated Mytilus edulis and Modiolus modiolus from northern Svalbard: climatic implications. Norsk Geografisk Tidsskrift, Norwegian Journal of Geography, 56, 56–61.
96. Sigurđardóttir M., 2011: Dynamics of the Late Weichselian Svalbard-Barents Sea Ice Sheet and its deglaciation based on high-resolution bathymetric mapping and raised beach records. Masters Theses, Faculty of Civil and Environmental Engineering, University of Iceland, 44.
97. Solheim A., 1991: The depositional environment of surging sub-polar tidewater glaciers: a case study of the morphology, sedimentation and sediment properties in a surge affected marine basin outside Nordaustlandet, Northern Barents Sea. Skrifter, 194, 99. Stankowski W., 1989: Interaction of marine, glacial and lacustrine processes throught morphogenesis of the region between Billefjorden and Austfjorden, central Spitsbergen. Polish Polar Research, 10, 3, 411–417.
98. Stankowski W., Kasprzak L., Kostrzewski A., Rygielski W., 1989: An outline of morphogenesis of the region between Hørbyedalen and Ebbadalen, Petuniabukta, Billefjorden, central Spitsbergen. Polish Polar Research, 10, 3, 267–276.
99. Strzelecki M.C., 2011: Cold shores in warming times – current state and future challenges in High Arctic coastal geomorphological studies. Quaestiones Geographicae, 30, 3, 103–115.
100. Sund M., Eiken T., Hagen J.O., Kaab A., 2009: Svalbard surge dynamics derived from geometric changes. Annals of Glaciology, 50, 52, 50–60.
101. Svendsen J.I., Mangerud J., 1992: Paleoclimatic inferences from glacial fluctuations on Svalbard during the last 20 000 years. Climate Dynamics, 6, 3–4, 213–220.
102. Svendsen J.I., Mangerud J., Elverhøi A., Solheim A., Schüttenhelm R.T.E., 1992: The Late Weichselian glacial maximum on western Spitsbergen inferred from offshore sediment cores. Marine Geology, 104, 1–17.
103. Svendsen J.I., Elverhøi A., Mangerud J., 1996: The retreat of the Barents Ice Sheet on the western Svalbard margin. Boreas, 25, 4, 244–256.
104. Svendsen, J.I., Mangerud J., 1997: Holocene glacial and climatic variations on Spitsbergen, Svalbard. The Holocene, 7, 1, 45–47.
105. Svendsen J.I., Beszczynska-Møller A., Hagen J.O., Lefauconnier B., Tverberg V., Gerland S., Ørbæk J.B., Bischof K., Papucci C., Zajaczkowski M., Azzolini R., Bruland O., Wiencke Ch., Winther J.G., Dallmann W., 2002: The physical environment of Kongsfjorden–Krossfjorden, an Arctic fjord system in Svalbard. Polar Research, 21, 1, 133–166.
106. Svendsen J.I., Alexanderson H., Astakhov V.I., Demidov I., Dowdeswell J.A., Funder S., Gataullin V., Henriksen M., Hjort C., Houmark-Nielsen M., Hubberten H.W., Ingolfsson O., Jakobsson M., Kjær K.H., Larsen E., Lokrantz H., Lunnka J.P., Lysǻ A., Mangerud J., Matiouchkov A., Murray A., Möller P., Niessen F., Nikolskaya O., Polyak L., Saarnisto M., Siegert C., Siegert M.J., Spielhagen R.F., Stein R., 2004: Late Quaternary ice sheet history of northern Eurasia. Quaternary Science Review, 23, 11–13, 1229–1271.
107. Szupryczyński J., 1968: Niektóre zagadnienia czwartorzędu na obszarze Spitsbergenu. Prace Geograficzne IG PAN, 71, 1–112.
108. Szczuciński W., Zajączkowski M., Scholten M., 2009: Sediment accumulation rates in subpolar fjords – Impact of post-Little Ice Age glaciers retreat, Billefjorden,
109. Svalbard. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 85, 3, 345–356
110. Ślubowska-Woldengen M., Koc N., Rasmussen T.L., Klitgaard-Kristensen D., Hald M., Jennings A.E., 2008: Levantine Time-slice reconstructions of ocean circulation changes on the continental shelf in the Nordic and Barents Seas during the last 16,000 cal yr B.P.. Quaternary Science Review, 27, 15–16, 1476–1492.
111. Troitsky L., Punning, J.-M., Hütt, G., Rajamäe, R., 1979: Pleistocene glaciation chronology of Spitsbergen. Boreas 8, 4, 401–407.
112. Werner A. 1993: Holocene moraine chronology, Spitsbergen, Svalbard: lichenometric evidence for multiple Neoglacial advances in the Arctic. The Holocene, 3, 2 128–137.
113. Wohlfarth B., Lemdahl G., Olsson S., Persson T., Snowball I., Ising J., Jones V., 1995: Early Holocene environment on Bjørnøya (Svalbard) inferred from multidisciplinary lake sediment studies. Polar Research, 14, 2, 253–275.
114. Wójcik A., Z iaja W. 1993: Relief and Quaternary of the southern Sörkapp Land, Spitsbergen. Polish Polar Research, 14 , 3, 293–308.
115. Zagórski P., 2007: Wpływ lodowców na przekształcenie wybrzeży NW części Ziemi Wedela Jarlsberga (Spitsbergen) w późnym plejstocenie i holocenie. Słupskie Prace Geograficzne, 4, 157–169.
116. Zagórski P., Siwek K., Gluza A., Bartoszewski S., 2008: Changes in the extent and geometry of the Scott Glacier, Spitsbergen. Polish Polar Research, 29, 2, 163–185.
117. Zagórski P., Gajek G., Demczuk P., 2012: The influence of glacier systems of polar catchments on functioning of the coastal zone (Recherchefjorden, Svalbard). Zeitschrift für Geomorphologie. 56, suppl. 1, 101–122.
118. Ziaja W., 1999: Rozwój geosystemów Sørkapplandu, Svalbard. Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego, 343, Wydawnictwo UJ., Kraków.

10.1515/umcsgeo-2015-0002

Chandrasekar N. ¹, Sakthivel Saravanan ¹ Rajamanickam M. ², Rajamanickam G. Victor²

---

¹ Centre for GeoTechnology Manonmaniam Sundaranar University Tirunelveli – 627 012, Tamilnadu
² Centre for Disaster Management PRIST University Thanjavur – 613403, Tamilnadu

Celem tej pracy jest omówienie przestrzennych i krótkotrwałych zmian w morfologii plaży pod kątem grzbietów i strumieni na podstawie profili plaży w Vembar, na wybrzeżu Kallar, Tamil Nadu, Indie. Plaże składają się głównie z średniego do grubego piasku i ciężkich minerałów. Dla plaż charakterystyczne są grzbiety, strumienie i zagłębienia. Grzbiety i strumienie są niewielkie ze względu na prace kopalniane prowadzone w okolicy. Ustalono, że przestrzenne i tymczasowe zmiany w systemie grzbietów i strumieni są kontrolowane przez pianę morską/łamiące się fale. Zmiany objętości sedymentu wynikają z nieregulowanej aktywności kopalni. Erozja ma wpływ na profil wszystkich plaż, zwłaszcza strumieni. Strefy przyrostu znajdują się wyżej, to znaczy na najwyższych grzbietach i wałach plażowych. Krótkotrwałe zmiany wielkości plaży wyjaśniają zniekształcenie grzbietów i strumieni. Ma to związek z pobliską kopalnią. Zaobserwowano wzorzec wiatru wyżej plaży, gdzie warunki pozwalają na transport sedymentu piasku i jego ruch na grzbietach i strumieniach.

beach morphology, ridge & runnel, 3D model, sediments volume estimation

morfologia plaży, grzbiet i strumień, model 3D, określanie gęstości sedymentacji

1. Anfuso G., Pozo J.A.M.D., 2005: Towards Management of Coastal Erosion Problems and Human Structure Impacts Using GIS tools: Case Study in Ragusa Province, Southern Sicily, Italy, Environmental Geology 48, 646–659.
2. Angusamy N, Udayaganesan P., Rajamanickam G.V., 1998: Wave Refraction Pattern and its role in the Redistribution of Sediment along the Coast of Tamilnadu, India, Indian Journal of Marine Science, 27, 173–178.
3. Angusamy N., Rajamanickam G.V., 2000: Distribution of Heavy Minerals along the Beach from Mandapam to Kanyakumari, Tamilnadu, Journal of the Geological Society of India, 56, 199– 211. Baskaran, 2004: Coastal Erosion, Current Science, 86(2), 242.
4. Chakrabarti A., 2005: Sedimentary structures of tidal flats: A journey from coast to inner estuarine region of eastern India. J. Earth Syst. Sci. 114, No. 3, 353–368.
5. Chandramohan P., 1998: Long shore Sediment transport model with particular reference to the Indian Coast. Indian Journal of Marine Science, 20, 110–114.
6. Chandraseka N., Saravanan S., Anil cheiran, Loveson Immanuel, M. Rajamanicakam, G. Rajamanickam 2010: Features sustaining the formation of beach placers along the sourthern east cost of India, Marine Georesources and GeoTechnology, Special Issue, 28(03), 240–249. Taylor & Francis Group.
7. Chandrasekar N., Cherian A., Rajamanickam M., Rajamanickam G.V., 2002: Seasonal variation in beach profile and heavy mineral concentration along the coast between Kallar and Vembar (in:) Chandrasekar and Sivasubramanian (eds). Proc. National Conference on Exploration, Mining and Processing of Beach Placers in India, V.O. Chidambaram College, Tuticorin, India, 123 –133.
8. Chandrasekar N., Cherian A., Rajamanickam M., Rajamanickam G.V., 2000: Coastal landform mapping between Tuticorin and Vaippar using IRS – IC Data. Indian Journal of Geomorphology. 05, 114–120.
9. Chandrasekar N., Cherian A., Rajamanickam M., Rajamanickam, G.V., 2001: Influence of Garnet Sand Mining on Beach Sediment Dynamics between Periyathalai and Navaladi Coast, Tamilnadu. Journal of Indian Association of Sedimentologists, 21, 223–233.
10. Chandrasekar N., Immanuel J.L., 2005: GIS Supported Categorisation of Tsunami Experienced Beaches along the Southern East Coast of India: Usage in Mitigation Activities, presented at the National Seminar on GIS Application in Rural Development, Hyderabad, India.
11. Chandrasekar N., Sudheer A.S., Rajamanickam G.V., 1996: ‘Studies on littoral sediment transport along the Southern Coast of Tamilnadu’, presented at the IXth Convention on Geological Congress, University of Roorkee, Roorkee, India. 60–63.
12. Chauhan P., Nayak S., Ramesh R., Krishnamoorthy R., Ramachandran S. 1996: Remote Sensing of suspended sediments along the Tamilnadu coastal waters. Journal of Indian Society of Remote Sensing, 24, 105–114.
13. Cherian A., 2003: Sedimentological Studies along the Beaches between Valinokkam and Tuticorin, Tamilnadu. Unpublished PhD Thesis. Tamil University, Thanjavur, India, 189.
14. Crickmore M.J., Tazioli G.S., Appleby P.G., Oldfield F., 1990: The Use of Nuclear Techniques in Sediment Transport and Sedimentation Problems (in:) Technical Document, UNESCO, Paris, 170.
15. Daniel D.E., 2001: An Assessment of Beach Erosion Hazards in St. Kitts and Nevis: Summary Report. OAS/USAID Post – Georges Disaster Mitigation Project.
16. Daniel D.E., Abkowitz D.M., 2005: Development of Beach Analysis Tools for Caribbean Small Islands, Coastal Management, 31, 255–275.
17. Daniels R.C., Huxford R.H., McCandless D., 1998: ‘Coastline Mapping and Identification of Erosion Hazard Areas in Pacific County, Washington’, presented at the ESRI 1998 International Users Conference, San Diego, California.
18. El–Eaey M., El–Din S.H.S., Khafagy A.A., Zed A.I.A., 1999: Remote Sensing of Beach Erosion/ Accretion Patterns along Damietta–Port Said Shoreline, Egypt, International Journal of Remote Sensing, 20(6), 1087–1106.
19. Emery K.O., 1961: A Simple Method of Measuring Beach Profiles. Limnology and Oceanography, 6, 60.
20. Esteves L.S., Toldo Jr E.E., Dillenburg S.R. and Tomazelli L.J., 2002: Long– and Short–Term Coastal Erosion in Southern Brazil, Journal of Coastal Research, special issue, 36, 273–282.
21. Ghazali M.N.H., 2006: Coastal Erosion and Reclamation in Malaysia, Aquatic Ecosystem Health & Management, 9(2), 237–247.
22. Gibeaut, James, C., Gutierrez, Roberto, Hepner, Tiffany L., 2002: Threshold Conditions for Episodic Beach Erosion along the Southeast Texas Coast. Gulf Coast Association of Geological Societies Transactions. 52, 13.
23. Hanamgond P.T., Chavadi V.C., 1993: Sediment Movement on Aligadde Beach, Uttara Kannada District, West Coast of India. Journal of Coastal Research, 9(3), 847–861.
24. Hesp PA. 1999: The Beach Backshore and Beyond. In: Short AD (Ed), Handbook of Beach and Shoreface Morphodynamics, Chichester. J Wiley & Sons, NY, 145–170.
25. Jayappa K. S., Mitra D., Mishra A.K., 2006: Coastal Geomorphological and Land–Use and Land– Cover Study of Sagar Island, Bay of Bengal (India) Using Remotely Sensed Data, International Journal of Remote Sensing, 27 (17), 3671–3682.
26. Khan T.M.A., Razzaq D.A., Chaudhry Q.U., Quadir D.A., Kabir A., Sarker M.A., 2002: Sea Level Variations and Geomorphological Changes in the Coastal Belt of Pakistan, Marine Geodesy, 25, 159–174.
27. Lafond E.C., Rao R.P., 1954: Beach Erosion Cycles near Waltair on the Bay of Bengal, Andhra University Memoirs in Oceanography, 63–77.
28. Loveson V.J., Angusamy N., Rajamanickam, G.V. 1996: Usefulness of Identifying Different Geomorphic Blocks along the Coast of Southern Tamilnadu. Indian Journal of Geomorphology, 01, 97–110. Monica E. Mulrennan, 1992: Ridge and Runnel Beach Morphodynamics: An Example from the Central East Coast of Ireland, Journal of Coastal Research Vol. 8, No. 4, 906–918.
29. Nayak S. 2002: Application of Remote Sensing to Coastal Zone Management in India, presented at the International Seminar on Resource and Environmental Management, 34, 23–27.
30. Prasannakumar S., 1985: Studies on Sediment Transport in the Surf Zone along certain Beaches of Kerala. Unpublished Ph.D., Thesis, University of Cochin, Cochin, India. 110.
31. Rajamanickam G.V., Gujar A.R., 1984: Sediment Depositional Environment in some Bays in Central West Coast of India, Indian Journal of Marine Science, 13, 53–59.
32. Saravanan S., Chandrasekar N., 2010: Grain size analysis and Depositional Environment condition along the beaches (South East India). Marine Georesources and GeoTechnology, VOL 28, ISS 4, 1–15, DOI: 10.1080/1064119X.2010.514244 – Taylor & Francis Group.
33. Scott T., Masselink G., Russell P., 2011: Morphodynamic characteristics and classification of beaches in England and Wales, Mar. Geol., doi:10.1016/j.margeo.2011.04.004.
34. Stapor F.W., 1982: Beach ridges and beach ridge coasts (in:) Schwartz ML (Ed), Encyclopaedia of Beaches and Coastal Environments. Hutchinson Ross, Stroudsburg, 160–161.
35. Stepanian A., Vlaswinkel B., Levoy F., Larsonneur C., 2001: Sediment transport on a macrotidal ridge and runnel beach during accretionary conditions. Proceedings Coastal Dynamics ‘01, Lund, ASCE, 1017–1027.
36. Tanner W.F., Stapor F.W., 1971: Tabasco beach ridge plain: an eroding coast. Trans Gulf CoastAssoc Geol Soc 21: 231–232.
37. Tanner WF and Stapor FW. 1972: Precise control of wave run–up in beach ridge construction. Zeit Für Geomorph 16: 393–399.
38. Udayaganesan P., Angusamy N., Rajamanickam G.V. 1998: Heavy Mineral Distribution and Provenance of Vaippar Basin Sediments, Southeast Coast of India. Indian Journal of Marine Science. 27, 179–184.
39. Van Lancker V., Lancknens J., Hearn S., Hoekstra P., Levoy F., Miles J., Moerkerke G., Monfort O., White House R.. 2004: Coastal and nearshore morphology, bedforms and sediment transport pathways at Teignmouth (uk). Continential Shelf Research, 24: 1171–1202.
40. Villwock J.A., Tomazelli L.J., 1989: Sea–level changes and Holocene evolution in the Rio Grande do Sul coastal plain, Brazil, presented at the International Symposium on Global Changes in South America During the Quaternary: Past–Present–Future.

10.1515/umcsgeo-2015-0003

Ryszard Dębicki, Katarzyna Bilakowska, Jacek Chodorowski, Piotr Bartmiński

---

Department of Soil Science and Protection, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin, Corresponding author, e-mail: piotr.bartminski@umcs.pl

Celem przeprowadzonych badań jest analiza zmian zachodzących w glebie w wyniku pieszego ruchu turystycznego w obrębie ścieżki dydaktycznej na Bukową Górę w Roztoczańskim Parku Narodowym (RPN). Rezerwat leśny Bukowa Góra położony jest na południe od miasta Zwierzyniec (Roztocze Środkowe, Polska E). Ze względu na dużą atrakcyjność przyrodniczą i krajobrazową już w 1934 roku utworzono tu rezerwat, którego powierzchnia nie przekraczała 8 ha. Celem ochrony jest zachowanie pięknych drzewostanów jodłowych i jodłowo-bukowych, wchodzących w skład zespołów wyżynnego boru jodłowego i buczyny karpackiej oraz zabezpieczenie rzadkich przedstawicieli fauny i flory. W wyniku udeptywania zmianom ulegają niektóre cechy morfologiczne powierzchniowych poziomów genetycznych. Dotyczy to przede wszystkim poziomu organicznego O, którego brak w profilach na ścieżce, a także poziomu próchnicznego A, nadbudowanego deluwiami w profilach zlokalizowanych w dolnych partiach ścieżki. Ponadto w glebach poddanych presji turystycznej zmniejsza się na ogół wilgotność aktualna, kapilarna pojemność wodna i maksymalna pojemność wodna, natomiast wzrasta gęstość objętościowa w porównaniu z glebami kontrolnymi poza ścieżką. Zależność ta jest najbardziej widoczna na głębokości 0–5 cm. Dodatkowo gleby występujące na ścieżce cechują się wyższymi wartościami pH oraz niższymi wartościami kwasowości hydrolitycznej i pojemności sorpcyjnej.

Roztocze, tourist pressure, educational path, soil degradation, protected areas

Roztocze, presja turystyczna, ścieżki dydaktyczne, degradacja gleby, obszary chronione

1. Chodorowski J., Dębicki R., Klimowicz Z., Melke J., Moszyńska U., Gawrysiak L., 2000: Mapa typów gleb Roztoczańskiego Parku Narodowego w skali 1:25000. Opracowanie numeryczne Gawrysiak L. IUNG Puławy.
2. Izdebski K., Czarnecka B., Grądziel T., Lorens B., Popiołek Z., 1992: Zbiorowiska roślinne RPN na tle warunków siedliskowych. Wyd. UMCS, Lublin: 25–30.
3. Izdebski K., Grądziel T., Popiołek Z., 2000: Ścieżka przyrodnicza na Bukowej Górze – przewodnik dydaktyczny. Wyd. IV. RPN. Zwierzyniec.
4. Kazanska N. S., 1972: Riekrieacyonnaja digriessija jestiestwiennych gruppirowok rastitielnosti. Izd.A.N.SSSR. Ser. Geogr., 1.
5. Lipiec W., 1979: Ścieżka przyrodnicza w Roztoczańskim Parku Narodowym. Przyroda Polska, nr 10.
6. Prędki R., 2000: Przemiany właściwości powietrzno-wodnych gleb w obrębie pieszych szlaków turystycznych Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Roczniki Bieszczadzkie 9, 225–236.
7. Prędki R., 2002: Wpływ ruchu turystycznego na teksturę oraz właściwości wodne gleb Bieszczadzkiego Parku Narodowego [w:] Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystycznyzagospodarowanie- konflikty-zagrożenia. Pod redakcją J. Partyki. Instytut Ochrony Środowiska PAN Ojcowski Park Narodowy, 765–770. PTG, 2011: Systematyka gleb Polski. Wydanie 5. Rocz. Glebozn. T. LXII, nr 3.
8. Oyama M., Takehara H., 1967: Standard Soil Color Charts. Róg Z., Uggla H., Uggla Z., 1980: Wpływ udeptywania na właściwości gleb leśnych. Rocz. Glebozn., t. XXXI, 3/3, Warszawa.
9. Sokołowski A., 1981: Turystyka w polskich parkach narodowych i jej wpływ na przyrodę parków. Parki Narodowe i rezerwaty przyrody, t. 2, nr 1, 25–27.
10. Uziak S., Pomian J., Klimowicz Z., Melke J., 1978: Pokrywa glebowa RPN. Biuletyn LTN, sec. D, vol. 20, Lublin, 59–65.
11. Uziak S., 1994: Gleby Roztoczańskiego Parku Narodowego i otuliny [w:] Roztoczański Park Narodowy, praca zbiorowa pod red. T. Wilgata. Ostoja, Kraków.

10.1515/umcsgeo-2015-0004

Małgorzata Kijowska-Strugała, Krzysztof Kiszka

---

Stacja Naukowa w Szymbarku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 38-311 Szymbark 430, mkijowska@zg.pan.krakow.pl, kiszkak@zg.pan.krakow.pl

The article presents the results of the splash on the experimental plots on the foothill slope (with gradient 11°) with a black fallow and meadows and also plots on the foodplain with black fallow. The study was based on funnels method. The analysis of the results of research conducted from May to August 2012 showed that the size of the splash mainly depends on the kinetic energy of rain and gradient. Moreover, the splash on black fallow exceeds even 95 times the splash in the plots with meadow and 20 times in the floodplain plots without vegetation. Soil particles on the slope are moved to a maximum height of 40 cm down the slope and about 30 cm up the slope, mainly during high intensity rainfall. Furthermore, the sand grains are more easily thrown by splash than clay material.

splash, runoff, experimental plots, black fallow, meadows, foothill slope, Bystrzanka catchment

rozbryzg, spływ powierzchniowy, eksperymentalne poletka, czarny ugór, łąka, stok pogórski, zlewnia Bystrzanki

1. Adamczyk B., Maciaszek W., Januszek K., 1973: Gleby gromady Szymbark i jej wartość użytkowa, [w:] L. Starkel (red.), Dokumentacja Geograficzna, 1, 16–66.
2. Bochenek W., Gil E., 2010: Zróżnicowanie spływu powierzchniowego i spłukiwania gleby na poletkach doświadczalnych o różnej długości (Szymbark, Beskid Niski), Prace i Studia Geograficzne, 45, 265–278.
3. Brown L.C., Foster G.R., 1987: Storm erosivity using idealized intensity distributions, Transaction of the ASAE 30, 379–386.
4. Chmielowiec S., 1977: Bombardująca działalność kropel deszczu i jej rola w modelowaniu stoków Pogórza, Manuskrypt, Instytut Geografii UJ.
5. Fox D.M., Le Bissonnais Y., Bruand A., 1998: The effect of ponding depth on infiltration in a crusted surface depression, Catena 32, 87–100 Froehlich W., Słupik J., 1980: Importance of splash in erosion process within a small flysch catchment basin, Studia Geomorph. Carpatho-Balcan., 14, 77–112.
6. Gerlach T., 1976: Bombardująca działalność kropel deszczu i jej znaczenie w przemieszczaniu gleby na stokach, Stud. Geomorph. Carpatho-Balcan., 10, 125–137.
7. Rejman J., 2006: Wpływ erozji wodnej i uprawowej na przekształcenie gleb i stoków lessowych, Instytut Agrofizyki im. B. Dobrzańskiego PAN, Rozprawy i Monografie, Lublin.
8. Gil E., 1976: Spłukiwanie gleby na stokach fliszowych w rejonie Szymbarku, Dokumentacja Geograficzna, 2, 1–65.
9. Gil E., 2009: Ekstremalne wartości spłukiwania gleby na stokach użytkowanych rolniczo w Karpatach Fliszowych, [w:] W. Bochenek, M. Kijowska (red.), Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce, Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 191–218.
10. Govers G., 1991: Spatial and temporal variations in splash detachment: a field study, [in:] S. Okuda, A. Rapp, Z. Linyuan (Eds), Geomorphological Hazards and Process (Eds), Catena Suppl., 20, 15–24.
11. Kasza I., 1992: Laserowa metoda określania składu granulometrycznego utworów gliniastych, pylastych i ilastych, Przegląd Geologiczny, 40, 5, 323–325.
12. Kijowska-Strugała M., DemczukP., 2015: Impact of land use changes on soil erosion and deposition in a small Polish Carpathians catchment in last 40 years, Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, w druku, 10 ss.
13. Mosley M.P., 1973: Rainsplash and the convexity of badland divides, Z. Geomorphol. Suppl., 18, 10–25.
14. Parson A.J., Abrahams A.D., Wainwright J., 1994: Rainsplash and erosion rates in an interrill area on semiarid grassland, Southern Arizona, Catena, 22, 215 –226.
15. Poesen J., 1985: An improved splash transport model, Z. Geomorphol., 29, 193–211.
16. Poesen J., Savat J., 1981: Detachment and transportation of loose sediment by raindrop splash, art I. The calculation of absolute data on detachability and transportability, Catena, 8, 1–17.
17. Poesen J., Torri D., 1988: The effect of cup size on splash detachment and transport measurements; part I: Field measurements, Catena Supplement, 12, 113–126.
18. Rejman J., 2006: Wpływ erozji wodnej i uprawowej na przekształcanie gleb i stoków lessowych, Acta Agrophysica, 136, Rozprawy i Monografie, Lublin, 3, 1–90.
19. Renard K.G., Foster G.R., Weesies G.A., Porter J.P., 1991: RUSLE: Revised Universal Soil Loss Equation, Journal of Soil and Water Conservation, 1, 1–46.
20. Słupik J., 1973: Zróżnicowanie spływu powierzchniowego na fliszowych stokach górskich, Dokumentacja Geograficzna, 2, 1–108.
21. Starkel L., 1972: Charakterystyka rzeźby Polskich Karpat, Problemy zagospodarowania ziem górskich, 10, 75–150.
22. Szpikowski J., 2001: Uwarunkowania mechanizmu procesu rozbryzgu w młodoglacjalnej zlewni Chwalimskiego Potoku (górna Parsęta, Pojezierze Drawskie), [w:] A. Karczewski, Z. Zwoliński (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych, Monitoring, ochrona, edukacja, Bogucki, Wyd. Nauk., Poznań, 511–524.
23. Szpikowski J., 2010: Uwarunkowania i wielkość rozbryzgu gleby na podstawie pomiarów na powierzchniach testowych w zlewni Chwalimskiego Potoku (Pomorze Zachodnie), Prace i Studia Geograficzne, 45, 181–195.
24. Śmietana M., 1987: Zróżnicowanie rozbryzgu gleby na użytkowanych rolniczo stokach fliszowych, Studia Geomorph. Carpatho-Balcan, 21, 161–182.
25. Święchowicz J., 2012: Wartości progowe parametrów opadów deszczu inicjujących procesy erozyjne w zlewni użytkowanej rolniczo, IGiGP UJ, Kraków, 282 ss.
26. Wainwright J., Parsons A.J., Abrahams A.D., 1995: A simulation study of the role of raindrop erosion in the formation of desert pavements, Earth Surf. Process. Landforms 20, 277–291.
27. Wischmeier W.H., Smith D.D., 1978: Predicting rainfall erosion losses: A guide to conservation planning, Agricultural Handbook, USDA, Washington, DC, 537, 1–58.

10.1515/umcsgeo-2015-0005

Myrosława Petrovska ¹, Wiktoria Pantylej ²

---

¹ Zakład Geografii Aplikacyjnej i Kartografii Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki, Lwów
² Zakład Geografii Społeczno-Ekonomicznej UMCS, Lublin

The categories of living conditions, life level and life quality as well as different approaches towards integral estimation of life level are analyzed in the article. Statistical estimation of life level in Lviv region of Ukraine is based on environmental, social, health, and demographic indices. The classification of administrative districts of Lviv region according to living conditions is done based on the estimation of the average indices in Ukraine and on integral estimation stimulant and destimulant indexes.

life level, average monthly salary, birth rate, death rate, unemployment rate, housing conditions, air pollution

poziom życia ludności, średnie miesięczne wynagrodzenie brutto, współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, poziom bezrobocia, warunki mieszkaniowe, poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

1. Adamiec M., Popiołek K., 1993: Jakość życia, między wolnością a mistyfikacją, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, z. 2, 92–117.
2. Analiz sanitarno-epidemiologičnoji sytuaciji u Lvivskij oblasti ta pokaznyky dijal’nosti deržsanepidslužby za 2006–2010 roky, 2011, Golovne upravlinnja sanitarno-epidemiologičnoji služby u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
3. Bywalec C., 1986: Wzrost gospodarczy a przemiany poziomu życia społeczeństwa w latach 1945– 1980, Zeszyty Naukowe AE, Seria specjalna, Monografie, nr 70, Kraków.
4. Dąbrowa M., 2011: Badania poziomu życia – metodologia konstrukcji wybranych wskaźników, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomii w Tarnowie, nr 1 (17), 67–82.
5. Dovkillja Lvivščyny: statystyčnyj zbirnyk, 2013, Golovne upravlinnja statystyky u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
6. Gukalova I. V., 2009: Jakist’ žyttja naselennja Ukrajiny: suspil’no-geografična konceptualizacija, Instytut Geografiji NAN Ukrajiny, Kyjiv. Kil’kist’ naselennja Lviv’skoji oblasti: statystyčnyj zbirnyk, 2012, Lviv.
7. Kiptač F., 2008: Depresyvni regiony Ukrajiny: ekologična komponenta, Vydavnyčyj centr LNU im. Ivana Franka, Lviv.
8. Kizim N.A., Gorbatov V. M. 2005: Kačestvo žizni i konkurentosposobnost’ Ukrainy i stran ES, ID „INŽEK”, Charkov.
9. Kušnarjov S. P., Ponomarenko V. S., Kravcov O. S., 2004: Riven’ i jakist’ žyttja naselennja, Vydavnyčyj dim „INŽEK”, Charkiv.
10. Liszewski S., 1995: Zróżnicowanie przestrzenne poziomu i jakości warunków życia ludności w aglomeracjach miejskich (program badań, pierwsze wyniki), Folia Geographica, Acta Universitatis Lodziensis, nr 20, 207–219.
11. Luds’kyj rozvytok regioniv Ukrajiny: metodyka ocinky ta sučasnyj stan, 2002, Rada z vyvčennja produktyvnych syl Ukrajiny NAN, Kyjiv.
12. Luszniewicz A., 1982: Statystyka społeczna: podstawowe problemy i metody, PWE, Warszawa.
13. Mandybura V. O, 1998: Riven’ žyttja Ukrajiny ta problemy reformuvannja mechanizmiv jogo reguliuvannja, D. P. Bogynja (red.). Parlaments’ke vydavnyctvo, Kyjiv.
14. Marczyńska-Witczak E., Michalski W., 1996: Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie warunków życia ludności w Polsce, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Łodzi, Łódź.
15. Narkiewicz J., 1996: Regionalne zróżnicowanie poziomu życia ludności, „Wiadomości Statystyczne”, nr 12, 75–84.
16. Pantylej W., 2008: Przemiany społeczno-gospodarcze a stan zdrowia ludnoci Ukrainy i Polski w latach 1990–2002, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
17. Petrovs’ka M., 2011: Ocinka sučasnogo medyko-demografičnogo stanu u Lvivskij oblasti, [w:] Naukovi zapysky Ternopils’kogo pedagogičnogo universytetu im. Volodymyra Gnatiuka. Serija: geografija. Vydavnyctvo „Tajp”, Ternopil’, nr 1 (vyp 29), 55–61. Regiony Lvivščyny: statystyčnyj dovidnyk z okremych pytan’ social’no-ekonomičnogo rozvytku, 2012, Golovne upravlinnja statystyky u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
18. Riven’ žyttja naselennja Ukrajiny, 2006, L. M. Čeren’ko (red.), Instytut demografiju ta social’nych doslidžen’, NAN Ukrajiny, Deržavnyj komitet statystyky Ukrajiny, Vydavnyctvo „Konsul’tant”, Kyjiv.
19. Sęk H., 1993: Jakość życia a zdrowie, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, z. 2, 110– 117.
20. Słaby T., 1990: Poziom życia, jakość życia, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6, 25.
21. Social’ni indykatory rivnja žyttja naselennja Lvivs’koji oblasti: statystyčnyj zbirnyk, 2013, Golovne upravlinnja statystyky u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
22. Social’ni indykatory rivnja žyttja naselennja: statystyčnyj zbirnyk, 2001, Deržavnyj komitet statystyky Ukrajiny, Kyjiv.
23. Social’ni indykatory rivnja žyttja naselennja: statystyčnyj zbirnyk, 2011, Golovne upravlinnja statystyky u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
24. Statystyčnyj dovidnyk pokaznykiv stanu zdorov’ja naselennja ta dijal’nosti likuval’no-profilaktyčnych ustanov Lvivs’koji oblasti, 2012, Lvivs’kyj oblasnyj medyčnyj informacijno-analityčnyj centr, Lviv.
25. Statystyčnyj ščoričnyk Lvivs’koji oblasti za 2012 rik, častyna 1, 2013, Golovne upravlinnja statystyky u Lvivs’kij oblasti, Lviv.
26. Ševčuk L., Dubanevyč I., 2001: Zdorov’ja žinok: regional’no-geografični ta socialno-ekonomični aspekty (na materialach L’vivs’koji oblasti, Ukrmedknyga, Ternopil).
27. Trzebiatowski J., 2011: Jakość życia w perspektywie nauk społecznych i medycznych – systematyzacja ujęc definicyjnych, Hygeia Public Health, 46 (1), 25–31.
28. Vatčenko O. B., 2010: Doslidžennja rivnja žyttja naselennja v Ukrajini, [w:] Vatčenko O. B., Kozenko D. S., Deržava ta regiony, Serija: Ekonomika ta pidpryjemnyctvo, z. 4, 22–28.
29. Zborowski A., 2004: Wybrane aspekty badań jakości i poziomu życia w dużym mieście, [w:] J. Jażdżewska (red.), Zróżnicowanie warunków życia ludności w mieście, XVII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 19–30.

10.1515/umcsgeo-2015-0006

PAWEŁ PYTKA

---

Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS, Lublin pawel.pytka@umcs.pl

Landscape perception is a complex process, conditioned by a number of external factors related to perceived characteristics of landspace and resulting from personality traits and psychosocial level of development of the recipient. Important elements which condition the overall perception of the landscape are significant places – places of symbolic, magical, leisure qualities. Selection, type and characteristics of these places will depend on individual preferences of the recipient of the landscape. The studies carried out among young people from Bieszczady indicate significant subjective choice of places, often a given image differs from the usual stereotypes. Regularity as well as aberrances in the perception and evaluation of sites described in this paper was observed.

perception, landscape, students, Bieszczady Mts., empirical studies

percepcja, krajobraz, młodzież, Bieszczady, badania empiryczne

1. Jałowiecki B., 1989: Przestrzeń znacząca, [w:] J. Wódz (red), Przestrzeń znacząca. Studia socjologiczne, Śląski Instytut Naukowy, Katowice.
2. Jałowiecki B., Szczepański M.S., 2002: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
3. Lewicka M., 2010: What makes neighborhood different from home and city? Effects of place scale on place attachment, Journal of Environmental Psychology, Vol. 30 (1), 35–51.
4. Lewicka M., 2011: Place attachment: How far have we come in the last 40 years, Journal of Environmental Psychology, Vol. 31 (3), 207–230.
5. Nęcki Z., 1988: Percepcja środowiska – ujęcie psychologiczne, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, O/PAN w Krakowie, t. XXII.
6. Pawłowska K., 1986: Krajobraz piękny i pouczający, „Aura” nr 5/1986.
7. Pawłowska K., 2000: Percepcja krajobrazu kulturowego – raport z badań, [w:] P. Wolski (red.), III Forum Architektury Krajobrazu. Nowe idee i rozwój dziedziny architektury krajobrazu w Polsce, Zakład Studiów Krajobrazowych SGGW, Warszawa, 51–59. Pytka P., 2012: Geograficzne uwarunkowania więzi terytorialnych młodzieży w Bieszczadach, praca doktorska, maszynopis, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS.
8. Raszeja E., 2007: Interpretacja krajobrazu wiejskiego – między teorią a praktyką, Czasopismo Techniczne. Architektura, z. 5-A/2007, z. 10 (Rok 104), Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków, 75–77.
9. Rollero C., De Piccoli N. (2010): Place attachment identification and environment perception. An empirical study, Journal of Environmental Psychology, Vol. 30 (2), 198–205.
10. Szafrańska E., Kaczmarek J., 2007: Percepcja przestrzeni – między prawdą i autentycznością, [w:] M. Madurowicz (red.), Percepcja współczesnej przestrzeni miejskiej, Wyd. WgiSR UW, Warszawa, 47–62.
11. Szkurłat E., 2004: Więzi terytorialne młodzieży z miastem, Uniwersytet Łódzki.
12. Szkurłat E., 2007: Psychologiczne i kulturowe uwarunkowania percepcji środowiska, [w:] M. Madurowicz (red.), Percepcja współczesnej przestrzeni miejskiej, Wyd. WgiSR UW, Warszawa, 63–72.
13. Tuan Y. F., 1974: Przestrzeń i miejsce, PIW Warszawa.
14. Wódz J., 1989: Przestrzeń znacząca. Studia socjologiczne, Śląski Instytut Naukowy, Katowice.

10.1515/umcsgeo-2015-0007

Anna Bilik, Bożena Gawęda, Andrzej Gluza, Krzysztof Siwek

---

Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS Zakład Meteorologii i Klimatologii, al. Kraśnicka 2cd, 20–718 Lublin

The paper presents the general characteristics of the monthly, seasonal and annual course of atmospheric pressure in Lublin for the years 1951–2010. Some data used comes from UMCS Meteorological Observatory located in the centre of Lublin. Measurements were performed using a mercury barometer located in the building at a height of 206.4 m and 11.1 m above the ground, three times a day, at 7.00, 13.00 and 21.00 local solar average time.
Annual, seasonal and monthly mean values of atmospheric pressure at the station level were calculated. Also values of deviations from the long–term values of average pressure were calculated. Long–term average atmospheric pressure in Lublin in the years 1951–2010 was 991.5 hPa. This value varied from 989.0 hPa in 2010 to 994.2 hPa in 1953.
The annual highest average monthly value was recorded in October and the lowest in April. The range of average monthly variation is 5.2 hPa. The highest monthly range of variation was in December – 27.5 hPa and in February (22.8 hPa), and the lowest in June – 8.2 hPa and in September – 9.9 hPa.
As far as different seasons of the year are concerned, the highest average pressure values were recorded in autumn and winter. In spring and summer, these values were similar and the lowest as well.
Pressure values and their changes during the year depend on the position and the level of activity the main centres of the atmosphere pressure in Europe.

atmospheric pressure, Lublin, annual, seasonal and monthly course of pressure, variation of pressure

ciśnienie atmosferyczne, Lublin, przebieg roczny, sezonowy i miesięczny ciśnienia, zmienność ciśnienia

1. Chromow W., 1969: Meteorologia i klimatologia PWN, Warszawa. Dziaduszyński K., Pęcak J., 2004: Ogólna charakterystyka ciśnienia atmosferycznego w Lublinie (1952–2001), [w:] Z. Michalczyk (red.), Badania geograficzne w poznaniu środowiska, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 407–412.
2. Kaszewski B.M., Nowosad M., 1998: Przebieg roczny ciśnienia atmosferycznego w Lublinie, [w:] Geografia w kształtowaniu i ochronie środowiska oraz transformacji gospodarczej regionu górnośląskiego, 47. Zjazd PTG, streszczenie referatów, komunikatów i posterów, Sosnowiec, 135–136.
3. Klein P., 1915: Meteorologia ogólna, Warszawa. Parczewski W., 1962: Układy ciśnienia atmosferycznego na poziomie morza w Polsce środkowej, Przegląd Geofizyczny, 2, Warszawa, 95–105.
4. Paszyński J., Niedźwiedź T., 1991: Klimat, [w:] L. Starkel (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
5. Woś A., 2006: Meteorologia dla geografów, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
6. Woś A., 2010: Klimat Polski w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań, 72–76.
7. Zinkiewicz W., Warakomski W., 1960: Zarys klimatu Lublina, Annales UMCS, sectio B, vol. XIV, 2, 47–130.
8. Zinkiewicz W., Zinkiewicz A., 1973: Stosunki klimatyczne województwa lubelskiego, Annales UMCS, sectio B, vol. XXVIII, 8, 139–202.

10.1515/umcsgeo-2015-0008

Agnieszka Krzyżewska

---

Zakład Meteorologii i Klimatologii Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, UMCS, Lublin

Lublin and Roztocze regions are placed in bioclimatic division (by T. Kozłowska-Szczęsna) in 5th south-eastern region. This area can be characterized by a high number of days with high air temperature (Kozłowska-Szczęsna et al., 1997) and by highest number of frost days in Poland (Błażejczyk, Kunert 2011). In this region, there is high frequency of cold spells; an occurrence, which can last over 15 days (Kuchcik et al., 2013).
In this paper, warm and cold waves are calculated by method elaborated by Wibig (2007), where waves are determined by maximum air temperature (warm and cold days) and minimum air temperature (warm and cold nights) based on standard deviation from the average, expressed in standard deviation. Days, where air temperature was higher than average by more than 1.28 standard deviation was regarded as very warm, and those with lower air temperature than average by more than 1.28 standard deviation was regarded as very cold (Wibig 2007).
For the purpose of this research, data from stations Lublin-Radawiec, Zamość and Tomaszów Lubelski were used, for the 1981–2010 period. During that time, short (3–5 days) waves of warm days occurred slightly more often than for waves of cold days, but in case of long waves (11–20 days) cold waves dominated, which is very characteristic for south-eastern (V) bioclimatic region. The waves of cold days were particularly long at Tomaszów Lubelski and Zamość stations. The average number of short (3–5 days) cold waves (night) on examined stations of south-eastern bioclimatic region was 3–4 waves per year and this was more than average number of short warm waves (night), which fluctuated between 2 to 3 waves per year (inversely to the case of waves of warm days). In the first decade of 21st century, the decrease in number of cold days is visible, but number of warm nights has increased during that time.

warm waves, cold waves, bioclimatic regions, Roztocze region

fale ciepła, fale chłodu, regiony bioklimatyczne, Roztocze

1. Błażejczyk K., 2004: Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 192, Warszawa, 291.
2. Błażejczyk K., Kunert A., 2001: Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Monografie IGiPZ PAN 13, Warszawa, ss. 366.
3. Della-Marta P.M., Haylock M.R., Luterbacher J., Wannen H., 2007: Double length of western European summer heat waves since 1880, J Geophys. Res. 112, D15103.
4. Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., 1997: Bioklimatologia człowieka. Metody i ich zastosowanie w badaniach bioklimatu Polski, Monografie IGiPZ PAN, 1, 200.
5. Kuchcik M., Błażejczyk K., Szmyd J., Milewski P., Błażejczyk A., Baranowski J., 2013: Potencjał leczniczy klimatu Polski, IGiPZ PAN, Warszawa, ss. 270.
6. Kysleý J., Huth R., 2008: Relationship of surface air temperature anomalies over Europe to persistence of atmospheric circulation patterns conductive to heat waves, Advances in geosciences 14, 243–249.
7. Warakomski W., 1994: Zarys klimatu Roztocza, [w:] T. Wilgat (red.), Roztoczański Park Narodowy, RPN, Kraków.
8. Wibig J., 2007: Fale ciepła i chłodu w środkowej Polsce na przykładzie Łodzi, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geograhica Physica 8, 27–61.

10.1515/umcsgeo-2015-0009

MALWINA DZIERŻAK, JOANNA JAROSZ, JAROSŁAW PIETRUCZUK, MONIKA PIETRUCZUK

---

Zakład Geoekologii i Paleogeografii, WNoZiGP, UMCS, Lublin malwinadzierzak@wp.pl, jarosz.joa@gmail.com, j.pietruczuk@onet.pl monika_pietruczuk@wp.pl

1. IV Seminarium Doktoranckie, 9–11 maja 2014, Mielnik
2. IX Warsztaty Młodych Geomorfologów,6–8 maja 2014, Biała Góra

10.1515/umcsgeo-2015-0010

Karolina Mędrek, Beata Hołub, Krystyna Bałaga

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Geoekologii i Paleogeografii

This paper aims to explore the modern deposition of lime and maple pollen in various plant communities as compared to the results obtained in palynological analyses of the Holocene paleosols in Kaczórki (the Middle Roztocze) and the Błędów Desert which are characterized by very high amounts of the pollen of these trees. The research shows that a high annual deposition of both lime and maple pollen on the soil surface is possible. This deposition far surpasses the average pollen values recorded in the Holocene but is not as high as those recorded in fossil soils. In relation to paleosols in Kaczórki such results show that lime and maple were important components of forests surrounding dune and simultaneously point to the fact that the deposition of pollen in these soils was a complex process.

modern deposition of pollen, lime, maple, paleosols

współczesny opad pyłku, lipa (Tilia), klon (Acer), gleba kopalna

1. Andersen S. T., 1970: The relative pollen productivity and pollen representation of the North European trees, and correction factors for tree pollen spectra, Danmarks Geologiske Undersøgelse II (series 96), 1–99.
2. Andersen S. T., 1986: Palaeoecological studies of terrestrial soils, [w:] Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology, J. Willey & Sons Ltd. Chichester – New York, 165–177.
3. Bałaga K., Chodorowski J., 2006: Pollen analysis from fossil podzol soils within a dune at Kaczórki (Middle Roztocze, Poland), Acta Palaeobot., 46 (2), 245–254.
4. Buraczyński J., 2002: Roztocze: środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
5. Dyakowska J., 1959: Podręcznik palynologii. Metody i problemy, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
6. Delcourt P. A., Delcourt H. L., Webb T. III., 1984: Atlas of mapped distributions of dominance and modern pollen percentages for important tree taxa of eastern North America, American Association of Stratigraphic Palynologists Contrib. Ser. 14, 1–131.
7. Keatinge T. H., 1982: Influence of stemflow on the representation of pollen of Tilia in soils, Grana 21, 171–174.
8. Kupryjanowicz M., Filbrandt-Czaja A., Noryśkiewicz A. M., Noryśkiewicz B., Nalepka D., 2004:
9. Tilia L. – Lime, [w:] M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, K. Tobolski,E. Madeyska, H. E. Wright, C. Turner (eds): Late glacial and holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps, PAN, Kraków.
10. Fijałkowski D., 1991: Lasy Lubelszczyzny, Lubelskie Tow. Naukowe, Lublin.
11. Izdebski K., Czarnecka B., Grądzil T., Lorens B., Popiołek Z., 1994: Zbiorowiska roślinne Roztoczańskiego Parku Narodowego na tle warunków siedliskowych, RPN, Lublin.
12. Latałowa M., 2003: Badania palinologiczne gleb, [w:] S. Dybowa-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, PAN, Kraków.
13. Nalepka D., 1999: Analiza pyłkowa kopalnych i współczesnych poziomów glebowych – problemy metodyczne, Roczniki Gleboznawcze, 50 (1/2), 135–153.
14. Noryśkiewicz A. M., Filbrandt-Czaja A., Noryśkiewicz B., Nalepka D., 2004: Acer L. – Maple, [w:] M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, K. Tobolski, E. Madeyska, H. E. Wright, C. Turner (eds), Late Glacial and Holocene History of Vegetation in Poland Based on Isopollen Maps, PAN, Kraków.
15. Noryśkiewicz A. M., 2001: Historia cisa we Wierzchlesie na tle rozwoju postglacjalnej roślinności, Ph.D. Thesis, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet im. M. Kopernika, Toruń.
16. Noryśkiewicz A. M., 2009: Jedenaście lat monitoringu pyłkowego w rezerwacie Cisy Staropolskie im. L. Wyczółkowskiego, [w:] J. Pająkowski (red)., Stan badań rezerwatu przyrody „Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego” w Wierzchlesie, Materiały seminarium naukowego z okazji „180-lecia ochrony cisa w Wierzchlesie”, 23–24 października 2008, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Wierzchlas. Okuniewska-Nowaczyk I., 2005: Analiza palinologiczna gleby kopalnej z Pustyni Błędowskiej, PAN, Poznań.
17. Okuniewska-Nowaczyk I., 2006: Analiza pyłkowa kopalnego poziomu glebowego z Pustyni Błędowskiej, [w:] B. Nowaczyk (red.), Morfologiczne i sedymentologiczne skutki działalności wiatru, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
18. Pidek I. A., 2006: Zmienność rocznego opadu pyłku wybranych taksonów na Roztoczu Środkowym (Polska SE) w latach 2001–2005, [w:] E. Weryszko-Chmielewska (red.), Pyłek roślin w aeroplanktonie różnych regionów Polski, Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej im. prof. Feliksa Skubiszewskiego, Lublin.
19. Środoń A., 1991: Lipy. Tilia cordata Mill. Tilia platyphyllos Scop, [w:] S. Białobok (red.), Nasze drzewa leśne. Monografie popularnonaukowe, Wydawnictwo Arkadia, Poznań.
20. Wasylikowa K., 1973: Badanie kopalnych szczątków roślin wyższych, [w:] E. Rühle (red.), Metodyka badań osadów czwartorzędowych, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
21. Van Mourik J. M., 2003: Life cycle of pollen grains in mormoder humus forms of young acid forest soils: a micromorphological approach, Catena, 54, 651–663.

10.2478/v10066-012-0025-4

Mateusz Dobek ¹, Piotr Demczuk ², Marek Nowosad ¹

---

¹ Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Meteorology and Climatology Dept.
² Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Geomorphology Dept.

Lublin jest dla bio- i topoklimatologii cennym obszarem badawczym, gdyż ze względu na urozmaiconą rzeźbę terenu oraz obecność licznych rozcięć wąwozowych wykorzystywanych przez człowieka charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem mikroklimatu. W pracy przedstawiono zróżnicowanie przestrzenne warunków bioklimatycznych na obszarze miasta, wykorzystując w tym celu nowy wskaźnik bioklimatyczny Universal Thermal Climate Index (UTCI). Otrzymane mapy biotopoklimatyczne opracowane zostały w odniesieniu do sześciu określonych scenariuszy pogodowych. Uzyskane obrazy, będące teoretycznym przybliżeniem warunków rzeczywistych, pozwalają ocenić wpływ rzeźby oraz typów użytkowania terenu na kształtowanie warunków biometeorologicznych obszarów zurbanizowanych. W analizowanych scenariuszach pogodowych i przy uwzględnieniu rzeźby Lublina najwyższe modelowane wartości UTCI charakteryzują zbocza wąwozów oraz dolin o południowej ekspozycji. W obszarach tych prognozowane są warunki biometeorologiczne, odzwierciedlające obciążenia cieplne „bardzo silny stres ciepła”.

Due to the diversified land relief and presence of numerous gorge dissections intensively used by man largely for recreational purposes, Lublin is a valuable study area in terms of bioclimatology. The results of modelling of the variation of the bioclimatic conditions of Lublin provide information useful e.g. in the economy and spatial planning. The determined features of the city’s bioclimate can be a significant element in the selection of locations for new residential and recreational investments. Knowledge on the spatial variation of biometeorological situations positively and negatively influencing the human organism can also find application in activities concerning the improvement of life quality and health protection, as well as in tourism and recreation. The objective of the paper is to present the spatial variation of biometeorological conditions in Lublin based on the example of specified weather scenarios.

urban bioclimate, sensible climate UTCI urban planning, Lublin

bioklimat miasta, odczuwalny UTCI, planowanie przestrzenne, Lublin

1. Błażejczyk K., 1993: Heat exchange between man and the surroundings in varied conditions of the geographical environment, Prace Geograficzne, 159, p. 128 (in Polish).
2. Błażejczyk K., 2001: The concept of the reference topoclimatic map of Poland, [in:] (ed.) M. Kuchcik, Modern topoclimatic studies, Dokumentacja Geograficzna 23, 131–142 (in Polish).
3. Błażejczyk K., 2002: Significance of circulation and local factors in the development of the climate and bioclimate of the Warsaw agglomeration, Dokumentacja Geograficzna, 26, p. 160 (in Polish).
4. Błażejczyk K., 2011: Mapping of UTCI in local scale (the case of Warsaw), Prace i Studia Geograficzne WGSR, 47, 275–283.
5. Błażejczyk K., Bröede P., Fiala D., Havenith G., Ingvar Holmér I., Jendritzky G., Kampmann B., 2010a: UTCI – a new tool for studying bioclimatic conditions at varied temporal and spatial scales, Przegląd Geofizyczny, 55, 1–2, 5–19 (in Polish).
6. Błażejczyk K., Bröede P., Fiala D., Havenith G., Ingvar Holmér I., Jendritzky G., Kampmann B., 2010b: UTCI – a new index for the estimation of human heat load, Przegląd Geograficzny, 1, 82, 49-68 (in Polish).
7. Błażejczyk K., Kunert A., 2011: Bioclimatic conditionings of recreation and tourism in Poland, Monografie IGiPZ PAN, 13, Warszawa, p. 366 (in Polish).
8. Bogucki J. (ed.), 1999: Biometeorology of tourism and recreation, Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego, Poznań, p. 347 (in Polish).
9. Bröde P., Fiala D., Błażejczyk K., Holmér I., Jendritzky G., Kampmann B., Tinz B., Havenith G., 2012: Deriving the operational procedure for the Universal Thermal Climate Index (UTCI), International Journal of Biometeorology, 56, 3, 481–494.
10. Dobek M., Gawrysiak L., 2009: Spatial distribution of insolation in Lublin, Prace Geograficzne, IGiGP UJ, 122, 49–53 (in Polish).
11. Fiala D., Havenith G., Bröde P., Kampmann B., Jendritzky G., 2011: UTCI-Fiala multi-node model of human heat transfer and temperature regulation, International Journal of Biometeorology, DOI 10.1007/s00484-011-0424-7, (published on-line).
12. Fiala D., Lomas K. J., Stohrer M., 2001: Computer prediction of human thermoregulatory and temperature responses to a wide range of environmental conditions, International Journal of Biometeorology, 45, 143–159.
13. Filipiuk E., Kaszewski B. M., Zub T., 1998: A comparison of the thermal conditions in the centre and suburbs of Lublin, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica, 3, 71–82 (in Polish).
14. Gluza A., 2000: Pattern of sunshine duration in Lublin 1952–1991, Acta Agrophysica, 34, 43–57 (in Polish).
15. Gluza A., Kaszewski B. M., 2007: Long-term variability of total cloudiness in Lublin (1947–2005), [in:] ed. K. Piotrowicz, R. Twardosz, Climate fluctuations at varied spatial and temporal scales, Jagiellonian University, Kraków, 355–364 (in Polish).
16. Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), http://www.gugik.gov.pl/produkty/tbd/podstawowezalozenia- koncepcyjne-tbd, (28.08.2012)
17. Jankowiak J. (ed.), 1976: Biometeorology of man, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, p. 187 (in Polish).
18. Kaszewski B. M., Gluza A., Siwek K., 2011: Occurrence of unfavourable thermal conditions for active tourism in the Lublin Region, Annales UMCS, sec. B, LXVI, 2, 91–101 (in Polish).
19. Krawczyk B., Błażejczyk K., 1999: Climatic and bioclimatic description of north-eastern Poland, Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 58, p. 33 (in Polish).
20. Kunert A., 2010: Modelling of UTCI index in various types of landscape, [in:] (eds.) A. Matzarakis, H. Mayer, and F. M. Chmielewski, Proceedings of the 7th Conference on Biometeorology,
21. Albert-Ludwigs-University of Freiburg, Germany, 12–14 April 2010, Berichte des MeteorologischenInstituts der Albert-Ludwigs-Universität Freiburg, 20, 302–307.
22. Maruszczak H., 1972: Lublin–Wołyń Uplands, [in:] (ed.) M. Klimaszewski, Geomorfologia Polski, Geomorphology of Poland, Vol. 1, South Poland. Mountains and uplands, PWN, Warszawa, 352–361 (in Polish).
23. Matzarakis A., Rutz F., Mayer H., 2007: Modelling radiation fluxes in simple and complex environments – application of the RayMan model, International Journal of Biometeorology, 51, 323–334.
24. Pack R. T., Tarboton D. G., Goodwin C. N., 1998: The SINMAP Approach to Terrain Stability Mapping, 8th Congress of the International Association of Engineering Geology, Vancouver, British Columbia, Canada 21–25 September 1998.
25. Rodzoś J., Gawrysiak L., Bochra A., 2006: Land relief and organisation of the urban space of Lublin, Annales UMCS, sec. B, 60, 35–45 (in Polish). SINMAP User’s Manual, http://www.crwr.utexas.edu/gis/gishydro99/uwrl/sinmap/sinmap.pdf (28.08.2012).

10.2478/v10066-012-0026-3

Małgorzata Stanicka ¹, Wioletta Kałamucka ¹, Mirosław Meksuła ²

---

¹ UMCS, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Ochrony Środowiska
² UMCS, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Kartografii i Geomatyki

European Ecological Network Natura 2000 is a system of protection of threatened components of biodiversity in the EU. The legal basis for the creation of the Natura 2000 network is Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds (Birds Directive) and Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and wild fauna and flora (Habitats Directive).
Natura 2000 sites are the youngest form of nature conservation in Poland. The author presents developing and geographical location of the Natura 2000 network in the Lublin Region. Against the background of Poland, the Lublin Region has the most – 123 – designated Natura 2000 sites: 100 habitat sites and 23 birds sites. These areas are extremely diverse in terms of location, area and character. Location of Natura 2000 in the Lublin Region is uneven. Their position refers in large part to a pre-existing network of the protected areas. Only 5 habitat sites and 23 bird sites designated in areas not covered so far areal forms of nature conservation. None of Lublin Natura 2000 areas has, as required by law, protection plans, for the eight habitat sites there are created conservation work plans. Also missing is good, kept up to map, the entire Natura 2000 network in Poland and the Lublin Region. The process of creating the Natura 2000 network in Poland is still ongoing. To meet the Natura 2000, its role of protection of species and habitat conservation plans are needed and their consistent implementation, taking into account the investment process and building public support for the existence and functioning of the newest forms of nature conservation in our country.

Natura 2000 network, Natura 2000 areas, Lublin Region

sieć Natura 2000, obszary Natura 2000, Lubelszczyzna

1. Chmielewski T. J. i in., 2002: Projekt Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 dla województwa lubelskiego, [w:] Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2002 roku, WIOŚ Lublin, 172–180.
2. Kondracki J., 2009: Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa.
3. Maruszczak H., 1974: Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny w czasach prahistorycznych, [w:] Mencel T. (red.), Dzieje Lubelszczyzny, t. I, PWN, Warszawa, 23–68.
4. Pawlaczyk P. i in., 2004: Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List”, Warszawa, http://wwf.pl
5. Pawlaczyk P. i in., 2006: Aktualizacja „Shadow List” obszarów siedliskowych sieci Natura 2000 w Polsce, Aneks do raportu na temat reprezentatywności ujęcia gatunków i siedlisk przyrodniczych z Dyrektywy Siedliskowej, http://wwf.pl
6. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, 2002, Biuro Planowania Przestrzennego, t. II, rozdz. V.6, s. 60.
7. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego, 2009, WIOŚ Lublin.
8. Sielewicz B., 2002: Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000, [w:] Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2001 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin, 171–172.
9. Wojciechowski K., 2003: Natura 2000 w województwie lubelskim, „Dzikie Życie”, nr 9/111.

Źródła internetowe

1. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000 – strona Komisji Europejskiej, Komisji Ochrony Środowiska
2. http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ – geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska
3. http://natura2000.gdos.gov.pl – strona Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska poświęcona sieci Natura 2000
4. http://wwf.pl/projekty/natura_2000_shadow.php – strona organizacji WWF Poland (World Wide Fund for Nature – Światowy Fundusz na rzecz Przyrody)
5. http://www.siedliska.rdos.lublin.pl – www.ekolublin.pl/tdnicz – strona Towarzystwa dla Natury i Człowieka, Lubelski Serwis Ekologiczny
6. www.isip.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych
7. www.lublin.rdos.gov.pl. – strona Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie
8. www.mos.gov.pl – strona Ministerstwa Środowiska
9. www.natura2000.lubelskie.pl – strona Towarzystwa dla Natury i Człowieka poświęcona obszarom Natura 2000 na Lubelszczyźnie
10. www.salamandra.org.pl/Natura2000/shl_2008. – strona Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”

Akty prawne

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.
2. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.
3. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory.
4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (DzU 2011, nr 25, poz. 133), załącznik nr 2.
5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (DzU 2010, nr 77, poz. 510).
6. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (DzU 2004, nr 92, poz. 880).

10.2478/v10066-012-0027-2

Małgorzata Buczek-Kowalik ¹, Teresa Mitura ¹, Radoslav Klamár ²

---

¹ Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Wychowania Fizycznego, Zakład Geografii
² Fakulta Humanitných a Prírodných Vied, Katedra Geografie a Regionálneho Rozvoja Prešovská Univerzita

The article presents ecomuseum as an example of innovative tourism product, created primarily in rural areas. The subject for analysis provided the offer of one of the Carpathian ecomuseums – Hołe ecomuseum.
Ecomuseums tourist product is created on the basis of local resources – accommodation services, catering, local products and grass-roots community initiatives. When creating it, a number of factors should be considered, including environmental, social, cultural, economic and political conditions. Ecomuseum as a tourist product has some specific features, which enable us to call it ecoproducts. This type of products may be attractive for tourists who want to broaden their knowledge on the history and culture of the region, for tourists longing for a close contact with unspoiled nature, away from large urban agglomerations

tourism product, ecomuseum, Hołe ecomuseum

produkt turystyczny, ekomuzeum, ekomuzeum Hołe

1. Cabaj W., Kruczek Z., 2009: Podstawy geografii turystycznej, Proksenia, Kraków, 213.
2. Corsane G., Davis P., Elliott S., Maggi M., Murtas D., Rogers S., 2007: Ecomuseum Evaluation: Experiences in Piemonte and Liguria, Italy, International Journal of Heritage Studies, Vol. 13, No. 3, 101–116.
3. Davis P., 2005, Places, „cultural touchstones” and the ecomuseum, [in:] G. Corsane, Hertige, museums and galleries. An Introductory Reader, Routledge, 365–376.
4. Davis P., 2009: Ecomuseums and the representation of place, Rivista Geografica Italiana 116, Pacini Editore SpA, 483–503.
5. Jędrusiak M., Makowski J., Plit F., 2010: Geografia turystyczna świata. Nowe trendy. Regiony turystyczne, WUW, Warszawa, 19.
6. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., 2005: Produkt turystyczny. Pomysł. Organizacja. Zarządzanie, PWE, Warszawa, 74.
7. Różycki P., 2009: Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków, 88.
8. Zaręba D. (red.) (a), 2008: Ekoturystyka i odkrywanie dziedzictwa. Zbiór dobrych praktyk, Fundacja Fundusz Partnerstwa, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków, 9–14.
9. Zaręba D. (b), 2008: Ekoturystyka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 78.
10. http://www.bieszczady.net.pl
11. http://www.bieszczadzki.pl
12. http://www.part.com.pl
13. http://www.lgdodra.pl/ekomuzea
14. http://www.ekomuzea.pl
15. http://www.przeglad-bieszczadzki.pl
16. http:// www.uflika.com.pl

10.2478/v10066-012-0028-1

Waldemar Cudny ¹, Ewelina Stanik ²

---

¹ Institute of Tourism and Economic Development, University of Lódź – Branch in Tomaszów Mazowiecki, Poland. Email: algernon1@op.pl
² Institute of Tourism and Economic Development, University of Lódź – Branch in Tomaszów Mazowiecki, Poland

Artykuł przedstawia problemy dotyczące rozwoju festiwali sztuki miejskiej w miastach postsocjalistycznych na przykładzie Łodzi – jednego z największych miast Polski. Autorzy przeprowadzili ankietę podczas Festiwalu Medialnego „Człowiek w niebezpieczeństwie”, zorganizowanego w Łodzi, a poświęconego głównie filmom dokumentalnym. Rozważania dotyczą zjawisk z dziedziny geografii kulturowej i miejskiej, analizowanych w badaniach nad wydarzeniami kulturalnymi, a także oceny tych wydarzeń i motywacji uczestnictwa w nich. Uczestnikami są głównie młodzi mieszkańcy Łodzi, z których wielu jest studentami szkoły filmowej. Głównymi czynnikami motywującymi uczestnictwo w „evencie” są potrzeba doznań kulturalnych i nowych doświadczeń, ciekawość oraz chęć rozwijania kontaktów towarzyskich. Na podstawie analizy autorzy przedstawiają wnioski dotyczące roli wydarzeń kulturalnych w rozwoju kultury w mieście i spełnieniu potrzeb mieszkańców. Badanie ukazuje, że festiwal odgrywa znaczącą rolę w zaspokajaniu potrzeb kulturalnych, pogłębianiu zainteresowań oraz tworzeniu kapitału społecznego.

post-socialist city, Łódź, art festival

miasto postsocjalistyczne, Łódź, festiwal sztuki

1. Backman K. F., Backman S. J., Uysal M., Sunshine K. M., 1995: Event tourism: An examination of motivations and activities, Festival Management and Event Tourism, 3, 1, 15–24
2. Barta G., Kovács Z., 1997: Economic and social changes in Hungary, Geographical Bulletin (Földrajzi Értesítő), XLVI, 1–2, 87–95.
3. Bleha B. Buček J., 2010: Theoretical issues of local population and social policy in ‘shrinking’ cities – some findings from Bratislava, [in:] Z. Kovács (ed.), Challenges of Ageing in Villages and Cities: The Central European Experience. Szeged, Department of Economic and Social Geography, University of Szeged, 110–131.
4. Crompton J. L., McKay S. L., 1997: Motives of visitors attending festival events, Annals of Tourism Research, 24, 2, 425–439.
5. Cudny W., 2012: Socio-Economic Changes in Lodz – Results of Twenty Years of System Transformation, Geografický časopis – Geographical Journal, 64, 1, 3–27.
6. Cudny W., Gosik B., Piech M., Rouba R., 2011: Praca dyplomowa z turystyki. Podręcznik akademicki,ŁTN, Łódź.
7. Cudny W., Rouba R., 2011: Theatre and multicultural festivals in Lodz as a free time management factor among the inhabitants and tourists in the post-industrial city, Acta Geographica Universitatis Comenianae, 55, 1, 3–22.
8. Cudny W., Korec P., Rouba R., 2012: Resident’s perception of festivals – a case study of Łódź, Sociológia – Slovak Sociological Review, 44, 6, 678–703.
9. Cosgrove D., Jackson P., 1987: New directions in cultural geography, Area, 19, 2, 95–101. Czepczyński M., 2007: Podejścia badawcze w nowej geografii kultury, [w:] W. Maik,
10. K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia a przemiany współczesnego świata, Wydawnictwo Uczelniane WSG, Bydgoszcz, 203–211.
11. Czepczyński M., 2008: Cultural Landscape of Post-Socialist Cities. Representation of Powers and Needs, Ashgate, Aldershot, Burlington.
12. De Bres K., Davis J., 2001: Celebrating group and place identity: A case study of a new regional festival, Tourism Geographies, 3, 3, 326–337.
13. Duncan J. S., 1980: The Superorganic in American Cultural Geography, Annals of the Association of American Geographers, 70, 2, 181–98.
14. Falassi A., 1987: Festival: Definition and morphology, [in:] A. Falassi (ed.), Time out of Time, NM, University of New Mexico Press, Albuquerque, 1–10.
15. Formica S., Uysal M., 1996: A market segmentation of festival visitors: Umbria Jazz festival in Italy, Festival Management and Event Tourism, 3, 4, 175–182.
16. Gold J. R., Gold M. M., 2005: Cities of Culture: Staging International Festivals and the Urban Agenda, 1851–2000, Burlington, Ashgate, Aldershot.
17. Jędrysiak T., 2008: Turystyka kulturowa, PWE, Warszawa.
18. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., 2010: Produkt turystyczny. Pomysł, organizacja, zarządzanie, PWE, Warszawa.
19. Korec P., 2007: Vplyv post-industriálneho štádia vývoja spločnosti a globalizácie na regionalny vývoj Slovenska, Geographia Cassoviensis, I, 75–80.
20. Kłoskowska A., 2005: Kultura masowa, PWN, Warszawa.
21. Lee C. K., Lee Y. K., Wicks B. E., 2004: Segmentation of festival motivation by nationality and satisfaction, Tourism Management, 25, 1, 61–70.
22. Lorimer H., 2005: Cultural geography: the busyness of being “more-then-representational”, Progress in Human Geography, 29, 1, 83–94.
23. Lubelski T., (red.), 2003: Encyklopedia kina, Biały Kruk, Kraków.
24. Mathewson K., 2011: Sauer’s Berkeley School Legacy: Foundation for an Emergent Environmental Geography?, [in:] G. Bocco., S. U. Pedro, A. Vieyra (eds.), Geografía y Ambiente en América Latina, Instituto Nacional de Ecología, Mexico City, 51–81.
25. Matlovič R., 2004: Tranzitívna podoba mesta a jeho intraurbánnych štruktúr v ére postkomunistickej transformácie a globalizácie, Sociológia, 36, 2, 137–158.
26. Mitchell D., 2000, Cultural Geography: A Critical Introduction, MA: Blackwell Publication, Malden.
27. Ogórek P., 2012: Festiwal Szkół Filmowych i Telewizyjnych Mediaschool – Audience segmentation and motivations, Bachelor thesis realized at the University of Lodz Tomaszów Mazowiecki Branch – Institute of Tourism and Economic Development, supervised by dr Waldemar Cudny.
28. Ondoš S., Korec P., 2006: Súčasné dimenzie sociálno-demografickej priestorovej štruktúry Bratislavy, Sociológia, 38, 1, 49–82.
29. Quinn B., 2005: Arts festivals and the city, Urban Studies, 42, 5–6, 927–943.
30. Radclife S. A., 2006: Culture in development thinking: geographies, actors, and paradigms, [in:] S. A. Radclife (ed.), Culture and Development in a Globalizing World: Geographies, Actors and Paradigms, Routledge, Oxford, 1–29.
31. Rouba R., 2010: Hotelarstwo w zabytkowych rezydencjach jako czynnik modyfikujący otoczenie / Hotel Services in Historic Residences – the Effect on Landscape, ŁTN, Łódź.
32. Rouba R., 2011: Łódź ArtCenter jako nowa publiczna przestrzeń kultury w Łodzi, [w:] I. Jażdżewska (red.), Przestrzeń publiczna miast, XXIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 157–172.
33. Rouba R., 2012: Twenty-first century city promotion through architectural icons an example of Leaning House in Sopot, Studia Miejskie, 7, 91–105.
34. Schneider I. E., Backman S. J., 1996: Cross-cultural equivalence of festival motivations: A study in Jordan, Festival Management and Event Tourism, 4, 3/4, 139–144.
35. Shurmer-Smith P., 2002: Introduction, [in:] P. Shurmer-Smith (ed.), Doing Cultural Geography, Sage Publications Ltd., London, 1–10.
36. Słodczyk J., 2001: Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Uniwersytet Opolski, Opole.
37. Stanisławska A., 2007: Imprezy kulturalne jako element identyfikacji turystycznej Łodzi, [w:] A. Stasiak (red.), Kultura i turystyka, razem czy oddzielnie?, Wydawnictwo WSTH w Łodzi, Łódź, 205–218.
38. Suríková M., 2008: Regionálna kultúra v individualistickom kontente, Sociológia, 40, 5, 417–434.
39. Sýkora L., 2009: Post-socialist cities, [in:] R. Kitchin, N. Thrift (eds.), International Encyclopedia of Human Geography, Elsevier, Oxford, 387–395.
40. Uysal M., Gahan L., Martin B., 1993: An examination of event motivations: A case study, Festival Management and Event Tourism, 1, 1, 5–10.
41. Waterman S., 1998: Carnivals for elites? The cultural politics of arts festivals, Progress in Human Geography, 22, 1, 54–74.
42. Williams R., 1995: The Sociology of Culture, University of Chicago Press, Chicago.
43. http://www.pwn.pl/ - Internet website of: Encyklopedia Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN, retrieved 10. VIII. 2012.

10.2478/v10066-012-0029-0

Monika Pietruczuk ¹, Grzegorz Janicki ¹, Marek Dziedzic ², Marcin Grabowski ²

---

¹ UMCS, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej Zakład Geoekologii i Paleogeografii
²Państwowa Straż Pożarna, Komenda Wojewódzka w Lublinie

Local hazards, in the years 1993-2010 were the main reason for the intervention of the State Fire Service units in the urban-rural commune Łęczna (the Lublin voivodeship). In the analyzed period, most of the risks caused traffic accidents, which accounted for approximately 24% of total interventions. Natural hazards have caused a total of more than 24% of all interventions SFC. The highest risk (each 8.5%) from natural phenomena was due to high winds (hurricanes, tornadoes) and the dangerous behavior of the animals. Heavy rainfall (5.5%) and flooding (1.5%) and lightning (0.1%) do not constitute a greater threat. More than 64% of the analyzed threats recorded in city Łęczna. Among the country diversity was not very high, and the most interventions were recorded in the Zofiówka (4.6%). The most frequently local hazards have occurred in the second half. July and August. In the weekly cycle were most burdened Saturday (17.9%) and Friday, between the hours of 15 to 19.

local hazards, traffic accidents, heavy rainfall, strong wind, State Fire Service (SFS), Łęczna, Lublin voivodeship, East Poland

zagrożenia miejscowe, wypadki komunikacyjne, gwałtowne opady atmosferyczne, silny wiatr, Państwowa Straż Pożarna, Łęczna, województwo lubelskie, Polska E

1. Biernacki W., Mokwa A., Działek J., Padło T., 2009: Społeczności lokalne wobec zagrożeń przyrodniczych i klęsk żywiołowych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 1–142.
2. Bogdanowski J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Kraków, 1–271.
3. Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego, [w:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Oddział lubelski PTG, Lublin, 3–44.
4. Janiec B., Rederowa E., 1992: Nadwieprzański Park Krajobrazowy, [w:] T. Wilgat, System obszarów chronionych województwa lubelskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 163–202.
5. Makowska M., 2012: Analiza zagrożeń miejscowych i jej znaczenie w planowaniu krajobrazowym na przykładzie gminy Łęczna, Maszynopis pracy magisterskiej, Zakład Geoekologii i Paleogeografii UMCS, Lublin, 1–66.
6. Lisowski A., 1993: Skutki występowania wybranych zagrożeń naturalnych i ich percepcja w Polsce, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 1–260.
7. Zarzycki J., 1999: Uproszczony przebieg informacji ze zdarzenia, Prace Katedry Działań Ratowniczo-gaśniczych 5, 77–80.

Materiały źródłowe i akty prawne

1. DzU 91.81.351 z dnia 24 sierpnia 1991 r.: O ochronie przeciwpożarowej.
2. DzU 99.111.1311, zm. DzU 01.81.877 z dnia 29 grudnia 1999 r.:
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (DzU z dnia 31 grudnia 1999 r.).
4. Instrukcja w sprawie zasad sporządzania i obiegu dokumentacji zdarzeń – stanowiącej załącznik nr 3 do Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
5. DzU11.46.239 z dnia 18 luty 2011r.: Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

10.2478/v10066-012-0030-7

Malwina Dzierżak, Krystyna Bałaga

---

UMCS, Zakład Geoekologii i Paleogeografii Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej

In this paper the evolution of paleogeographic models of the middle part of the Chodelka valley near Chodlik is presented. In the relief of the bottom valley clear traces of palaeochannels are present. Lithological and palynological analysis helped distinguish two phases in the development of this river. The first phase started in Late Vistulian, and continued in the early Holocene. At that time Chodelka was an anastomosing river. But later it changed its channel pattern to the meandering one. Nowadays the Chodelka river cannot develop naturally, because its trough is largely limited by flood bank.

meandering river, anastomosing river, lithofacies, palynological analysis

rzeka meandrująca, rzeka anastomozująca, litofacje, analiza palinologiczna

1. Bałaga K., 2004: Changes of vegetation in Lake Perespilno environs (Lublin Polesie) in the Late Glacial and Holocene, Acta Palaeobotanica 44 (2), 147–166.
2. Bałaga K., 2007: Changes in the natural environment recorded in the sediments of the Karaśne Lake- Mire Complex (Lublin Polesie, E Poland), Geochronometria 29 (2007), 1–21.
3. Dowgiałło W. D., 1981: Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, Arkusz Kazimierz Dolny, Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
4. Gardawski A., 1970: Chodlik, cz. 1, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
5. Granoszewski W., Nita M., Nalepka D., 2004: Selaginella selaginoides (L.) P. Beauv. Ex Schrank & Mart. – Lesser clubmoss, [w:] M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa,
6. K. Tobolski, E. Madeyska, H. E. Wright Jr., Ch. Terner (red.): Late Glacial and Holocene History of Vegetation in Poland Based on Isopollen Maps, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 355–358.
7. Kondracki J., 2002: Geografia regionalna Polski, Wyd. PWN, Warszawa.
8. Latałowa M., 2003: Podstawy interpretacji wyników analizy pyłkowej osadów czwartorzędowych, [w:] S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska (red.): Palinologia, Wyd. Instytutu Botaniki PAN, Kraków.
9. Lityńska-Zając M., Wasylikowa K., 2005: Przewodnik do badań archeobotanicznych, Wyd. „Sortus, Warszawa, Mapa topograficzna 1: 10000, Arkusz Zagłoba.
10. Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [w:] Klimaszewski M. (red.), Geomorfologia Polski, t. I, Polska Południowa: Góry i Wyżyny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
11. Mojski J. E., 1990: The Vistula river delta, [w:] L. Starkel (red.): Evolution of the Vistula River Valley During the Last 15 000 Years, part III, Geographical Studies, Special Issue 5, IGiPZ PAN, 126–141.
12. Pożaryski W. (red.), 1974: Budowa geologiczna Polski, t. 4, Tektonika, cz. 1, Niż Polski. Wyd. Geol., Warszawa.
13. Pożaryski W., Kalicki T., 1995: Evolution of the gap section of the Vistula valley in the Late Glacial and Holocene, Geographical Studies, Special Issue, 8, 111–137.
14. Starkel L., 2001: Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Monografie, cz. 2, IGiPZ PAN.
15. Teisseyre A. K., 1992: Rzeki anastomozujące – procesy i modele sedymentacji, Przegl. Geol., 1 (4), 241–248.
16. Wasylikowa K., 1973: Badania kopalnych szczątków roślin wyższych, [w:] E. Rühle (red.): Metody badań osadów czwartorzędowych, Wyd. Geol., Warszawa, 161–210.
17. Zieliński P., 2007: Charakterystyka późnovistuliańskich procesów i form eolicznych na przykładzie pola wydmowego Kosiorów, [w:] M. Harasimiuk, T. Brzezińska-Wójcik, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Warowna (red.): Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery, Wyd. UMCS, Lublin.
18. Zieliński T., 1995: Kod litofacjalny i litogenetyczny – konstrukcja i zastosowanie, [w:] E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.): Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wyd. UW, Warszawa.
19. Zieliński T., 1998: Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych, [w:] E. Mycielska-Dowgiałło (red.): Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich ocena interpretacyjna, Wyd. UW, Warszawa.
20. Zieliński T., Brodzikowski K., 1992: Anastomozujący system aluwialny w strefie krawędzi jeziora proglacjalnego, Materiały I Szkoły Sedymentologicznej, Murzynowo k. Płocka, wrzesień 1992, Uniw. Łódzki.

10.2478/v10066-012-0031-6

Miłosz Huber

---

UMCS, Pracownia Mikroskopii Elektronowej i Optycznej Zakład Geologii i Ochrony Litosfery al. Kraśnicka 2 cd, 20-718 Lublin, e-mail: miloh@interia.pl

The studied sandstones from the Giełczew Elevation and the Chełm Hills become an important unit that ended the Neogene deposition in the Lublin Region. They outcrop in the upper part of Sarmatian sandstones building the butte elevations up 100 m high. These sandstones are porous, with an undefined oligomictic rock skeleton. They are mainly structureless but some sedimentary structures (e.g. cross-bedding, convolute stratification), are also observed. Grain skeleton consists in general of poorly rounded quartz grains and several percent of feldspars. Quartz is represented by triangle-shaped and poorly rounded crystals, with visible mineral corrosion, which indicates a short transport and rounded grains (extraclasts with wavy light dimming), as well as by scarcely redeposited well-rounded quartzite clasts. This skeleton was cemented with a basal-contact matrix composed of chalcedony with an admixture of opal and iron hydroxides. This matrix is filled with some rock voids, microfossils and ooids, replacing the primary carbonate bioclasts. Microsedimentary and paleontological analyses documented that the studied deposits originated probably in the shallow basins (e.g. ooids presented in some samples) with varied salinity and a significant input of riverine material.

1. Cieśliński S., Rzechowski J., 1995: Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych w skali 1:200 000, Wyd. PIG, arkusz Chełm, Horodło.
2. Harasimiuk M. 1974: Zagadnienie genezy wzgórz wyspowych w południowej części Pagórów Chełmskich, Annales UMCS, Sectio B, vol. XXIX, Lublin.
3. Harasimiuk M., Rutkowski J.: O strukturach deformacyjnych i sedymentacji piasków sarmatu rejonu Chełma, Rocz. PTG. 1972, t. XLII, z. 2–3, 271–284.
4. Huber M., Zych Ł., 2007: Wstępna petrologiczna charakterystyka skrzemieniałych pni drzew z Siedlisk, [w:] Harasimiuk M., Brzezińska-Wójcik T., Dobrowolski R., Mroczek P. Warowna J., (red.), Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery, Wyd. UMCS, Lublin, 121–125.
5. Jahn A., 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd, PAN, Inst. Geogr., Prace Geogr., nr 7, Warszawa.
6. Malinowski J., Mojski J. E., 1978: Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych w skali 1:200 000, Wyd. PIG, arkusz Lublin.
7. Morawski J., 1959: Z zagadnień sedymentacji i rzeźby trzeciorzędu środkowej i północnej Lubelszczyzny, Annales UMCS, Sectio B, vol. XII, 67–153.
8. Morawski J., 1967: Charakterystyka ziaren kwarcu z osadów piaszczystych Lubelszczyzny, Annales UMCS, Sectio B, vol. XXII, 7, Lublin. Trejdosiewicz J., 1883: O utworach trzeciorzędowych Guberni Lubelskiej, Pam. Fizjogr., t. 3.
9. Turnau-Morawska M., 1949: Spostrzeżenia dotyczące sedymentacji i diagenezy sarmatu Wyżyny Lubelskiej, Annales UMCS, Sectio B, vol. IV, Lublin.

10.2478/v10066-012-0032-5

Roman Racinowski ¹, Zbigniew Klimowicz ², Jacek Chodorowski ², Malwina Dzierżak ², Joanna Jarosz ², Jarosław Pietruczuk ³, Monika Pietruczuk ³

---

¹ Zakład Geoekologii i Paleogeografii, WNoZiGP, UMCS w Lublinie al. Kraśnicka 2 cd, 20-718 Lublin

^*Moje związki z lubelską geografią
^**Wspomnienie o prof. dr. hab. Jerzym Melke
^***VIII Warsztaty Młodych Geomorfologów 3–5 czerwca 2013, Lublin – sprawozdanie z warsztatów

10.2478/v10066-012-0033-4

Andrij Renda

---

Wydział Geograficzny, Narodowy Uniwersytet im. I. Franki, Lwów

Near Zamostya in the Volhynian Polesie (NW Ukraine) a first sedimentological attempt was made to explain the origin of glacimarginal forms forming sub-parallel trains. They belong to the most typical elements of the Polesie glacial relief from the Dnieper Glaciation. Lithofacial analysis was used during the research. Based on geomorphological situation of the glacimarginal forms and lithofacial features of their deposits, the forms were classified as end moraines documenting one of the stagnation phases of ice-sheet recession during the Dnieper Glaciation.

glacimarginal forms, lithofacial analysis, end moraines, Dnieper Glaciation, Volhynian Polesie, NW Ukraine

formy glacimarginalne, analiza litofacjalna, moreny czołowe, zlodowacenie dniepru, Polesie Wołyńskie, Ukraina NW

1. Bull W. B., 1964: Alluvial fans and near-surface subsidence in W Frenso County, California. U.S.
2. Geol. Surv. Prof. Paper, 437A, 71 pp.
3. Cadle A. B., Cairncross B., 1993: A sandy, bed-load dominated fluvial system deposited by lateralaccretion: Permian Karoo Sequence, South Africa. Sedimentary Geology, 85, 435–455.
4. Curray J. R., 1956: The analysis of two-dimensional data. J. Geol., 64: 117–131.
5. Krygowski B., 1947: Zarys geologiczno-morfologiczny południowego Polesia. Pozn. Tow. Prz. Nauk, Pr. Kom. Matem.-Przyrodn., ss. 139.
6. Krzyszkowski D., Zieliński T., 2002: The Pleistocene end moraine fans: controls on their sedimentation and location. Sedimentary Geology, 149, 73–92.
7. Lindner L., Bogucki A., Chlebowski R., Gozik P., Jełowiczewa J., Wojtanowicz J., Zalesski I., 2007: Stratygrafia czwartorzędu Polesia Wołyńskiego (NW Ukraina). Annales UMCS, B, 62/1, 7–41.
8. Marks L., 2004: Zasięg lądolodu zlodowacenia warty w Polsce. [W:] M.
9. Harasimiuk, S. Terpiłowski (red.), Zlodowacenie warty w Polsce. Wyd. UMCS, Lublin, 27–36.
10. Maizels J. K., 1993: Lithofacies variations within sandur deposits: the role of runoff regime, flow dynamics and sediment supplycharacteristics. Sedimentary Geology, 85, 299–325.
11. Miall A. D., 1977: A review of braided river depositional environment. Earth Sciences Reviews, 13, 1–62.
12. Terpiłowski S., 2008: Kemy jako wskaźnik deglacjacji Niziny Podlaskiej podczas zlodowacenia Warty. Wyd. UMCS, Lublin, ss. 107.
13. Zieliński T., 1992: Moreny Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Prace Naukowe UŚ, 1325, ss. 95.
14. Zieliński T., 1997: Cykliczność w osadach rzek roztopowych. Geologia, 14, 68–119.
15. Zieliński T., 2003: Czy możliwa jest identyfikacja środowiska glacimarginalnego na podstawie kryterium litologicznego? [W:] M. Harasimiuk, S. Terpiłowski (red.), Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Wyd. UMCS, Lublin, 95–104.
16. Uženkov G. A. 1963: Geologičeskaya karta 1: 200 000, ark. М-35-ІІ (Lyubeshov). [W:] G. A. Uženkov, M. Uženkova, P. Makarčuk, A. N. Guzeeva, Sprawozdanie Lyubeshovskoy gеоlоgičeskoj partii Lvovskoj ekspedicji zа 1961–1962. T. І, Оbjasnitelnaja zapiska, 343 pp.
17. Vlasov B. I. 1972: Geologičeskaya karta 1: 50 000 Prip’atskogo vala: ark. М-35-16-Г Stara Rafalovka, ark. М-35-17-В Vladimirec, ark. М-35-28-Б Rafalovka, ark. М-35-29-А Romejki. [W:] B. I. Vlasov, B. J. Volovnik, G. G. Gruzman, N. I. Košik, V. J. Čemurako, Оtčet Rafalovskoj geologo-semočnoj partii zа 1967–1972. Киев, 326 pp.

10.2478/umcsgeo-2013-0001

BEATA HOŁUB

---

Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Geoekologii i Paleogeografii UMCS

In this paper there was presented the problem of national identity development in the Eastern Galicia at the turn of the 19th and 20th centuries. The used source materials concerned with the distribution of population speaking Polish and Ruthenian (Ukrainian) languages and declaring themselves as practising Roman Catholic or Greek Catholic religion within the administrative districts. The data came from the population censuses carried out in the Austro-Hungarian Monarchy in the years 1890, 1900 and 1910. Based on the calibrated maps of the Kingdom of Galicia and Lodomeria and the census data, geostatistical analysis was performed using GIS software. The obtained thematic maps of language and religion distribution in the Eastern Galicia enabled to distinguish the Polish, Polish-Ruthenian and Ruthenian areas. Spatial interpretation of the results was preceded by historical study of the examined area.

Eastern Galicia, Polish-Ruthenian borderland, national consciousness, population census, Historical GIS

Galicja Wschodnia, pogranicze polsko-ruskie, świadomość narodowa, spis ludności, HGIS

1. Berghaus H., 1852: Physikalischer Atlas. T. II, Wyd. II, Etnographie, No. 10, Gotha.
2. Bansemer J. M., Falkenhagen-Zaleski P., 1837: Atlas Containing Ten Maps of Poland, Exhibiting the Political Changes that Country Has Experienced During the Last Sixty Years from 1722 to the Present Time, London.
3. Budzyński Z., 2004: Od religii do narodu. Problem tożsamości religijnej i etnicznej na pograniczu polsko-ukraińskim w latach 1772–1939. [W:] A. Andrusiewicz (red.), Polska i jej wschodni sąsiedzi. T. 5. Wyd. URzesz., Rzeszów, 35–49.
4. Budzyński Z., 2005: Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku. T. 1, Statystyka wyznaniowa i etniczna. Wyd. URzesz., Przemyśl–Rzeszów, 381.
5. Budzyński Z., 2006: Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku. T. 2, Atlas geograficzno- historyczny. Wyd. Naukowe Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Przemyśl– Rzeszów, 86.
6. Budzyński Z., 2008: Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku. T. 3, Studia z dziejów społecznych, TPN w Przemyślu i Uniwersytet Rzeszowski, 592.
7. Bujak F., 1908: Galicya, t. 1, Kraj, ludność, społeczeństwo, rolnictwo. Wiedza i Życie. Wydawnictwo Związku Naukowo-Literackiego, Serya IV, T. II, Lwów–Warszawa, 562.
8. Buzek J., 1909: Rozsiedlenie ludności Galicji według wyznania i języka, Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych. T. XXI, z. II, Lwów, 209.
9. Buzek J., 1915: Pogląd na wzrost ludności ziem polskich w wieku XIX. Nakładem Centralnego Biura Wydawnictw N.K.N, Kraków, 74.
10. Chlebowczyk J., 1983: O prawie do bytu małych i młodych narodów: kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX w.), Warszawa–Kraków, 475.
11. Czerwiński I. L., 1811: Okolica Zadniestrska między Stryjem i Łomnicą czyli opis ziemi i dawnych klęsk lub odmian tej okolicy; tudzież, jaki jest lud prosty dla religii i dla pana swego? Zgoła, jaki on jest? W całym sposobie życia swego, lub w swych zabobonach albo zwyczajach, Drukiem Józefa Schnaydera Lwów, ss. XI+281.
12. Czyński E., 1909: Etnograficzno-statystyczny zarys liczebności i rozsiedlenia ludności polskiej. Współpracowanie T. Tilliner. Wydanie 2, Druk P. Laskauer, Warszawa, 115.
13. Czörnig K., 1857: Ethnographie der österreichischen Monarchie, mit einer ethnographischen Karte in 4 Blättern. T. 1, Wiedeń, ss. XXII+675.
14. Eberhardt P., 2010: Osiągnięcia naukowe polskiej geografii narodowości. Czasopismo Geograficzne, 81 (3), Polskie Towarzystwo Geograficzne, Wrocław, 139–152.
15. Fischer A., 1911: Ignacy Lubicz Czerwiński, Ruś. Czasopismo poświęcone dziejom i kulturze Ukrainy, Podola, Wołynia i Rusi Czerwonej. Rocznik I, Zeszyt 2, Lwów, 127–134.
16. Gapski H. (red.), 2011: Atlas historyczny (archi)diecezji lubelskiej 1805–2010. Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 297.
17. Gawryszewski A., 1969: Polskie mapy narodowościowe, wyznaniowe i językowe. Bibliografia (lata 1827–1967), Dokumentacja Geograficzna, z. 4, Warszawa, 154.
18. Gawryszewski A., 1995: Mapy narodowościowe, wyznaniowe i językowe Polski wykonane przez autorów obcych. Bibliografia (lata 1846–1967), Dokumentacja Geograficzna, z. 3, PAN IGiPZ, Wrocław, 102.
19. Gołębiowski Ł., 1830: Lud polski i jego zwyczaje, zabobony, Warszawa, 325.
20. Gustawicz B., Mazurek J., 1918: Galicya i Bukowina. Przegląd polityczny, Mapa 1: 2 000 000, Atlas Geograficzny Kozenna, Inst. Geogr. Edw. Holzla w Wiedniu.
21. Haufler J. V., 1849: Sprachenkarte der österreichischen Monarchie sammt erklärender Uebersicht der Völker des Kaiserstaates, ihrer Sprachstämme und Mundarten ihrer örtlichen und numerischen Verteilung, Peszt, 9.
22. Kornman S., 1898: Komunikacye Galicyi i Bukowiny, Nakładem Księgarni H. Altenberga, Lwów, 53.
23. Le Monnier F., 1888: Sprachenkarte von Oesterreich-Ungarn, bearbeitet nach den durch die Volkszählung vom 31.XII.1880 für jede einzelne Gemeinde erhobenen Daten, 1:1 000 000, Wiedeń.
24. Litak S., 2001: Mapa wyznaniowa Rzeczpospolitej około 1772 roku (Religie – Wyznania – Kościoły – Metoda opracowania), Jezuicka ars historica, Kraków, 345–354.
25. Pannenkowa I., 1919: Punkty Wilsona a Galicja Wschodnia, Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Warszawa, 51.
26. Pawłowski S., 1919: Ludność rzymsko-katolicka w polsko-ruskiej części Galicji, Prace Geograficzne wydawane przez E. Romera, z. III, Lwów, 46.
27. Pilat T. (red.), 1900: Podręcznik statystyczny Galicji. T. VI, cz. 1, Krajowe Biuro Statystyczne, Lwów, 78.
28. Pilat T. (red.), 1903: Podręcznik statystyczny Galicji. T. VII, cz. 1, Krajowe Biuro Statystyczne, Lwów, 77.
29. Pilat T. (red.), 1913: Podręcznik statystyczny Galicji. T. IX, cz. 1, Krajowe Biuro Statystyczne, Lwów, 160.
30. Pol W., 1877: Rzut oka na północne stoki Karpat. Dzieła prozą. Wydanie I, Lwów, 95–116.
31. Polański K. (red.), 1999: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 731.
32. Rapacki W., 1874: Ludność Galicji, Lwów, 126. Romer E., 1916: Geograficzno-statystyczny atlas Polski, Wydawnictwo Gebethner i Wolff, Zakład Kartograficzny Freytaga i Berndta, Warszawa–Kraków, 36.
33. Romer E., 1921: Geograficzno-statystyczny atlas Polski. Wydanie II, Nakładem Książnicy Polskiej Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Zakład Kartograficzny Freytaga i Berndta, Lwów– Warszawa, 40. Schematismus dioecesis Premisliensis rit. lat. pro anno Domini 1912. Przemyśl 1912, str. 377; Status archidioecensis Leopoliensis rit. lat. 1912. Catalogus universi venerabilis cleri…, Lwów, 312.
34. Sułowski Z., 1995: Zróżnicowanie etniczno-religijne ludności Europy Środkowo-Wschodniej i jego geneza. [W:] Z. Sułowski, J. Skarbek (red.), Mniejszości narodowe i religijne w Europie Środkowo- Wschodniej w świetle statystyk XIX i XX wieku, Materiały z międzynarodowej konferencji „Mniejszości narodowe i religijne w pokomunistycznej Europie Środkowo-Wschodniej”. Lublin, 20–22 października 1992 roku, Materiały Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej. T. IV, Lublin, 7–18.
35. Sułowski Z., 1996: Mniejszości w świetle spisów statystycznych z przełomu XIX i XX wieku. [W:] J. Skarbek (red.), Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina. Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX–XX wieku. Materiały z międzynarodowej konferencji „Samoidentyfikacja narodowa i religijna a sprawa mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo- Wschodniej”, Lublin 19–21 października 1993, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin, 5–8.
36. Stupnicki H., 1869: Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym. Z mapą Galicji i Bukowiny. Wydanie drugie, Nakładem A. J. Madfesa i H. Bodeka, Lwów, 175.
37. Wasilewski L., 1917: Kresy Wschodnie: Litwa i Białoruś, Podlasie i Chełmszczyzna, Galicya Wschodnia, Ukraina, Towarzystwo Wydawnicze, Warszawa, 3–49. Weinfeld I. (oprac.), 1912: Ludność miejska Galicyi i jej skład wyznaniowy (1881–1910), Wiadomości Statystyczne o stosunkach krajowych wydawane przez Krajowe Biuro Statystyczne pod red. T. Pilata. T. XXIV, z. II, Lwów, 52.

10.2478/umcsgeo-2013-0002

Marika Pirveli, Barbara Lewczuk

---

Katedra Geografii Społecznej i Organizacji Przestrzeni Uniwersytet Szczeciński, e-mail: marika.pirveli@univ.szczecin.pl

The proposed text presents a conceptual change in the scope of some of the key concepts in the light of the two dictionaries (Britannica and Human Geography Dictionary) and Anglo-Saxon publications about the future of geography. Then, it combines the concept of references to the ongoing interdisciplinary studies included in the structure of the University of the Second and Third Generation.
Applications built this way are of two types: (1) referring to a fundamental change in the process within the human perception of the environment for generations X and Y, and (2) referring to the process of glocalization, glocal scale and premises of the University of the Third Generation (3GU).

human environment, perception, glocalization, cybergeography, 3GU

środowisko człowieka, percepcja, glokalizacja, cybergeografia, 3GU

1. AILUN, 2010: Alta formazione managerial. Roland Robertson. http://www.scienzesociali.ailun.it/ st/docenti/robertson.shtml
2. Batty M., Barr B., 1994: The Electronic Frontier: Exploring and Mapping Cyberspace, Futures, 26 (7): 699–712.
3. Bauman Z., 2006: Płynna nowoczesność. Kraków. Wydawnictwo Literackie. (W oryginału: Bauman Z., 2000: Liquid Modernity. Cambridge. Polity Press.).
4. Bhabha H. K., 1994: The Location of Culture. Routledge, London.
5. Chalmers A. F., 1997: Czym jest to co zwiemy nauką? [What is thing called science?]. Siedmioróg, Wrocław.
6. Chojnicki Z., 2004: Geografia wobec problemów teraźniejszości i przyszłości. Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań.
7. Cosgrove D., 2006: Geographical Imagination and the Authority of Images. Hettner Lectures (9), Department of Geography. University of Heidelberg.
8. Dodge M., Kitchin R., 2002: Mapping Cyberspace, http://www.mappingcyberspace.com/contents. html
9. Dodge M., Kitchin R., 2008: (pierwsza edycja: 2000), Atlas Cyberspace http://www.kitchin.org/ atlas/
10. Donert K., 2000: Virtually Geography: Aspects of the Changing Geography of Information and Communications. Geography. 85 (1), 37–45.
11. Dziewoński K., 1961: Elementy teorii regionu ekonomicznego. „Przegląd Geograficzny”, 33, 593– 613. D
12. ziewoński K., 1967: Teoria regionu ekonomicznego. „Przegląd Geograficzny”, 39, 33–50.
13. Encyklopedia Britannica (hasło: Geography) http://www.britannica.com/EBchecked/topic/229637/ geography Encyklopedia Britannica (hasło: images) http://www.britannica.com/EBchecked/topic/363506/map Featherstone M., 1995: Undoing culture: globalization, postmodernism and identity. Thousand Oaks. Sage.
14. Galileusz, 2005: Fragmenty kopernikańskie. Seria: Biblioteka klasyków nauki. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (przekład i komentarz T. Sierotowicz).
15. Giddens A., 1990: The Consequences of Modernity. Stanford University Press, Stanford.
16. Giddens A., 2002: Nowożytność i Tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowożytności. PWN, Warszawa.
17. Goffman E., 1971: Relations in Public. Basic Books, New York. [Za:] Galwey T., 2007:46-63, Revisiting Trust in Symbolic Interaction: Presentation of trust development in University administration. W: Qualitative Sociology Review, III/2. http://www.qualitativesociologyreview.org/ ENG/Volume7/QSR_3_2_Gawley.pdf
18. Gregory D., Johnston R., Pratt G., Watts M. J., Whatmore S., 2009: The Dictionary of Human Geography (5th edition), Blackwell Publishing Ltd. www.wiley.com/wiley-blackwell
19. Grobler A., 2008: Metodologia Nauk. Kompedia filozoficzne. Wydawnictwo Aureus, Kraków.
20. Hart G., 2003: Disabling globalization: places of power in post-apartheid South Africa, University of California Press, Berkeley.
21. Jędrzejczyk D., 2001: Wprowadzenie do geografii humanistycznej. Dialog, Warszawa.
22. Jones J. P. III, Woodward K., Marston S. A., 2007: Situating flatness. “Transactions of the Institute of British Geographers”, 32, 264–276.
23. Kuciński K., 2011: Glokalizacja jako indygenizacja globalizacji. „Rocznik Żyrardowski” IX (2011), 15–39.
24. Kuhn T. S., 2006: Przewrót kopernikański. Astronomia planetarna w dziejach myśli zachodu. Prószyński i s-ka, Poznań.
25. Leitner H., Miller B., 2007: Scale and the limitations of ontological debate: a commentary on Marston, Jones and Woodward. “Transactions of the Institute of British Geographers”, 32, 116–125.
26. Macnaghten P., Urry J., 2005: Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie. Scholar, Warszawa.
27. Maik W., Rembowska K., Suliborski A. (red.), 2006: Człowiek w badaniach geograficznych, Wydawnictwo uczelniane WSG, Bydgoszcz.
28. Marston S. A., Jones J. P. III, Woodward K., 2005: Human geography without scale. “Transactions of the Institute of British Geographers”, 30, 416–432.
29. Niklewicz-Pijaczyńska M., 2011: Od gospodarki opartej na wiedzy do nowej strategii rozwoju UE2020. Wrocław: Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa http://www.bibliotekacyfrowa. pl/dlibra/docmetadata?id=35524&from=publication. OECD, 2000: World Bank Institute, Korea and the Knowledge Based Economy. Making the Transition, Paris.
30. Pirveli M., 2008: Miasto – przestrzeń semantyczna. ZAPOL, Szczecin.
31. Pirveli M., 2011: Od morfologii przez urbomorfologię do morfoznaku. Przegląd Geograficzny 2011/83/4, 507–529.
32. Pirveli M., Mydłowska E., 2014 (w druku): Metropolizacja a glokalizacja. [W:] Z. Rykiel (red.), Socjologia o mieście i regionie. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów–Warszawa.
33. Pirveli M., Rakowski D., 2013: Zmiany generacyjne a percepcja środowiska (geograficznego). [W:] R. Borówka, A. Cedro, I. Kavetskyy (red.), Współczesne problemy badań geograficznych, ZAPOL, Szczecin, 165–177.
34. Rembowska K., 2013: Geografia w ujęciu humanistycznym – wybór prac Krystyny Rembowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
35. Robertson R., 1992: Globalization: Social Theory and Global Culture, Sage Publications, London, http://puma.uni-kassel.de/author/Robertson
36. Robertson R., 1994: Globalization or Glocalization? “Journal of International Communication”, 1 (1) 33–52.
37. Robertson R., 2005: The conceptual promise of glocalization: commonality and diversity. “ART-e- FACT: Strategies of resistance” http://puma.uni-kassel.de/author/Robertson
38. Rykiel Z., 1991, Koncepcje geografii społecznej. [W:] Z. Rykiel (red.), Studia z geografii społecznej, Dokumentacja Geograficzna, z. 3–4, IGiPZ, Wrocław–Warszawa–Kraków.
39. Rykiel Z., Pirveli M., 2005: Przestrzeń a Środowisko w Geografii; ujęcie krytyczne. [W:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 130–148.
40. Smith C. H. L., 2007: CERN – Europejska Organizacja Badań Jądrowych. Jakie są korzyści z badań podstawowych? http://www.fuw.edu.pl/~ajduk/Public/bs_2.html
41. Suliborski A., 2008: O znaczeniu syntezy naukowej w geografii. [W:] S. Liszewski, J. Łoboda, W. Maik (red.), Stan i perspektywy rozwoju geografii w Polsce. Wydawnictwo Uczelniane WSG, Bydgoszcz, 79–90.
42. Swyngedouw E., 2001: Neither global nor local: ‘glocalization’ and the politics of scale. [W:] B. J essop (red.), Regulation theory and the crisis of capitalism. Edward Elgar. Cheltenham, 196–225.
43. Swyngedouw E., 2004: Globalisation or ‘glocalisation’? Networks, territories and re-scaling. “Cambridge Review of International Affairs”, 17 (1), 25–48.
44. Swyngedouw E., 2006: Glocalizations. Philadelphia: Temple University Press.
45. Szczepański J., 1963: Elementarne pojęcia socjologiczne, PWN, Warszawa, http://biblioteka.wdinp. uw.edu.pl/zasoby/Teksty/Szczepanski-Elementarne%20poj%C4%99cia%20socjologii.pdf The Programmable city http://www.scoop.it/t/the-programmable-city
46. Toffler A., 1997: Trzecia fala. PIW, Warszawa. Whatmore S., 2002a: From farming to agribusiness: the global agro-food system. [W:] R. J . J ohnston, P. Taylor, M. Watts (red.), Geographies of global change. Blackwell, Oxford, 57–67.
47. Whatmore S., 2002b: Hybrid geographies: natures, cultures, spaces. Sage, London.
48. Wissema J. G., 2009: Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Wydawca Zante. Ziębice.
49. Wronowska G., 2009: Gospodarka oparta na wiedzy jako etap ewolucji współczesnej gospodarki. http://www.konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Wronowska-Krakow.pdf
50. Wronowska G., 2009: Gospodarka oparta na wiedzy jako etap ewolucji współczesnej gospodarki. http://www.konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Wronowska-Krakow.pdf

10.2478/umcsgeo-2013-0003

Marcin Kozieł ¹, Piotr Bednarczyk ²

---

¹ Zakład Ochrony Środowiska, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin e-mail: marcin.koziel@poczta.umcs.lublin.pl, piotr.bednarczyk@umcs.pl ²Pracownia Geoinformacji, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin e-mail: marcin.koziel@poczta.umcs.lublin.pl, piotr.bednarczyk@umcs.pl

The Natura 2000 network includes two types of areas: Special Protection Areas (SPAs) for birds (SPAs) and Special Areas of Conservation (SACs) for species other than birds, and for habitats. The main objective of the functioning of the Natura 2000 is to preserve certain types of natural habitats and species of plants and animals that are considered as a valuable and endangered species across Europe. In Poland, the Natura 2000 network, which is still developing, covers nearly one fifth of the land area. It consists of 845 areas very important to the European Union (areas of “habitat” – future special areas of conservation of habitats) and 145 special protection areas for birds. For each Natura 2000 area a panel of independent experts develop Standard Data Form (SDF), which contains the most important information about the location and size of the area, occurring types of natural habitats and species, their abundance or representative in the country and the natural values and threats. An integral part of the form is a digital map of the area (as a vector and raster). SDF and the borders of areas are often updated. The authors conducted a detailed assessment of the value Polish Protected areas Natura 2000 from the base, dated April 2012 (data for 961 areas). Two criteria were taken into consideration : 1) the population of the species in a given area, and 2) the representativeness of habitats. The first evaluate typicality of habitat for describing patterns of natural or semi-natural conditions in which habitat and their characteristic flora and fauna is developing, the second – the size of the population in a given area compared to the national population (the larger the share, the greater the need to designate the area protected). From 325 species 19 left as a priority species within 14 areas and from 80 habitats there were 16 priority habitats within 282 areas – the results meet the objectives of the adopted procedure.

Natura 2000, GIS, nature conservation, priority species, priority habitats

Natura 2000, GIS, ochrona przyrody, gatunki priorytetowe, siedliska priorytetowe

1. Andrzejewska M., Baranowski M., 2005: Baza danych Natura 2000 i jej znaczenie dla planowania przestrzennego w Europie. Roczniki Geomatyki, III, 3, 89–93.
2. Floriewicz E., Kawicki A., 2009: Postępowania administracyjne w sprawach określonych ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Zeszyty metodyczne GDOŚ, 1, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 3–171.
3. Jędrzejewski W., 2009: Sieć korytarzy ekologicznych łączących obszary chronione w Polsce. [W:] W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk (red.), Ochrona łączności ekologicznej w Polsce. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża, 71–82.
4. Kistowski M., 2007: Kolizje i konflikty środowiskowe w planowaniu przestrzennym na obszarach cennych przyrodniczo. Czasopismo Techniczne, Architektura z-7-A, zeszyt 14 (rok 104), Politechnika Krakowska, 249–255.
5. Kistowski M., Pchałek M., 2009: Natura 2000 w planowaniu przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
6. Kozieł M., 2011: Lotnisko w Świdniku – inwestycja ponad podziałami. [W:] N. Ratajczyk, D. Kopeć (red.), Prawo ochrony przyrody a procesy inwestycyjne, Towarzystwo Przyrodników Ziemi Łódzkiej, Łódź, 169–183.
7. Dobrzyński P., Strojek A., 2007: Geoinformacja w tworzeniu i zarządzaniu siecią Natura 2000. Roczniki Geomatyki, V, 6, 23–32.
8. Radziejowski J., 2004: Natura 2000 – nowa forma obszarów chronionych. Człowiek i Środowisko, 28 (3–4), 129–142.
9. Radziejowski J., 2007: Uwagi na temat wniosków wypływających z konfliktu wokół Rospudy. Człowiek i Środowisko, 31 (1–2), 111–122.
10. Wertz J., 2008: Problemy z wdrażaniem obszarów Natura 2000. Aura 3, 9–11.
11. Wołoszyn W., Kałamucka W., Kozieł M., Stanicka M., Ziółek M., Czubla P., 2012: Natura 2000 as a platform balancing socio-economic and environmental objectives – theory and practice. Annales UMCS, Sectio B, vol. LXVII, 1, 263–280.

Strony internetowe

1. http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/habitatsdirective/docs/2007_07_im.pdf - Interpretation Manual of European Union Habitats - EUR27, European Commission DG Environment, str. 3-142; dostęp: 11.07.2013.
2. http://natura2000.gdos.gov.pl – Instrukcja wypełniania Standardowych Formularzy Danych – 2012 r.; dostęp: 11.07.2013
3. http://natura2000.gdos.gov.pl – Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny, Ministerstwo Środowiska 2004; dostęp: 11.07.2013.
4. http://natura2000.gdos.gov.pl – strona internetowa Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.
5. http://natura2000.gdos.gov.pl – Wytyczne Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w sprawie wprowadzania zmian do bazy danych obszarów Natura 2000 – PDF; dostęp: 11.07.2013.

Akty prawne

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Official Journal of the European Communities, L 20/7, 26/01/2010.
2. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Official Journal of the European Communities, L 206/7, 22/07/1992.
3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz.U. z 2010 nr 77 poz. 510).
4. Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. nr 92, poz. 880).

10.2478/umcsgeo-2013-0004

Mateusz Dobek

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Meteorologii i Klimatologii al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin, e-mail: mateusz.dobek@umcs.pl

In 2009–2010, in five points in Lublin, located in areas of different land use and built-up, measurements of air temperature and humidity were taken. Based on the data collected, the following elements were calculated: the difference in average monthly air temperature between the coldest point and the others, equivalent temperature (Tek) and Tek thermal sensations. Differences in average monthly air temperature in relation to the outskirts of Lublin were the highest at the point Dominikanie, in the built-up area of the old town. Most frequently “sultry” sensation was reported for the estate houses, at the point Ofelii. Different biothermal conditions were observed in the center of the city – Litewski square. It is characterized by a high proportion of vegetation. Green areas influenced the reduction of the biothermal stress compared to other points. The highest frequency of thermal sensation “cold”, “cool” and “slightly cool” were recorded there. Measurements points located in two housing estates with high buildings close to each other were characterized by similar biothermal conditions. In these areas, comparing to other discussed areas of the city, at 12 UTC relatively often there were noticed the best biothermal conditions – “comfortable” according to equivalent temperature index.

biothermal conditions, equivalent temperature, Lublin

warunki biotermiczne, temperatura ekwiwalentna, Lublin

1. Błażejczyk K., 2004: Bioklimatyczne uwarunkowania turystyki i rekreacji w Polsce. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 192, ss. 291.
2. Błażejczyk K., Błażejczyk M., 2010: BioKlima© 2.6, Program komputerowy. http://www.igipz.pan. pl/geoekoklimat/blaz/BioKlima.htm
3. Błażejczyk K., Bröede P., Fiala D., Havenith G., Holmér I., Jendritzky G., Kampmann B., 2010 a: UTCI – nowe narzędzie badania warunków bioklimatycznych w różnych skalach czasowych i przestrzennych. Przegląd Geofizyczny, LV, 1–2, 5–19.
4. Čabajova Z., 1980: Ekvivakentna teplota na Strabskom Plese a v Bratislavie. Acta Universitatis Lodziensis, 2, 28, 167–176.
5. Cena M., Gregorczuk M., 1966: Rozkład temperatury ekwiwalentnej na obszarze Polski, Rocznik Nauk Rolniczych, D, 119, 191–211.
6. Gregorczuk M., 1970: Analiza warunków bioklimatycznych Polski w latach 1958–1963 w świetle ważniejszych wskaźników kompleksowych, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria B, 155, ss. 189.
7. Gregorczuk M., 1976: O wielkości ochładzania na obszarze Polski. Czasopismo Geograficzne, 47, 3, 255–263.
8. Hess T. M., Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B., 1989: Bioklimat Krakowa. Prace Geograficzne 73, Prace Instytutu Geograficznego UJ 95, 7–57.
9. Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., 1997: Bioklimatologia człowieka. Metody i ich zastosowanie w badaniach bioklimatu Polski. Monografie IGiPZ PAN, 1, ss. 200.
10. Kożuchowski K. (red.), 2000: Pory roku w Polsce. Sezonowe zmiany w środowisku a wieloletnie tendencje klimatyczne. Zakład Dynamiki Środowiska i Bioklimatologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, ss. 315.
11. Kożuchowski K., 2003: Wieloletnie zmiany warunków bioklimatycznych w okresie 1961–2000 (na przykładzie Łodzi). Postępy w badaniach klimatycznych i bioklimatycznych, Prace Geograficzne 188, 273–282.
12. Küchne O., Matuszko D., 2002: Differentation of equivalent temperature in a town (with Cracow and Humburg as examples). Prace Geograficzne, z. 110, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 77–86.
13. Matzarakis A., Rutz F., Mayer H., 2007: Modelling radiation fluxes in simple and complex environments – application of the RayMan model. International Journal of Biometeorology, 51: 323–334 DOI 10.1007/s00484-006-0061-8.
14. Michna E., 1970: Temperatura ekwiwalentna w Krośnie jako wskaźnik klimatu odczuwalnego. Folia Societatis Scientiarum Lublinensis, sec. A–D, 9–10, 91–92.
15. Nurek T., Trapp J., Korzeniowski J., Wyszkowski A., 1991: Właściwości klimatu i bioklimatu Aglomeracji Gdańskiej. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1213, 299–307.
16. Papiernik Ż., 2004: Warunki bioklimatyczne Łodzi w drugiej połowie XX wieku. Acta Geographica Lodziensis, 89, 147–159.
17. Sikora S., 2008: Bioklimat Wrocławia. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, 5, Wrocław, ss. 169.
18. Szyga-Pluta Sz., 2011: Warunki bioklimatyczne Wielkopolskiego Parku Narodowego w świetle wybranych wskaźników bioklimatycznych. Prace i Studia Geograficzne, 47, 327–334.
19. Żarnowiecki G., 2002, Zróżnicowanie bioklimatu Kielc w sezonie letnim. Regionalny Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 3, 109–116.

10.2478/umcsgeo-2013-0005

Małgorzata Telecka

---

Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin, e-mail: rapaiti@o2.pl

Lunar cratering chronology is a basis for chronology of meteorite impacts on Mars, Earth and on the other terrestrial planets. Moon is a calibration plate for cratering record for all inner solar system. There are two methods of preparing lunar flux curve: theoretical size-frequency distribution (SFD) proposed by Neukum et al. (2001) and empirical, based on the samples collected by the space probes Apollo and Luna. In this paper I checked empirically SFD method based on two maps: Geologic Map of the North Side of the Moon (1978) and Geologic Map of the South Side of the Moon (1979) collected in the Geologic Atlas of the Moon. There was count all craters dated on the each of the lunar stratigraphic units.
Boundaries of the lunar geologic units are related to impact structures and lava flows. The most problematic is the age of these forms. Most of the known ages of the lunar basins and craters which are the limits of the stratigraphic units (Nectaris, Imbrium and Orientale basins and Copernicus crater – Table 1) were compared in this paper. If the number of craters in the lunar geological period is constant, duration of the geological units affects the diagram of the impact flux (Fig. 3–8). The period with the most intensive frequency of meteorite collisions is called Large Heavy Bombardment (LHB), but, as we see on figures 3–8, it changes depending on the used data. The length and boundaries of LHB period is a clue to understanding of early evolution of terrestrial planets and inner solar system.

Moon, Large Heavy Bombardment, meteorite craters, dating of lunar craters, lunar stratigraphy

Księżyc, wielkie bombardowanie, datowanie kraterów księżycowych, stratygrafia Księżyca

1. Baldwin R. B., 1949: The Face of the Moon. University of Chcago Press, Chicago.
2. Chambers J. E., Lissauer J. J., 2002: A new dynamical model for the lunar late heavy bombardment. Lunar and Planetary Science, 33: 1093.
3. Culler T. S., Becker T. A., Muller R. A., Renne P. R., 2000: Lunar impact history from 40Ar-39Ar dating of glass spherules. Science, 287: 1785–1788.
4. Deutsch A., Stoffler D., 1987: Rb-Sr- analyses of Apollo 16 melt rocks and a new age estimate for the Imbrium basin: Lunar basin chronology and the early heavy bombardment of the Moon. Geochimica et Cosmochimica Acta, 51: 1951–1964.
5. Duncan M. J., Zahnle K., 2001. Could the lunar late heavy bombarment have been triggered by the formation of Uranus and Neptune? Icarus, 151: 286-306.
6. Elkins-Tanton L. T., Hager B. H., Grove T. L., 2004: Magmatic effects of the lunar late heavy bombardment. Earth and Planetary Science Letters, 222: 17–27.
7. B. A., Neukum G., 1995: Crater size distributions and impact probabilities on Earth from lunar, terrestrial-planet, and asteroid cratering data. Hazards due to Comets and Asteroids, 359–416.
8. Galileo Galilei, 1610, Sidereus Nunicius.
9. Gomes R., Levison H. F., Tsiganis K., Morbidelli A., 2005: Origin of the cataclysmic late heavy bombardment period of the terrestrial planets. Nature Letters, 435: 4660469. Hiesinger H., Head III J. W., Wolf U., Jaumann R., Neukum G., 2003: Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Nubium, Mare Cognitum, and Mare Insularum. Journal of Geophysical Research, 108 (E7): 1–27.
10. Lindsay J. F., 1976. Lunar stratigraphy and sedimentology. Developments in Solar System and Space Science, 3: 1–302.
11. Lucchitta B. K., 1978: Geologic map of the north side of the Moon. Geologic Atlas of the Moon 1:5000 000.
12. Marchi S., Bottke W. F., Kring D. A., Morbidelli A., 2012: The onset of the lunar cataclysm as recorded in its ancient crater populations. Earth and Planetary Science Letters, 325–326: 27–38.
13. Michael G. G., Neukum G., 2010: Planetary surface dating from crater size-frequency distribution measurements: Partial resurfacing events and statistical age uncertainty. Earth and Planetary Science Letters, 294: 223–229.
14. Neukum G., 2008. The lunar and martian cratering records and chronologies. Lunar and Planetary Science, 39: 2509.
15. Neukum G., Ivanov B. A., Hartmann W. K., 2001: Cratering records in the inner Solar System in relation to the lunar reference system. Chronology and Evolution of Mars, 96: 55–86.
16. Pike R. J., 1977: Apparent depth/apparent diameter relation for lunar craters. Proceedings of the Lunar Science Conference 8th, pp. 3427–3436.
17. Rowan L. C., 1971: Geologic map of the Oppolzer a region of the Moon. Lunar orbiter site II p-8, sinus medii including Apollo landing sites 3 and 3r. 1:100 000. Geologic Atlas of the Moon.
18. Ryder G., 1990: Lunar samples, lunar accretion and the early bombardment of the moon. Eos, 71 (10) 313032.
19. Ryder G., Koeberl C., Mojzsis S. J., 2000: Origin of the Earth and Moon, chapter: Heavy Bombardment of the Earth at 3,85 Ga: The Search for Petrographic and Geochemical Evidence. University of Arizona Press, Tuscon.
20. Ryder G., Spudis P., 1987: Chemical composition and origin of Apollo 15 impact melts. Proceedings of the 17th Lunar and Planetary Science Conference, Part 2, Journal of Geophysical research, 92 (B4): E432–446.
21. Shirley J. W., 1983: Thomas Harriot, a Biography. Oxford University Press.
22. Shoemaker E. M., Hait M. H., Swann G. A., Schleicher D. L., Dahlem D. H., Schraber G. G., Sutton R. L., 1970: Lunar regolith at tranquillity base. Science, 167, 4520455. Shuster D. L., Balco G., Cassata W. S., Fernandes V. A., Garrick-Bethell I.,
23. Weiss B. P., 2010: A record if impact preserved in the lunar regolith. Earth and Planetary Science Letters, 290: 155–165.
24. Siddiqi A. A., 2002: Deep Space Chronicle. A chronology of Deep Space and Planetary Probes 1958-2000, volume Monographs in Aerospace History 24. NASA, Washington.
25. Stadermann F. J., Heusser E., Jessberger E. K., Lingner S., Stoffler D., 1991: The case for a younger imbrium basin: New Ar40-Ar39 ages of Apollo 14 rocs. Geochimica et Cosmochimica Acta, 55: 2339–2349.
26. Stoffler D., Ryder G., 2001: Stratigraphy and isotope ages of lunar geologic units: Chronological standard for the inner Solar System. Space Science Reviews, 96: 9–54.
27. Stoffler D., Ryder G., Ivanov B. A., Artemieve N. A., Cintala M. J., Grieve R. A. F., 2006: Cratering history and lunar chronology. Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 60: 519–596.
28. Wetherill G. W., 1975: Late heavy bombardment of the Moon and terrestrial planets. Proceeding of the 6-th Lunar and Planetary Science Conference, pp. 1539–1561.
29. Wilhelms D. E., 1987: The geologic history of the Moon. U. S. Geological Survey Professional Paper 1348. United States Government Printing Office, Washington.
30. Wilhelms D. E., Howard K. A., Wilshire H. G., 1979. Geologic map of the south side of the Moon 1:5000 000. Geologic Atlas of the Moon.
31. Wilhelms D. E., McGauley J. F., 1971: Geologic map of the near side of the moon 1:5 000 000. Geologic Atlas of the Moon.
32. Zappala V., Cellino A., Gladman B. J., Manley S., Miglioroni F., 1998: Asteroid showers on Earth after family breakup events. Icarus, 134: 176–179.

10.2478/umcsgeo-2013-0006

LILIYA BEY

---

¹ Postgraduate Department of Constructive Geography and Cartography at Ivan Franko National University of Lviv, e-mail: liliyabey@ukr.net; Ukraine, 79040, Lviv, Ryashivska str., 3/37

W artykule określono aktualność tematyki oraz zaproponowano odpowiednią metodę badania. Scharakteryzowano rozpowszechnienie chorób wśród dzieci w mieście w latach 2000-2011, przeprowadzono analizę korelacyjną i regresyjną między spalinami transportu samochodowego a chorobami wśród dzieci w lwowskim urbosystemie.

health, morbidity, vehicle emissions, correlative and regression analysis

zdrowie, choroby, spaliny transportu samochodowego, analiza korelacyjna i regresyjna

1. Бердник О. В. Методологічні аспекти оцінки здоровя населення в еколого-гігієнічних дослідженнях. / О.В. Бердник, В.Ю. Зайковська // Довкілля та здоров’я. 2005. № 4 (35), pp. 3–6.
2. Білецька Е. М. Техногенне забруднення атмосферного повітря як фактор впливу на антропометричні показники новонароджених / Е.М.Білецька, С.Ф. Плачков, О. В. нтонова, Н. М. Онул, Т. А. Головкова, Л. Є. Чуб, Т. Д. Землякова// Довкілля та здоров’я. 2010. № 3 (54), pp. 60–66.
3. Віштак Н.В., Гнатейко О.З. Апельний поліморфізм гена mEPHX як маркер схильності до формування екологічно-детермінованих станів у дітей / Н.В. Віштак, О.З. Гнатейко // Довкілля та здоров’я. 2011. № 2 (57), pp. 15–19.
4. Даценко І.І. Гігієна і екологія людини. Навчальний посібник. Львів, Афіша, 2000, 248 p.
5. Даценко І.І., Денисюк О.Б., Долошицький С.Л., Пластунов Б.А., Толмачова Л.І., Кокот В.Р., Литюк О.П. Сучасні проблеми гігієни навколишнього середовища. Львів, 1997. 136 p.
6. Сердюк А.М., Стусь В.П., Ляшенко В.І. Екологія довкілля та безпека життєдіяльності населення у промислових регіонах України: Монографія. Дніпропетровськ: Пороги, 2011. 486 p.
7. Соціальна медицина та організація охорони здоров’я. Посібник до практичних занять. / Під ред. чл.-кор. АМН України, проф. Ю. В. Вороненка та проф. В. В. Рудень. Львів, 2007. 376 p.
8. Статистичний щорічник міста Львова за 2010 рік. /за ред.. С.О. Матковського. Головне управління статистики у львівській області. Львів, 2011. 158 p.
9. Шевченко В.А. Медико-географическое картографирование территории Украины: Монография. – Киев: Наукова думка, 1994. 158 p.

¹ EN: The impact of vehicle emissions on child morbidity of Lviv urban system
PL: Wpływ spalin transportu samochodowego na choroby wśród dzieci w systemie miejskim Lwowa ² PL: XVIII Ukraińsko-Polskie Seminarium Terenowe „Pokrywa lessowa północnego Przyczarnomorza” (9–13 września 2013 roku, Roksolany (Ukraina)
EN: XVIII Ukrainian-Polish Field Seminar “Loess cover of the north Black Sea area” (9th–13th September 2013, Roksolany, Ukraine)

10.2478/umcsgeo-2013-0007

Przemysław Mroczek

---

Zakład Geoekologii i Paleogeografii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, e-mail: loess@poczta.umcs.lublin.pl

PL: XVIII Ukraińsko-Polskie Seminarium Terenowe Pokrywa lessowa północnego Przyczarnomorza (9–13 września 2013 roku, Roksolany (Ukraina)
EN: XVIII Ukrainian-Polish Field Seminar Loess cover of the north Black Sea area (9th–13th September 2013, Roksolany, Ukraine)

10.2478/umcsgeo-2013-0008

Paweł Wojtanowicz

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Section of Geography Education

„W rzeczywistości dokładne ograniczenie pola badań geograficznych jest przedsięwzięciem złudnym. Nauka ta styka się ze zbyt wieloma naukami i jest zbyt zainteresowana pozostawaniu w styczności z nimi, by móc nawet pragnąć tego ograniczenia”.
Emmanuel de Mortonne
Niniejsze opracowanie stanowi próbę wejrzenia w historię myśli geograficznej z punktu widzenia „elementów” scalających poszczególne, wykreowane w czasie, dyscypliny geograficzne. Elementy te stanowią istotne miejsce w strukturze myśli geograficznej nazwanej przez autora modelem geograficznego DNA. W celu graficznego przedstawienia rozwoju nauk geograficznych zestawiono dwie obiegające się wzajemnie szarfy w kształcie spiral. Jedna z nich, symbolizując środowisko przyrodnicze, reprezentuje geografię fizyczną. Druga natomiast, obrazując środowisko antropogeniczne – geografię społeczno-gospodarczą. Dla ich wertykalnej stabilności model zaopatrzono w pion, tzw. kręgosłup nauk geograficznych, którym jest kartografia. Zwrócić należy uwagę na to, że rosnąca w schemacie grubość trzech wspomnianych wyżej, w istocie fundamentalnych elementów geograficznego DNA, w ujęciu wertykalnym odpowiada przyrostowi ilościowemu dyscyplin geograficznych, a tym samym ewolucyjnemu rozprzestrzenianiu się ich zakresu badawczego. Dla wyjaśnienia rozwoju systemu nauk geograficznych w schemacie uwzględniono także dwa wymiary czasu: wymiar linearny i wpleciony weń wymiar cykliczny. Ponadto, pamiętając o niemożliwości rozważania o geografii bez jej dwuzwrotnych związków z innymi naukami, model zaopatrzono w małe spirale, które symbolizować mają korelacje w świecie nauki. Wykreowane dwa światy badawcze, geografia fizyczna oraz geografia społeczno-gospodarcza, dynamicznie rozwijając się w obrębie swoich granic, równocześnie tworzyły ze sobą bardziej lub mniej silne związki. Z czasem, w toku komunikowania się pomiędzy sobą, wymagającego m.in. świadomego skupienia się na tym co wspólne, wykreowane zostały płaszczyzny scaleń. Zbudowano coś, czego żaden z partnerów nie stworzyłby sam. Ewolucja niektórych płaszczyzn doprowadziła do takiego stadium rozwoju struktury geograficznego DNA, w którym wytworzyły się oryginalne interdyscyplinarne formy. Do nich zaliczyć należy kolejno: geomorfologię, geografię regionalną, ekologię, geografię humanistyczną oraz geografię kulturową. I właśnie owe formy, zdaniem autora niniejszego opracowania, stanowią istotę jedności geografii.

The article shows the results of a study undertaken to search for a model illustrating the development of geographical thought. The created model, formulated with a triad that defines geography: human being-space-time, displays levels merging geographical sciences. These joining elements created by geographers, more or less consciously cooperating with the representatives of other sciences, seem to be the essence of the unity of the continuously spreading study range of geography.

geography, history of geographical thought, division of geographical sciences, geography unity

geography, history of geographical thought, division of geographical sciences, geography unity

1. Duszyńska E., 1957: Francuskie poglądy na istotę geografii, Geografia w Szkole, no 1 (49), 1–8.
2. Flis J., 1983: Opisy krajobrazów, Geografia w szkole, 36, no 1, 12–20.
3. Grzybowski J., 1984: Environmentalizm i jego ewolucja w kierunku zagadnień etycznych, [in:]K. Dramowicz (ed.), Geografia a filozofia – wybrane zagadnienia metodologiczne, Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, 3–4, PAN, IGiPZ, Warszawa, 67–78.
4. Kaczmarek J., 2003: Ponad geografią humanistyczną – ku regionom myślenia, [in:] E. Orłowska, J. Klementowski (ed.), Kulturowy aspekt badań geograficznych, PTG, IGiRR UWr, Wrocław, 3–17.
5. Lisowski A., 2011: Geografia i nauki społeczne w nauce transdyscyplinarnej, [in:] K. Marciniak et al. (eds), Koncepcje i problemy badawcze geografii, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, Bydgoszcz, 69–90.
6. Mann T., 1982: Czarodziejska góra, Czytelnik, 5th ed., Warszawa.
7. Nałkowski W., 1904: Geografia fizyczna, Wyd. Arcta, Warszawa.
8. Pol W., 1850: Rzut oka na umiejętność geografii ze stanowiska uniwersyteckiego wykładu, Rocznik Naukowy Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, Kraków, 119–138.
9. Pulinowa M. Z., 1999: Region – podstawowe pojęcie w opisie zjawisk przestrzennych na Ziemi, [in:]
10. M. Rzętała (ed.), Interakcja człowiek – środowisko w badaniach geograficznych. Obchody XXV-lecia działalności SKNG UŚ, Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Sosnowiec, 29–40.
11. Rembowska K., 2002: Kultura w badaniach geograficznych, [in:] E. Orłowska (ed.), Kultura jako przedmiot badań geograficznych, PTG UWr, Wrocław, 9–28.
12. Wojtanowicz J., 2006: Wartości geografii, Wydawnictwo UMCS, Lublin. Wuttke G., 1968: Wacław Nałkowki. Dydaktyka geografii. Wybór pism, PZWS, Warszawa.
13. Zierhoffer A., 1969: Eugeniusz Romer. O geografii rozważania historyczne i metodologiczne, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria B, 153, PWN, Wrocław.

10.2478/v10066-012-0001-z

Leszek Gawrysiak ¹, Marian Harasimiuk ²

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management
¹ Laboratory of Geographical Information Systems, ² Department of Spatial Policy and Planning

Erozja wąwozowa stanowi istotny problem gospodarczy w regionach, gdzie występuje, ograniczając lub utrudniając racjonalne użytkowanie gruntów. Procesem tym zagrożonych jest około 18% powierzchni Polski. Wyżyna Lubelska i Roztocze wyróżniają się zarówno gęstością form erozyjnych, jak i wielkością systemów wąwozowych. Analizy morfometryczne (gęstość wąwozów, średnie spadki i wysokości względne) wykonano dla subregionów geomorfologicznych na obszarze 1260 km², w sześciobocznych polach podstawowych o powierzchni 10 km², na podstawie danych z cyfrowego przetworzenia map topograficznych w skali 1: 10 000 w środowisku programu ArcGIS. Do analizy uwarunkowań występowania wąwozów wykorzystano numeryczny model terenu DTED Level 2 o rozdzielczości około 30 m. Łączna długość wąwozów w badanych regionach wynosi 3880 km, co daje średnią w skali Wyżyny Lubelskiej i Roztocza łącznie 0,34 km/km². Obszary o gęstości wąwozów przekraczającej 0,5 km/km² zajmują łącznie 15,46% powierzchni. W skali subregionalnej wyróżniają się: Roztocze Gorajskie (1,84 km/km2) i Płaskowyż Nałęczowski na Wyżynie Lubelskiej (1,37 km/km2). Charakterystyczne jest duże przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika gęstości wąwozów. Wydzielono 17 „regionów wąwozowych” (ryc. 3, tab. 2), w obrębie których wąwozy tworzą wyraźne skupiska lub rozbudowane systemy. W wydzielonych obszarach znajduje się 2 544,2 km wąwozów, co stanowi 65,58% całkowitej długości form na całym analizowanym obszarze. Powierzchnia wydzielonych obszarów jest zróżnicowana – od 8 km2 do ponad 100 km2. Obszarem wyróżniającym się jest północno-zachodnia część Płaskowyżu Nałęczowskiego (Parchatka – powierzchnia około 32 km²), gdzie gęstość średnia wąwozów wynosi 9,08 km/km2, w tym też obszarze występuje pole o maksymalnej wartości tego wskaźnika osiągającej 10,46 km/ km2, co prawdopodobnie jest najwyższym wskaźnikiem gęstości wąwozów w skali europejskiej. Intensywnemu rozwojowi erozji wąwozowej w tym obszarze sprzyjają: wysokości względne dochodzące do 90 m, prawie pełne pokrycie obszaru lessem, którego miąższość dochodzi do 30 m, występowanie w podłożu lessu nieprzepuszczalnych glin zwałowych i tendencja do neotektonicznych ruchów podnoszących. O niezwykłej gęstości wąwozów w tym obszarze decyduje więc zespół czynników geologicznych, hydrogeologicznych i paleogeograficznych. Nie bez znaczenia jest tu intensywna, długotrwała gospodarka rolnicza i związane z nią wylesienie obszaru. W obrębie Płaskowyżu Nałęczowskiego występują jeszcze dwa obszary o dużej gęstości wąwozów o podobnych uwarunkowaniach środowiskowych. W obrębie grzbietu Roztocza wyróżniono 7 obszarów wąwozowych, gdzie gęstość wąwozów waha się od 2,53 do 5,49 km/km². Szczebrzeszyn (ryc. 5, tab. 2) to jeden z największych regionów (76,77 km/km2), najwyraźniej wyodrębniający się, obejmujący łącznie 403 km wąwozów. Jest to współcześnie dźwigany zrąb tektoniczny obrzeżony od wschodu i zachodu dolinami rzecznymi położonymi w rowach tektonicznych, przy deniwelacjach do 120 m. W tym regionie szczególnie wyraźny jest wpływ pierwotnej – podlessowej rzeźby uwarunkowanej strukturą podłoża skalnego na rozmieszczenie i dynamikę form wąwozowych. Podstawowymi czynnikami warunkującymi intensywne procesy erozyjne w badanym obszarze są: pokrywa lessowa, duże deniwelacje (powyżej 60 m), subregionalne przestrzenne zróżnicowanie współczesnych ruchów podnoszących i intensywne, długotrwałe użytkowanie rolnicze. Gęste sieci wąwozów tworzą niezwykłe, atrakcyjne krajobrazy o bardzo dużej bioi georóżnorodności. Dlatego znaczna ich część została objęta różnymi formami ochrony środowiska. W większości są to parki krajobrazowe. Trzy spośród obszarów wąwozowych mają status rezerwatów przyrody. Są to: Krawędź w Dobrem, Szczeckie Doły na południowej krawędzi Wyżyny Lubelskiej i Niemienice w dolinie Żółkiewki. Gęste sieci wąwozów stanowią także istotną barierę w rozwoju nowoczesnych form gospodarki rolnej na obszarach o wysokiej jakości gleb. Zachodzące przemiany układu pól i sieci drogowej mogą być w tych obszarach czynnikiem stymulującym ożywienie procesów erozyjnych.

Compared to other regions in Poland, the Lublin Upland and Roztocze Hills are distinguished by the density and size of gully systems. In this area, morphometric analyses using GIS tools were performed based on digital data processed from 1:10 000 topographic maps and the Digital terrain Model. The results obtained allowed distinguishing of 17 “gully regions”, i.e. areas characterized by a high concentration of gully forms. The analysis of distribution of gullies in relation to other environmental elements demonstrated that the particularly intensive development of gullies in specific areas was associated with geomorphological, geological, hydrogeological, and paleogeographical factors. The anthropogenic impact, i.e. intensive, long-term agricultural management and consequent deforestation, was of great importance as well. The gully regions identified are characterized by a varied surface area and dissection density that in extreme cases reaches over 10 km/km2. From the economic point of view, the phenomenon is unfavourable, as it leads to fragmentation of arable land and intensification of erosion processes. On the other hand, gully regions offer attractive landscape and natural values, therefore some areas have been included in various protection programmes.

gullies, road gullies, odra glaciation, Lublin Upland

wąwozy, głębocznice, zlodowacenie odry, Wyżyna Lubelska, Roztocze

1. Buraczyński J., 1968: Typy dolin Roztocza Zachodniego, Annales UMCS, sec. B, vol. XXIII.
2. Buraczyński J.,1972: Erozja wąwozowa na Roztoczu – międzyrzecze Gorajca i Wieprza, Folia Societatis Scientarum Lublinensis, vol. 17, Geogr. 1/2.
3. Buraczyński J., 1977: Natężenie erozji wąwozowej i erozji gleb na Roztoczu Gorajskim, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, f. 3.
4. Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1971: Przebieg i skutki gwałtownej ulewy w Dzierzkowicach na Wyżynie Lubelskiej. Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, sec. D 12, 61–68.
5. Brice J. B., 1966: Erosion and deposition in the loess-mantled Great Plains, Medicine Creek drainage basin, Nebraska. US Geological Survey Professional Paper 352H, 235–339.
6. Brzezińska-Wójcik T., Miłkowska D., 2002: Aktywność tektoniczna w dorzeczu górnego Wieprza (SE Polska) w świetle wybranych wskaźników morfometrycznych, Annales UMCS, sec. B, vol. 54, 13–32.
7. Brzezińska-Wójcik T., Miłkowska D., Tucki A., 2003: Wpływ neotektoniki na rozwój rzeźby w dorzeczu Gorajca na Roztoczu (SE Polska), Annales UMCS, sec. B, vol. 57, 55–74.
8. Dabney S. M., Shields F. D., Temple D. M., Langendoen E. J., 2004: Erosion processes in gullies modified by establishing grass hedges, Transactions of the American Society of Agricultural Engineers 47, 1561–1571.
9. Hauge C., 1977: Soil erosion definitions, California Geology 30, 202–203.
10. Imeson A. C., Kwaad F. J. P. M., 1980: Gully types and gully prediction K.N.A.G., Geografisch Tijdschrift 14, 430–441.
11. Józefaciuk A., Józefaciuk Cz., 1992: Erozja wodna w fizjograficznych krainach Polski, Pamiętnik
12. Puławski, supplement to f. 101, IUNG – Puławy.
13. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., 1990a: Procesy spłukiwania powierzchniowego i erozji wąwozowej, [in:] Współczesne przemiany rzeźby Polski południowo-wschodniej, Prace Geograficzne, 153.
14. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., 1990b: Struktura zagrożenia gruntów przez erozję wodną powierzchniową oraz występowanie erozji wąwozowej w Polsce, [in:] Ekologiczne uwarunkowania gospodarki przestrzennej na obszarach o funkcji rolniczej, SGGW, 30.
15. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., 1996: Erozja wąwozowa i metody zagospodarowania wąwozów. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, IUNG – Puławy, Bilioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
16. Józefaciuk Cz., Nowocień E.., 1991: Ocena gęstości wąwozów drogowych w Polsce, Zesz. Nauk. AR Kraków, 255, 30, I: 63–69.
17. Kołodyńska-Gawrysiak R., Gawrysiak L., Budzyński A., Gardziel Z., 2011: Wąwozy drogowe Wyżyny Lubelskiej i Roztocza oraz sposoby ich zabezpieczania przed procesami niszczącymi, Annales UMCS, sec. B, vol. 66.
18. Klimaszewski M., 1978: Geomorfologia, PWN, Warszawa.
19. Kęsik J., 1961: Valées des terrains loessques de la partie ouest du Plateau de Nałęczów, Annales UMCS, sec. B, vol. XV.
20. Królik M., 1959: Gęstość sieci młodych rozcięć erozyjnych na Wyżynie Lubelskiej (Master’s thesis in the Dept. of Physical Geography BiNoZ UMCS).
21. Maruszczak H., 1958: Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych, Czasopismo Geograficzne, vol. 29, f. 3.
22. Maruszczak H., 1961: Le relief des terrains de loess le Plateau de Lublin, Annales UMCS, sec. B, vol. XV.
23. Maruszczak H., 1964: Regiony geomorfologiczne województwa lubelskiego, rękopis mapy, Zakład Geografii Fizycznej i Paleogeografii UMCS, Lublin.
24. Maruszczak H., 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części pasa Wyżyn południowopolskich, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, f. 151.
25. Migoń P., Grykień S., Pawlak R., Sobik M., 1997/1998: Słownik encyklopedyczny. Geografia, Wydawnictwo „Europa”, Wrocław.
26. Migoń P., 2006: Geomorfologia, PWN, Warszawa.
27. Nowocień E., 1996: Dynamika rozwoju wąwozów drogowych na obszarach lessowych, Prace IUNG, Pamiętnik Puławski, 107.
28. Poesen J., Govers G., 1990: Gully erosion in the loam belt in Belgium: typology and control measures. [in:] Soil Erosion on Agricultural Land, J. Boardman, D. L. Foster, J. A. Dearing (eds). John Wiley & Sons Ltd, Chichester; 513–530.
29. Poesen J., 1993: Gully typology and gully control measures in European loess belt, [in:] Farm Land Erosion in Temperate Plains Environment and Hills, S. Wicherek (ed.), Elsevier, Amsterdam; 221–239.
30. Poesen J., Vanwalleghem T., Joris de Vente, Knapen A., Verstraeten G., Martinez-Casasnovas A. J., 2006: Gully erosion in Europe, [in:] Soil Erosion in Europe. J. Bardman, J. Poesen (eds), John Wiley & Sons Ltd, Chichester.

10.2478/v10066-012-0002-y

Renata Kołodyńska-Gawrysiak ¹, Łukasz Chabudziński²

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management
¹ Department of Geology and Lithosphere Protection,
² Laboratory of Geographical Information Systems

W pracy omówiono cechy morfometryczne oraz rozmieszczenie zagłębień bezodpływowych obszarów lessowych Płaskowyżu Nałęczowskiego, subregionu geomorfologicznego położonego w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej (Polska południowo-wschodnia). Obszar ten jest zbudowany z lessów, których miąższość wynosi od kilku do ponad 30 m. Pokrywa lessowa spoczywa na miąższych seriach zróżnicowanych pod względem litogenetycznym osadów glacigenicznych zlodowacenia odry. Dokonano inwentaryzacji zagłębień bezodpływowych na podstawie map topograficznych w skali 1: 10 000, a następnie w programie ArcGIS 9x przeprowadzono analizy ilościowe, w zakresie podstawowych charakterystyk morfometrycznych zagłębień takich jak: obwód, powierzchnia, głębokość, maksymalna długość oraz zwartość (kształt) zagłębień. Przeprowadzono analizy przestrzenne w celu określenia prawidłowości w zakresie rozmieszczenia zagłębień bezodpływowych na Płaskowyżu Nałęczowskim w oparciu o następujące charakterystyki ilościowe: gęstość, regiony koncentracji, rozmieszczenie na tle elementów rzeźby oraz przedziałów wysokościowych (wysokość n.p.m). Wykonane badania wskazały na wzajemne podobieństwo zagłębień pod względem powierzchni, maksymalnej długości, kształtu (zwartości) i głębokości. Udokumentowano różnice dotyczące rozmieszczenia zagłębień bezodpływowych pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią Płaskowyżu Nałęczowskiego, związane z odmiennymi cechami ukształtowania powierzchni tych obszarów. Wyróżniono zwarte obszary o dużej gęstości zagłębień, określane jako regiony wymokowe (gęstość powyżej 10 obiektów/km2, maksymalnie 40 obiektów na km2), charakteryzujące się indywidualnymi cechami w zakresie morfometrii oraz rozmieszczenia zagłębień bezodpływowych.

The paper presents morphometric features and distribution of closed depressions in the loess areas of the Nałęczów Plateau, a geomorphological subregion in the north-western part of the Lublin Upland (SE Poland). The area is covered by loess, whose thickness ranges from several to 30 m. The loess cover lies on thick series of lithologically and genetically diversified glacigenic sediments of the odra glaciation. An inventory of closed depressions was made based on 1: 10 000 scale topographic maps; subsequently, quantitative analyses of the basic morphometric features of closed depressions, i.e. circumference, area, depth, maximum length and compactness (shape) of the depressions were performed using the ArcGIS 9x programme. Spatial analyses were performed in order to identify regularities in the distribution of the closed depressions on the Nałęczów Plateau; the analyses were based on the following quantitative features: density, concentration areas, distribution against landform and ranges of altitude (height a.s.l.). The investigations demonstrated similarities between the depressions in terms of the area, maximum length, shape (compactness) and depth. Differences in the distribution of the closed depressions related to the different surface features in the eastern and western parts of the Nałęczów Plateau were documented. Extract areas with a high density of depressions were distinguished and referred to as closed depression regions (density exceeding 10 objects/ km2, maximum 40 objects/ km2); they exhibit individual features in terms of morphometry and distribution of the closed depressions.

closed depressions (wymoki), loess, Nałęczów Plateau, Lublin Upland

zagłębienia bezodpływowe (wymoki), lessy, Płaskowyż Nałęczowski, Wyżyna Lubelska

1. Afelt A., 2007a: Wpływ rzeźby i zasilania na właściwości wód porowych w lessach, Annales UMCS vol. 62, 223–242.
2. Afelt A., 2007b: Suffozja: proces filtracyjnego przekształcania skały, Prace i Studia WGSR, vol. 38, 157–172.
3. Czarnecki R., Lewartowska-Urbańska M., 1987: Wymoki okolic Sandomierza, Przegląd Geograficzny, vol. LIX, f. 3, PWN, Warszawa, 385–397.
4. Czarnecki R., Solnceva N. P., 1992: Wymoki okolic Sandomierza (cz. II.), Przegląd Geograficzny, t. LXIII, f. 1–2, PWN, Warszawa, 143–149.
5. Gillijns K., Poesen J., Deckers J., 2005: On the characteristics and origin of closed depression in loess-derived soils in Europe – a case study from central Belgium, Catena 60, 43–58.
6. Gregory K. J., Walling D. E., 1973: Drainage Basin Form and Process. A Geomorphological Approach,Edward Arnold Ltd., London, 456.
7. Harasimiuk M., Henkiel A., 1976: Osobliwości pokrywy lessowej zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, Z badań czwartorzędu w Polsce, vol. 18, Wyd. Geol., Warszawa, 177–181.
8. Harasimiuk M., 1987: Lithologic properties as indices of the sedimentation conditions of the vistulian loesses in the eastern part of the Nałęczów Plateau (SE Poland), Annales UMCS, sec. B, vol. XLI, 11, 179–202.
9. Harasimiuk M., Henkiel A., 1978: Wpływ budowy geologicznej i rzeźby podłoża na ukształtowanie pokrywy lessowej w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, Annales UMCS, sec. B, vol. XXX/XXXI, 55–80.
10. Horton R. E., 1945: Erosional development of streams and their drainage basins; hydrophysical approach to quantitative morphology, Bulletin of the Geological Society of America, 56, 275–370.
11. Kołodyńska-Gawrysiak R., Bienia M., 2010: Uwarunkowania i przebieg holoceńskiej denudacji w rejonie wielokulturowaj osady w Panieńszczyźnie koło Lublina, Prace i Studia Geograficzne, vol. 45, 89–104.
12. Maruszczak H., 1954: Werteby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej, Annales UMCS, sec. B, vol. VIII, 123–237.
13. Maruszczak H., 1961: Le relief des terrains de loess le Plateau de Lublin, Annales UMCS, sec. B, vol. XV, 93–122.
14. Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [in:] M. Klimaszewski (ed.), Geomorfologia Polski, vol. 1, Warszawa, 340–384.
15. Miller V. C., 1953: Quantitative geomorphological study of drainage basin characteristics in Clinch Mountain area, Tennessee. ONR Technical Report 3, Project No. 271–1030, New York, Columbia University.
16. Schumm S. A., 1954: Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey, ONR Technical Report 8, Project No. 389–1042, New York, Columbia University.
17. Vanwalleghem T., Poesen J., Vitse I., Bork H. R., Dotterweich M., Schmidtchen G., Deckers J., Lang A., Mauz B., 2007: Origin and evolution of closed depression in central Belgium, European loess belt, Earth Surface Processes and Landforms 32, 574–586.
18. Zgłobicki W., 2002: Dynamika współczesnych procesów denudacyjnych w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, Wyd. UMCS, Lublin, 159.

10.2478/v10066-012-0003-x

Zdzisław Michalczyk, Katarzyna Mięsiak-Wójcik, Joanna Sposób, Marek Turczyński

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Hydrology

Lubelszczyzna jest obszarem, gdzie zaznaczają się lokalne przekształcenia środowiska przyrodniczego, w tym również hydrosfery. Są one efektem wpływu rolnictwa, przemysłu oraz gospodarki wodno-ściekowej. Ich oddziaływanie prowadzi do zmian sieci wodnej w wyniku melioracji, prostowania biegów rzek, przyspieszania odpływu wody, a także do powstawania lokalnych, punktowych i obszarowych ognisk zanieczyszczeń wód. Konsekwencje antropopresji uwidoczniają się w lokalnych przekształceniach ilości lub jakości zasobów wodnych. Następstwem dużych poborów wody podziemnej są przekształcenia warunków hydrogeologicznych, których odzwierciedleniem jest utrzymywanie się różnej wielkości i głębokości lejów depresyjnych, obserwowanych w sąsiedztwie ujęć Lublina, Chełma, Zamościa oraz Kraśnika. Obniżenie zwierciadła wody podziemnej pierwszego poziomu następuje także w wyniku odwodnień wyrobisk górniczych kopalni kredy i margli w Chełmie i Rejowcu, a w rejonie kopalni węgla kamiennego nastąpiło przekształcenie zarówno płytkich, jak i wgłębnych wód podziemnych. Rozpoznanie konsekwencji zmian antropogenicznych stosunków wodnych jest istotne ze względu na wykorzystywanie zasobów hydrosfery, które powinno być realizowane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

The Lublin Region is an area where local transformations in the natural environment, including the hydrosphere, occur. They result from the impact of agriculture, industry as well as water supply and sewage disposal. These activities lead to changes in the water network resulting from land improvement works, channel straightening and water runoff acceleration, as well as to the formation of local, both point and diffuse sources, of water pollution. The consequences of human impact are manifested in local transformations of the quality or quantity of water resources. As a result of intense groundwater draw-off, hydrogeological conditions are transformed, which is reflected in the persistence of depression cones of varied size and depth, noticeable in the vicinity of water intakes for Lublin, Chełm, Zamość and Kraśnik. The lowering of the first-level groundwater table also occurs as a consequence of the drainage of chalk and marl mine workings in Chełm and Rejowiec, whereas in the area of the hard coal mine both shallow and deep groundwater was transformed. It is important to indicate the consequences of human impact changes of water conditions as the hydrosphere resources should be used according to the principles of sustainable development.

water conditions, water management, land improvement works, human impact, Lublin Region

stosunki wodne, gospodarka wodna, melioracje, antropopresja, Lubelszczyzna

1. Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Physiographic Division of the Lublin Province. The 5th National Meeting of the Polish Geographical Society – Guide, Lublin, 3–44 (in Polish). Environmental Protection, 2010, Central Statistical Office, Warsaw, 126–210 (in Polish).
2. Janiec B., 1994: The Influence of the Wieprz-Krzna Canal on Transferring Pollution into the Water Environment, [in:] The Natural Environment in the Wieprz-Krzna Canal’s Impact Zone. The University of Life Sciences Publishing House, The Free Polish University Society, Lublin, 59–68 (in Polish).
3. Jaworski J., 1968: Spatial Variability of the Average Annual Evapotranspiration in Poland. Papers of the Polish Institute of Hydrology and Meteorology, 95, 15–28 (in Polish).
4. Kaszewski M. B., 2008: Climatic Conditions of the Lublin Region. The Maria Curie-Skłodowska University Publishing House, Lublin, 1–60 (in Polish).
5. Malinowski J., 1984: Utility Water, [in:] Mineral Resources of the Middle-Eastern Poland. Geological Publishing House. Warsaw, 197–211 (in Polish).
6. Michalczyk Z., 1988: Impact of Water Intake to the Wieprz-Krzna Canal on the Flow Rate of the Middle Course of the Wieprz River. Geographical Documents, 4, Wrocław, 39–50 (in Polish).
7. Michalczyk Z., (ed.), 1997: Strategy for the Use and Protection of Water in the Bystrzyca’s Basin. Hydrographic Research as the Source of Knowledge about the Environment, Vol. 5. The Maria Curie-Skłodowska University Publishing House, Lublin, 1–192 (in Polish).
8. Michalczyk Z., (ed.), 2001: Springs of the Lublin Upland and Roztocze Region. The Maria Curie-Skłodowska University Publishing House, Lublin, 1–298 (in Polish).
9. Michalczyk Z., 2003: State of Water Conditions and their Changes in the Area of Chełm, [in:] Man and Water, T. Szczypek, M. Rzętała (eds.). The Polish Geographical Society Publishing House, Katowice Branch, Sosnowiec, 91–100 (in Polish).
10. Michalczyk Z., 2005: Hydrogeological Consequences of Human Impact in the Area of Lublin, [in:] Hydrogeology of Urbanised and Industrialised Areas, Vol. 2. Papers of the Earth Sciences Department of the University of Silesia No. 37. The University of Silesia Publishing House, Sosnowiec, 113–120 (in Polish).
11. Michalczyk Z., Chmiel S., Chmielewski J., Turczyński M., 2007: Hydrological Consequences of the Exploitation of Hard Coal Deposits in the Area of Bogdanka (Lublin Coal Basin). Newsletter of the Polish Geological Institute, 422, 113–126 (in Polish).
12. Michalczyk Z., Sposób J., 2011: Water resources of Poland and their state in Lublin district. The Archives of the Commission of Protection and Formation of the Natural Environment, Lublin, 8, 104–111.
13. Michalczyk Z., Wilgat T., 1998: Water Conditions in the Lublin Region. The Maria Curie-Skłodowska University Publishing House, Lublin, 1–167 (in Polish).
14. Michalczyk Z., Zarębski K., 1995: Water Exchange in the South-Western Part of the Łęczna-Włodawa Lake District – in the Area of the “Bogdanka” Coal Mine, [in:] Contemporary Problems in Hydrogeology, Vol. 7, part 2. Kraków–Krynica. The AGH (Mining and Metallurgy) University of Science and Technology, 119–126 (in Polish).
15. Mięsiak K., Turczyński M., Szwajgier W., 2005: Environmental Transformations in Lake Lejno Catchment Basin. Limnological Review, 5, 175–182.
16. Pichla A., Jakimiuk S., 2008: The Strategy for the Development of Water Retention of the Lublin Province in Comparison with Poland, [in:] Selected Problems in Water Retention, J. Gliński, Z. Michalczyk (eds). The Maria Curie-Skłodowska University Publishing House, Lublin, 51–60 (in Polish). Report on the State of the Environment in the Lublin Province in 2010. Environment Monitoring Library, Lublin, 2011, 20–62 (in Polish).
17. Sposób J., Turczyński M., 2009: Transformation of undrained areas into catchments of imposed water circulation – Łęczna–Włodawa Lake District. [in:] Water Resources and their Protection, The Circulation of Water and Matter in River Catchments, R. Bogdanowicz, J. Fac-Beneda (eds.). Gdańsk, 111–121 (in Polish).
18. Sposób J., Michalczyk Z., Mięsiak-Wójcik K., Turczyński M., 2010: Evaluation of Changes of the Use of the Łęczna-Włodawa Lake District Water Resources on the Basis of Historical Cartographic Materials and Chronicles. [in:] Changes in Water Conditions in Historical Times, (eds) A. Kaniecki, A. Baczyńska. Geographical and Geological Studies and Papers, 9. Bogucki Science Publishing House, Poznań, 167–186 (in Polish).
19. Statistical Yearbook of the Republic of Poland, GUS, Warszawa 2011, pp. 910.
20. Water Management Programme for the Lublin Province, part 1, 2003. Foundation “Water Expertise Centre”, Lublin, 1–269 (in Polish). Water Management Programme, part 2 and 3, 2005. Foundation “Water Expertise Centre”, Lublin, 1–178 (in Polish).
21. Wilgat T., 1968: General Hydrogeographical Map of the Lublin Province, Annales of Maria Curie-Skłodowska University, sec. B, XX, 10, 223–242 (in Polish).
22. Wilgat T., Michalczyk Z., Turczyński M., Wojciechowski K., 1991: Łęczna–Włodawa Lakes. Studies of the Documentation Centre for Physiography, XIX, 23–140 (in Polish).
23. Wojciechowski K. H., 1965: Shortages and Surpluses of Water in the Lublin Province, Annales of Maria Curie-Skłodowska University, sec. B, vol. XVIII, Lublin, 249–263 (in Polish).

10.2478/v10066-012-0004-9

Marta Kusznerczuk

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Geoecology and Paleogeography

Badania prowadzono w dolinie środkowego Bugu pod Janowem Podlaskim, na odcinku rzeki o długości 35 km. Jest to odcinek graniczny między Polską a Białorusią. Celem badań było rozpoznanie zagrożenia erozyjnego Bugu poprzez określenie zmian położenia jego koryta. W tym celu zestawiono różne materiały kartograficzne (mapy archiwalne, zdjęcia lotnicze i ortofotomapy) pochodzące z okresu od 1839 r. Wnioskowanie na temat zmian położenia koryta Bugu oraz jego cech morfometrycznych prowadzono w oparciu o rozpoznanie geologiczne osadów.
Badania wskazują na wyraźny związek pomiędzy erozją boczną Bugu a odpornością brzegów jego koryta. Na ograniczenie erozji bocznej mają wpływ zarówno czynniki naturalne (odporne osady wypełnień paleokoryt oraz teras nadzalewowych), jak i antropogeniczne (opaski brzegowe, faszyny przeciwerozyjne oraz pozostałości po dawnym gospodarowaniu człowieka). Na skalę erozji wpływa również wzór koryta rzeki. Niektóre zakola Bugu od 1911 r. przesunęły się o ponad 350 m. Zdecydowana większość tych zakoli to meandry skrępowane lub wymuszone. Na kilku odcinkach Bug ewoluuje w kierunku rzeki roztokowej (rzeki „dzikiej”). W świetle przeprowadzonych badań istnieje duże zagrożenie erozją boczną Bugu. Zmiany położenia koryta Bugu powodują odcinanie znacznych obszarów Polski czy Białorusi, proces ten przebiega dość równocześnie. Powodzie wiosenne są również bardzo niebezpieczne; czasami są to powodzie zatorowe. Z uwagi jednak na lokalizację domów mieszkalnych są one raczej nienarażone na te zagrożenia.

In this paper the changes of river and border position caused by lateral erosion between Poland and Belarus are considered. The research area was the Middle Bug River valley near Janów Podlaski. The investigated section of this river (35-km in length) is characterized by different channel pattern in accordance with the changes of width of the valley. Generally meandering or winding river is in metamorphosis to braiding in a very narrow part of the valley. Cartographic materials used (archival maps, aerial photographies and ortophotomaps) were allowed to determine the changes of the river position and its morphometric parameters in the chosen periods since 1839. The trend of erosional strength and pattern depends on the type of channel pattern and resistance of river bank. The flood hazard in the bottom valley is also considered in this paper.

lateral erosion, cartographic methods, channel pattern, Bug River valley

erozja boczna, metody kartograficzne, wzór koryta, dolina rzeki Bug

1. Babiński Z., 1992: Współczesne procesy korytowe Dolnej Wisły. Pr. Geogr. 157, Wrocław–Warszawa–Kraków, 169.
2. Davis W. M., 1954: Geographical Essays. Dover Publications INC, Dover. Falkowski E., 1970: Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biul. Geol., 12, 5–121.
3. Gloger Z., 1903: Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Printed by Ferdynand Mosicki, Warszawa.
4. Klimek K., 1987: Man’s impact on fluvial processes in the Polish Western Carpathians. Geogr. Ann., 69A, 221–226.
5. Kondracki J., 2000: Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 440.
6. Kondratiew W. E., 1968: Gidromorfołogiczeskije processy i metody ich izuczenija. Izd. G. G. I., Leningrad.
7. Kostrzewski A., 2002: Powodzie – transformacja i rozwój krajobrazu, [in:] J. Kułtuniak (ed.), Rzeki – kultura, cywilizacja, historia, 10, Wyd. Nauk., Katowice, 87–98.
8. Leopold L. B., Wolman M. G., 1960: River Meanders. Geol. Soc. Ann. Bull., 71.
9. Łajczak A., 1988: Impact of various land use on the intensity of sediment runoff in the Polish Carpathians flysch catchments. Interpraevent 1988 – Graz, Tagungspubl., 3, 131–165.
10. Michaluk D., 2004: Góra Zamkowa w Mielniku – siedziba wielkoksiążęcego zamku, [in:] R. Dobrowolski,
11. S. Terpiłowski (eds.), Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski, Wyd. UMCS, Lublin, 299–304. Mierkiewicz M., Sasim M., 2003: Warunki formowania się odpływu – powodzie i susze, [in:]
12. J. Dojlido, W. Kowalczewski, R. Miłaszewski, J. Ostrowski (eds.), Rzeka Bug – zasoby wodne i przyrodnicze, IMGW, Warszawa, 56–71. Plan operacyjny ochrony przed powodzią wraz z późniejszymi uzupełnieniami, Janów Podlaski District Council, Janów Podlaski 2003.
13. Schumm S. A., 1969: River metamorphosis. Journal of Hydraulic Division of the American Society of Civil Engineers, 95, 255–273.
14. Schumm S. A., 1971: Fluvial geomorphology: Channel adjustment and river metamorphosis, [in:] H. W. Shen (ed.), River Mechanics, 1, 5.1–5.22, Fort Collins, Colorado.
15. Teisseyre A. K., 1991: Bank crevasing and channel anastomosis in the upper River Bóbr valley (Central Sudetes, SW Poland). Pr. Geol.-Mineral., 21, Wrocław, 111.
16. Trafas K., 1975: Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Geogr., 40, Pr. Inst. Geogr., 62, 85.

10.2478/v10066-012-0005-8

Stanisław Chmiel ¹, Stefan Bartoszewski ¹, Krzysztof Siwek ², Joanna Sposób ¹

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management
¹ Department of Hydrology
² Department of Meteorology and Climatology

Badania denudacji chemicznej i mechanicznej w zlewni rzeki Scott prowadzono w północnozachodniej części Ziemi Wedela Jarlsberga (Svalbard). W tym celu rejestrowano odpływ wody w okresie od 14 lipca do 1 września 2005 roku oraz pobierano próbki wody do analiz składu jonowego wody oraz oznaczeń zawiesiny. W okresie badań odpłynęło 5,120•103 m³ wody, co odpowiada średniemu przepływowi 1 201 dm³•s^-1, warstwie odpływu 506 mm i odpływowi jednostkowemu 119 dm3•s^-1•km^-2. Tempo denudacji chemicznej w okresie badań wynosiło od 0,24 do 0,70 t•km^-2• doba^-1, średnio 0,50 t•km^-2 doba^-1. Tempo denudacji mechanicznej wynosiło średnio 2,53 t•km^-2• doba^-1, przy zmienności w zakresie od 0,32 do 18,2 t•km^-2•doba^-1.

Chemical and mechanical denudation rates were calculated i. a. for the Scott River (Scottelva) catchment (NW part of Wedel Jarlsberg Land – Svalbard). Runoff was recorded from 14th of July until 1st of September, 2005. Daily water samples were collected in order to determine the ion composition and suspended sediment. In the research period 5,120•103 m³ of water outflowed, whichcorresponded to 1,201 dm³•s^-1 of average discharge, 506 mm of runoff index and 119 dm³•s^-1•km^-2 of specific runoff. The chemical denudation rate for the Scott River catchment was 0.24 to 0.70 t•km^-2•day^-1, 0.50 t•km^-2•day^-1 on average in the research period. The mechanical denudation rate for the Scott River catchment was 2.53 t•km-2•day-1 on average and changed in the range from 0.32 do 18.2 t•km^-2•day^-1.

denudation, hydrochemistry, glacier hydrology, Svalbard

denudacja, hydrochemia, hydrologia glacjalna, Svalbard

1. Barsch D., Gude M., Mäusbascher R., Schukraft G., Schulte A., 1994: Recent fluvial sediment budgets in glacial and periglacial environments, NW Spitsbergen. Zeitschrift für Geomorphologie, Supplement band 97, 111–122.
2. Bartoszewski S., Repelewska-Pękalowa J., 1988: Mineralizacja ogólna i zmącenie w wybranych zlewniach rzek rejonu Bellsundu (Zachodni Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne UMCS na Spitsbergen 1986–1988, UMCS Lublin, 133–148.
3. Bartoszewski S., Magierski J., 1989: Denudacja chemiczna w zlewniach rzecznych w okolicy Calypsobyen (Zachodni Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne UMCS na Spitsbergen 1986–1988, UMCS, Lublin, 69–77.
4. Bartoszewski S., 1998: Reżim odpływu rzek Ziemi Wedel Jarlsberga (Spitsbergen). Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UMCS. Rozprawy habilitacyjne LX, Lublin, 1–167.
5. Bartoszewski S., Gluza A., Siwek K., Zagórski P., 2009: Temperature and rainfall control of outflow from the Scott Glacier catchment (Svalbard) in the summers of 2005 and 2006. Norsk Geografisk Tidsskrift – Norwegian Journal of Geography, 1502–5292, 63, 2, 107–114.
6. Bogen J., Bonsnes T. E., 2003: Erosion and sediment transport in High Arctic rivers, Svalbard. Polar Research, 22, 175–189.
7. Bukowska-Jania E., 2003: Rola systemu lodowcowego w obiegu węglanu wapnia w środowisku przyrodniczym, na przykładzie Svalbardu i młodoglacjalnych obszarów Polski północnozachodniej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Prace Naukowe no 2103, Katowice, pp. 247.
8. Chmiel S., Bartoszewski S., Gluza A., Siwek K., Zagórski P., 2007: Physicoche mical characteristics of land waters in the Bellsund region (Spitsbergen). Landform Analysis, vol. 5, 11–13.
9. Chmiel S., Reszka M., Rysiak A., 2009: Heavy metals and radioactivity in environmental samples of the Scott Glacier region on Spitsbergen in summer 2005. Questiones Geographicae, Series A, Poznań.
10. Chmiel S., Bartoszewski S., Siwek K., 2011: Chemical denudation rates in the Wydrzyca catchment (Bellsund, Spitsbergen), Annales UMCS, b, vol. LXVI, Lublin, 115–128.
11. Dallmann W. K., Hjelle A., Ohta Y., Salvigsen O., Bjornerud M. B., Hauser E. C., Maher H. D., Craddock C., 1990: Geological Map of Svalbard 1:100 000, Sheet B 11G Van Keulenfjorden. Norsk Polarinst., Oslo.
12. Duce R. A., Hoffman E. J., 1976: Chemical fractionation at the air/sea interface, Ann. Rev. Earth Planet Sci. 4, 178–228.
13. Głowacki P., 2007: Rola procesów fizyczno-chemicznych w kształtowaniu struktury wewnętrznej i obiegu masy lodowców Spitsbergenu. (Role of physical and chemical processes in the internal structure formation and mass circulation of Spitsbergen glaciers). Monographic volume M-30 (400), Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences, Warszawa, pp. 147.
14. Hem J. D., 1985: Study and Interpretation of the Chemical Characteristics of Natural Water. U.S. Geological Survey Water-Supply Paper 2254, pp. 264.
15. Hodson A. J., Ferguson R. I., 1999: Fluvial suspended sediment transport from cold and warmbased glaciers in Svalbard. Earth Surface Processes and Landforms 24, 957–974.
16. Hodson A., Tranter M., Vatne G., 2000: Contemporary rates of chemical denudation and atmospheric CO2 sequestration in glacier basins: an Arctic perspective. Earth Surface Processes and Landforms 25, 1447–1471.
17. Killingtveit A., Pettersson L. E., Sand K., 2003: Water balance investigations in Svalbard. Polar Research 22, 161–174.
18. Kociuba W., Janicki G., Siwek K., 2010: Dynamics of changes of bed load outflow from a small glacial catchment (West Spitsbergen). Monitoring, Simulation, Prevention and Remediation of Dense and Debris Flows II. WIT Transactions on Engineering Sciences, vol. 67, 261–270.
19. Kostrzewski A., Kaniecki A., Kapuściński J., Klimczak R., Stach A., Zwoliński Z., 1989: The Dynamics and rate of denudation of glaciated and non-glaciated catchment, central Spitsbergen. Polish Polar Res., vol. 10, no 3, 317–367.
20. Krawczyk W. E., 1994: Denudacja chemiczna w wybranych zlewniach SW Spitsbergenu. PhD thesis, University of Silesia.
21. Krawczyk W., Lefauconnier B., Pettersson L. E., 2003: Chemical denudation rates in the Bayelva Catchment, Svalbard, in the Fall of 2000. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 28, 28–32, 2003, 1257–1271.
22. Krawczyk W., Pettersson L. E., 2007: Chemical denudation rates and carbon dioxide drawdown in an ice-free polar karst catchment: Londonelva, Svalbard. Permafrost and Periglacial Processes 18, 4, 337–350.
23. Krawczyk W. E., Bartoszewski S., Siwek K., 2008: Rain water chemistry at Calypsobyen, Svalbard. Polish Polar Research, 29, 2, 149–162.
24. Matell N., 2006: The Role of the Valley Braidplain as a Sediment Sink: Linnédalen, Spitsbergen, Svalbard. Department of Geology B.Sc. thesis: Williams College, Williamstown, Massachusetts.
25. Michalczyk Z., Magierski J., 1990: Physicochemical properties of waters as well as chemical and mechanical denudation of the Calypsostranda region (W Spitsbergen). Wyprawy Geograficzne UMCS na Spitsbergen, UMCS Lublin, 93–106.
26. Przybylak R., 2007: Recent air-temperature changes in the Arctic, Annals of Glaciology, 46, 1, 316–324 (9).
27. Pulina M., 1999: Kras – formy i procesy. Wyd. UŚ, pp. 375.
28. Pulina M., Burzyk M., 2004: Badania przyrodnicze w zlewniach otoczenia Hornsundu, [in:] Glacjologia, geomorfologia i sedymentologia środowiska polarnego Spitsbergenu. Warsztaty Glacjologiczne Spitsbergen 2004, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Sosnowiec–Poznań–Longyearbyen, 65–68.
29. Rachlewicz G., 2009: Contemporary sediment fluxes and relief changes in high Arctic glacierized valley systems (Billefjorden, Central Spitsbergen). Wyd. Nauk. UAM Poznań, seria Geografia, no 87, pp. 204.
30. Strzelecki M., 2009: Suspended and solute transport in a small glaciated catchment of the Bertram River, Central Spitsbergen, in 2005–2006. Norsk Geografisk Tidsskrift – Norwegian Journal of Geography, 63, 2, 98–106.
31. Wadham J. L., Hodson A. J., Tranter M., Dowdeswell J. A. 1998. The hydrochemistry of meltwaters draining a polythermalbased, high Arctic glacier, south Svalbard: I. The ablation season. Hydrological Processes, 12, 12, 1825–1849.
32. Yde J. C., Riger-Kusk M., Christiansen H., Knudsen N. T., Humlum O., 2008: Hydrochemical characteristics of bulk meltwater from an entire ablation season, Longyearbreen, Svalbard Journal of Glaciology, 54, 185, 259–272.
33. Zagórski P., 2005: NW part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard, Norway). Orthophotomap 1: 25000, K. Pękala, H. F. Aas (eds), Maria Curie-Skłodowska University, Norsk Polarinst, Lublin.
34. Zagórski P., Siwek K., Gluza A., Bartoszewski S., 2008: Changes in the extent and geometry of the Scott Glacier, Spitsbergen. Polish Polar Research, 29, 2, 149–162.
35. Zajączkowski M., Szczuciński, W. Bojanowski, R., 2004: Recent changes in sediment accumulation rates in Adventfjorden, Svalbard. Oceanologia, 46, 217–231.

10.2478/v10066-012-0006-7

Bogusław M. Kaszewski, Krzysztof W. Siwek, Andrzej F. Gluza

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Department of Meteorology and Climatology

ranych charakterystyk termicznych na Lubelszczyźnie w latach 1982–2006. Dane pochodzą z 9 stacji Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz z Obserwatorium Meteorologicznego UMCS, położonego w centrum Lublina. Posiadają one jednorodny ciąg obserwacyjny dla badanego 25-lecia. Spośród charakterystyk termicznych przeanalizowano:

• dni bardzo upalne – Tmax ≥35^°C,
• „noce tropikalne” – Tmin ≥20^°C,
• dni extramroźne – Tmin ≤ – 30^oC,
• dni z przymrozkiem w maju – Tmin 200 cm n.p.g ≤ – 2,0^oC,
• dni z przymrozkiem (Tmin 200 cm n.p.g ≤ 0,0^oC) w miesiącach letnich (VI–VIII),
• duże zmiany z dnia na dzień, powyżej 10^°C, średniej dobowej temperatury powietrza.

W analizowanym okresie (1982–2006) w 10 stacjach i posterunkach meteorologicznych Lubelszczyzny wystąpiło 281 przypadków ekstremalnych charakterystyk termicznych w 114 dniach, co stanowiło 1,2% dni. Najwięcej takich przypadków (52) zanotowano w roku 1987, natomiast w latach 1983, 1990 i 1993 przypadki takich charakterystyk nie wystąpiły. W przebiegu rocznym najwięcej przypadków wystąpiło w styczniu; w marcu nie zanotowano przypadku wystąpienia ekstremalnej wartości analizowanych charakterystyk. Spośród wziętych pod uwagę pięciu ekstremalnych charakterystyk termicznych najwięcej przypadków dotyczyło dużych zmian średniej dobowej temperatury powietrza (powyżej 10oC), najmniej zaś przypadków wystąpienia przymrozków w maju (Tmin ≤ –2,0oC). Najważniejszym czynnikiem warunkującym występowanie ekstremalnych wartości termicznych na Lubelszczyźnie jest cyrkulacja atmosferyczna warunkująca występowanie pewnych stosunkowo rzadko notowanych sytuacji synoptycznych. Widać to szczególnie w przypadku pojawiania się dni bardzo upalnych i bardzo mroźnych (wystąpiły tylko w dwóch latach analizowanego okresu: odpowiednio w 1992 i 1994 oraz w 1987 i 2006) i silnych przymrozków w maju (wystąpiły tylko w pięciu latach). Głównymi czynnikami różnicującymi częstość wystąpienia ekstremalnych wartości termicznych na terenie Lubelszczyzny jest lokalizacja stacji lub posterunku meteorologicznego oraz charakter bezpośredniego otoczenia stacji.

This paper presents the frequency of occurrence and distribution of extreme values of selected thermal phenomena in the Lublin Region in the years 1982–2006. There used data coming from 9 stations of the Institute of Meteorology and Water Management, and from the Meteorological Observatory of Maria Curie-Skłodowska University (UMCS), located in the centre of the city of Lublin. The stations have a uniform observation sequence for the 25 years studied. The extreme thermal phenomena were analysed: very hot days – Tmax ≥ 35°C, “tropical nights” – Tmin ≥ 20°C, very cold days – Tmin ≤ – 30^oC, days with frost in May – Tmin 200 cm a.g.l. ≤ – 2.0^oC, days with frost (Tmin 200 cm a.g.l. ≤ 0.0oC) in summer months (VI–VIII), significant day-to-day changes of more than 10°C of mean daily air temperature.

air temperature extremes, Lublin Region

ekstrema temperatury powietrza, Lubelszczyzna

1. Bielec-Bąkowska Z., Łupikasza E., 2009: Frosty, freezing and severe freezing days and their synoptic implications in Małopolska, southern Poland, 1951–2000. Bulletin of Geography Physical Geography Series, 1, 39–62.
2. Cebulak E., Limanówka D., 2007: Dni z ekstremalnymi temperaturami powietrza w Polsce, [in:]
3. K. Piotrowicz, R. Twardosz (eds). Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 185–194.
4. Grabowska K., Panfil M., Olba-Zięty E., 2007: Ekstremalne warunki termiczne w latach 1951–2005 w Polsce pólnocno-wschodniej, Acta Agrophysica, 2007, 10 (2), 341–347.
5. Kaszewski B.M., Siwek K. W., Siłuch M., Gluza A., 2007: Ekstremalne wartości wybranych charakterystyk termicznych w Lublinie (1951–2004), [in:] J. Szkutnicki, U. Kossowska-Cezak, E. Bogdanowicz, M. Ceran (eds). Cywilizacja i żywioły. Polskie Towarzystwo Geofizyczne. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa, 118–126.
6. Kejna M., Araźny A., Maszewski R., Przybylak R., Uscka-Kowalkowska J., Vizi Z., 2009: Daily minimum and maximum air temperature in Poland in the years 1951–2005. Bulletin of Geography Physical Geography Series, 2, 35–56. Kossowska-Cezak U., 2010: Występowanie pogody gorącej w Warszawie (1951–2009), Przegl. Geod., 55, 1–2, 61–75.
7. Kuchcik M., 2006: Fale upałów w Polsce w latach 1993–2002. Przegl. Geogr., 78, 3, 397–412.
8. Kundzewicz Z. W., 2002: Czy ryzyko powodzi ulega zmianom? [in:] Z. W. Kundzewicz, M. Radziejewski (eds). Detekcja zmian klimatu i procesów hydrologicznych. Sorus, Poznań, 139–152.
9. Miętus M., 2005: Ekstremalne zjawiska klimatyczne z perspektywy IPCC. Polskie Towarzystwo Geofizyczne, 19–31.
10. Michniewski A., 2007: Charakterystyka miesięcznych ekstremów temperatury powietrza w Krakowie i ich związek z warunkami cyrkulacyjnymi, [in:] K. Piotrowicz, R. Twardosz (eds). Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 185–194.
11. Niedźwiedź T., Starkel L., 2008: Klimatyczne tło współczesnych procesów morfogenetycznych na obszarze Polski, [in:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (eds). Współczesne przemiany rzeźby Polski. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, IGiGP UJ, IG i PZ PAN, Kraków, 21–33.
12. Owczarek M., 2005: Ekstremalne warunki termiczne na Wybrzeżu i Pomorzu według przedziałów kwantylowych średniej dobowej temperatury powietrza, [in:] E. Bogdanowicz, U. Kossowska-Cezak, J. Szkutnicki (eds). Polskie Towarzystwo Geofizyczne, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa, 70–80.
13. Piotrowicz K., 2005: Ekstremalne warunki termiczne w Krakowie, [in:] E. Bogdanowicz, U. Kossowska-Cezak, J. Szkutnicki (eds). Polskie Towarzystwo Geofizyczne, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa, 89–96.
14. Piotrowicz K., 2007: Wieloletnie zróżnicowanie liczby nocy gorących w Krakowie, [in:] K. Piotrowicz, R. Twardosz (eds). Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 279–286.
15. Sobik M., Błaś M., 2010: Wyjątkowe zdarzenia meteorologiczne, [in:] P. Migoń (eds). Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, 14, Wrocław, 35–80.
16. Twardosz R., 2009: Fale niezwykłych upałów w Europie na początku XXI wieku. Przegl. Geofiz., 54, 3–4, 193–2004.
17. Ustrnul Z., Czekierda D., 2009: Atlas ekstremalnych zjawisk meteorologicznych oraz sytuacji synoptycznych w Polsce. IMGW, Warszawa.
18. Ustrnul Z., Czekierda D., Wypych A., 2010: Extreme values of air temperature in Poland according to different atmospheric circulation classifications. Physics and Chemistry of the Earth, 35, 429–436.
19. Ustrnul Z., Wypych A., 2011: Ekstremalne wartości temperatury powietrza w Polsce w świetle różnych klasyfikacji typów cyrkulacji. Prace i Studia Geograficzne, 47, 87–95.
20. Żarski J., Dudek S., Kuśmierek R., 2007: Zmienność ekstremalnej temperatury powietrza w rejonie Bydgoszczy w latach 1971–2005. Acta Agrophysica, 9 (2), 541–547.

10.2478/v10066-012-0007-6

Marcin Kozieł ¹, Wojciech Kozieł ²

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management
¹ Department of Environmental Protection
² Doctoral studies, Rzeszów University, Faculty of Sociology and Humanities, Institute of Archaeology2

Człowiek od zarania dziejów, poszukując optymalnych i bezpiecznych warunków do życia oraz gospodarowania, wybierał obszary charakteryzujące się dużą różnorodnością cech środowiska naturalnego, stwarzające możliwość eksploatacji zróżnicowanych ekosystemów. Takie warunki panowały w środkowej części dorzecza Wieprza, w rejonie zajmowanym obecnie przez Nadwieprzański Park Krajobrazowy (NPK), o czym świadczy duża liczba stanowisk archeologicznych – pozostałości osadnictwa pradziejowego. Większość z nich znajduje się w obrębie dna doliny Wieprza oraz w dolinach jego większych dopływów – Świnki oraz Giełczwi. NPK położony jest w centralnej części województwa lubelskiego i ma charakter typowo dolinny. Dolina rzeki Wieprz, stanowiąca główny element jego rzeźby, charakteryzuje się wyraźną dwudzielnością. Północny jej odcinek – położony na Płaskowyżu Świdnickim w pasie wyżyn – ma charakter wąskiego, krętego jaru o stromych i wysokich (>20 m) zboczach. Dno doliny osiąga szerokość 300 m, a miejscami ma nawet poniżej 100 m. Południowy odcinek doliny Wieprza, leżący na terenie nizinnym – w obrębie Obniżenia Dorohuckiego – osiąga miejscami ponad 2,5 km szerokości. Zbocza doliny dochodzą do 20 m wysokości. Rzeka płynie tu kręto, tworząc liczne meandry; obok nich występują zagłębienia wypełnione wodą i martwe zakola – starorzecza. Dolina Wieprza jest wypełniona utworami holoceńskimi, głównie piaskami rzecznymi, ale również namułami torfiastymi oraz torfami. Na utworach tych wykształciły się mady wytworzone z piasków i mułków rzecznych o różnej miąższości, które zajmują blisko połowę powierzchni NPK, oraz czarne ziemie, gleby mułowo-torfowe, glejowe oraz murszowe. Zróżnicowanie cech środowiska doliny Wieprza miało istotny wpływ na charakter i rozwój osadnictwa pradziejowego. Najstarsze ślady pobytu człowieka na tym terenie pochodzą ze schyłkowego odcinka starszej epoki kamienia (paleolitu). W tym czasie, podobnie jak w mezolicie, podstawową formą zdobywania pożywienia było zbieractwo i łowiectwo (rybołówstwo). Duża mobilność i sezonowość osadnictwa sprawiały, że przekształcenia ówczesnego krajobrazu były nieznaczne. Dopiero od pojawienia się rolniczych kultur neolitycznych (KCWR – kultura ceramiki wstęgowej rytej, KL-W – kultura lubelsko-wołyńska, KPL – kultura pucharów lejkowatych), gdy osadnictwo przybrało bardziej stabilną formę, proces eksploatacji i stopień transformacji krajobrazu przybrał wyraźnie na sile. Urodzajne i żyzne gleby w dnie doliny sprzyjały lokalizacji osadnictwa kultur stosujących rolniczo-hodowlany model gospodarki, stanowiąc dobre zaplecze pod uprawy typu ogrodowego. Na łąkach porastających szerokie terasy zalewowe wypasano bydło, a w lasach na wysoczyźnie – trzodę chlewną. Silny związek człowieka z rzeką jest widoczny przez cały okres pradziejów. Wieprz nie tylko zapewniał dostęp do wody i pożywienie (znaleziska haczyków na ryby na stanowiskach kultury łużyckiej – KŁ i wielbarskiej – KW), ale przede wszystkim stanowił ważną arterię komunikacyjną, dzięki której możliwy był kontakt z mieszkańcami innych regionów oraz wymiana towarów. Prowadzone od wielu lat w badanym rejonie prace archeologiczne pozwoliły określić zróżnicowanie kulturowe NPK. Liczba stwierdzonych zabytków i obiektów jest zbyt mała, aby szczegółowo przedstawić rozwój osadnictwa pradziejowego badanego fragmentu doliny Wieprza. Materiał zebrany podczas badań powierzchniowych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski, zgromadzony w archiwach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie i Instytutu Archeologii UMCS wymaga opracowania i weryfikacji.

The Wieprz River along the section currently occupied by the Nadwieprzański Landscape Park (NLP) constituted a convenient place of human settlement from the moment of retreat of the last ice sheet. Depending on the types of economy preferred by representatives of individual archaeological cultures, the river valley from Spiczyn to Dorohucza offered continuous access to water. This obviously gained additional importance from the moment of appearance of Neolithic cultures, particularly the Globular Amphora culture and Corded Ware culture with semi-nomadic style of life, dealing with breeding. Neolithic hunters-gatherers exploited the animal resources available in the river and its vicinity. The further role of fishing, i.e. providing a diet element or supplementation already in the conditions of agricultural-breeding economy, seems to be evidenced by findings of fishing hooks at Lusatian and Wielbark sites. Another factor affecting the location of settlements in NLP was also its close vicinity to the crops of the Rejowiec flint. According to archaeologists, this is particularly obvious in the case of the Late Palaeolithic and the turn of the Neolithic and Bronze Age. The communication function of the river could also be of importance: in the case of seasonal animal migrations of animals and hunters (Late Palaeolithic); livestock and shepherds (Globular Amphora culture and Corded Ware culture); or people alone (migration of the population of the Wielbark culture to the Red Sea). The fact that a commercial trail fragment was located along the Wieprz River is probably evidenced by the abundance of import from various parts of Europe at site 53 in Spiczyn. Fertile soils (black soils, silt-peat soils) prevailing in the valley also favoured the settlement of cultures with an agricultural-breeding model of economy, providing good conditions for horticulture. Meadows near the river could be used as pastures.

archeology, primeval settlements, Wieprz River valley, Nadwieprzański Landscape Park, Lublin voivodship

archeologia, osadnictwo pradziejowe, dolina Wieprza, Nadwieprzański Park Krajobrazowy, województwo lubelskie

1. Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, Lublin, 3–44.
2. Fijałkowski D., 1972: Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. Ossolineum, Wrocław.
3. Gajewski L., 1969: Topór z rogu jelenia z miejscowości Zawieprzyce pow. Lubartów. Wiadomości Archeologiczne, 34, 454.
4. Gładysz-Juścińska M., Juściński M., 2007: Grób kultury wielbarskiej z Ewopola, powiat świdnicki.Archeologia Polski Środkowowschodniej, 9, 285–289. Gurba J., 1959: Grób kultury czas lejowatych ze Starej Wsi w pow. lubartowskim. Przegląd Archeologiczny, 12, 14–16.
5. Gurba J., 1978: Starożytne i wczesnośredniowieczne osadnictwo Lubelszczyzny (przeobrażenia środowiska geograficznego), [in:] R. Królikowski (eds), Z zagadnień kultury ludowej. Rocznik Muzeum Wsi Lubelskiej, 1, Lublin, 7–36.
6. Gurba J., 1989: Archeologia o Łęcznej, [in:] E. Horoch (ed.), Łęczna. Studia z dziejów miasta. Tow. Przyjaciół Ziemi Łęczyńskiej. Łęczna, 11–17.
7. Harasimiuk M., Henkiel A., 1976: Wpływ neotektoniki na rozwój dna doliny Wieprza powyżej przełomu łęczyńskiego. Kwart. Geol. 20, 4, 928–929.
8. Harasimiuk M., Henkiel A., 1980: Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Łęczna. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa, 1–72.
9. Harasimiuk M., Henkiel A., 1981: Kopalne formy dolinne w okolicy Łęcznej i ich znaczenie dla paleogeografii dorzecza Wieprza. Kwart. Geol. 25, 1, 147–161.
10. Kadrow S., 2001: U progu nowej epoki: gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu brązu w Europie Środkowej. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków, 1–313.
11. Kłosińska E. M., 2004: Osadnictwo ludności kultury łużyckiej nad środkowym Wieprzem w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, [in:] J. Libera, A. Zakościelna (eds), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. UMCS, Lublin, 239–252.
12. Kłosińska E. M., 2006: Łużyckie osadnictwo Polesia w czasach dominacji kultu ognia i słońca, [in:] E. Banasiewicz-Szykuła (ed.) Badania archeologiczne na Polesiu Lubelskim. WUOZ, Lublin: 73–86.
13. Kokowski A., 1991: Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim. UMCS, Lublin
14. Kokowski A., 2005: Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności. Trio, Warszawa.
15. Kondracki J., 2000: Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
16. Korzeniowska I., 2001: Z dziejów miejscowości w gminie Spiczyn. Powiat Łęczyński – monografia krajobrazowa. Starostwo Powiatowe w Łęcznej, Łęczna, 247–286.
17. Kowalczyk J., 1954/1955: Drugi grób kultury ceramiki malowanej z Jaszczowa w powiecie lubelskim, Annales UMCS, sec. F, vol. 5 (1950), 1–7.
18. Kruk J., 1980: Gospodarka w Polsce południowowschodniej w V-III tysiącleciu p.n.e. Inst. Hist. Kult. Mat. PAN, Ossolineum, Wrocław.
19. Kruk J., Milisauskas S., 1999: Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków.
20. Latałowa M., 1976: Diagram pyłkowy osadów późnoglacjalnych i holoceńskich z torfowiska w Wolbromiu. Acta Paleobotanica 17, 1, 55–80.
21. Libera J., 1995: Późny paleolit i mezolit środkowowschodniej Polski, cz. I. Ana liza. UMCS, Lublin.
22. Libera J., 2006: Kraina krzemieniem usiana, [in:] E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Badania archeologiczne na Polesiu Lubelskim. WUOZ, Lublin, 49–60.
23. Libera J., 2006a: W czasach epoki kamienia, [in:] E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Badania archeologiczne na Polesiu Lubelskim. WUOZ, Lublin, 21–48.
24. Łuczkiewicz P., 2007: Wykopaliska w Spiczynie na stanowisku 53 z późnego okresu rzymskiego i okresu wędrówek ludów. Merkuriusz Łęczyński, 20, 2–7.
25. Machnik J., 2004: Stosunki kulturowe pogranicza Europy Środkowej i Wschodniej w pradziejach, [in:] H. Maruszczak, Z. Michalczyk (eds), Geograficzne problemy pogranicza Europy Zachodniej i Wschodniej. PTG, UMCS, Lublin, 31–41.
26. Maruszczak H., 1974: Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny w czasach prahistorycznych, [in:] T. Mencel, Dzieje Lubelszczyzny, Vol. I., PWN, Warszawa, 23–68.
27. Matuszkiewicz W., 1999: Szata roślinna. [in:] L. Starkel (ed.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 427–475.
28. Mazurek T., Mazurek W., 2006: Plemiona barbarzyńskie wśród poleskich błot, [in:] E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Badania archeologiczne na Polesiu Lubelskim. WUOZ, Lublin, 87–104.
29. Ralska-Jasiewiczowa M., 1999: Ewolucja szaty roślinnej, [in:] L. Starkel Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 105–127.
30. Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L., 1999: Zmiany klimatu i stosunków wodnych w holocenie, [in:] L. Starkel, Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 175–180.
31. Ryś L., 1999: Najdawniejsi mieszkańcy okolic Milejowa. Zeszyty Milejowskie, 4, 1–3.
32. Ryś L., 2000: Najdawniejsi mieszkańcy okolic Milejowa. Zeszyty Milejowskie, 1, 17–19.
33. Schild R., 1975: Późny paleolit, [in:] J. Kozłowski (red.) Prahistoria Ziem Polskich. Vol. I. Paleolit i mezolit. Wrocław, 159–338.
34. Taras H., 1995: Kultura trzciniecka w międzyrzeczu Wisły, Bugu i Sanu. Wyd. UMCS, Lublin.
35. Taras H., 2006: Narodziny i początki epoki brązu, [in:] E. Banasiewicz-Szykuła (ed.) Badania archeologiczne na Polesiu Lubelskim. WUOZ, Lublin, 61–72.
36. Turski R., Uziak S., Zawadzki S., 1993: Gleby. LTN, Lublin.
37. Tymczak D., 1987: Zabytki archeologiczne z Łęcznej i Jaszczowa w woj. lubelskim. Archeologiczne Listy, 6, 8.
38. Tymczak D., 1989: Prahistoria wydmy nad Wieprzem w Łęcznej w świetle materiałów archeologicznych. Merkuriusz Łęczyński, 4, 8–11.
39. Tymczak D., 1991: Pradzieje Jaszczowa w świetle materiałów archeologicznych. Zeszyty Milejowskie, 5, 1–6.
40. Walanus A., Nalepka D., 2010: Calibration of Mangerud’s Boundaries, Radiocarbon 52/4, 1639– 1644.
41. Woś K., 2001: Z dziejów miejscowości w gminie Milejów. Powiat Łęczyński – monografia krajobrazowa. Starostwo Powiatowe w Łęcznej. Łęczna, 185–212.
42. Zakościelna A., 1996: Badania nad kulturami kręgu południowego na Lubelszczyźnie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, 1, 227–231.
43. Zakościelna A., 1996a: Krzemieniarstwo kultury lubelsko-wołyńskiej ceramiki biało malowanej, Wyd. UMCS, Lublin.

10.2478/v10066-012-0008-5

Andrzej Miszczuk, Monika Wesołowska

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Social-Economic Geography

Celem artykułu jest próba ukazania specyfiki procesów demograficznych oraz towarzyszących im zmian w strukturze osadniczej peryferyjnego obszaru Polski wschodniej na przełomie XX i XXI wieku. Polska wschodnia, obejmująca swym zasięgiem województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, w wyniku długotrwałych procesów historycznych nabrała cech obszaru peryferyjnego, zarówno w aspekcie komunikacyjnym, jak i społeczno-ekonomicznym. Na obszarze Polski wschodniej mamy do czynienia z niekorzystnymi procesami demograficznymi, którym towarzyszą zmiany w strukturze osadniczej. Depopulacja ma wyraźne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Proces ten pogłębia polaryzację społeczną pomiędzy regionami kraju oraz między miastami i obszarami wiejskimi. Ponadto, odpływ ludności młodej i najbardziej aktywnej do innych regionów w kraju lub za granicę staje się poważną barierą dla ożywienia ekonomicznego obszarów peryferyjnych. W rezultacie, dotychczasowa niekorzystna struktura społeczno-gospodarcza tych terenów nie tylko się utrwala, ale nawet może się pogłębiać.

The aim of this article is to show specific demographic processes and accompanied transformations of settlement structure in eastern Poland at the turn of the 21st cent. Eastern Poland, covering Lubelskie, Podkarpackie, Podlaskie, Świętokrzyskie and Warmińsko-Mazurskie voivodeships, acquired the features of peripheral area in terms of communication and socio-economic aspects as a result of long-lasting historical processes. Unfavourable demographic processes can be observed in eastern Poland. They are accompanied by changes in settlement structure. Depopulation has significant social and economic consequences. The process increases social polarization between different regions in the country and between rural and urban areas. Moreover, the outflow of young and most active population to other regions or abroad is an important barrier for economic revival in peripheral regions. Consequently, unfavourable socio-economic structure in these areas is consolidated or even strengthened. This primarily concerns Lubelskie and Podlaskie voivodeships.

eastern Poland, peripheral region, depopulation

Polska wschodnia, region peryferyjny, depopulacja

1. Bański J., 2008: Wiejskie obszary problemów demograficznych, [in:] Wybrane zagadnienia systemów informacji przestrzennej i obszarów problemowych rolnictwa w Polsce, Studia i Raporty IUNG-PIB, 12, Program Wieloletni 2005–2010, IUNG, Puławy, 93–102.
2. Bański J., Wesołowska M., (eds.), 2010: Transformations in housing construction in rural areas of Poland’s Lublin region – Influence on the spatial settlement structure and landscape aesthetics, Landscape and Urban Planning, 94 (2010), Elsevier, 116–126.
3. Celińska-Janowicz D., Miszczuk A., Płoszaj A., Smętkowski M., 2010: Aktualne problemy demograficzne regionu Polski wschodniej, „Raporty i Analizy EUROREG”, no 5.
4. Duszyńska E., 1947: Kształty osiedli wiejskich w woj. lubelskim, [in:] Planowanie Przestrzenne, Region Lubelski I, Wydawnictwo Ministerstwa Odbudowy, no 7, Główny Urząd Planowania Przestrzennego, Warszawa, 43–45.
5. Gawryszewski A., 1989: Wiejskie obszary wyludniające się, [in:] Współczesne przemiany regionalnych systemów osadniczych w Polsce, P. Korcelli, A. Gawryszewski (eds), Prace Geograficzne, 152, IGiPZ PAN, Warszawa, 91–106.
6. Heffner K., 2000: Typologia gmin wiejskich w Polsce pod kątem widzenia układów osadniczych,[in:] Lokalne bariery rozwoju obszarów wiejskich, A. Rosner (ed.), Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Warszawa, 65–85.
7. Jelonek A., 1988: Obszary problemowe w zakresie zagrożeń demograficznych w Polsce, [in:] Problemy geografii osadnictwa i ludności, Seria Geografia, 42, UAM, Poznań, 67–77.
8. Kowalczyk A., 1994: Geograficzno-społeczne problemy zjawiska „drugich domów”. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa, 178.
9. Mieszkania niezamieszkane 2002, GUS, NSP 2002, Warszawa 2003. Prognoza demograficzna ludności Polski na lata 2008–2035, GUS, Warszawa 2009. Regiony Polski, 2011: Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
10. Szulc H., 1995: Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Prace Geograficzne, 163, IGiPZ PAN, Warszawa.
11. Wesołowska M., 2006: Rozwój budownictwa mieszkaniowego a przemiany przestrzenne wsi województwa lubelskiego, Studia Obszarów Wiejskich, vol. X, Warszawa.
12. Wesołowska M., 2011: Mieszkania niezamieszkane na obszarach peryferyjnych Lubelszczyzny, [in:] Wiejskie obszary peryferyjne – uwarunkowania i czynniki aktywizacji, Studia Obszarów Wiejskich, vol. XXVI , Warszawa, 175–187.

10.2478/v10066-012-0009-4

Wiktoria Pantylej

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Social-Economic Geography

Artykuł poświęcony jest analizie współczesnych problemów zdrowotnych mieszkańców wschodniej granicy UE, a także czynników warunkujących stan zdrowia ludności badanego obszaru. Przeanalizowano w ujęciu przestrzenno-czasowym takie współczynniki odzwierciedlające stan zdrowia ludności jak poziom zgonów z podstawowych przyczyn: chorób układu krążenia, nowotworów złośliwych, chorób układu oddechowego, zewnętrznych przyczyn zgonów, a także zgonów niemowląt. Wyżej wymienione wskaźniki zostały przeanalizowane na poziomie powiatów województw podkarpackiego i lubelskiego w latach 2002–2009. W pracy poddano także analizie wybrane uwarunkowania stanu zdrowia ludności, takie jak poziom zamożności ludności oraz poziom opieki medycznej. Stwierdzono pogorszenie niektórych parametrów sytuacji zdrowotnej mieszkańców regionu, zwłaszcza na obszarze województwa lubelskiego, będące wynikiem efektu synergicznego nałożenia na siebie czynników natury społeczno-ekonomicznej i medyczno-organizacyjnej.

The article analyses modern health problems of population at the eastern border of the European Union and the factors that condition the health state of the population in this area. Spatial-temporal reasoning was conducted with regard to such indicators reflecting the health state of population as death rates due to basic reasons: circulatory system diseases, malignant neoplasm, respiratory system diseases, external causes and infant mortality rate. The above-mentioned elements were analysed with division into counties in Podkarpackie and Lubelskie voivodeships in 2002–2009. The article also analyses selected conditions of health state, such as population wealth and healthcare quality. It was noticed that some parameters of health state in the region deteriorated, especially in Lubelskie voivodeship, which results from synergy effects of socio-economic, medical and organizational nature.

health problem of the population, eastern border of EU, factors influencing public health status

problemy zdrowotne ludności, wschodnia granica UE, czynniki warunkujące stan zdrowia ludności

1. bramson L. Y., Seligman M. E. P., Teasdale J. D., 1978: Learned helplessness in humans: Critique and reformulation, [in:] Journal of Abnormal Psychology, 87, 32–48.
2. Bański J., 1999: Obszary problemowe w rolnictwie Polski, [in:] Prace Geograficzne, no 172, IGiPZ PAN, Warszawa.
3. Bański J., Dobrowolski J., Flaga M., Janicki W., Wesołowska M., 2010: Wpływ granicy państwowej na kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego wschodniej części województwa lubelskiego, [in:] Studia Obszarów Wiejskich, vol. XXI, Warszawa.
4. Biuletyn statystyczny Ministerstwa Ochrony Zdrowia – 2003, 2003: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Warszawa.
5. Biuletyn statystyczny Ministerstwa Ochrony Zdrowia – 2009, 2010: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Warszawa.
6. Blaxter M., 1990: Health and Life Style. Routledge, London–New York.
7. Cavalini L. T., De Leon A. C. M., 2008: Morbidity and mortality in Brazilian communes: a multilevel study of association between socioeconomic and healthcare indicators. International Journal of Epidemiology, 37, 775–785.
8. Daly H., Cobb J., 1989: For the Common Good. Beacon Press, Boston.
9. Dawydzik L., 1994: Przekształcenie w opiece zdrowotnej nad pracującymi w Polsce – od medycyny naprawczej do umacniania zdrowia, [in:] Gniazdowski A., Promocja zdrowia w miejscu pracy. IMP, Łódź.
10. Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków, 2009: J. Czapiński, T. Panek (eds), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa.
11. Duch D., Uramowska-Żyto B., 1990: Zróżnicowanie społeczne a zdrowie, Konferencja naukowa pt. „Człowiek – Środowisko – Zdrowie”. PAN, Warszawa.
12. Eberhardt P., 1989: Regiony wyludniające się w Polsce, [in:] Prace Geograficzne IGiPZ PAN, no 148.
13. Eberhardt P., 1996: Problematyka regionów transgranicznych na wschodnim pograniczu Polski. Przegląd Geograficzny, vol. 68, f. 1–2, 41–55.
14. Frąckiewicz L. 1990: Społeczne i ekonomiczne uwarunkowania przestrzennego zróżnicowania zdrowia ludności, [in:] L. Mazurkiewicz, A. Wróbel (eds), Przestrzenne problemy zdrowotności. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, 19–38.
15. Globalne obciążenie chorobami, vol. I, 2000, C. Murray, A. Lopez (eds), Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Warszawa–Kraków.
16. Kawałko B., Miszczuk A. (eds), 2005: Pogranicze polsko-ukraińskie. Środowisko. Społeczeństwo. Gospodarka. Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania, Zamość.
17. Kedelski M., 1983: Szacowanie relacji między umieralnością i trwaniem życia a środowiskiem społeczno-ekonomicznym w Polsce. Monografie i opracowania SGPiS, no 132, Warszawa.
18. Kickbusch I., 1989: Good planets are hard to find – approaches to an ecological base for public health, [in:] Sustainable Healthy Future: Toward an Ecology of Health, V. Brown (ed.), La-Trobe University and Commission for the Future, 7–30.
19. Korporowicz W., 1999: Ekologiczne uwarunkowania zdrowia. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
20. Kosiński S., Tokarski S., 1987: Ochrona zdrowia ludności wiejskiej ze szczególnym uwzględnieniem Lubelszczyzny. PWN, Warszawa.
21. Laiferowa E., 1999: Długotrwałe bezrobocie w kontekście rozwoju rynku pracy w Słowacji, Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska, vol. XXIV, 12, sectio I, 180–185.
22. Marmot M. G., 1994: Social differentials in health within and between population, [in:] Daedulus, 123, 4, 197–216.
23. Okólski M., 2004: Demografia zmiany społecznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
24. Pantylej W., 2008: Przemiany społeczno-gospodarcze a stan zdrowia ludności Ukrainy i Polski w latach 1990–2002. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
25. Pączkowska M., 2009: Dostępność świadczeń zdrowotnych w opinii Polaków. Ciosz, Warszawa.
26. Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2002 r., 2003, GUS, Warszawa.
27. Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2009 r., 2010, GUS, Warszawa.
28. Przemiany społeczno-gospodarcze Polski lat dziewięćdziesiątych, 1998, J. Parysek, H. Rogacki (eds), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
29. Rocznik statystyczny województw 2003, GUS, Warszawa.
30. Rocznik statystyczny województw 2010, GUS, Warszawa.
31. Rosenberg M. W., Wilson K., 2000: Gender, poverty and location: how much difference do they make in the geography of health inequalities? [in:] Social Science&Medicine, 51, 275–287.
32. Social Determinants of Health, 2000, Marmot M., Wilkinson R. G. (eds), Oxford University Press, Oxford.
33. Stan zdrowia ludności Polski w 2009 r., 2011, GUS, Warszawa.
34. Stan zdrowia ludności Polski w przekroju terytorialnym w 2004 r., 2007, GUS, Warszawa.
35. Strategia rozwoju Euroregionu Bug, 1997, J. Polski (ed.), Euroregion Bug. Wydawnictwo Norbertinum, Lublin, t. 16.
36. Sytuacja gospodarstw domowych w 2010 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych (http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_sytuacja_gosp_dom_2010.pdf)
37. Węgrzyn M., 2003: Dostępność do świadczeń medycznych w zreformowanym systemie ochrony zdrowia, [in:] Bezpieczeństwo socjalne, L. Frąckiewicz (ed.), Prace Naukowe AE im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice, 121–137.
38. Wilkinson R., 1986, Income and mortality, [in:] Class and Health: Research and Longitudinal Data. Travistock, London.
39. Wspólna polsko-ukraińska strategia współpracy transgranicznej. Lubelskie, Podkarpackie, Wołyńskie, Lwowskie, 2005–2015, 2005. Europejskie Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej „Dom Europy”, Lublin.
40. Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, 2002, J. Barański, W. Piątkowski (eds). Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
41. Zdrowie publiczne. Wybrane zagadnienia, vol. I, 2000, A. Czupryna, S. Poździoch, A. Ryś, W. C. Włodarczyk (eds). Wydanie drugie poprawione i poszerzone. UWM „Vesalius”, Kraków.

10.2478/v10066-012-0010-y

Małgorzata Flaga

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Social-Economic Geography

Artykuł dotyczy najważniejszych procesów demograficznych, jakie miały miejsce po roku 1990 w dwóch państwach postkomunistycznych: w Polsce i na Ukrainie. Kraje te różnią się zasadniczo rezultatami dotychczasowych przemian ekonomicznych. W przypadku Polski można mówić o sukcesie w reformowaniu gospodarki, mimo, iż spowodowało ono pewne negatywne zjawiska społeczne. Natomiast na Ukrainie kryzys gospodarczy nie tylko nie został zahamowany, ale nadal się pogłębia, a jego skutki stały się istotnymi czynnikami modyfikującymi procesy ludnościowe. Przedmiotem szczegółowych analiz są zmiany w liczbie mieszkańców, wielkości przyrostu naturalnego i migracji w obu państwach. Zostały one przedstawione w kontekście „drugiego przejścia demograficznego”, w fazę którego Polska i Ukraina weszły dość gwałtownie na początku lat 90., w związku z transformacją gospodarczą i przemianami społecznymi.

The article concerns the most important demographic processes that took place in two postcommunist countries, Poland and Ukraine, after 1990. These countries differ in terms of economic changes that they have gone through so far. In case of Poland we may consider it as a success in reforming the economy, despite the fact that it caused certain negative social phenomena, e.g. large unemployment. On the other hand, in Ukraine, economic crisis was not stopped, but it is also deepening and its results have become significant modifiers of population processes. The changes in population number, natural growth and migration in both countries are the subjects of detailed analyses. They were presented in the context of the “secondary demographic transition”, which Poland and Ukraine entered rapidly at the beginning of 1990, along with economic transformation and social changes.

post-communist states, system transformation, depopulation, natural loss, international migration

kraje postkomunistyczne, transformacja systemowa, depopulacja, ubytek naturalny, emigracja zagraniczna

1. Demografična kryza v Ukrajini. Problemy doslidžennja, vytoky, skladovi, naprjamy protydiji, V. Steščenko (ed.), Nacional’na Akademija Nauk Ukrajiny, Instytut Ekonomiky, Kyjiv, 2001.
2. Eberhardt P., 2002: Nowe tendencje w ruchu naturalnym ludności Europy w ujęciu geograficznym. Przegląd Geograficzny, 74, 2, 175–198.
3. Eberhardt P. 2003: Sytuacja demograficzna Federacji Rosyjskiej w świetle rosyjskiej literatury przedmiotu. Przegląd Geograficzny, 75, 1, 61–79.
4. Eberhardt P., 2007: Problematyka demograficzna Polski. Roczniki Nauk Społecznych, 35, 1, TN KUL, Lublin, 25–42.
5. Eberhardt P., 2011: Phases to the demographic development of Poland, Czasopismo Geograficzne, 82, 1–2, s. 151–171.
6. Flaga M., 2006: Procesy demograficzne oraz ich uwarunkowania w zachodnich obwodach Ukrainy w okresie przemian ustrojowych, Wyd. UMCS, Lublin.
7. Frątczak E., Sobczak I. (eds), 2000: Dzietność kobiet polskich w okresie transformacji ustrojowej, PTD, Warszawa.
8. Jóźwiak J., Kotowska I. E., 1995: Sytuacja demograficzna Polski u progu XXI wieku, Studia Demograficzne, 4.
9. Kotowska I. E., 1998: Teoria drugiego przejścia demograficznego a przemiany demograficzne w Polsce w latach 1990, Studia Demograficzne, 4, 3–36.
10. Kurkiewicz J., 1998: Podobieństwa i różnice przemian demograficznych krajów Europy Zachodniej i Środkowo-Wschodniej, Studia Demograficzne, 4, 37–56.
11. Kurkiewicz J., Stonawski M., Węgrzyn D., 2004: Ocena demograficznych konsekwencji zmian płodności i umieralności w Polsce w okresie transformacji ekonomiczno-społecznej, Studia Demograficzne, 1 (145), 25–54.
12. Lazopoulos O., 1996: Problemy i bariery integracji krajów Europy Środkowo-Wschodniej z Unią Europejską, Acta Universitatis Wratislaviensis No 1796, Seria B, Geografia Społeczna i Ekonomiczna, 13, 27–44.
13. Lesthaeghe R., 1983: A Century of Demographic and Cultural Change in Western Europe: An Exploration of Underlying Dimensions, Population and Development Review, 9, 3, 411–435.
14. Lesthaeghe R., 1991: The Second Demographic Transition in Western Countries: An Interpretation, IPD Working Paper, 2, Brussels.
15. Malynovska O., A. 1997: Migracijna sytuacija ta migracijna polityka v Ukrajini, Kyjiv.
16. Matkowski R., Dominik A., 2010: Polska emigracja zarobkowa w Irlandii w latach 2004–2007, Przegląd Geograficzny, 82, 2, 257–279.
17. Miszczuk A., 2007: Zewnętrzna granica Unii Europejskiej – Ukraina. Możliwości wykorzystania dla dynamizacji procesów rozwojowych, www.mrr.gov.pl.
18. Potrykowska A., 2007: Przestrzenne zróżnicowanie sytuacji demograficznej w Polsce. Tendencje i perspektywy. Przegląd Geograficzny, 79, 3–4, 483–513.
19. Przemiany demograficzne w Polsce w latach 90. w świetle koncepcji drugiego przejścia demograficznego, I. E. Kotowska (ed.), Monografie i Opracowania SGH, No 461, Warszawa, 1999.
20. Pyrožkov S., 1996: Demografična katastrofa: de ž vychid?, Vitčyzna, no 11–12, Kyjiv, 96–101.
21. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2002, GUS, Warszawa. Rychtaříková J., 1999: Is Eastern Europe experiencing a second demographic transition?, Acta Universitatis Carolinae, Geographica, 34, 1, 19–44.
22. Semenjuk A., 2001: Demografična sytuacija v Ukrajini – nacional’na tragedija, „Duchovna Vis”, L’viv.
23. Van de Kaa D., 1987: Europe’s Second Demographic Transition, Population Bulletin, 42, 1, Population Reference Bureau, Washington DC, 1–57. www.stat.gov.pl www.ukrstat.gov.ua
24. Zastavec’kyj B. I., 1993: Sučasna geodemografična sytuacija v Zachidnomu regioni Ukrajiny, Problemy social’no-ekonomičnoji geografiji Zachidnogo regionu Ukrajiny, Ministerstvo Osvity Ukrajiny, Instytut Systemnych Doslidžen’ Osvity, L’vivs’kyj Universytet, Kyjiv, 52–66.

10.2478/v10066-012-0011-x

Wojciech Janicki

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Social-Economic Geography

): Oblicze społeczeństwa współczesnej Europy i jej tożsamość zostały ukształtowane przez szereg czynników, wśród których można wyróżnić m.in. chrześcijańskie korzenie, gwałtowny wzrost intensywności migracji międzynarodowych, zasady demokracji oraz tradycję liberalną wyrastającą z tolerancji religijnej. Procesy globalizacji powodują, że Europa musi stawić czoła zupełnie nowym wyzwaniom, aby pozostać wierna swojej tożsamości. Dążenie to jest szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku mniejszości, które z natury rzeczy usiłują zachować odrębność i powstrzymać proces wtapiania się w główny nurt kulturowy.
Systemy prawne poszczególnych państw Europy, a także główne założenia ich polityki dotyczącej zróżnicowania kulturowego w różny sposób ustosunkowują się do dążeń grup mniejszościowych. Poszanowanie dla praw mniejszości, wyrażane przyznawaniem specjalnych praw grupom mniejszościowym, jest najczęściej spotykanym rozwiązaniem, a jego efektem jest powstanie społeczeństwa wielokulturowego. Należy zauważyć, że końcowy rezultat prowadzenia takiej polityki może być sprzeczny z prawami jednostki, wyrastającymi z tradycji liberalnej, a także z jednym z głównych celów, jakim jest integracja imigrantów. Niniejszy artykuł zestawia prawa grup mniejszościowych z prawami jednostki i wskazuje na konsekwencje ochrony mniejszości dla procesu integracji społeczeństw współczesnej Europy.

European societies have been shaped by their Christian past, upsurge of international migration, democratic rule and liberal tradition rooted in religious tolerance. Boosting globalization processes impose new challenges on European societies, striving to protect their diversity. This struggle is especially clearly visible in case of minorities trying to resist melting into mainstream culture.
European countries’ legal systems and cultural policies respond to these efforts in many ways. Respecting identity politics-driven group rights seems to be the most common approach, resulting in creation of a multicultural society. However, the outcome of respecting group rights may be remarkably contradictory to both individual rights growing out from liberal tradition, and to reinforced concept of integration of immigrants into host societies. The hereby paper discusses identity politics upturn in the context of both individual rights and integration of European societies.

integration, multiculturalism, liberalism, identity politics

integracja, wielokulturowość, liberalizm, prawa jednostki, prawa mniejszości

1. Bertossi Ch., 2007: French and British models of integration. Public philosophies, policies and state institutions, Working Papers No. 46, COMPAS (Centre on Migration, Policy and Society), University of Oxford. Council of Europe 1991, (available at http://www.coe.int).
2. Czubiński Z., 2009: Wielokulturowość w Niderlandach. Od rozwiązań modelowych do kryzysu politycznego.Lecture presented at an international conference Aktualne zagrożenia dla wartości związanych z wielokulturowością, Wisła, Poland, 8–9.05.2009.
3. Ebbe M., Nielsen J., 2009: Liberal Multiculturalism and Liberal Culturalism. Research project (available at http://cesem.ku.dk). European Charter for Regional and Minority Languages, 1992, European Treaty Series, No. 148 (available at: http://conventions.coe.int).
4. Fair Employment Act (available at Eurofund: http://www.eurofound.europa.eu)
5. Fukuyama F., 2006: Identity, immigration, and Liberal Democracy. Journal of Democracy, April 2006, vol. 17, No. 2, 5–20.
6. Inglis C., 1996: Multiculturalism: A Policy Response to Diversity, Management of Social Transformation, Policy Paper no. 4, “MOST “, Paris: UNESCO.
7. Janicki W., 1999: The distribution and significance of Tatar ethnic group in Poland, Region and Regionalism, vol. 4, 146–153.
8. Jeliński E., 2003: Wspólna Europa – mit czy rzeczywistość? [in:] Współczesna Europa w poszukiwaniu swojej tożsamości, Ed. Z. Drozdowicz, Wyd. Fundacji Humaniora, Poznań, 135–148.
9. Kerkkanen H., 2008: Cultural governmentality in Finnish integration policy. Lecture presented at an international conference Migrations. Rethinking Contemporary Migration Events. Telc, Czechia, 29.05–1.06.2008.
10. Klvaňová 2009: Rethinking the concept of inclusion/exclusion of migrants: ways of belonging and non-belonging in transnational social fields, [in:] Boundaries in Motion. Rethinking Contemporary Migration Events. (Eds. O.
11. Hofírek, R. Klvaňová, M. Nekorjak), 105–134. Centre for the Study of Democracy and Culture, Sociology Series, vol. 8, Brno.
12. Kymlicka W., 1995: Multicultural Citizenship. A Liberal Theory of Minority Rights, Oxford: Clarendon Press.
13. Kymlicka W., 2001: Liberal Culturalism: An Emerging Consensus? Politics in the Vernacular, January 2001, 39–49, Oxford Scholarship Online Monographs.
14. Lægaard S., 2009: What does ’Respect for Difference’ Mean? Centre for the Study of Equality and Multiculturalism, University of Copenhagen.
15. Lijphart A., 2002: The Evolution of Consociational Theory and Consociational Practices, 1965–2000, Acta Politica 37, 11–22.
16. Łodziński S., 2003: Globalizacja a instytucja „obywatelstwa narodowego”. Wokół dyskusji na temat zasad nadawania obywatelstwa imigrantom z krajów pozaeuropejskich w Unii Europejskiej, [in:] Globalizacja a tożsamość, Ed. J. Zdanowski, WSHiFM, Warszawa, 254–272.
17. Łodziński S., 2007: Immigrants’ Culture and Host Societies. Current Disputes about Policies of Multiculturalism in Europe, [in:] European multiculturalism as a challenge – policies, successes and failures, Ed. W. Janicki, Lublin, 9–20.
18. Miczka T., 2009: Wielokulturowość w świetle współczesnych idei wielości i w praktyce kulturowej. Lecture presented at an international conference Aktualne zagrożenia dla wartości związanych z wielokulturowością, Wisła, Poland, 8–9.05.2009.
19. Nagle G., 2000; Advanced Geography, Oxford University Press.
20. Olbrycht J., 2009: Wielokulturowość, regionalizm, regionalizacja. Lecture presented at an international conference Aktualne zagrożenia dla wartości związanych z wielokulturowością, Wisła, Poland, 8–9.05.2009.
21. Song S., 2009: The Tensions between Multiculturalism and Feminism: Another Look at the “Cultural Defense”, Yale University (manuscript; available at www.yale.edu).
22. Szlachta B., 2009: Wielokulturowość a tradycja liberalna. Lecture presented at an international conference Aktualne zagrożenia dla wartości związanych z wielokulturowością, Wisła, Poland, 8–9.05.2009.
23. Tibi B., 1998: Europa ohne Identität? Die Krise der multikulturellen Gesellschaft. Munich: Bertelsmann.
24. Tiryakin E. A., 2003: Assessing Multiculturalism Theoretically: E pluribus unum, Sic et Non, International Journal on Multicultural Societies, no. 1.
25. Vertovec S., 2005: Pre-, High-, Anti-, and Post–Multiculturalism, Institute for European Studies, Vnije Universisteit Brussels, March.
26. Vertovec S., Wessendorf S., 2005: Migration and cultural, religious and linguistic diversity in Europe: An overview of issues and trends, Oxford: COMPAS, University of Oxford.

10.2478/v10066-012-0012-9

Jolanta Rodzoś, Joanna Szczęsna

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Section of Geography Education

Jedną z najintensywniej rozwijających się współcześnie dziedzin gospodarczo-społecznych jest turystyka. Wyjątkowy rozkwit zaznacza się w zakresie najstarszej formy turystyki – turystyki miejskiej, oferującej szczególnie bogatą ofertę różnorodnych produktów turystycznych. W światowych metropoliach podstawę rozwoju turystyki stanowi przede wszystkim bogactwo historyczne i architektoniczne oraz nagromadzenie różnorodnych dóbr i usług, które same w sobie stanowią atrakcję turystyczną. Większość ośrodków miejskich musi jednak podejmować wiele działań w celu kreacji produktu turystycznego i przyciągnięcia potencjalnych klientów. Produkt turystyczny może mieć charakter prosty, jeśli występuje w postaci wyizolowanych dóbr i usług, albo złożony, jeśli elementy składające się na ofertę turystyczną tworzą spójną całość, połączoną wspólną ideą, wynikającą z określonych walorów miejsca. Współcześnie większość miast Polski oferuje wiele odrębnych produktów turystycznych, tworzonych na bazie różnych zasobów środowiska, a nie zwarte pakiety, przez co produkty te często konkurują ze sobą. Niniejszy artykuł prezentuje propozycję utworzenia złożonego produktu turystycznego dotyczącego Lublina. Opiera się na wykorzystaniu materialnego i duchowego dziedzictwa Lublina – miasta, które w przeszłości miało charakter wielonarodowy i wieloreligijny. Spójny, wielopłaszczyznowy produkt turystyczny oparty na oryginalnych i niepowtarzalnych śladach wielokulturowości Lublina może stać się interesującą ofertą oraz znakiem rozpoznawczym miasta na turystycznej mapie Polski.

Taking into account both the cultural resources and the demand for a tourist offer with elements of cultural heritage, it can be stated that creating an intergrated tourism product based on Lublin’s multicultural character is possible and needed. Traces of existence of various ethnic, national, religious groups are clear and vivid and may become the basis of an interesting offer for tourists. They are at the same time original and unique enough to become the trademark of the city. The realization of such a product can make Lublin the center of historical multiculturalism. The products could become Lublin’s distinctive feature on the Polish and European map. The addressees of such a product could be tourists but also Lublin’s citizens themselves, for whom it would be a great opportunity to learn about the past of their city. Multicultural heritage allows to create an offer that will help tourists to engage themselves actively in the cognitive process of discovering the city. Taking part in a cultural-religious event of a particular cultural group, staying in a stylish hotel, or a meal in a restaurant offering some traditional cuisine will activate tourists in an emotional way and will offer an opportunity to experience reality in a new way. This means of presenting reality is needed these days. There is a great need for active methods of presenting history, traditions, and customs. The Lublin of today offers too many traditional means of presentation, in which tourists are just passive observers and listeners. Broadening the current offer will not only promote Lublin’s multicultural heritage but will also become a chance of creating a new image of its tourism.

urban tourism, historical heritage, multiculturalism, Lublin

turystyka miejska, produkt turystyczny, dziedzictwo historyczne, wielokulturowość, Lublin

1. Asadi R., 2011: Strategies for Development of Iran Urban Tourism, Australian Journal of Basic and Applied Sciencies, 5 (9), 1933–1943.
2. Altkorn J., 1996: Marketing w Turystyce, PWN, Warszawa. Ashworth G. J.,1997: Planowanie dziedzictwa, [in:] Miasto historyczne. Potencjał dziedzictwa, K. Broński, J. Purchla, Z. K. Zuziak (eds), Międzykulturowe Centrum Kultury, Kraków, 25–48.
3. Cieślak F., Gawarecki H., Stankowa M., 1976: Lublin w dokumencie, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
4. Denys M., Wyszkowski M., 2000: Lublin i okolice. Przewodnik. IdeaMedia, Lublin, 7–23.
5. Holloway J. Ch., Robinson C., 1997: Marketing w turystyce, Polskie Wydawnictwo Ekon Jansen-Verbeke M., 1992: Tourism and Historical Heritage: Physical Planning and Management Issues the Kraków Challenge, [in:] Managing Tourism in Historic Cities, materiały konferencyjne, International Cultural Centre Kraków, Kraków.
6. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., 2002: Produkt turystyczny albo jak organizować poznawanie świata, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
7. Kaczmarek J., Liszewski S., Włodarczyk B., 2006: Strategia rozwoju turystyki w Łodzi, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
8. Kozak M. W., 2009: Turystyka i polityka turystyczna a rozwój: między starym a nowym paradygmatem, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
9. Kucharska K., Popek L., Kotowski B., Laskowska B., 1988: Cmentarz rzymskokatolicki przy ulicy Lipowej w Lublinie, PTTK Oddział Miejski, Lublin.
10. Law Ch., 2002: Urban Tourism: The Visitor Economy and the Growth of Large Cities, Continuum, London.
11. Maik W., 1992: Podstawy geografii miast, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
12. Middleton V. T. C., 1996: Marketing w turystyce, Polska Agencja Rozwoju Turystyki, Warszawa.
13. Mika M. (ed.), 2011: Kraków jako ośrodek turystyczny, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
14. Pawlicz A., 2008: Promocja produktu turystycznego. Turystyka miejska, Wyd. Difin, Warszawa.
15. Radzik T., 2000: Lublin. Dzieje miasta. Vol. 2., Wyd. MULTICO, Lublin, 650.
16. Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., 2006: Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. TRI/FNP, Lublin.
17. Szczęsna J., 2007: The Multicultural Heritage of the Lublin Region’s Towns and Its Determinants, [in:] European Multiculturalism as a Challenge – Policies, Successes and Failures. W. Janicki (ed.) Political Geography Studies No. 1, UMCS Lublin, 293–303. ISBN 978–83–7270–556–9.
18. Szczęsna J., Wesołowska M., 2009: Wielokulturowa przeszłość Lublina w świadomości mieszkańców, [in:] Stare i nowe struktury społeczne w Polsce. Vol. X, Przestrzeń Antropogeniczna Miasta Lublina. Waloryzacja, Wytwarzanie, Użytkowanie. J. Styk (ed.), Wyd. UMCS, Lublin, 95–108.
19. Szczygieł R., 1974: Lublin ośrodkiem wielkiego handlu, [in:] Spojrzenia w przeszłość Lubelszczyzny, Myśliński K., Witusik A. A. (eds.), Wyd. UMCS, Lublin, 27–47.
20. Uriely N., 1997: Theories of Modern and Postmodern Tourism, Annales of Tourism Research, 4 (24), 982–984.
21. Urry J., 2007: Spojrzenie turysty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
22. Walczak M., 2011: Wielokulturowość jako zjawisko społeczne w dziejach i współcześnie, [in:] Wielokulturowość w dziedzictwie kulturowym polskich społeczności regionalnych i lokalnych, S. Kowalska (ed.), Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 7–21.
23. Wolf M., 1999: The Entertainment Economy, Horrie.
24. Zins H. (red.), 1972: Historia Lublina w zarysie 1317–1968. Wyd. Lubelskie, 260.
25. Żelazny W., 2005: Ziemia Lubelska. Przewodnik. Starostwo Powiatowe w Lublinie, 15–73.

10.2478/v10066-012-0013-8

Andrzej Świeca, Renata Krukowska, Andrzej Tucki, Ewa Skowronek, Teresa Brzezińska-Wójcik, Waldemar Kociuba, Marta Jóźwik

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Regional Geography and Tourism

W artykule zaprezentowano przegląd dotychczasowych opracowań dotyczących możliwości turystycznego wykorzystania zasobów przyrodniczych i kulturowych regionu lubelskiego oraz przedstawiono studia przypadków w tym zakresie.
Przegląd dotychczasowych opracowań obejmuje: przeglądowe opracowania naukowe opublikowane w latach 1963–2011, regionalne prace naukowe oraz publikacje o charakterze informacyjnym i popularnonaukowym. Na uwagę zasługują prace odnoszące się do całego regionu, m.in. dotyczące oceny potencjału turystycznego regionu, wykorzystania dziedzictwa kulturowego możliwości wykorzystania osobliwości geomorfologicznych w geoturystyce. Wiele prac odnosi się do czterech subregionów Lubelszczyzny: Roztocza, Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, Wyniosłości Giełczewskiej, południowego Podlasia. Niektóre opracowania dotyczą także: oceny elementów środowiska geograficznego dla różnych form użytkowania turystycznego; przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych uwarunkowań rozwoju turystyki; turystycznego wykorzystania osobliwości przyrodniczych w dolinach rzek; roli turystyki w rozwoju miast i gmin regionu. Wiele prac odnosi się do zagadnienia percepcji przestrzeni turystycznej miasta Lublina przez różnych użytkowników – mieszkańców, studentów i turystów. W opracowaniach przeanalizowano również możliwość wykorzystania wyników badań nad oceną potencjału w strategii rozwoju lokalnej turystyki oraz współpracę społeczności lokalnych w zakresie kreowania regionalnych produktów turystycznych. Przedmiotem opracowań była również rola organów samorządowych i stowarzyszeń w rozwoju turystyki.
W części analitycznej opracowania zaprezentowano studia przypadków – ocenę potencjału turystycznego jednostek przestrzennych o charakterze administracyjnym (województwo lubelskie, miasto – Lublin, gmina – Krasnobród) oraz fizycznogeograficznym – Wyniosłość Giełczewska. Z przeprowadzonej analizy wynika, że duże są możliwości turystycznego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych regionu lubelskiego. Jednakże te wysokiej rangi zasoby nie są wykorzystane w pełni. Przejawia się to m.in. w braku odpowiedniej infrastruktury technicznej na obszarach wypoczynkowych, w niskim standardzie usług świadczonych w bazie noclegowej i żywieniowej, w zbyt wolnym tempie rozwoju agroturystyki, niewystarczającej ofercie kulturalnej i rozrywkowej, złym stanie technicznym znacznej części zabytków kultury materialnej, braku odpowiedniej promocji walorów rekreacyjno-turystycznych regionu oraz niskim poziomie świadomości co do możliwości wykorzystania turystyki jako formy działalności zarobkowej. W ofercie turystycznej, skierowanej do turystów zagranicznych, region lubelski nie wypracował dotychczas dostatecznie atrakcyjnej oferty. Z tego powodu pobyt turystów zagranicznych w regionie jest często przypadkowy i krótki. Również wśród turystów krajowych przeważa turystyka świąteczna i pobytowa kilkudniowa, a z własnych „drugich domów” korzystają głównie mieszkańcy regionu. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak dostatecznej wiedzy na temat walorów regionu lubel– skiego. Na tle regionu lubelskiego znacznie korzystniejsza sytuacja w zakresie oferty turystycznej i jej wykorzystania notowana jest w parkach narodowych – Poleskim i Roztoczańskim.

The paper presents an overview of previous studies, the possibilities for tourist use of natural and cultural resources of the Lublin Region and presents case studies in this area. The case studies focused on assessing the tourism potential of spatial units of an administrative nature: the Lublin voivodeship, Lublin city and the municipality of Krasnobród, as well as physical-geographical units – the Giełczew Elevation.

natural and cultural resources, Lublin Region, tourist potential, case studies

zasoby przyrodniczo-kulturowe, Lubelszczyzna, potencjał turystyczny, studia przypadków

1. Anasiewicz A., 2002: Tourism in the Roztocze National Park (In Polish, English summary), [in:] J.Partyka (ed.), Użytkowanie turystyczne Parków Narodowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN i Ojcowski Park Narodowy, Ojców, 333–342.
2. Bachvarov M., 2001: Turystyka miejska z perspektywy Europy Środkowej i Wschodniej, [in:] Wyrzykowski J. (ed.), Uwarunkowania rozwoju turystyki zagranicznej w Europie Środkowej i Wschodniej. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, 6, 9–14.Bank danych lokalnych, GUS, 2011, (http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name= indeks,pobrano dnia 7.11.2011)
3. Bellinger C., 1994: Touristische Angebotspotentiale einer Stadt (In German). Trends-Forschung-Koncepte im Strategischen Turismusmanagment. Band 4, Trier.
4. Brzezińska-Wójcik T., 2009: Progi skalne w korytach rzek strefy krawędziowej Roztocza jako ważne obiekty w turystyce poznawczej (In Polish). Roztoczańskie spotkania, Vol. VI, Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 181–195.
5. Brzezińska-Wójcik T., Harasimiuk M., 2009: Dziedzictwo geologiczne Roztocza – problemy ochrony i udostępnienia turystycznego (In Polish, English summary), [in:] R. Reszel, T. Grabowski (eds.), Roztocze – region pogranicza przyrodniczo-kulturowego. Materiały polsko-ukraińskiej konferencji naukowej „35 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego Roztocza – regionu pogranicza”, Wyd. Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 27–42.
6. Brzezińska-Wójcik T., Skowronek E., 2009: The tourism potential of Tomaszów Roztocze as exemplified by the urban-rural commune of Krasnobród (In Polish, English summary). Annales UMCS, sectio B, 64, 1, 171–199.
7. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., 2010a: Environmental determinants of tourism development in the selected municipalities of the Giełczew Elevation (mid-eastern Poland) (In Polish, English summary). Problemy Ekologii Krajobrazu, XXVII, 65–72.
8. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., 2010b: An attempt at assessing the tourism space of the Giełczew Elevation (mid-eastern Poland) (In Polish, English summary), [in:] M. Durydiwka, K. Duda-Gromada (eds.), Przestrzeń turystyczna – czynniki, różnorodność, zmiany. Wyd. UW, Warszawa, 279–291.
9. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., 2011: Tourism potential of Giełczewska Elevation (central-eastern Poland). Polish Journal of Sport and Tourism, 18, 244–255.
10. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., Kociuba W., 2007: Nature values and tourism development in the Roztocze region (In Polish, English summary). [In:] M. Żabka, R. Kowalski (eds), Przyroda a turystyka we wschodniej Polsce. Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce, 13–34.
11. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., Osmólska B., 2006: Sacral objects as element of touristic’s attractiveness in border-communes of Lublin voivodeship (In Polish, English summary), [in:] G. Godlewski, M. Bochenek (eds.), Walory turystyczne Euroregionu Bug jako czynnik aktywności gospodarczej i integracji społeczno-kulturowej w zjednoczonej Europie. AWF, Biała Podlaska, 176–195.
12. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., Romańska M., 2009a: Miasto Lublina w ocenie studentów (In Polish), [in:] J. Styk, A. Świeca (eds), Przestrzeń Lublina w ocenach jej użytkowników. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, T. 8, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 123–138.
13. Brzezińska-Wójcik T., Świeca A., Tucki A., 2009b: Possibilities for development of tourism in Eastern Polish voivodeship. Polish Journal of Sport and Tourism, 16, 2, 65–84.
14. Butowski L., 2010: Turystyka jako czynnik rozwoju w świetle wybranych teorii rozwoju regionalnego. Tourism, 20, 1, 5–10.
15. Drzewiecki M., Iwicki S. (eds), 1976: Zagospodarowanie turystyczne rejonu Tucholi (In Polish), Instytut Turystyki, Warszawa, 148 pp.
16. Garbula M., 1997: The Tourist Function of Krasnobrodzki Landscape Park (In Polish). Turyzm, 7, 2, 75–85
17. Garbula M., 2000: The Tourist Infrastructure of Roztocze (In Polish, English summary). Turyzm, 10, 1, 93–109.
18. Gaworecki W. W., 2003: Wybrane kierunki badań naukowych w sferze turystyki polskiej (In Polish), [in:] G. Gołembski (ed.), Kierunki rozwoju badań naukowych w turystyce. PWN, Warszawa, 213–224.
19. Godlewski G., Zalech M., 2009: Factors determining tourist potential of the region basing on the example of southern Podlasie (In Polish, English summary). Annales UMCS, sectio B, 64, 1, 93–102.
20. Gołembski G. (ed.), 1999: Regionalne aspekty rozwoju turystyki (In Polish). Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań, 206 pp.
21. Gołembski G. (ed.), 2002: Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym (In Polish). AE, Poznań, 316 pp.
22. Gołembski G., 2003: Turystyka jako czynnik integrujący badania naukowe (In Polish), [in:] G. Gołembski (ed.), Kierunki rozwoju badań naukowych w turystyce. PWN, Warszawa, 11–22.
23. Gordon A., 2003: Dlaczego warto postawić na turystykę? (In Polish), [in:] A. Gordon (ed.), Turystyka w gminie i powiecie. POT, Warszawa, 9–12.
24. Groch J., 1991: Diagnostic research on polish spas: an applied study of multi-dimensional comparative methods of analysis (In Polish, English summary). Rozprawy habilitacyjne, nr 220, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 161 pp.
25. Guzik H., Ostrowska B., 1993: Synthetic tourist Attractiveness Estimation of South-East Polish Provinces (In Polish, English summary). Folia Turistica, 4, AWF, Kraków, 65–81.
26. Hellwig Z., Kania-Gospodarowicz A., 1975: Zastosowanie analizy porównawczej w badaniach międzynarodowych (In Polish). GUS, z. 83, Warszawa.
27. Iwaniuk A., Piotrowski W., 2002: Tourism in the Polesie National Park (In Polish, English summary), [in:] J. Partyka (ed.), Użytkowanie turystyczne Parków Narodowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN i Ojcowski Park Narodowy, Ojców, 325–332.
28. Kaczmarek J., Włodarczyk B., 2006: Strategia rozwoju produktów turystycznych dużego miasta przemysłowego – przykład Łodzi (In Polish). Problemy Turystyki, 29, 1–4, 5–23.
29. Kanon Krajoznawczy Polski, 2004, PTTK, Warszawa, 376.
30. Karolczak M., 2002: Zróżnicowanie przestrzeni turystyczno-wypoczynkowej Roztocza (In Polish). Praca doktorska. Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
31. Kociuba D., Kociuba W., 2009: Lublin’s tourist potential as a factor of city development over the centuries (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 213–227.
32. Kosiński W., 2002: Landscapes in Small Towns and Tourism – the SWOT Analysis (In Polish, English summary). Folia Turistica, 12, 31–41.
33. Kowalczyk A., 2005a: New forms of Urban tourism (In Polish, English summary). Prace i Studia Geograficzne UW, 35, 155–197.
34. Kowalczyk A., 2005b: Potencjał rekreacyjny Bydgoszczy (In Polish), [in:] A. Kowalczyk (ed.), Turystyka i rekreacja w Bydgoszczy. Promotio Geographica Bydgostiensia, I, 5–47.
35. Krukowska R., 2004: Krasnobród – uzdrowisko i miejscowość wypoczynkowa (In Polish), [in:] R. Dobrowolski, S. Terpiłowski (eds), Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski. Wyd. UMCS, Lublin, 159–163.
36. Krukowska R., 2004: Ruch turystyczny w Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (In Polish), [in:] Z. Michalczyk (ed.), Badania geograficzne w poznawaniu środowiska. Wyd. UMCS, Lublin, 676–681.
37. Krukowska R., 2007: Użytkowanie turystyczne jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (In Polish), [in:] W. Kurek, R. Faracik (eds), Studia nad turystyką. Prace geograficzne i regionalne. IGiGP UJ, Kraków, 77–84.
38. Krukowska R., 2011: Tourism space of Łęczyńsko-Włodawskie Lake District (In Polish, English summary) [in:] M. Durydiwka, K. Duda-Gromada (eds), Przestrzeń turystyczna – czynniki, różnorodność, zmiany. Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 271–278.
39. Krukowska R., Jóźwik M. J., 2004: Walory turystyczne Zwierzyńca i okolic (In Polish), [in:] R. Dobrowolski, S. Terpiłowski (eds.), Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski. Wyd. UMCS, Lublin, 147–152.
40. Krukowska R., Krukowski M., 2009: Assessment of tourism attractivenes of Łęczna-Włodawa Lake District (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 77–96.
41. Krukowska R., Skowronek E., 2003: Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju turystyki w gminie Włodawa (In Polish, English summary), [in:] R. Cieśliński, K. Piech (eds.), Miejsce i rola turystyki w strategii społeczno-gospodarczej województw wschodniej Polski. ZWWF w Białej Podlaskiej, 143–151.
42. Krukowska R., Skowronek E., Krukowski M., 2010: Recreational use impast on landscape charge In Włodawa commune In 1980–2005 (In Polish, English summary), [in:] A. Richling (ed.), Problemy Ekologii Krajobrazu. Vol. XXVII, Krajobrazy rekreacyjne – kształtowanie, wykorzystanie, transformacja. PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Warszawa–Biała Podlaska, 217–223.
43. Krukowska R., Świeca A., 2008: The development of second homes as a form of using recreational areas for tourist purposes as exemplified by the Łęczna-Włodawa Lake District, [in:] J. Wyrzykowski (ed.), Conditions of the foreign tourism development in Central and Eastern Europe. Tourism in geographical environment, 10, Wrocław, 175–184.
44. Kukuła K., 1993: An Attempt at Evaluating the Voivodships from the Point of View of Tourism Infrastructure and Habitat (In Polish, English summary). Folia Turistica, 4, AWF Kraków, 133–149.
45. Kula S., 2010: Tourist perception values of Lublin region (example of non visitors) (In Polish, English summary), [in:] A. Richling (ed.), Problemy Ekologii Krajobrazu. Vol. XXVII, Krajobrazy rekreacyjne – kształtowanie wykorzystanie, transformacja. PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Warszawa–Biała Podlaska, 245–251.
46. Kurek W., Faracik R., 2008: Selected issues in the development of tourism in Kraków in the 21st century. Turyzm, 18, 1, 65–82.
47. Kusznerczuk M., 2009: Natural curiosities of the Bug river valley near Janów Podlaski as a chance of the specialized tourism development (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 103–115.
48. Liszewski S. (ed.), 2004: Uwarunkowania i możliwości rozwoju turystyki w Dolinie Odry (In Polish). Wyd. ŁTN, Łódź, 309.
49. Liszewski S., 1995: Przestrzeń turystyczna (In Polish). Turyzm, 5, 2, 87–103.
50. Liszewski S., 1999: The Urban Tourist Space (Łódź) (In Polish, English summary). Turyzm, 9, 1, 51–73.
51. Liszewski S., 2005: A metropolitan tourism region: the example of Łódź. Turyzm, 15, 1–2, 121–138.
52. Lubelskie Voivodship – Subregions, Powiats, Gminas, 2010, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin.
53. Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie (In Polish), [in:] M. Klimaszewski (ed.) Geomorfologia Polski. Vol. 1, PWN, Warszawa, 340–384.
54. Maruszczak H., 2004: Podziały geograficzne Europy i problemy pogranicza Słowiańszczyzny zachodniej i wschodniej (In Polish), [in:] H. Maruszczak, Z. Michalczyk (ed.), Geograficzne problemy pogranicza Europy zachodniej i wschodniej. UMCS, Lublin, 9–30.
55. Matuszewska D., 2003: Tourist functions and conflicts in selected national parks of north-western Poland (In Polish, English summary). Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
56. Mokras-Grabowska J., 2003: The authenticity of folk production of Lublin area (In Polish, English summary). Turystyka i Hotelarstwo, 4. WSTiH, Łódź, 89–111.
57. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2011, (http://www.nid.pl/idm,1164,zestawienia.html, pobrano dnia 7.11.2011)
58. Paczos J., 2006: Przyszłość turystyki kulturowej na terenie Lubelszczyzny (In Polish, English summary), [in:] M. Bochenek, G. Godlewski (eds.), Walory turystyczne Euroregionu Bug jako czynnik aktywizacji gospodarczej i integracji społeczno-kulturowej w zjednoczonej Europie. Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 139–151.
59. Pociecha M., 2002: Metody statystyczne w zarządzaniu turystyką (In Polish). Albis, Kraków, 207.
60. Polski J., Polska A., 2008. Strategia rozwoju Miasta i Gminy Krasnobród do 2020 roku. Aktualizacja (In Polish). Urząd Miejski, Krasnobród, 182.
61. Prączko A., Kieszkowska A., 2004: The use of regional culinary traditions in the contemporary catering of the Lublin region (In Polish, English summary). Turystyka i Hotelarstwo, 6. WSTiH, 159–177.
62. Przybyszewska-Gudelis R., Grabiszewski M., Iwicki S., 1979: Problematyka waloryzacji i zagospodarowania turystycznego miejscowości krajoznawczych w Polsce (In Polish). Instytut Turystyki, Warszawa, 160 pp.
63. Rotter-Jarzębińska K., Wilkońska A., 2007: Forms of tourism in Kraków: current status quo and prospects for development (In Polish, English summary). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Prace Geograficzne, 117, 125–139.
64. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny”. Dz.U. 2007 no 86, item 574.
65. Skowronek E., 2005: Wpływ działalności gospodarczej Ordynacji Zamojskiej na kształt dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Zamojszczyzny (In Polish), [in:] E. Skowronek (ed.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Wyd. UMCS, Lublin, 19–37.
66. Skowronek E., Brzezińska-Wójcik T., Krukowska R., 2009a: Przestrzeń miasta Lublina w ocenie mieszkańców (In Polish), [in:] A. Świeca, J. Styk (eds.), Przestrzeń Lublina w ocenie mieszkańców. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, t. 8, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 93–107.
67. Skowronek E., Brzezińska-Wójcik T., Krukowska R., 2009b: Przestrzeń miasta Lublina w ocenie turystów (In Polish), [in:] A. Świeca, J. Styk (eds.), Przestrzeń Lublina w ocenie turystów. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce. Vol. 8, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 109–121.
68. Skowronek E., Brzezińska-Wójcik T., Krukowska R., 2009c: Oceny przestrzeni społecznej Lublina (In Polish), [in:] J. Styk (eds.), Przestrzeń antropogeniczna miasta Lublina. Waloryzacja. Wytwarzanie. Użytkowanie. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, Vol. IX, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 81–93.
69. Skowronek E., Krukowska R., Tucki A., 2011: The influence of local communities on development of the Lublin Region rural areas – “The Land of Camomile” case study (In Polish, English summary), [in:] A. Rapacz (ed.), Gospodarka turystyczna w regionie. Przedsiębiorstwo. Samorząd. Współpraca. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego, 157. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław, 525–534.
70. Skowronek E., Świeca A., Tucki A., 2005: The importance of the Lublin region national parks in the development of tourism in the Polish-Ukrainian borderland, [in:] Book of abstracts: The 11-th International Symposium on Society and Resource Management (ISSRM 2005), Ostersund, 68–69.
71. Skowronek E., Świeca A., Tucki A., Krukowska R., 2007: The role of National Parks of the Lublin Region for Tourism Development in Polish-Ukrainian Border Areas (In Polish, English summary),[in:] Żabka M., Kowalski R. (eds), Przyroda a turystyka we wschodniej Polsce. Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce, 35–52.
72. Skrzypczak A., Chmielewska A. B., 2009: The tourism potential of the commune Janów Podlaski and its evaluation of tourism appeal as compared to the administrative district of Biała Podlaska (Lublin voivodeship) (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 201–211.
73. Steinhaus H., 1947: O wskaźniku ukształcenia pionowego (In Polish, English summary). Przegląd Geograficzny, Vol. XXI, 113–115.
74. Stillger H., 1980: Der Fremdemerkehrswert einer Stadt. Entwicklung und Darstellung eines allgemeinen nitzwertanalytischen verfahrens zur empirischen Ermittlung vergleichbar touristischer Daten der deutschen Stadte (In German). Hg. Deutscher Fremdenverkehrsverband (Fachreihe Fremdenverkehrspraxsis, 9), Frankfurt a. M.
75. Szczęsna J., Gawrysiak L., 2009: The multicultural heritage of the Lublin region as the element of tourist potential (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 33–48.
76. Szczęsna J., Wesołowska M., 2009: Wielokulturowa przestrzeń Lublina w świadomości mieszkańców (In Polish), [in:] J. Styk (ed.), Stare i nowe struktury społeczne w Polsce. Vol. X, Przestrzeń antropogeniczna miasta Lublina. Wyd. UMCS, Lublin, 94–108.
77. wieca A., 1998: Anthropogenic effects on river discharge of solutes and suspended sediment in the Vistula and Bug interfluve (In Polish, English summary). Rozprawy habilitacyjne LXI, UMCS, Lublin, 326.
78. Świeca A., 2009: Miasto Lublin jako przestrzeń turystyczna (In Polish), [in:] J. Styk, A. Świeca (eds), Przestrzeń Lublina w ocenach jej użytkowników. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, Vol. 8, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 69–92.
79. Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., 2009a: The tourism resources and possibilities using of its for development of the town and commune of Nałęczów and the commune of Wojciechów (In Polish, English summary). Annales UMCS, Lublin, sectio B, 64, 1, 145–170.
80. Świeca A., Brzezińska-Wójcik Vol., 2009b: Przestrzeń turystyczna Lublina (In Polish), [in:] J. Styk (ed.), Przestrzeń antropogeniczna miasta Lublina. Waloryzacja. Wytwarzanie. Użytkowanie. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, Vol. X, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 49–72.
81. Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., 2010: Nauka i dydaktyka w geografii turyzmu oraz w turystyce i rekreacji (In Polish), [in:] S. Tanaś (ed.), Nauka i dydaktyka w turystyce i rekreacji. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 201–212.
82. Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., 2011: Zróżnicowanie przestrzeni turystycznej miasta Lublina (In Polish), [in:] B. Włodarczyk (ed.), Turystyka. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Stanisława Liszewskiego. Wyd. UŁ, Łódź, 231–244.
83. Świeca A., Brzezińska-Wójcik T., Kociuba W., 2009a: Charakterystyka przestrzeni przyrodniczej terytorium miasta Lublina (In Polish), [in:] J. Styk (ed.), Przestrzeń antropogeniczna miasta Lublina. Waloryzacja. Wytwarzanie. Użytkowanie. Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, Vol. IX, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 13–34.
84. Świeca A., Krukowska R., Tucki A., 2007: Possibilities for the Development of Tourism in the Lublin Region, [in:] Godlewski G., Bochenek M. (eds), Tourism – Theory – Conditiones – Experiences. Wyd. AWF, Biała Podlaska: 69–98.
85. Świeca A., Krukowska R., Brzezińska-Wójcik T., 2007: Natural and cultural assets – a basis for the development of tourist traffic as in selected rural districts on the Bug River (Włodawa and Wola Uhruska), [in:] G.
86. Godlewski, M. Bochenek (eds), Tourism – Theory – Conditiones –Experiences. Biała Podlaska, 131–149.
87. Świeca A., Krukowska R., Brzezińska-Wójcik T., 2008: Natural and cultural conditions of tourist development in the Bug region municipalities: Włodawa and Wola Uhruska (In Polish, English summary), [in:] M. S. Zięba (ed.), Our Bug. Creating conditions for development of the order areas of Poland, Ukraine and Belarus through enhancement and preservation of natural and cultural heritage. Wyd. KUL, Lublin, 347–364.
88. Świeca A., Skowronek E., Brzezińska-Wójcik T., Krukowska R., 2009b: Assessment of Lublin’s tourist space by tourists and inhibitants. Polish Journal of Sport and Tourism, 16, 4, 235–246.
89. Świeca A., Tucki A., 2007: Uwarunkowania geograficzne i perspektywy rozwoju turystyki na przykładzie wybranego obszaru Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (In Polish), [in:] J. Bergier, M. Stelmach (eds), Kierunki rozwoju turystyki w województwie lubelskim. Wyd. PWSZ w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 91–107.
90. Tauber R.D., Wojnowski K., 2003: Warunki rozwoju agroturystyki według SWOT wybranych powiatów i gmin Wielkopolski (In Polish), [in:] W. Siwiński, R. D. Tauber, E. Mucha-Szajek (eds.), Czas wolny rekreacja turystyka hotelarstwo żywienie (Wyniki badań naukowych). Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii, Poznań, 417–431.
91. Trasa Euro Trójkąt Przyjaźni Lublin–Brześć–Łuck (In Polish), 2005, Wyd. Kancelaria Prezydenta Miasta Lublin.
92. Tucki A., 2003: Próba oceny środowiska przyrodniczego dla potrzeb turystyki na przykładzie gmin powiatu Łęczyńskiego (In Polish, English summary). Annales UMCS, sectio B, LVIII, 139–155.
93. Tucki A., 2004: Próba oceny atrakcyjności turystycznej obszaru na przykładzie gminy Ludwin (In Polish), [in:] Z. Michalczyk (ed.), Badania geograficzne w poznawaniu środowiska. Wyd. UMCS, Lublin, 714–719.
94. Tucki A., 2007a: Regionalne aspekty rozwoju turystyki na przykładzie województwa Lubelskiego (In Polish), [in:] W. Kurek, R. Faracik (eds), Studia nad turystyką. Prace geograficzne i regionalne. Geograficzne, ekonomiczne i społeczne aspekty turystyki, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 267–279.
95. Tucki A., 2007b: Uwarunkowania funkcjonalne rozwoju gospodarki turystycznej w regionie lubelskim (In Polish, English summary), [in:] J. Wyrzykowski (eds), Rola turystyki w gospodarce regionu. WSH, Monografie, Wrocław, 68–79.
96. Tucki A., 2008: Potencjał turystyczny regionu lubelskiego i możliwości jego wykorzystania (In Polish). Praca doktorska (maszynopis). Zakład Geografii Regionalnej i Turyzmu UMCS, Lublin, 181.
97. Tucki A., 2009. Tourist potential of the Lublin region (In Polish, English summary). Annales UMCS, sectio B, 64, 1, 11–31.
98. Tucki A., Skowronek E., Krukowska R., Świeca A., 2011: The role of local organisations in the development of tourism entrepreneurship and economy on the example of „The Land of Loess Gullies” Local Tourism Organisation (In Polish, English summary), [in:] A. Rapacz (ed.), Gospodarka turystyczna w regionie. Przedsiębiorstwo. Samorząd. Współpraca. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego, 157. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław, 535–545.
99. Tucki A., Świeca A., 2008: The role of local government in the development of tourism as exemplified by the Lublin region, [in:] J. Wyrzykowski (ed.), Conditions of the foreign tourism development in Central and Eastern Europe. Tourism in Geographical Environment, 10, Wrocław, 493–509.
100. Warszyńska J., 1970: Waloryzacja miejscowości z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej (zarys metody) (In Polish). Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 27: 103–113.
101. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie lubelskim na lata 2007–2010 (In Polish), 2006, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Lublinie, 131 pp.
102. Wyrzykowski J., 2011: Miasta polskie jako przedmiot zainteresowań turystycznych (In Polish), [in:] B. Włodarczyk (ed.), Turystyka. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Stanisława Liszewskiego. Wyd. UŁ, Łódź, 211–230.
103. Zajadacz A., 2004: Tourism potential of cities on the example of selected cities of the Western Sudetes (In Polish). Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 177.
104. Zgłobicki W., Brzezińska-Wójcik T., Gawrysiak L., Harasimiuk M., 2007: Geomorphosites of Lublin region as a tool for the development of geoturism (In Polish, English summary), [in:] M. Harasimiuk, T. Brzezińska-
105. Wójcik, R. Dobrowolski, P. Mroczek, J. Warowna (eds), Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery. Wyd. UMCS, Lublin, 271–277.

10.2478/v10066-012-0014-7

Krzysztof Kałamucki, Anna Kamińska, Dorota Buk

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Cartography and Geomatics

Zasadniczym celem przeprowadzonych badań było wykazanie zmian w przebiegu szlaków turystycznych i w rozmieszczeniu elementów punktowych infrastruktury turystycznej na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego i w jego bliskim sąsiedztwie. Drugim, równie ważnym celem było sprawdzenie przydatności w badaniach infrastruktury turystycznej zarówno kartograficznej metody badań, jak i kartograficznych metod prezentacji.
Badaniami objęto rejon Roztoczańskiego Parku Narodowego. Wybrano następujące elementy infrastruktury turystycznej: elementy liniowe (piesze szlaki turystyczne i ścieżki poznawcze) oraz elementy punktowe (obiekty noclegowe, gastronomiczne oraz baza towarzysząca). Dla odtworzenia możliwie najbardziej dokładnie stanu infrastruktury w minionych 50 latach konieczne było poddanie analizie następujących materiałów źródłowych: map turystycznych wydawanych jako samoistne wydawnictwa oraz map zamieszczonych jako załączniki w przewodnikach i informatorach, a także archiwalnych zdjęć lotniczych. Skorzystano również z informacji zawartych w źródłach tekstowych, które stanowiły przewodniki turystyczne, informatory, foldery i monografie. Zakres czasowy badań obejmował okres 50 lat, począwszy od lat 60. ubiegłego wieku do 2009 roku. Został on podzielony na pięć przedziałów czasowych, mniej więcej dziesiecioletnich. W celu przedstawienia stanu infrastruktury oraz jej przestrzennych i ilościowych zmian wykonano sześć map (mapy stanów i mapy typów zmian).
Przeprowadzone analizy przestrzenne oraz interpretacja treści map stanów i typów zmian infrastruktury turystycznej w poszczególnych okresach badawczych pozwoliła uchwycić zmiany zarówno ilościowe, jak i jakościowe. Stwierdzono, że zmiany w przebiegu szlaków nie były regularne. Istniały na przykład odcinki szlaków, które nie zmieniły swojego przebiegu przez 40 lat. Były również i takie, które powstały w ostatniej dekadzie. Obecnie badany obszar pokrywa gęsta sieć szlaków turystycznych i ścieżek poznawczych. Przeprowadzone pomiary długości szlaków turystycznych oraz ich odcinków z uwzględnieniem rodzaju pokrycia terenu i kategorii dróg pozwoliły określić charakter szlaków oraz wielkość zmian.
Badania wykazały dużą przydatność metod kartograficznych w badaniu infrastruktury turystycznej w aspekcie przestrzennym i ilościowym.

The aim of the research was to demonstrate changes in tourist trails and in the distribution of tourist infrastructure spots in the area of Roztoczański National Park in its vicinity. Another, equally important aim, was to check the usefulness of tourist infrastructure in both cartographic method of infrastructure research and in cartography of presentation methods. The research covered the region of Roztoczański National Park. The following elements of tourist infrastructure were selected for the analysis: linear elements (walking trails, education paths) and spot elements (accommodation, eating places and the accompanied basis). In order to recreate the state of infrastructure during the last 50 years, it was necessary to analyse the following source material: tourist maps issued as independent publications, maps issued as supplements to tour guides and aerial photography. The information from text sources was used, e.g. from tourist guides, leaflets and monographs.
The temporal framework was defined as 50 years from the 1960’s until 2009. This time range was divided into five 10-year periods. In order to present the state of tourist infrastructure, its spatial and qualitative changes, 6 maps were produces (maps of states and types of changes). The conducted spatial analyses and the interpretations of maps of states and changes in tourist infrastructure allowed to capture both qualitative and quantitative changes. It was stated that the changes in the trails were not regular. There were parts of trails that did not change for 40 years. There were also some that were constructed during the last decade. Presently, the area is densely covered with tourist trails and education paths. The measurements of lengths of tourist trails and their parts with regard to land cover and category of roads allowed to determine the character of trails and the scope of changes. The conducted analyses proved the usefulness of cartographic methods in researching tourist infrastructure in spatial and quantitative aspects.

tourist infrastructure, cartographic research method, spatial analyses, Roztoczański National Park

Books

1. Bonkowicz M., 1955: Roztocze Lubelskie. Warszawa, 132.
2. Buraczyński J., 1974: Roztocze Tomaszowskie. Informator, Lublin, 31. Gaworecki W. W., 2003: Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 437.
3. Grabowski T., Kotuła Z., Kałamucki K., 2004: Obszary chronione stymulatorem rozwoju turystyki na przykładzie Roztoczańskiego Parku Narodowego, [in:] Z. Michalczyk (ed.), Badania geograficzne w poznawaniu środowiska. Wydawnictwo UMCS, Lublin, 826.
4. Grabowski T. (ed.), 2006: Roztoczański Park Narodowy. Południowa oś przyrodniczo-edukacyjna Zwierzyniec – Florianka – Górecko Kościelne, Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 128.
5. Grabowski T. (ed.), 2007: Informator: Edukacja i turystyka w Roztoczańskim Parku Narodowym, RPN, Kartpol, Zwierzyniec, 52.
6. Izdebski K., Grądziel T., 1971: Roztocze, Wiedza Powszechna, Warszawa, 190.
7. Kroniki RPN 1974–2000, Zwierzyniec.
8. Kurek W., Mika M., 2007: Turystyka jako przedmiot badań naukowych, [in:] W. Kurek (ed.), Turystyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 540. Pawłowski A., 1997: Roztocze Polskie, Puszcza Solska i Lasy Janowskie, S. Kryński, Warszawa, 304.
9. Pawłowski A., 2003: Roztocze Środkowe, Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, Mielec, 304.
10. Ratajski L., 1989: Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej, PPWK, Warszawa, 337.
11. Rąkowski G., 1984: Przez trzy puszcze, PTTK, Warszawa, 127.
12. Rogalewski O, 1974: Zagospodarowanie turystyczne, WSiP, Warszawa, 159.
13. Saliszczew K. A., 1998: Kartografia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 308.
14. Słoniewski E., 1998: Roztocze, PTTK, Warszawa, 208.
15. Stolarczyk S., 1984: Roztocze Środkowe, PTTK, Warszawa, 127.
16. Turystyka w 2007 r., 2008, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 160.
17. Warszyńska J., Jackowski A., 1979: Podstawy geografii turyzmu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 336.
18. Wilgat T. (ed.), 1994: Roztoczański Park Narodowy, RPN, Oficyna Wydawnicza „Ostoja”, Kraków, 243.
19. Wójcikowski W., Paczyński L., 1977: Roztocze, Sport i Turystyka, Warszawa, 263.

Legal documents

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych [Act of 29 August 1997 on tourist services], Dz. U. [Journal of Laws] 1997 no 133, item 884 with later amendments.

Cartographic materials

1. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1:125 000, PPWK, Warszawa, 1961.
2. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1:125 000, PPWK, Warszawa, 1968.
3. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1:125 000, PPWK, Warszawa, 1978.
4. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1:125 000, PPWK, Warszawa, 1984.
5. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1:100 000, PPWK, Warszawa, 1994.
6. Mapa turystyczno-przyrodnicza Roztoczański Park Narodowy, 1:50 000, Kartpol, Lublin, 2000.
7. Mapa turystyczno-przyrodnicza Roztoczański Park Narodowy, 1:50 000, Kartpol, Lublin, 2005.
8. Mapa turystyczna Roztocze Środkowe, 1: 50 000, Kartpol, Lublin, 2006.

10.2478/v10066-012-0015-6

Witold Wołoszyn, Wioletta Kałamucka, Marcin Kozieł, Małgorzata Stanicka, Marta Ziółek, Paweł Czubla

---

Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management Department of Environmental Protection

Ochrona przyrody i środowiska jest zadaniem na tyle złożonym, że opracowane wcześniej jej koncepcje się wyczerpują. Rodzi to potrzebę tworzenia nowych pomysłów. Najnowszą ideą jest europejski program Natura 2000, mający na celu utrzymanie dziedzictwa przyrodniczego Europy. Podstawę prawną programu stanowią dyrektywy unijne potocznie określane jako Dyrektywa Ptasia (z 1979 r.) oraz Dyrektywa Siedliskowa (opracowana w 1992 r.). Ochrona realizowana jest poprzez zachowanie określonych siedlisk i gatunków, które w stale przekształcanym środowisku uznane zostały za cenne i zagrożone w skali europejskiej oraz przez ochronę różnorodności biologicznej. Środkiem ku temu jest stworzenie systemu obszarów chronionych pod nazwą „sieć Natura 2000”, który obejmuje dwa typy obszarów: Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) i Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO). O ich utworzeniu decydują wyłącznie kryteria przyrodnicze, uwarunkowania społeczno-ekonomiczne uwzględniane są później – na etapie tworzenia planów ochrony, choć zobowiązanie do zachowania walorów środowiskowych w stanie niepogorszonym nie wyklucza gospodarczego wykorzystania. W Polsce pierwsze prace nad wprowadzeniem programu Natura 2000 podjęto pod koniec lat 90. XX w.; podstawy prawne znalazły się w ogłoszonej 16 kwietnia 2004 r. ustawie o ochronie przyrody. Efektem dotychczas przeprowadzonych prac jest objęcie ochroną w sieci Natura 2000 19,8% powierzchni lądowej kraju. Składają się na to 823 SOO (11% powierzchni Polski) oraz 144 OSO (15,8%), częściowo nakładające się na siebie. Gwarantem poprawnego funkcjonowania sieci jest łączność między poszczególnymi obszarami poprzez korytarze ekologiczne. Zasady gospodarczego wykorzystywania obszarów sieci Natura 2000 regulowane są przede wszystkim przez plany zadań ochronnych (opracowywane na okres 10 lat) oraz plany ochrony (w perspektywie 20 lat), a także oceny oddziaływania na środowisko w kontekście strategicznym (projekty polityk, planów i programów) dla planowanych konkretnych przedsięwzięć. Na wielu etapach powoływania i gospodarowania obszarami Natura 2000 zagwarantowany jest udział społeczeństwa. Inwestycje o charakterze gospodarczym na terenach objętych siecią Natura 2000 są dopuszczalne, nie mogą jednakże znacząco negatywnie wpływać na środowisko, to jest pogorszyć stanu siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, albo wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 bądź też pogorszyć integralność obszaru lub jego powiązań z innymi obszarami (konieczność realizacji nadrzędnego interesu publicznego umożliwia, pod pewnymi warunkami, odstąpienie od wymienionych kryteriów).
Najbardziej oczywistym sposobem gospodarczego wykorzystania obszarów Natura 2000 jest użytkowanie turystyczne i rekreacyjne. Wiele dobrych praktyk prowadzonych jest także przez Lasy Państwowe, co jest tym istotniejsze, że ponad połowa (53%) obszarów Natura 2000 w Polsce położona jest na obszarach leśnych (ok. 40% powierzchni leśnej zarządzanej przez Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe” objęte jest ochroną w sieci Natura 2000). Niestety, ciągle niektóre działania podejmowane w ramach gospodarki leśnej są szkodliwe dla gatunków i siedlisk. Wprowadzenie modyfikacji w gospodarowaniu lasem przez: dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedlisk przyrodniczych; zoptymalizowanie typu rębni i przestrzenno-czasowego rozkładu cięć; wyłączenie części drzewostanów z użytkowania i pozostawienie ich naturalnym procesom oraz zapewnienie odpowiedniej z punktu widzenia różnorodności biologicznej masy rozkładającego się drewna pozwoli na pogodzenie interesów środowiska i społeczeństwa oraz gospodarki.
Innym sposobem równoważenia celów społeczno-gospodarczych i przyrodniczych jest włączenie społeczeństwa w proces wyznaczania i funkcjonowania obszarów Natura 2000 na etapie proponowania nowych obszarów, konsultacji obszarów przed ich formalnym zatwierdzeniem, wreszcie w proces opracowywania i realizacji planów ochrony. W Polsce realizuje się ponadto wiele projektów mających na celu zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa i aprobaty dla obejmowania ochroną kolejnych obszarów.
Wzrost akceptacji społeczeństwa dla tworzenia sieci Natura 2000 związany jest w dużej mierze z gospodarczym wykorzystaniem obszarów będących składnikami tej sieci. Optymalne wydaje się realizowanie na terenach chronionych celów z zakresu turystyki i rekreacji, leśnictwa oraz rolnictwa.

This paper concerns problems of possible use of Natura 2000 areas in Poland for economic purposes. In this context creation and functioning of the Natura 2000 network are characterised as well as public participation in the process of development and management of Natura 2000 areas is presented. A special attention is paid to the possibility of forestry and tourism development on Natura 2000 areas taking into consideration formal requirements in this context. In conclusions matters of proper recognition of Natura 2000 areas are underlined and an importance of correlation of the Natura 2000 network with local land use plans is indicated. It is acknowledged that essential role in realisation of the Natura 2000 programme plays public involvement.

Natura 2000 areas, nature conservation, environmental impact assessment, forest management, ecological organizations, public participation

obszary Natura 2000, ochrona przyrody, oceny oddziaływania na środowisko, gospodarka leśna, organizacje ekologiczne, udział społeczeństwa

1. Bołtromiuk A., Zagórski M., 2011: Natura 2000 – dobro publiczne, problem prywatny. Report. Forum Inicjatyw Rozwojowych [Natura 2000 – public good, private problem. Report of the Forum of Initiatives for Development], (www.cbr.edu.pl/Natura2000_30.06.2011.pdf).(in Polish)
2. Cielma-Miłosz M. Jędrzejewski W. Ławreszczuk D. 2009: Korytarze ekologiczne w planach zagospodarowania przestrzennego województw – przegląd koncepcji, metod i stanu zaawansowania prac [Ecological corridors in spatial management plans of voivodships – review of concepts, methods, and work progress], [in:] W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk (eds.), Ochrona łączności ekologicznej w Polsce [Protection of ecological integrity in Poland]. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża, 126–134. (in Polish).
3. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych (DGLP) 2011: Raport o stanie lasów w Polsce 2010 [Report on the state of forests in Poland 2010]. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa (in Polish).
4. Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds(Journal of Laws L 103 of 25.4.1979, 98–117).
5. Directive 2009/147/EC of the European Parliament and of the Council of 30 November 2009 on the conservation of wild birds. (EU Journal of Laws L 20 of 26.1.2010, 7–25).
6. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and wild fauna and flora (Journal of Laws L 206 of 22.7.1992, 7–50).
7. Engel J., 2009: Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko [Natura 2000 in environmental impact assessments]. Ministerstwo Środowiska, Warszawa (in Polish).
8. Florkiewicz E., Kawicki A. 2009: Postępowania administracyjne w sprawach określonych ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Administrative proceedings in cases specified in the act of 3 October 2008 on the disclosure of information on the environment and its protection, participation of the society in environmental protection, and environmental impact assessments]. Zeszyty Metodyczne GDOŚ No. 1, Warszawa (in Polish).
9. Kamieniecka J., Wójcik B. 2010: Natura 2000 – ABC dla turystyki [Natura 2000 – ABC for tourism]. InE, Warszawa (in Polish).
10. European Commission, 2000: Managing Natura 2000 sites. The provisions of Article 6 of the Habitats Directive 92/43/EEC (with supplementations from 2007).
11. Komisja Europejska, 2001: Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania planów i przedsięwzięć mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000 (art. 6.3 i 6.4 Dyrektywy Siedliskowej) [European Commission, 2001: Guidelines regarding the assessment of the impact of plans and undertakings which can significantly affect Natura 2000 sites (art. 6.3 and 6.4 of the Habitats Directive)]; Polish translation of WWF Polska, 2005 (in Polish). Kozieł M., Michalczuk W., Jędrzejewski W., Górny M., 2010: Protection of ecological corridors in spatial planning documents in Poland. Implementation problems. Europa XXI, 21, 77–89.
12. Pawlaczyk P., 2008: Natura 2000. Niezbędnik leśnika [Guide for foresters]. Wyd. Klub Przyrodników, Świebodzin (in Polish).
13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku [Regulation of the Minister of the Environment of 30 April 2008 on the criteria of assessment of the occurrence of environmental damage] (Journal of Laws 2008 No. 82, item 501) (in Polish).
14. Rutkowski P., 2009: Natura 2000 w leśnictwie [Nature 2000 in forestry]. Ministerstwo Środowiska, Warszawa (in Polish).
15. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody [Act of 16 April 2004 on nature protection] (Journal of Laws of 2004 No. 92, item 880 with amendments) (in Polish).
16. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Act of 3 October 2008 on the disclosure of information on the environment and its protection, participation of the society in environmental protection, and environmental impact assessments] (Journal of Laws of 2008 No. 199, item 1227 with amendments) (in Polish).
17. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie [Act of 13 April 2007 on the prevention of environmental damage and its repair] (Journal of Laws of 2007 No. 75, item 493) (in Polish).

Websites

1. ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/gp/index.html natura2000.org.pl
2. straznicy.natura2000.pl www.gdos.gov.pl
3. www.gdos.gov.pl/ProjectCategories/viewNews/2/Projekty_krajowe
4. www.ine-isd.org.pl
5. www.nso.info.pl
6. www.zielonaakcja.pl

10.2478/v10066-012-0016-5

Andriy Bogucki, Witaliy Brusak, Jaroslaw Krawczuk, Kateryna Moskaluk, Inna Sirenko, Olena Tomeniuk, Oksana Szewczuk, Jurij Zińko

---

Lwowski Narodowy Uniwersytet im. I. Franki, 79000 Lwów, Doroszenko 41, Ukraina e-mail: oks.shevchuk@gmail.com

: The issue of protecting and popularizing the geoheritage in Ukraine requires the improvement of nature-protecting legislation as well as introduction of international programmes of geo-protection (Geosites, Geoparks). At the moment, here in Ukraine, there remains a dominant individual category of protection in the shape of geological monuments or within large areas of protection sites. The improvements in the policy of geoprotection necessitate the broadening of conservation categories (reserves, documentation centers) as well as the introduction of novel nature-protection forms, such as geoparks.
Since 2010, the Ivan Franko National University in Lviv has been carrying out a project “Conceptual and Methodological Foundations of setting up a network of geoparks in Ukraine”, which envisages laying grounds for the creation of a network of geoparks in accordance with the criteria and requirements of the UNESCO Programme for Geoparks (1999, 2010). While choosing the possible areas for geoparks, first of all there will be taken into account the scientific and educational value of geological and geomorphological formations, tourism attraction, as well as the nature-protecting status of the areas. Reasons are given for the choice of the activities to be carried out in order to form four geoparks in the West of Ukraine. The following geoparks have been selected: “Rocky Beskydy” having unique rocky formations and a rich cultural-archaeological heritage based on the national park “Skolivsky Beskydy”and Polyanitsky regional landscape park; “Excavated Barrier Reef” having escavated reef structures of Baden and Sarmat age based on the national park “Podilsky Tovtry” and the reserve “Medobory”, “Dnistrovskyi Canyon”with a set of various shapes (forms) and unique stratigraphical formations of Palaeozoic based on the national park bearing the same name; “Fossilized forest in Roztochya” with conservation of geological peelings of Neogene as well as the exposition of fossilized trees in the sea rocks of the Ukrainian and Polish Roztochya.

geoconservation, geoheritage, geopark, Podolia, Ukrainian Carpathians

dziedzictwo geologiczne, geopark, Podole, Ukraińskie Karpaty

1. Adamenko O., Zorin D. & Miszczenko L. 2007: „Park Liodowykowego periodu” w Staruni. [W:] Wykopna fauna i flora ostanniogo zledeninnia. II Miznarodna naukowa konferencja, Iwano-Frankiwsk–Kraków, 29–31.
2. Andrejczuk W., Pomagajlo A., 2007: Dnistrowskij kanion. [W:] Riczkowi dolyny: Przyroda–landszafty–liudyna, Czerniwci–Sosnowiec, 27–46.
3. Bezwynnyj P., Bileckij S., Bobrow O. & in. 2006: Geologiczni pamjatki Ukrainy. T. 3 [red. Kalinin W., Górski D., Antakowa I.]. Wyd. DIA, Kyjiw, ss. 320.
4. Bogucki A., Zinko J., 2008: Doslidzennia ta wykorystania geospadszczyny Zachidnoji Ukrainy. [W:] Ochorona i menegment objektiw nezywoji przyrody na zapowidnych terytorijach: Materialy miznarodnoji naukowo-praktycznoji konferenciji. Wyd. „Dzura”, Hrymajliw-Ternopil, 22–33.
5. Buraczyński J. (red.), 2002: Roztocze: Środowisko przyrodnicze. Wydawnictw o Lubelskie. Lublin, 341.
6. European Geopark Network 2012 [www.europeangeoparks.org]. Geologiczeskije pamiatniki Ukrainy: Sprawocznik-putiewoditiel. 1985: Kijew, ss. 342.
7. Geosites of Middle Dnister River Valley, 2006: Kyiv, Kamianets Podilsky, ss. 106.
8. Kotarba M., Alexandrowicz S. W., 2007: Historia badań unikatowego stanowiska paleontologicznego w Staruni. [W:] Wykopna fauna i flora ostanniogo zledeninnia: II Miznarodna Nukowa konferencja, Iwano-Frankiwsk–Kraków, 5–8.
9. Krawczuk J., Szewczuk O., 2011: Perspektywy rozwytku wulkanicznogo turyzmu w mezach Wyhorlat-Hutyńskogo pasma Ukrainskich Karpat. [W:] Rekreacijnyj potencial Prykarpattia: Historiya, suczasnyj stan, perspektywy: Materialy miznarodnoji naukowoji konferenciji „Turyzm i rozwytok regionu”. Wyp. 3. Wyd. „Foliant”, Iwano-Frankiwsk, 261–270.
10. Madeyska T. (red.), 2002: Lessy i paleolit Naddniestrza halickiego (Ukraina). Studia Geologica Polonika, vol. 119, Kraków, 392.
11. Manyk V., 2006: Potential objects for creation of a network national geoparks in Ukraine. [W:] Volume of abstracts: ProGEO Symposium “Safeguarding our Geological Heritage”, Kyiv and Kamianets-Podil’sky, 30–32.
12. Muzeum drzew skamieniałych, 2010 [http://www.siedliska.com.pl/muzeum].
13. Sirenko I., Szwed L., 2006: Propaguwannia geologo-geomorfologicznych znań zlachom wykorystania w nawczalnomu procesi merezi pamjatok nezywoji pryrody miscewogo znaczennia (na prykladi Berezniwskogo rajonu Riwnenskoji oblasti). [W:] Wisnyk Lwiwskogo Uniwersytetu. Serija geograficzna, 33, 377–382.
14. Sirenko I., 2011: Geotopy piwniczno-zachidnogo kraju Ukrainskogo Krystalicznogo Szczyta. [W:] Wisnyk Lwiwskogo Uniwersytetu. Serija geograficzna, 39, 298–312.
15. Szewczuk O., 2010: Geoparki jak forma zberezennia geospadszczyny, rozwytku geoturyzmu i geooswity. [W:] Wisnyk Lwiwskogo Uniwersytetu. Serija geograficzna, 38, 357–370.
16. Szewczuk O., 2010: Europejski geoparki: zberezennia geospadszczyny i rozwytok geoturyzmu. [W:] Naukowi zapyski Ternopilskogo nacionalnogo pedagogicznogo uniwersytetu. Serija: Geografija. Specialny wypusk: Stale przyrodokorystuwannia: pidchody, problemym, perspektywy. Vypusk 1(27). Wyd. SMP „Tajp”, Ternopil, 369–378.
17. UNESCO Geoparks Programme – a new initiative to promote a global network of geoparks safeguarding and developing selected areas having significant geological features. Hundred and Fifty-sixth Session. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization: Executive Board, Paris 1999, 1–4. [http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001151/115177e.pdf]
18. Wimbledon W.A.P. 1999: Geosites – an International of Geological Sciences initiative to conserve our geological heritage. [W:] Representative geosites of Central Europe. Polish Geological Institute. W. 2. Special Papers. Warszawa, 5–9.
19. Zinko J., 2008: Formuwannia miznarodnogo geoparku „Skaliste Beskidu” jak centru geoturyzmu. [W:] Wisnyk Lwiwskogo Uniwersytetu. Serija miznarodni widnosyny. Vyp. 24, 83–93.
20. Zinko J., Szewczuk O., 2008: Peredumowy stworennia geoparku „Ukrainski Towtry”. [W:] Ochorona i menegment objektiw nezywoji przyrody na zapowidnych terytorijach: Materialy miznarodnoji naukowo-praktycznoji konferenciji. Wyd. „Dzura”, Hrymajliw–Ternopil, 94–99.
21. Zinko J., Szewczuk O., 2009: Peredumowy stworennia geoparku „Dnistrowskij kanion”. [W:] Dnistrowskij kanion – unikalna terytorija turyzmu: Materialy miznarodnoji naukowo-praktycznoji konferenciji. Pidrucznyky i posibnyky, Ternopil, 7–12.
22. Zinko J., Krawczuk J. & Szewczuk O., 2009: Naukowo-praktyczni i oswitni aspekty geoturyzmu. [W:] Fizyczna geografija i geomorfologija, 55. Wyd. WGL „Obriji”, Kyjiw, 127–139.
23. Zinko J., Bogicki A., Brusak V., Gnatiuk R., Szewczuk O., Krąpiec M., Buraczyński J., 2010: Miznarodnyj geopark „Kamjanyj lis Roztocza: koncepcija i programa formuwannia. [W:] Naukowyj Wisnyk NLTU Ukrainy, 10.16.: 33–45.

10.2478/v10066-012-0017-4

Józef Chowaniec, Piotr Freiwald, Tomasz Operacz

---

Oddział Karpacki Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków; jozef.chowaniec@pgi.gov.pl, piotr.freiwald@pgi.gov.pl tomasz.operacz@pgi.gov.pl

The paper presents the diversity of the groundwater in the area of the Małopolskie voivodeship.
Particularly noteworthy are carbonated waters and waters containing carbon dioxide occurring in the Poprad river valley as well as chloride carbonated waters known from the vicinity of Szczawnica, Krościenko, and Szczawa. These waters are used mainly in health resorts and bottling. The thermal waters occurring chiefly in the area of the Podhale Basin also play an important role. Due to the favourable geological and structural conditions these waters have low mineralization (up to 3 g/dm3) and high temperature (up to 86°C) at outflow. They are used mainly for leisure activities, and to a lesser extent for heating purposes.

mineral waters, thermal waters, fresh waters, Carpathians, Carpathian foredeep

wody mineralne, wody termalne, wody zwykłe, Karpaty, zapadlisko przedkarpackie

1. Chowaniec J., 2009: Studium hydrogeologii zachodniej części Karpat polskich. Biul. PIG-PIB, 434, Hydrogeologia, 5–98.
2. Chowaniec J., Zuber A., Ciężkowski W., 2007: Prowincja karpacka. [W:] Paczyński B. i Sadurski A. (red.), Hydrogeologia regionalna Polski. T. II. Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. PIG, Warszawa, 78–96.
3. Chowaniec J., Freiwald P., Operacz T., Porwisz B., Witek K., Zuber A., 2009: Występowanie, geneza, wiek i zagrożenia antropogeniczne wód leczniczych w województwie małopolskim. Gaz, Woda i Tech. San., 9, 16–18.
4. Chowaniec J., Freiwald P., (red.), 2010: Atlas hydrogeoróżnorodności województwa małopolskiego. Compass, Kraków, ss. 144.
5. Chowaniec J., Najman J., Mochalski P., Śliwka I., Zuber A., 2011: Pochodzenie wód mineralnych w Krakowie. Biul. PIG-PIB, 445, Hydrogeologia, 35–42.
6. Ciężkowski W., Józefko I., Schmalz A., Witczak S., 1999: Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne wód leczniczych i dwutlenku węgla (jako kopaliny towarzyszącej) ze złoża w uzdrowisku Krynica oraz ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (zwykłych oraz leczniczych i o właściwościach leczniczych) w zlewni Kryniczanki. Politechnika Wrocławska, Wrocław.
7. Paczyński B., Płochniewski Z., 1996: Wody mineralne i lecznicze Polski. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, ss. 108.
8. Ustawa z dnia 09.06.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (DzU nr 163, poz. 981).
9. Zuber A., (red.). 2007: Metody znacznikowe w badaniach hydrogeologicznych. Oficyna Wyd. Polit. Wrocławskiej, Wrocław, ss. 402.

10.2478/v10066-012-0018-3

Mariusz Kistowski

---

Uniwersytet Gdański, Instytut Geografii, ul. Bażyńskiego 4, 80-952 Gdańsk e-mail: geomk@univ.gda.pl

The paper presents chosen Polish law rules applicable for geo- and landscape diversity conservation. The meaning of geodiversity is wide, as a complex of elements and processes created by abiotic environmental components. The landscape values diversity is defined after Polish Nature Conservation Act, as the ecological, aesthetic and cultural values created by natural or anthropogenic forces. According to law regulations, the paper presents possibilities of geology, mineral resources, relief, soils, surface and underground waters and landscape conservation. The special attention was focused on spatial conservation forms of natural and cultural resources (e.g. landscape parks, natural-landscape complexes or cultural parks) and legal possibilities of biodiversity conservation application for geodiversity conservation (the list of protected Nature 2000 habitats in annex 1 to EC Habitat Directive). In the light of nature protection trends in last dozen years, focused on biotic elements, the recommendations of paper may be useful for practitioners and theoreticians of nature protection in more effective conservation of natural abiotic components and landscape.

geodiversity, landscape diversity, nature protection, environmental law

georóżnorodność, różnorodność krajobrazowa, ochrona przyrody, prawo ochrony środowiska

1. AHC. 2002: Australian Natural Heritage Charter for the Conservation of Places of Natural Heritage Significance. Australian Heritage Commission in association with Australian Committee for IUCN, Sydney.
2. Ciechanowicz-McLean J., 2006: Europejska Konwencja Krajobrazowa. Prawo i Środowisko, 2.
3. Hennig D., Judzińska J., Kistowski M., 1996: Próba identyfikacji stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej na obszarze województwa gdańskiego. [W:] Kistowski M. (red.), Badania ekologiczno-krajobrazowe na obszarach chronionych. Problemy ekologii krajobrazu, 2. PAEK, Uniwersytet Gdański, Gdańsk, 198–201.
4. Hjort M., Luoto M., 2010: Geodiversity of high-latitude landscapes in northern Finland. Geomorphology, 115, 109–116. Kistowski M., 2008: Problemy ochrony walorów krajobrazowych parków krajobrazowych. [W:] Krajobrazy Polski – nasze dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe na przykładzie opolskich parków krajobrazowych. Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych, Góra św. Anny, 15–22.
5. Kistowski M., 2009: Krajobraz. [W:] Ciechanowicz-McLean J. (red.), Leksykon ochrony środowiska. Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa, 103–109.
6. Kistowski M., 2010a: Bierna ochrona krajobrazu jako podstawa utrzymania korzystnych warunków życia człowieka. Przegląd Przyrodniczy, 21/2, 29–41.
7. Kistowski M., 2010b: Eksterminacja krajobrazu Polski jako skutek wadliwej transformacji społeczno-gospodarczej państwa. [W:] Chylińska D., Łach J. (red.), Studia krajobrazowe a ginące krajobrazy. Uniwersytet Wrocławski, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Wrocław, 9–20.
8. Kistowski M., Myślak D., Twardowska K., 1998: Indykacja wartości przyrodniczych: kryteria wyznaczania i oceny zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w Polsce północnej i zachodniej. Przegląd Przyrodniczy, 9/1–2, 127–138.
9. Kistowski M., Lipińska B., Korwel-Lejkowska B., 2006: Walory, zagrożenia i propozycje ochrony zasobów krajobrazowych województwa pomorskiego (ze szczególnym uwzględnieniem Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego). [W:]
10. Czochański J., Kistowski M. (red.), Studia przyrodniczo-krajobrazowe województwa pomorskiego. Pomorskie Studia Regionalne. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk, 135–276.
11. Kot R., 2005: Ocena georóżnorodności klimatu na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia w skali 1:25000. [W:]
12. Szponar A., Horska-Schwarz S. (red.), Struktura przestrzenno-funkcjonalna krajobrazu. Problemy Ekologii Krajobrazu, 17, PAEK, Uniwersytet Wrocławski, 257–271.
13. Kot R., 2006: Georóżnorodność – problem jej oceny i zastosowania w ochronie i kształtowaniu środowiska na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia. Studia Societatis Scientiarum Torunensis, sectio C, vol. 11, nr 2, Toruń.
14. Kozłowski S., 1997: Program ochrony georóżnorodności w Polsce. Przegląd Geologiczny, 45/5, 489–496.
15. Mizgajski A., 2001: Odniesienie georóżnorodności do wybranych pojęć w naukach o środowisku. [W:] Karczewski A., Zwoliński Z. (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych: monitoring, ochrona, edukacja. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, 369–375.
16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi (DzU 2007 nr 121, poz. 840).
17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (DzU 2009 nr 122, poz. 1018).
18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 kwietna 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (DzU 2010 nr 77, poz. 510). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie rzedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (DzU 2010 nr 213, poz. 1397).
19. Serrano C., Ruiz Flaňo P., 2007: Geodiversity: concept, assessment and territorial application. The case of Tiermes-Caracena (Soria). Boletín de la A.G.E., 45, 389–393.
20. Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (DzU 1991 nr 32, poz. 131).
21. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (DzU1991 nr 101, poz. 444).
22. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo Geologiczne i Górnicze (DzU 1994 nr 27, poz. 96).
23. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (DzU 1995 nr 16, poz. 78).
24. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (DzU 2001 nr 62, poz. 627).
25. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne (DzU 2001 nr 115, poz. 1229).
26. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DzU 2003 nr 80, poz. 717).
27. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU 2003 nr 162,poz. 1568).
28. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU 2004 nr 92, poz. 880).
29. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (DzU 2005 nr 167, poz. 1399).
30. Zwoliński Z., 2004: Geodiversity. [W:] Goudie A. S. (ed.), Encyclopedia of Geomorphology. Vol. 1, Routledge, 417–418.
31. Zwoliński Z., 2010: Aspekty turystyczne georóżnorodności rzeźby Karpat. [W:] Krajobraz a turystyka. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 14, Sosnowiec, 316–327.

10.2478/v10066-012-0019-2

Elżbieta Papińska

---

Katedra Geografii Fizycznej, Wydział Nauk Geograficznych UŁ 90-139 Łódź, ul. Narutowicza 88, e-mail: epapin@uni.lodz.pl

: The area of China is characterized by remarkably complex geological structures and numerous types of landscape. China’s landscapes vary from alpine to lowlands, from extremely arid (desert) to wetlands, from karst to volcanic. Spectacular landforms and numerous interesting geological sites became tourist attractions that influenced the development of domestic and foreign tourism. The Chinese quickly recognized the extraordinary natural assets of their territory and established an extensive network of protected areas. Geoparks are an important component of this network and there were a total of 342 geoparks in 2009. This number includes 183 of national and 159 provincial geoparks. Geodiversity of China is also reflected in UNESCO’s World Network of Geoparks (GGN – Global Geoparks Network, 2009), where 24 of 77 parks come from the territory of China. This paper presents the conditions of the development of tourism in selected geoparks, including Jiuzhaigou, Huanglong (Sichuan province), Huangshan (Anhui Province), Shilin Karst Peak Forest (Stone Forest, Yunnan Province), Tianchi Tianshan (Xinjiang province). Some of them represent national parks and national Geoparks, and Huangshan and Stone Forest are part of UNESCO’s World Network of Geoparks.

geodiversity, geoparks, geotourism, China

georóżnorodność, geoparki, geoturystyka, Chiny

1. Gaworecki W., 2003: Turystyka. PWE, Warszawa, ss. 438.
2. Kaczmarek J., Stasiak J., Włodarczyk B., 2005: Produkt turystyczny. PWE, Warszawa, ss. 389.
3. Kowalczyk A., 2001: Geografia turyzmu. Wydawnictwo Naukowe PWA, Warszawa, ss. 287.
4. Kożuchowski K., 2005: Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Wydawnictwo Kurpisz SA, Poznań, ss. 200.
5. Liu Zaihua, Yuan Daoxian, He Shiyi, Zahang Meliliang, Hang Jiagui, 2000: Geochemical features of the geothermal CO2 – water-carbonate rock system and analysis on its CO2 sources – Examples from Huanglong Ravine and Kangding, Sichuan, and Xiage, Zhongdian, Yunnan. Science in China (Series D). Vol. 43, No. 6, 569–576.
6. Loucks C. J., L. Zhi, Dinerstein E., Dajun W., Dali F., Hao W., 2003: The giant pandas of the Qinling Mountains, China: a case study in designing conservation landscape for elevational migrants. Conserv. Biol. 17: 558–565.
7. Papińska E., 2010: Rola mniejszości narodowych i etnicznych w rozwoju turystyki. [W:] Krajobrazy rekreacyjne – kształtowanie, wykorzystanie, rekreacja. Problemy Ekologii Krajobrazu, Warszawa–Biała Podlaska, t. XXVII, 301–312.
8. Zhao Ting, Zhao Xun, 2004: The geoscientific significance and classification of the national geoparks of China. Acta Geologica Sinica, 78 (3), 854–865.
9. Zhao Ting, Zhao Xun, 2007: Geological heritage taxonomy and application. Proceedings of the Second International Symposium on Development within Geoparks. Geological Publishing House, Beijing, 26–97.
10. http://en.cnta.gov.cn/html/2008-11/2008-11-9-21-35-50326.html; 4.02.2011
11. http://www.europeangeoparks.org/isite/page/52,1,0.asp?mu=4&cmu=30&thID=0; 3.02.2011
12. http://www.jiuzhai.com/language/english/index.html; 5.02.2011
13. http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=638; 2.02.2011

10.2478/v10066-012-0020-9

Barbara Radwanek-Bąk, Izabela Laskowicz

---

Państwowy Instytut Geologiczny–Państwowy Instytut Badawczy Oddział Karpacki im. Mariana Książkiewicza w Krakowie, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków barbara.radwanek-bak@pgi.gov.pl; izabela.laskowicz@pgi.gov.pl

The aim of the presented paper was to assess the geodiversity in the aspect of a geotourist potential by using modern GIS tools. The study area was Szczawnica region with known high nature and landscape values, interesting geology, geomorphology, as well as one of famous Polish health resorts. The analysis was made by overlapping method, basing on several thematic sheets creating the main criteria of assessment: lithostratigraphy, geomorphology, waters. Main criteria were divided into detailed ones like: the number of units, number of different types of units, land slope, length of watercourse, number of springs. The assessment itself was made by simply quality classification. The final map of the geodiversity assessment allows to show the most diverse and most interesting areas. Such zones are preferable to find some geotopes and geotourist attractions inside them to expose and explain the geodiversity.

geodiversity, assessment, Szczawnica, geotourism

georóżnorodność, ocena, Szczawnica, geoturystyka

1. Bąk B., Laskowicz I., Krzak I., Malata T., Mrozek T., Pająk R., Radwanek-Bąk B., Wójcik A., 2007: Mapa terenów zdegradowanych i podwyższonego ryzyka naturalnego, 1 : 10 000, Arkusze Szczawnica, Szafranówka M-34-89-D-b-4, M-34-89-D-d-2.Opracowanie niepublikowane, CAG PIG-PIB.
2. Birkenmajer K., 1977: Jurassic and Cretaceous Lithostratigraphic Units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. Stud. Geol. Pol., 45, 159.
3. Birkenmajer K., Oszczypko N., 1989: Cretaceous and Palaeogene lithostratigraphic units of the Magura Nappe, Krynica Subunit, Carpathians. Annal. Societ. Geol. Poloniae, vol. 59, no. 1–2, 145–181.
4. Bober L., 1984: Regiony osuwiskowe w polskich Karpatach fliszowych i ich związek z budową geologiczną regionu. Biul. IG, ss. 340.
5. Golonka J., Rączkowski W., 1983: Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Piwniczna, Wyd. Geol. Warszawa, ss. 87.
6. Horowitz L., 1963: Budowa geologiczna Pienin [wydanie pośmiertne, przygotował do druku i opatrzył przypisami K. Birkenmajer]. Prace IG XXXVIII, Warszawa, ss. 152.
7. Józefko I., 1998: Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych (leczniczych i zwykłych) na obszarze miasta Szczawnicy i gminy Krościenko n. Dunajcem. Cz. III: Wody lecznicze (arch. CAG. PIG-PIB. Warszawa), ss. 32.
8. Kot R., 2006: Georóżnorodność – problem jej oceny i zastosowania w ochronie i kształtowaniu środowiska na przykładzie fordońskiego odcinka Wisły i jej otoczenia. Studia Soc. Sci. Torunienisis, XI, nr 2, ss. 190. Barbara Radwanek -Bąk, Izabela Laskowicz
9. Kulka A., Rączkowski W., Żytko K., Gucik S., Paul Z., 1987: Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Szczawnica–Krościenko (1050) wraz z objaśnieniami (1991). Wyd. Geol. Warszawa.
10. Starkel L., 1972: Charakterystyka rzeźby polskich Karpat (i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej). Zagospodarowanie Ziem Górskich, 10: 75–92.

10.2478/v10066-012-0021-8

Marcin Kozieł

---

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej Zakład Ochrony Środowiska, al. Kraśnicka 2 CD, 20-718 Lublin, e-mail: marcin.koziel@umcs.pl

The article presents the results of surveys sent to managers directly responsible for bicycle tourism in the Polesie National Park and Roztocze. Based on the answers to the questionnaire survey the author of the paper presented information on the rules of access to national parks, tourist sites of the bicycle tourists, quality, functionality and the degree of difficulty and the number of available routes, and the discipline of cycling tourists moving along the designated routes. The managers were asked to determine how the national parks are going to promote cycling and what actions they intend to take (or not) in the near future, managing the national parks. During the field research there have been evaluated the two bike trails (bike trail “Mietiułka” in the Polesie National Park and the bicycle path “Zwierzyniec – Florianka – Górecko Stare” in the Roztocze National Park). Special attention has been paid to: the state of tourism development, marking and passable routes (the type and condition of surface) set out.

Polesie National Park, Roztocze National Park, bicycle tourism, questionnaire survey, Lublin voivodeship

Poleski Park Narodowy, Roztoczański Park Narodowy, turystyka rowerowa, badania kwestionariuszowe, województwo lubelskie

1. Bartoszewski S., Wilgat T., 2004: Dlaczego park narodowy? [W:] T. Wilgat (red.), Roztoczański Park Narodowy – przyroda i człowiek, Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 6–30.
2. Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. [W:] PrzewodnikV Ogólnopolskiego Zjazdu PTG Lublin. Oddział lubelski PTG, Lublin, 3–44.
3. Fijałkowski D., Izdebski K., 1959: W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan, CIII, z. 9, 1–13.
4. Grabowski T., 2004: Roztoczański Park Narodowy. Południowa oś przyrodniczo-edukacyjna Zwierzyniec–Florianka–Górecko Kościelne. Przewodnik EkoFundusz, Zwierzyniec.
5. Grabowski T., 2007: Informator. Edukacja i Turystyka. Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec.
6. Grądziel T., 2004: Świat roślin. [W:] Wilgat T. (red.), Roztoczański Park Narodowy – przyroda i człowiek, Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 52–81.
7. Grądziel T., Profus P., 2004: Świat zwierząt. [W:] Wilgat T. (red.), Roztoczański Park Narodowy – przyroda i człowiek, Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 82–112.
8. Harasimiuk M., Dobrowolski R., Rodzik J., 2002: Budowa geologiczna i rzeźba terenu Poleskiego Parku Narodowego. [W:] Radwan S. (red.), Poleski Park Narodowy, Monografia przyrodnicza. Wyd. Morpol, Lublin, 29–41.
9. Kapuściński R., 2002: Turystyka w parkach narodowych – możliwości i ograniczenia. [W:] Partyka J. (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ruch turystyczny – Zagospodarowanie – Konflikty – Zagrożenia. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Ojcowski Park Narodowy, Ojców, 677–683.
10. Kondracki J., 1994: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, PWN, Warszawa.
11. Kozieł M., 2011: Turystyka rowerowa w polskich parkach narodowych. Raport. Zakład Ochrony Środowiska UMCS, Lublin (dokument elektroniczny do pobrania ze strony http://serwisy. umcs.lublin.pl/marcin.koziel/).
12. Michalczyk Z., Bartoszewski S., Chmiel S., Dawidek J., Głowacki S., Turczyński M., 2002: Zasoby wodne Poleskiego Parku Narodowego. [W:] Radwan S. (red.), Poleski Park Narodowy, Monografia przyrodnicza, Wyd. Morpol, Lublin, 55–71.
13. Ochrona środowiska 2010. GUS, Warszawa.
14. Partyka J., 2010: Udostępnianie turystyczne parków narodowych w Polsce a krajobraz. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 14, 252–263.
15. Radwan S., 2002: Przedmowa. [W:] Radwan S. (red.), Poleski Park Narodowy, Monografia przyrodnicza. Wyd. Morpol, Lublin, 11–13.
16. Różycki A., 1998: Poleski Park Narodowy. Przewodnik turystyczno-przyrodniczy. Wyd. Promotor, Lublin.
17. Różycki A., 2009: Przewodnik Poleski Park Narodowy. Poleski Park Narodowy, Urszulin.
18. Staniewska-Zątek W., 2009: Turystyka a przyroda polski i jej ochrona. Cz. II: Turystyka na obszarach prawnie chronionych. Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Turystyki i Zarządzania w Poznaniu, 3, 79–91.
19. Wilgat T., 2004: Wstępna prezentacja Parku. [W:] Wilgat T. (red.), Roztoczański Park Narodowy – przyroda i człowiek. Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 31–40.

10.2478/v10066-012-0022-7

Leopold Dolecki

---

Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. W. Pola w Lublinie, 20-816 Lublin, ul. Choiny 2 e-mail: dolecki39@wp.pl

A systematic inventorying of natural objects and entire areas where objects of inanimate nature occur is being conducted in various countries to a different extent. In Poland, an important part is played by the Institute of Environmental Protection of PAS, the Polish Geological Institute, the University of Science and Technology (AGH) in Kraków, and numerous scientific institutions of higher education. During the UNESCO conference in 1997, an initiative was undertaken to create the so-called geoparks, i.e., documentation sites and nature reserves, associated in a regional network with a common theme. Such a network concentrates on the wealth of inanimate nature which is worth protecting due to its unique scientific, educational, historic and tourist value. This network works for the idea of sustained development and should have the support of the local authorities and community. The European Association for the Conservation of the Geological Heritage (ProGeo) is the organisation which integrates the research work concerning geoprotection. It undertook the initiative of the International Union of Geological Sciences (IUGS) to establish an international network of geosites, named Global Geosites. The GEOSITES programme is coordinated by the IUGS in cooperation with the ProGeo Association. The decision to add a given object to the world list is made during a UNESCO World Heritage Committee Session. In Poland, a preliminary list has been prepared featuring geosites nominated for the European list. A relatively small number of geosites represent the Lublin Region on that list. The article presents those sites and proposes that several more objects of inanimate nature situated in the region be included in that classification.

geoheritage, geosites, loess, Lublin Upland

dziedzictwo geologiczne, geostanowiska, lessy, Wyżyna Lubelska

1. Albrycht A., 1995: Holstein Interglacial sediments into Ortel Królewski site (Podlasie). II Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”, Grabanów, 18–20 września 1995, 31–33.
2. Albrycht A., Pidek I. A., Skompski S., 1995: Znaczenie fauny mięczaków ze stanowisk Ortel Królewski i Rossosz dla stratygrafii czwartorzędu na Podlasiu. Przegląd Geologiczny, vol. 43, Warszawa, 321–330.
3. Alexandrowicz Z., 2003: Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk. Przegląd Geologiczny, vol. 51, nr 3, Warszawa, 224–230.
4. Buraczyński J., Butrym J., Rzechowski J., Wojtanowicz J., 1988: Loess Stratigraphy of the Wożuczyn Profile on the Grzęda Sokalska Based on Thermoluminescence Method Data. Annales UMCS, sec. B, 39 (1984), Lublin, 105–115.
5. Buraczyński J., Rzechowski J., Wojtanowicz J., 1972: Profil lessowy w Ratyczowie. Przewodnik symp. kraj. „Litologia i stratygrafia lessów w Polsce”. Wyd. Geol., Warszawa, 196–201.
6. Dobrowolski R., 1995: Drobne struktury tektoniczne w skałach górnokredowych wschodniej części Wyżyny Lubelskiej a dyslokacje podłoża platformy wschodnioeuropejskiej w kenozoiku. Annales Societatis Geologorum Poloniae, vol. 65, Kraków, 79–91.
7. Dobrowolski R., 1998: Strukturalne uwarunkowania rozwoju współczesnej rzeźby krasowej na międzyrzeczu środkowego Wieprza i Bugu. Wyd. UMCS, Lublin, 1–88.
8. Dolecki L., 1995: Litologia i stratygrafia mezoplejstoceńskich utworów lessowych południowo--wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Wyd. UMCS, Lublin, 1–169.
9. Dolecki L., 2002a: Lessy najstarsze i nowe stanowiska interglacjalnych gleb kopalnych na Działach Grabowieckich (Wyżyna Lubelska). Przegl. Geol., 50, 10/1, Warszawa, 905–910.
10. Dolecki L., 2002b: Podstawowe profile lessów neoplejstoceńskich Grzędy Horodelskiej i ich interpretacja litologiczno-stratygraficzna. Wyd. UMCS, Lublin, 264.
11. Dolecki L., 2009: Geoturystyka na obszarach lessowych. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej im. W. Pola, vol. 7, Lublin, 69–80.
12. Dolecki L., Kołodziej T., Mroczek P., 2004: Rozmieszczenie lessu na Wyżynie Lubelskiej, główne stanowiska badawcze i stan badań. Annales UMCS, sec. B, LIX, Lublin, 9–35.
13. Harasimiuk M., 1971: Powierzchniowe formy krasowe w południowej części Pagórów Chełmskich. Annales UMCS, sec. B, vol. XXVI, Lublin, 169–202.
14. Harasimiuk M., 1974: Zagadnienie genezy wzgórz wyspowych w południowej części Pagórów Chełmskich. Annales UMCS, sec. B, vol. XXIX, 19–46.
15. Harasimiuk M., Domonik A., Machalski M., Pinińska J., Warowna J., Szymkowiak A., 2011: Małopolski Przełom Wisły – projekt geoparku. Przegląd Geologiczny, vol. 59, nr 5, Warszawa, 405–416.
16. Jahn A., 1950: Nowe dane o położeniu kry jurajskiej w Łukowie. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, vol. 19, nr 2, Kraków, 371–385.
17. Kęsik A., 1963: Kras okolic Radlina. Annales UMCS, sec. B, vol. XVIII, Lublin, 157–168.
18. Kozłowski S. (red.), 1998: Ochrona litosfery. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 277.
19. Kozłowski S., 1999: Programme of geodiversity conservation in Poland. [In:] Alexandrowicz Z. (red.): Representative Geosites of Central Europe. Pol. Geol. Inst. Special Papers, vol. 2, Warszawa, 15–18.
20. Łuniewski A., Świdziński H., 1929: W sprawie kry jurajskiej pod Łukowem. Przegląd Geograficzny 9, Warszawa, 160–165.
21. Maruszczak H. (red.), 1991: Podstawowe profile lessów w Polsce. UMCS, Lublin, 1–200.
22. Maruszczak H. (red.), 2001: Podstawowe profile lessów w Polsce, II. UMCS, Lublin, 1–162.
23. Maruszczak H., 1966: Zjawiska krasowe w skałach górnokredowych międzyrzecza Wisły i Bugu – typ krasu kredy piszącej. Przegląd Geograficzny, vol. 38, Warszawa, 339–370.
24. Morawski J., 1955: Materiały do znajomości kry jurajskiej pod Łukowem. Annales UMCS, sec. B, vol. 9 (1954), Lublin, 1–44. Poprawa D., Rączkowski W., Marciniec P., 1995: Dokumentacyjne stanowiska geologiczne Karpat i ich ochrona. Przegląd Geologiczny, vol. 43, Warszawa, 448–452.
25. Pożaryski W., Pożaryska K., 1970: Wycieczka do Kazimierza Dolnego i okolicy górny mastrycht i dolny paleocen. [W:] Przewodnik XLII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Lublin 3–5 września 1970, Warszawa, 165–179.
26. Radwanek-Bąk B., Bąk B., 2008: The Middle Vistula River Section as a geotourist attraction. Przegl. Geol., 56, 8/1, Warszawa, 639–646.
27. Reder J., 2004: Małopolski Przełom Wisły – geneza i ewolucja. [W:] Dobrowolski R., Terpiłowski S. (red.): Stan i zmiany środowiska geograficznego wybranych regionów wschodniej Polski. Wyd. UMCS, Lublin, 9022.
28. Słomka T., 2008: Międzynarodowe Stowarzyszenie Geoturystyki – International Association for Geotourism (IAGt). Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 1, Warszwa, 29.
29. Słomka T., Doktor M., Joniec A., Kicińska A., Mayer W., Słomka E., 2008: Development of geotourism in Poland and examples of geosites from the Catalogue of geotourist objects in Poland. Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 8/1, Warszawa, 588–594.
30. Słomka T., Kicińska-Świderska A., Doktor M., Joniec A., 2006: Katalog geoturystycznych obiektów w Polsce. AGH. Kraków, 1–260.
31. Walaszczyk J., Cieśliński S., Sylwestrzak H., 1999: Selected geosites of Cretaceous deposits. [In:] Alexandrowicz Z. (ed.): Representative geosites of Central Europe. Preecedings of the Central Europe Working Group Workshop ProGEO’97 in Central and Eastern Poland. Polish Geological Institute Spec. Papers, vol. 2, Warszawa, 71–76.
32. Zgłobicki W., Brzezińska-Wójcik T., Gawrysiak L., Harasimiuk M., 2007: Stanowiska geomorfologiczne regionu lubelskiego jako narzędzie rozwoju geoturystyki. [W:] Budowa geologiczna regionu lubelskiego i problemy ochrony litosfery. Wyd. UMCS, Lublin, 268–271.
33. Zgłobicki W., Kołodyńska-Gawrysiak R., Gawrysiak L., Pawłowski A., 2012: Walory geoturystyczne rzeźby lessowej zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Przegląd Geologiczny, 60, 1, 26–31.

Strony internetowe

1. www.kgos.agh.edu.pl/index.php?action-katalog8subaction=wstep
2. www.mos.gov.pl/g2/big/2009
3. www.iop.krakow.pl/geosites/default.asp?nazwa=default&je=en
4. http:// eprzetargi.org/Ogłoszenie.aspx?pid=297274

10.2478/v10066-012-0023-6

Łukasz Zbucki

---

Instytut Turystyki i Rekreacji, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, ul. Sidorska 95/97, 21-500 Biała Podlaska, e-mail: zbuckilukasz@op.pl

Southern Podlasie Lowland seems to be poor in geoturistic facilities. The conducted research on the geoturistic activity of the lowland inhabitants has indicated that the education is the determining factor. The age and place of residence seem to affect the geoturistic activity to a lesser extent.

geotourism, geotourist activity, South Podlasie Lowland

geoturystyka, aktywność geoturystyczna, Nizina Południowopodlaska

1. Baran-Zgłobicka B., Zgłobicki W., Bojczuk P., 2010: Percepcja obiektów geomorfologicznych Lubelszczyzny a możliwości rozwoju geoturystyki. Problemy Ekologii Krajobrazu. T. XXVI, 315–328.
2. Kondracki J., 1988: Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa, ss. 463. Migoń P., 2012: Geoturystyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 172.
3. Stanisz A., 2006: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem Statistica PL na przykładach z medycyny. T. 1: Statystyki podstawowe. StatSoft, Kraków, 260–261.
4. Wójtowicz B., 2011: Możliwości rozwoju turystyki i edukacji na obszarach geoparków w opinii studentów geografii UJK Kielce. Problemy Ekologii Krajobrazu. T. XXIX, 133–140.
5. Zbucki Ł., 2011: Atrakcyjność obiektów geoturystycznych w Polsce. [W:] Wojtanowicz J., Zbucki Ł.(red.) Krajobraz kulturowy a turystyka, Wydawnictwo PSW JP II, Biała Podlaska, 221–229.
6. http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/geostanowiska (13.11.2012)
7. http://warszawa.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=76 &Itemid=104 (30.09.2011)
8. http://warszawa.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=85 &Itemid=112 (30.09.2011)
9. http://lublin.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=87&Ite mid=109 (30.09.2011)

10.2478/v10066-012-0025-4

Jolanta Rodzoś ¹, Olena Tomeniuk ²

---

¹ Pracownia Dydaktyki Geografii, WNoZiGP UMCS, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin e-mail: jolanta.rodzos@umcs.pl
² Wydział Geograficzny, Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki, Lwów ul. Doroszenka 41 Ukraina, e-mail: prostolena.87@mail.ru

The article is devoted to analysis of activity of famous Ukrainian researcher of the Dniester region in Podolia – Yuriy Polanski. Investigations of stratigraphy of Pleistocene, clarification of succession of flora, fauna and climate were the main tasks of Yuriy Polanski’s field researches. On the base of new materials he analyzed the issue of morphogenesis and Paleolithic of Southern Podolia. In his monograph “Podolian Studies” Polanski emphasizes the question of usage of new terminology (problem of Pleistocene glaciations), which is generally employed in many countries. The researcher investigated six terraces of the Dniester River with different ages in the Podolia region. Polanski distinguished the oldest loess (Riss glaciation), youngest loess I (phase A of Würm glaciation) and youngest loess II (phase B of Würm glaciation) in Podolia region for Paleolithic period.

10.2478/v10066-012-0024-5

Józef Edward Mojski

---

Emerytowany profesor Państwowego Instytutu Geologicznego, 80-808 Gdańsk, ul. Reformacka 17a, m. 6

10.2478/v10066-011-0001-4

Stanisław Fedorowicz

---

Instytut Geografii, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, Uniwersytet Gdański, 80-952 Gdańsk, ul. Bażyńskiego 4

The aim of this article is to show directions and object of methodical luminescence studies related to Aeolian deposits and water deposits as well as to show achievements and works of Polish laboratories against that background. Physical foundations for luminescent methods were presented along with the possibilities they create in the field of Quaternary studies. The author's intention was not to provide dates at excavation sites mentioned in the text, but rather to point out the problems encountered by researchers. Aeolian deposits (loess and dune sands) are the most often dated deposits due to the fact that they meet methodical assumptions most fully. However, they are given relatively least attention in methodical studies. The same approach will be assumed in this article. Water deposits meet the assumptions of luminescent methods to a much lesser extent; also, their dates are presented less often. Methodical works involving water deposits are often pioneering attempts. The author of this article intends to briefly outline and identify research difficulties and to arouse the interest of Polish naturalists in such issues.

datowanie luminescencyjne (TL, OSL, TT-OSL), less, wydmy, osady pochodzenia wodnego

10.2478/v10066-011-0002-3

Małgorzata Telecka ¹, Jerzy Matyjasek ²

---

¹ Institute of Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin, Poland
² Department of Theoretical Physics, Maria Curie-Skłodowska University, pl. Marii Curie-Skłodowskiej 1, 20-031 Lublin, Poland

Układzie Słonecznym powszechne są łańcuchowe struktury kraterów meteorytowych. Spotyka się je zarówno na planetach (Mars, Merkury), jak i na księżycach (Ganimedes, Kalisto, Księżyc). Podobne formy znajdują się także na powierzchni Ziemi. Szacuje się, że około 15% bolidów tworzy układy wielokrotne. Definicja łańcuchów kraterów meteorytowych przedstawiona przez Bottkego i in. (1996) mówi o formach o zbliżonej średnicy, identycznym wieku i pochodzeniu, ułożonych liniowo w takich samych odległościach od siebie. Definicja ta jest zbyt restrykcyjna, gdyż automatycznie wyklucza nawet najbardziej znaną kolizję łańcuchową komety Shoemaker-Levy-9 z Jowiszem. Dlatego też proponujemy ogólniejszą definicję, zgodnie z którą kratery tworzące łańcuch nie muszą znajdować się w jednakowych odległościach ani nie muszą mieć podobnych rozmiarów. Mogą się znajdować w różnych, często bardzo znaczących odległościach, ich rozmiary mogą być urozmaicone, a cała struktura może mieć charakter quasi-linearny. Jedynym kryterium, które musi być spełnione w przypadku ogniw łańcucha, jest ich równowiekowość. Oznacza to, że w skrajnych i ekstremalnie rzadkich przypadkach łańcuch może być utworzony przez niepowiązane ze sobą asteroidy lub komety. Poszukiwania łańcuchów kraterów meteorytowych na Ziemi jest utrudnione ze względu na procesy erozji i denudacji, procesy górotwórcze, a także ze względu na dryf płyt litosfery, który powoduje rozerwanie pierwotnie linearnych struktur i przemieszczenie ich często na znaczne odległości, a także obrót płyt, co dodatkowo utrudnia poszukiwania. Aby odszukać potencjalne łańcuchy, konieczne jest przedstawienie położenia kraterów w chwili ich powstania. W celu przedstawienia pierwotnej lokalizacji kraterów meteorytowych z danego okresu zostało wykorzystanych siedem paleomap (Scotese 2001), map prezentujących rozkład płyt litosfery w danym momencie w przeszłości dla siedmiu okresów (ordowiku, karbonu, triasu, przełomu triasu i jury, kredy dolnej, kredy górnej i paleogenu). Naniesione na nie kratery (EID 2010) o zbliżonym wieku pozwalają na przybliżoną lokalizację potencjalnych łańcuchów. Sprawdzenie, czy struktury te faktycznie powstały w jednym czasie, wymaga dokładniejszych datowań kraterów, jednakże obraz ten pozwala na wytypowanie form, które mogą być brane pod uwagę w dalszych badaniach.

crater chains, meteorite collisions, multiple craters, paleomaps, paleopositions of craters

łańcuchy kraterów, kolizje meteorytowe, kratery wielokrotne, paleomapy, paleopozycje kraterów

10.2478/v10066-011-0003-2

Piotr Gębica ¹, Grzegorz Wojtal ²

---

¹ Wydział Turystyki i Nauk o Zdrowiu Katedra Geografii, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, 35-225 Rzeszów, ul. Sucharskiego 2
² Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o., 33-100 Tarnów, ul. Narutowicza 37

The article presents the results of radiocarbon datings of Young Holocene alluvia in the Biała Tarnowska drainage basin and Uszwica valley, situated in the margin zone of the Carpathian Foothills escarpment. Radiocarbon datings 5200 BP, 3440 BP, 2500 BP and 990 BP correlate well with flood phases differred in the Wisłoka river and Vistula river valleys and with records of single flood events recorded at the alluvial cones and floodplains of the small river valleys at the margin zone of the Carpathians. These phases of increase fluvial activity in general coincide with periods of wet climate and phases of intense settlement, deforestation and soil erosion in the loess periCarpathian plateaus and escarpment of the Carpathian Foothills. These events took place particularly during the Lusatian culture (3400-2500 BP) and early Middle Ages (9th-10th c.).

river accumulation, flood phases, small river valleys, Neoholocene, the Carpathians margin

akumulacja rzeczna, fazy powodzi, małe doliny, neoholocen, brzeg Karpat

10.2478/v10066-011-0004-1

Witold Paweł Alexandrowicz

---

Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, 30-059 Kraków, al. A. Mickiewicza 30

The outcrop in Wola Chroberska is situated at the central part of the Nida Basin (Fig. 1). Two profiles Wch-I and Wch-II were studied in detail using malacological method. The thickness of these sections were 8 and 5.5 m respectively. They represents the sequence of typical loess underlied by silts with an admixture of small, angular fragments of cretaceous marls and with poorly visible lamination. Rich and differentiated molluscan assemblages have been found in both outcrops. The fauna is dominated by typical "loess species" - Pupilla loessica Ložek, Succinea oblonga Drap., Trichia hispida (L.) and a few others (Fig. 6). The whole studied material comprises 13 species and more than 4300 specimens. Several molluscan assemblages can be distinguished. The assemblage with Trichia hispida is a relatively rich and differentiated community containing two ecological groups of molluscs (mesophile and open-country species). Single specimens of shadow-loving snails were found in section Wch-II. This fauna correspond with cold and humid climate. It was found in the lower intervals of analyzed profiles. The assemblage with Succinea oblonga and Pupilla muscorum represents more dry and open environment. Fauna with Trichia hispida, Succinea oblonga and Pupilla muscorum were found in the lowermost part of sequences. Similar communities were described from numerous profiles of loesses in southern Poland. They correspond with period 25-21 KA BP (Figs 2-5, 7). The next assemblage is characterized by the occurrences of numerous shells of Pupilla muscorum densegyrata Ložek (fauna with Pupilla muscorum densegyrata). This community indicates gradually cooling of the climate and increase in loess deposition. The assemblage with Pupilla loessica is a most typical fauna dominated by nominal taxon. The described community is indicative of the severe and dry climate. This fauna is typical for the phases of increase in intensity of loess accumulation. The assemblage with Pupilla loessica was commonly noted from loess series connected with the coldest phase of the Vistulian (21-15 KA BP) This fauna was recognized in the middle and upper parts of both sequences (Figs 2-5, 7). The assemblage with Succinea oblonga is characteristic of the uppermost intervals of profiles. It indicates the stage of more mild and humid climate with limited intensity of loess deposition and corresponds with period 15-14 KA BP (Figs 2-5, 7). The outcrop of loess and the malacological sequence in Wola Chroberska might be accounted to the most representative sites of younger loess in the Nida Basin and should be protected as the Documentary Site of Inanimate Nature.

loess series, malacofauna, environmental changes, Vistulian, Nida Basin, southern Poland

lessy, malakofauna, zmiany środowiska, Vistulian, Niecka Nidziańska, południowa Polska

10.2478/v10066-011-0005-0

Krzysztof Bartoszek, Alicja Węgrzyn

---

Pracownia Agrometeorologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, 20-950 Lublin, ul. Akademicka 15

The paper is an attempt to evaluate the associations between vegetation season beginning dates in eastern Poland vs. North Atlantic Oscillation index (NAO) in 1951-2005. Based on average daily air temperature values from meteorological stations in Sandomierz, Włodawa, Felin, and Siedlce, dates of vegetation season beginning were determined by means of Huculak and Makowiec's method. Such determined data were then grouped within five classes, in which appropriately selected standard deviation values were the section boundaries. Years of classes A and B (further related to as early beginning years) as well as D and E (related to as later beginning years) were included in the analysis. Subsequently, the frequency of circulation types was defined (according to Lityński's classification and "Grosswetterlagen" calendar) in the years with definitely earlier and later beginning of vegetation seasons. The study results revealed that North Atlantic Oscillation index explained about 13% to 29% of its variability and basing on this, it can be counted to more important predictors of the vegetation season beginning in eastern Poland. The highest statistical significance of correlation coefficients was found in January, while the co-variability between analyzed characteristics increased from north-east towards south-west. From year to year, the variability of vegetation season beginning dates is associated with the character of the zonal circulation in February and March (increased or decreased share of air masses from western or eastern sectors), as well as longitudinal in April, which was confirmed by analyses using data on prevailing directions of air mass flow achieved from the catalogue of circulation types "Grosswetterlagen" and Lityński's typology.

vegetation period, starting date, atmospheric circulation, North Atlantic Oscillation, types of circulation

okres wegetacyjny, daty początku, cyrkulacja atmosferyczna, Oscylacja Północno-Atlantycka, typy cyrkulacji

10.2478/v10066-011-0006-z

Maria Górska-Zajączkowska, Wanda Wójtowicz

---

Ogród Botaniczny im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 60-594 Poznań, ul. Dąbrowskiego 165

The term "phenology" is derived from the Greek word phainomenon. It combines indications of changes in climate, plants and animals. The interrelationship is close enough to determine phonological seasons on the basis of plant phases of development (foliage, flowering, seed dispersal, leaf shedding) of certain species of plants taken as indicator species. They act as "measurement devices" of sorts in a domain known as climate phenology. The Botanical Garden in Poznań has been conducting Adam Mickiewicz Uniwersity (UAM) phenological observations and phenological season analyses since 1958, with regard to A. Łukasiewicz's 1967 slight revision of the selection of indicator species. Using the obtained data start dates and duration of subsequent phenological seasons have been determined. Phenological season analysis in successive years is performed by comparing meteorological data from the IMiGW (Institute of Meteorology and Water Economy) weather station at Poznań Ławica, and since 2006 data from the UAM Botanical Garden's own weather station. Among the five decades of observations, the last one is characterized by a distinctly higher average temperature. During this decade, the pre-spring vegetation period in plants started earlier than in the previous forty years. The onset of spring and early summer was also accelerated, whereas summer, autumn, and late autumn were delayed. The average duration of successive phenological seasons, compared to the data from 1958-1997 was as follows: prespring, early summer and all autumn seasons lasted longer, the average length of early spring and spring was the same, while summer was slightly shorter in this ten-year period. Winter, defined using meteorological criteria, was an unstable season often starting only in the new calendar year. The difference between the average duration of this season in the periods under consideration was very significant, with 89 days in the 40-year period and 67 days in the last decade respectively. This is also confirmed by climate studies which point to the disappearance of thermal winter in western Poland (Zawora 2005).

phenology, phenological seasons, climate changes

fenologia, fenologiczne pory roku, zmiany klimatyczne

10.2478/v10066-011-0007-y

Stanisław Chmie, Stefan Bartoszewski, Krzysztof Siwek

---

Instytut Nauk o Ziemi Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, 20-033 Lublin, ul. Akademicka 19, Poland

Badania procesów hydrologicznych i hydrochemicznych w wybranych zlewniach rejonu Bellsundu są prowadzone od 1986 roku. Wyniki badań cech fizykochemicznych wód wykazują zróżnicowanie w zależności od zlodowacenia zlewni i wpływu czynników biotycznych oddziałujących na procesy wietrzenia skał. W wodach zlewni niezlodowaconych był widoczny udział aerozoli pochodzenia morskiego w kształtowaniu cech fizykochemicznych. Denudacja chemiczna została obliczona dla zlewni rzeki Wydrzycy (1,29 km2). Kontrolę przepływu prowadzono w ujściowym odcinku rzeki w okresie 14.07-1.09. 2005 roku. Średni przepływ wyniósł 30 dm3·s-1, co odpowiada wskaźnikowi odpływu 97 mm i odpływowi jednostkowemu 23 dm3·s-1·km-2. Codziennie pobierano próby wody i oznaczano skład jonowy. Wielkość denudacji w okresie 14.07-21.08. 2005 roku określono na 3,1 m3·km-2 (czyli 8,4 t·km-2). Wielkość denudacji chemicznej w innych sezonach pomiarowych zmieniała się w przedziale od 7 do 9 m3·km-2.

Spitsbergen, permafrost, runoff, hydrochemistry, chemical denudation

Spitsbergen, zmarzlina, odpływ, hydrochemia, denudacja chemiczna

10.2478/v10066-011-0008-x

Jan Buraczyński

The article presents the author's reminiscences concerning the student years at the Maria Curie-Skłodowska in Lublin University and career from assistant to professor of geography. The author also describes the history and development of the Department of Geography at UMCS.

10.2478/v10066-011-0009-9

Dawid Soszyński

---

Zakład Ekologii Krajobrazu i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

The principal aim of the dissertation was to analyze the influence of natural environment components on main elements of the cultural landscape. The characteristics of each component were presented separately for the three main types of physiographic regions: mountains, foothills and depressions. Additionally, in selected cases, the analyses of cultural landscape evolution during the last centuries were presented. The research area is located between the Ropa and the Wisłok rivers in Beskid Niski and Doły Jasielsko-Sanockie - two regions in SE part of Poland. Besides, three small drainage basins were chosen for detailed investigation. The main method applied in dissertation, especially in spatial landscape structure research, was a cartographic analysis in GIS system. The elements of the cultural landscape described in this paper were: main communication routes, settlement patterns and dwellings (including spatial settlement distribution, country buildings, sacral landscape, industrial buildings) as well as land use. According to the research carried out in this work, the component of the natural environment which has had the most significant influence on the cultural landscape is land relief, especially land slopes. The impact of this factor is leading on all elements of the cultural landscape. The other factors (surface and ground waters, climate, soils, natural resources) have had a significant influence only on some of the analyzed elements. The elements of the cultural landscape which are most dependent on natural factors are spatial settlement distribution and the pattern of land use. In case of other cultural landscape elements, natural factors play less important but still significant role. The research proved that natural conditionings of the cultural landscape are less clear in the depression area and most clear within foothills and mountain areas, depending on analyzed cultural elements. A decrease of correlation intensity between natural and cultural elements from ancient till present times has been noted in case of nearly all investigated elements of the cultural landscape. This smaller and smaller dependence makes the cultural landscapes less unique and deprived of regional features which often used to result from the characteristics of natural conditions.

cultural landscape, natural conditionings of landscape, settlement, country buildings, Carpathian Mountains

krajobraz kulturowy, przyrodnicze uwarunkowania krajobrazu, osadnictwo, budownictwo wiejskie, Karpaty

10.2478/v10066-011-0010-3

Renata Kołodyńska-Gawrysiak ¹, Leszek Gawrysiak ², Andrzej Budzyński ³, Zbigniew Gardziel ¹

---

¹ Zakład Geologii i Ochrony Litosfery, Instytut Nauk o Ziemi UMCS
² Pracownia Geograficznych Systemów Informacyjnych, Instytut Nauk o Ziemi UMCS
³ Urząd Wojewódzki w Lublinie

The paper presents spatial distribution of road gullies on the Lublin Upland and Roztocze. An analysis of conditions affecting the development of road gullies was made. Most important factors determining their development are: types of deposits, levelling, slope, terrain usage and small agriculture parcels. Basing on digitized topographic maps (1:10 000 scale) calculations of length and density inside the geomorphological regions and hexagon fields (10 square kilometers) were made. The present activity of geomorphopolical processes affecting road gullies, methods of protection and their effectiveness against destruction were characterized.

road gully, erosion, anti-erosive protection, Lublin Upland, Roztocze region

wąwóz drogowy, erozja, zabezpieczenia przeciwerozyjne, Wyżyna Lubelska, Roztocze

10.2478/v10066-011-0011-2

Zdzisław Michalczyk, Stefan Bartoszewski, Sławomir Głowacki, Joanna Sposób

---

Zakład Hydrologii UMCS

This paper is focused on an analysis of conditions of groundwaters occurrence in the Czerniejówka river basin. The paper also presents the outflow rate from the upper and middle course of the river, where the natural environment is only slightly influenced by human activity. The lower part of the catchment is under city impact, intensified since 1954, when the water intake Dziesiąta has started exploitation of groundwater resources. The middle part of the catchment is influenced by exploitation of water resources in the water intake Wilczopole, since 1988. Ten-year (1979-1988) water gauge observations and discharge measurement and water levels in the upper and middle part of the catchment, in the period of documentation of water resources of the water intake Wilczopole, are the basis of analysis. The Czerniejówka river basin is under strong and diversified human impact. Two water intakes constructed in the catchment of the river assure the water for 40% of the city demand. Hydrogeological conditions, fissured rocks and low elevation of the water division, determine the possibilities of underground water flow from the left part of the catchment to the Bystrzyca river basin, which significantly influences the reduced water resources of the Czerniejówka river. Good permeability of rocks is favourable for retention of water that steadily inflows to the river channel. Surface runoff occurs sporadically, usually in the frozen ground period rather than in the summer, which determines the high share of the ground feeding in total runoff. Average specific runoff for the upper and middle part of the basin was estimated as 4.2 dm3·s-1·km-2 in the ten-year period. At present conditions of catchment land use and exploitation of Dziesiąta and Wilczopole water intakes, the Czerniejówka river discharge will decrease with the only feeding from the upper part of the catchment. In dry periods, in the middle and lower course of the Czerniejówka river infiltration of river water to underground resources, as well as in the Skrzyniczanka river, will take place.

discharge, underground waters, water resources, Lublin agglomeration, Lublin Upland

przepływ, wody podziemne, zasoby wody, aglomeracja lubelska, Wyżyna Lubelska

10.2478/v10066-011-0012-1

Jarosław Baranowski, Anna Beata Adamczyk

---

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

The aim of the paper is to present the air temperature differences in Warsaw over the period 1951-1998 between different city structures: botanical gardens in the city centre and of suburban location, compact development in the city center and the suburbs. The trend of growing yearly mean air temperature in Warsaw was confirmed. The air temperature in the botanical garden in the city centre is of 0.4°C higher than outside the city. However, the thermal regime of the botanical garden in Powsin (which is of peripheral location) does not differ from rural conditions.

Warsaw, thermal conditions, botanical gardens, air temperature

Warszawa, warunki termiczne, ogrody botaniczne, temperatura powietrza

10.2478/v10066-011-0013-0

Andrzej Araźny, Kamila Smukała

---

Instytut Geografii, Zakład Klimatologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

In this study an evaluation is made of the stimulating influence of thermal and humidity conditions at the following four stations: Hel, Toruń-Wrzosy, Łódź-Lublinek, and Katowice. The diversity of thermal conditions and humidity was analyzed with relation to the mean daily temperature of air and its humidity, day-to-day variability of temperature, daily temperature ranges and thermally characteristic days (e.g. heat, very frosty and sultry). Days perceived as cold (with the mean daily temperature of air ≤ 10°C) were observed most often in Hel (57% of the days) and slightly less often in the other stations (about 55%). Significant day-to-day changes of the mean daily temperature provide a strong thermal stimulus. Such day-to-day changes of temperature, perceived by the human body, occurred from 18% in Hel to 27% in Katowice, whereas substantial thermal stimuli occurred from 2.5% at the seaside station to over 7% in Toruń. Severe stimuli with irritating effects were observed occasionally in Hel (0.4%) and for about 2% of the time at the other stations. The daily temperature range demonstrates a close relationship with the distance from the Baltic Sea. The frequency of neutral stimuli ranged from 13% in Katowice, to 16% in Łódź and Toruń, and to 34% in Hel. Barely perceptible daily thermal contrasts were observed for 43% of the days at the seaside station, whereas the frequency at the other stations was about 33%. For the human body, the amplitudes of 12°C or more are very uncomfortable and these were observed from 6% (Hel) to 27% of days (Katowice). As regards the values of relative humidity of the air the seaside station clearly stands out with half of the days characterised by very high atmospheric humidity. The driest air was found to occur in Katowice (high humidity perceived on only 29% of the days). On average, there are few heat days per year in Poland and they are the least frequent on the coast. The mean number of very frosty days per year ranged from 0.3 in Hel to 1.5 in Łódź. The most of sultry days were observed in the seaside belt, where the atmospheric humidity is increased.

Poland, thermal and humidity conditions, biometeorology

Polska, warunki termiczne i wilgotnościowe, biometeorologia

10.2478/v10066-011-0014-z

Bogusław M. Kaszewski, Andrzej Gluza, Krzysztof Siwek

---

Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS

The aim of this study is to determine frequency and duration of appearance of troublesome days from the point of active tourism with regard to thermal conditions in the Lublin Region. To describe those conditions there were used certain air temperature characteristics: daily maximum, minimum and mean values. Into troublesome days there were included: - days with daily mean air temperature >20°C; - days with daily mean air temperature <- 10°C; - cases of day-to-day changes of the mean daily air temperature higher than 6°C; - days with daily air temperature amplitude higher than 12°C. In this study there were used data from 11 stations and meteorological posts of IMGW located in the Lublin Region and data from Meteorological Station of Maria Curie-Skłodowska University in Lublin (plac Litewski) from years 1982-2006. The received results lead to a conclusion that the Lublin Region is characterised by the difference in the frequency and duration of inconvenience days for the active tourism. The least number of these days can be noticed in Lublin and in the south-western part of the Lublin Region (Wysokie, Sandomierz) and the greatest number of days is in the south-eastern part (Zamość, Tomaszów Lubelski) and the eastern part of the Lublin Region (Terespol, Włodawa). The greatest number of hot days, which is not a beneficial feature for active tourism, was noted in Lublin, where these days appear first. In Lublin there were also few freezing days with big amplitude of the air temperature. It suggests different conditions of heating of the atmosphere over the city than outside. Another thing is the difference in the frequency of big, day-by-day, changes of temperature. The greatest frequency of such changes and, at the same time the most continuing number of these days is typical of the south-eastern part of the Lublin Region (Tomaszów Lubelski, Zamość).

Poland, Lublin Region, thermal conditions, active tourism

Polska, Lubelszczyzna, warunki termiczne, turystyka aktywna

10.2478/v10066-011-0015-y

Wioletta Kałamucka, Krzysztof Kałamucki

---

Zakład Ochrony Środowiska UMCS Zakład Kartografii UMCS

This article presents results of research concerning tourist infrastructure in some districts located in the Bug river valley, in the context of protected areas. The territory examined includes 9 rural districts and 2 towns in the immediate neighborhood of the river. These administrative units are characterized by great natural value. Their total area is 687,7 km2 that makes 6,7% of the whole Lublin voivodship. On the other hand, the share of protected areas (without Natura 2000) is twice as high - 11,1%. Protected areas makes 37,6% of the territory under study. In some units, share of protected areas is very high: Dubienka - 72%, Horodło - 69,5%. In 2009 in the region examined there were 48 objects of collective accommodation - 16,8% of total number in the voivodship. 83,6% of all objects were situated in Włodawa. Characteristic feature of accommodation is seasonality. There are only 7 objects that functions the whole year and year-round lodging places (280) makes barely 9,3% of the totality. Comparing tourist management with presence of areas of the highest natural values, one can see strong correlation between these two indexes only in rural unit - Włodawa, located within the borders of Biosphere Reserves "Polesie Zachodnie" (West Polesie) In case of other units such a interdependance does not exist. On the contrary, there is opposite relation. In Dołhobyczów, Mircze, Horodło, where apart from areas of Natura 2000, in the Bug river valley landscapes protected areas and landscapes parks were created, tourist infrastructure is insignificant or even does not exist. The existence of large protected areas and natural value make it possible to develop various forms of environmentally friendly tourism - tourism qualified, especially fishing and canoeing, hiking, biking, nature education tourism. Tourist service centers should be located outside the valley. Due to the high natural values, caution is advisable to adapt the area for tourism. Such decisions should precede the insightful observations and fieldstudy in order not to affect the structure of natural and touristic values of this area.

touristic infrastructure, protected areas, Bug, Lublin voivodeship

zagospodarowanie turystyczne, obszary chronione, Bug, województwo lubelskie

10.2478/v10066-011-0016-x

Tomasz Bryndal

---

Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Instytut Geografii

Short duration convective rainstorm may lead to flash flooding in small basins. Design of hydro-technical infrastructure such as bridges and dams requires information about hydro-meteorological properties of a watershed. Such information is also important for flood risk management. Flood risk is among the most severe risks to life and property, and has become more frequent and severe in more economically developed basins. Lack of hydro-meteorological data concerning flash floods in small basins often results in inappropriate spatial distribution of settlements, which are inundated during flood events. It should be noted that hydrological data are available for large monitored basins. Investigation of physiographical parameters of basins where flash flooding took place has revealed that basins which suffer from flash flooding are smaller than 40 km2. Such basins are usually not monitored, which is reflected in the lack of the hydro-meteorological data. Even research program Small Basins managed by the Institute of Meteorology and Water Management, as well as data collected in experimental and research basins controlled by academic and research institutes have not resolved the problem of hydro-meteorological data shortage in small basins satisfactorily. Therefore, even though flash floods in small basins appear every year, they still remain one of the poorest recognized types of floods, specifically with regard to hydrological parameters. The goals of this study were: (1) to gather and analyse hydrological data of flash floods induced by short-duration convective rainstorms, (2) to create equation which allows to calculate the maximum peak flow in small basins affected by flash flooding. Hydrological data cover parameters described in the literature as well as the data collected by the author after flood events. The maximum discharge was calculated by the use of the slope-area method. Flood wave velocity was computed using Manning's equation. In this manner sixty-eight cases of maximum discharge were collected. Then, the maximum specific discharge was computed. The analysis was performed in relation to the Upland, Foothills and the Beskids Region as well as to the basin's area. The scattered plots and line plots were created to determine the diversity of maximum peak flow and maximum specific discharge. On the basis of the collected data the coefficients of the formula created by the Italian hydrologist F. Pagliari (Dębski, 1969): Q = a·A/(b + A) where Q - discharge, A - basin's area, a, b - coefficients of the formula, were modified. In this manner, the formula was adapted for calculation of the maximum discharge in the basins smaller than 40 km2. The result has indicated that on average maximum peak flow amounted to 31 m3·s-1, whereas maximum specific discharge reached 4 m3·s-1·km-2. Standard deviation and coefficient of variability have indicated that hydrological parameters varied significantly. Maximum peak flow and maximum specific discharge between 12.2-68 m3·s-1 and 2.1-8.5 m3·s-1·km-2 were observed during fifty per cent of flood events. The ranges from 5 to 40 m3·s-1 and from 0.8 to 5 m3·s-1·km-2 grouped the most of the cases. The highest values of the maximum peak flow: 260, 244 and 192.1 m3·s-1 were recorded during flood in Czerwonka, Miechówka and Łopuszanka river basins. The highest values of the maximum specific discharge 37 m3·s-1·km-2 were observed during flood in Sułoszowa village, which is the highest value recorded in Poland till now. Taking into consideration the diversity of the hydrological parameters in the geographical regions it should be emphasized that maximum peak flow and maximum specific discharge reached the highest values in the upland basins. These basins had the specific discharge usually lower than 10 m3·s-1·km-2. However, in some basins this parameter exceeded 20 m3·s-1·km-2. Basins located in the Beskids region (the Carphatian Mts.) were affected by maximum peak flow and maximum specific discharge lower than 90 m3·s-1 and 11.5 m3·s-1·km-2 respectively. However, specific discharge lower than 5 m3·s-1·km-2 occurred most frequently. Foothills basins had these parameters generally lower: 35 m3·s-1 and 6.6 m3·s-1·km-2 respectively. These basins were similar in terms of specific discharge to basins located in the Beskids region. Investigation of the hydrologic parameters in respect of the basin area has revealed that basins smaller than 10 km2 were affected by floods during which the maximum flow discharge usually is lower than 20 m3·s-1. However, such basins may be affected by extraordinary flood with the maximum flow equal to 99 m3·s-1. The maximum specific discharge is usually lower than 10 m3·s-1·km-2. However, this parameter may exceed the value 19 m3·s-1·km-2, reaching the highest value equal to 37 m3·s-1·km-2 during the flood in Sułoszowa village. The amount of the data collected is still insufficient to determine the diversity of hydrological parameters in basins larger than 10 km2 properly. Therefore, the overall analysis was performed. The results have revealed that in the basins 10-20 km2 and 20-30 km2 maximum flow amounted to 13-192 m3·s-1 and 43-260 m3·s-1. This parameter varied from 85 to 244 m3·s-1 in the basins larger than 30 km2. Basins from 10 to 20 km2 had the maximum specific discharge usually lower than 10 m3·s-1·km-2. This value was exceeded only once (Łopuszanka, Piaski Szlacheckie - 16.7 m3·s-1·km-2). The maximum specific discharge lower than 4 m3·s-1·km-2 is typical of the basins larger than 20 km2. This value was higher during Czerwonka (11.8 m3·s-1·km-2) and Miechówka (7.17 m3·s-1·km-2) flood events. Comparison between the value of the maximum peak flow observed after the flood events and those computed using equation no 2, 3 and 5 has indicated that this parameter is several times lower to the values that were observed during flood events in small basins in the world and Europe. Under Polish climate conditions the equation created by Pagliari formula with coefficients calculated by K. Dębski (1969) fairly characterize the highest maximum flow discharge which may occur in small basins. However, in the basins larger than 10 km2 such high values occur very seldom. Therefore, the coefficient of Pagliari formula was modified. The equation has the value Qmax = 143.6A/2.83+A where Qmax - maximum discharge, A - basin's area (km2). The equation may be used to calculate the maximum discharge in basins smaller than 40 km2.

flash flood, small basin, hydrological parameters

gwałtowne wezbranie, mała zlewnia, parametry hydrologiczne

10.2478/v10066-010-0019-z

Leopold Dolecki

---

Institute of Earth Science, M. Curie-Skłodowska University in Lublin

Na Grzędzie Horodelskiej badano lessy mezoplejstoceńskie nazwane najstarszymi (LN) (Maruszczak 1972,1976,1991) przy pomocy wierceń oraz w odsłonięciach (Dolecki 1977, 1981, 1991a). Na skałach górnokredowych zachowały się pokrywy piasków, żwirów i mułków oraz iłów eoplejstoceńskich datowanych metodą TL na > 800 ka BP. Wyżej leżą miejscami lessy najstarsze z fazy wstępującej zlodowacenia Nidy (daty TL 638, 612, 617 ka BP). Przykryte są gliną zwałową datowaną TL w trzech profilach: 572, 566 i 573 ka BP paralelizowaną ze zlodowaceniem Nidy (Dolecki 1991a). Utwory lessopodobne (LN3) z fazy zstępującej tego zlodowacenia stwierdzono w centralnej części obszaru w Moniatyczach i Stefankowicach. W Moniatyczach w stropie LN3 wykształcony jest ferdynandowski kompleks glebowy GJ4 (Dolecki 1991a) datowany metodą TL na 517 ka BP. Synchroniczne rozwojowi najmłodszej gleby kompleksu są datowane na 512 ka BP osady rzeczne nawiercone w Moniatyczach. Ze zlodowacenia Sanu są lessy najstarsze LN2 (podmorenowe), oddzielone od LN3 kompleksem GJ4 i datowane w górnej części 482 ka BP. LN2 to utwory eoliczne z fazy wstępującej zlodowacenia Sanu. W innych facjach stwierdzono je w Kol. Zadębce. Powyżej lessów LN2 leży glina zwałowa zlodowacenia Sanu 2 datowana TL 473 ka (Moniatycze), 449 ka (Stefankowice K-4), 483 ka (Stefankowice K-3) oraz 445 ka i 478 ka w Kol. Zadębce. Z interglacjału mazowieckiego (San 2/Liwiec) znaleziono w Kol. Zadębce i Czartowcu gleby kopalne (GJ3b) rozwinięte na glinie zwałowej i małomiąższych pokrywach pylastych zlodowacenia Sanu 2. Lessy ze zlodowacenia Liwca (LN1) stwierdzono pomiędzy dwiema glebami interglacjalnymi w profilu Kol. Zadębce. Akumulacja ich zachodziła w okresie 342-312 ka BP. Na LN1 w Kol. Zadębce rozwinięta jest gleba (GJ3a) rangi interglacjalnej paralelizowana z interglacjałem Zbójna (Liwiec/Odra). Glebę tego wieku wcześniej rozpoznano w Nieledwi oraz w Teratynie (Dolecki 1981). Należą tu zapewne także gleby wykształcone na osadach glacjalnych w otworach wiertniczych w Czartowcu oraz w Stefankowicach K-3. Substrat ich datowano odpowiednio: 312 ka i 328 ka. Powyżej leżą miąższe lessy neoplejstoceńskie rozdzielone glebami kopalnymi w różnym stadium rozwojowym, sklasyfikowane zgodnie ze schematem stratygraficznym lessów H. Maruszczaka (1972, 1976).

mid-eastern Poland, oldest, lower and younger loesses, stratigraphy, lithology

Polska środkowo-wschodnia, less dolny i młodszy, stratygrafia, litologia

10.2478/v10066-010-0018-0

Łukasz Chabudziński

---

Pracownia Geograficznych Systemów Informacyjnych, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

The Lutynka River basin, located in the zone of the Lublin Upland and Roztocze region edge, is characterized by the occurrence of numerous springs of underground waters. First information about springs in this area was pointed in the sixties of the 20th century (Wilgat 1968). Thereafter, Janiec (1972, 1984, 1997), Malinowski (1973, 1974) and Michalczyk (1983, 1993, 1996, 2001) carried out research into them. The basin is located in the boundary of the subregions: Wzniesienia Urzędowskie (Urzędów Hills) and Roztocze Zachodnie (Western Roztocze) regions against the background of the physiographic division after Chałubińska & Wilgat (1954). From May 2005 to March 2007, measurements of springs discharge and the Lutynka river flow were measured per month. On the basis of precipitation, air temperature and evapotranspiration, month by outflow deficit were appointed and water infiltration was estimated. Springs of the Lutynka River basin are fed from Neogene and Cretaceous-Neogene aquifiers. Maximum depths to the water (above 60 m) are noted in Wojciechów and Kamienna Góra. Water table is slightly inclined to river valleys. It circulates mainly in fissures of tectonic genesis. Thickness of Quaternary deposits exceeds dozens of meters in valleys, in turn it has only 2-3 meters in plateaus. They are formed in glacial till of Elsterian glaciation and sands of Saalian age, located in the central and southern part of the Lutynka River basin. In turn, loesses and loess-like deposits occur in its north-eastern part. Four springs located near the Lute village were described and characteristics of their discharge were presented. One spring occurs in a pond's bed and the rest are situated below the left slope of the Lutynka River valley, directly near the pond. The slope has a north-western exposition, 20 m height and 16° inclination. All three springs are located on 210 m a. s. l. height. The springs in the Lute village are characterized by various discharge and regime. Spring no. 1 is one of the biggest springs on the Lublin Upland and Roztocze regions and its average discharge amounts to 139.4 dm3·s-1. All the examined springs display different reaction to feeding and time of water flow between feeding and its outflow lasts from one to six months. It is conditioned by underground water circulation in channels and fissures existing in Cretaceous and Neogene rocks and their spatial extent. Total discharge of the examined springs was changing from 130 to 250 dm3·s-1. Spring water constitutes from 60 to 90% of water led by the Lutynka River, which causes that its basin is characterized by one of the biggest modules of underground and spring flow in the Lublin region. Good quality of the spring water, high landscape and scientific value of spring combs, steady and high discharge indicate the necessity of security of the Lutynka River basin, especially places of water outflows.

springs, feeding, time of water flow

źródła, zasilanie, czas wyplywu

10.2478/v10066-010-0020-6

Zdzisław Michalczyk, S

---

Zakład Hydrografii Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

The paper concerns problems of variability of runoff from the Ciemięga River basin (northern part of the Lublin Upland) as well as determines frequency and conditions of occurrence of extreme values. The work is based on daily discharges counted from observation materials gathered by the Department of Hydrography of UMCS and covering the period of 1995-2007. Surface relief and permeability determine occurrence of violent and high thawing floods, rarely precipitation floods. Good retention conditions of the ground are favourable for water retention and slow empting of Cretaceous-Tertiary groundwater reservoir, which determines persistency of low flows on the relatively high level. The analysis of floods and low flows of the Ciemięga was prepared with the use of IHA (Indicators of Hydrologic Alteration) Software, which enables counting and visualization of dozens of hydrologic indicators describing water regime.

floods, low flow, small catchment, Lublin Upland

przepływ wezbraniowy, przepływ niżówkowy, mała zlewnia, Wyżyna Lubelska

10.2478/v10066-010-0021-5

Stanisław Uziak ¹, Stepan P. Poznyak ², Josip Wyszniewskij ²

---

¹ Zakład Gleboznawstwa, Instytut Nauk o Ziemii UMCS, Lublin
² Katedra Geografii Gleb, Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki, Lwów

The publication outlines the characteristics of the soils found in Roztocze on the Polish and Ukrainian territory. The map enclosed (scale 1:500 000) illustrates their location. It shows that the complex from lessives and brown soils formed of loess dominates in Roztocze on the Polish side, mainly in its western part. Both in Central and Eastern Roztocze, predominant areas are covered with brown loamy soils, formed of cretaceous gaizes. The same applies to rusty and podzolic soils formed from loose sands and slightly loamy and loamy sands. Other soil units do not cover significant areas. In general, in Roztocze on the Ukrainian territory there are the same soils with a few exceptions. Large areas are covered with lessives and brown soils formed from non-uniform silt formations and rusty with podzolic soils formed from slightly loamy, loamy and loose sands.

Roztocze region, geography of the soils, characteristics of the soils

Roztocze, geografia gleb, właściwości gleb

10.2478/v10066-010-0022-4

Małgorzata Stanicka

---

Zakład Ochrony Środowiska, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

The nature reserves are one of the oldest forms of nature conservation. Legal basis for their establishment in Poland gave the Nature Conservation Act of 1934, but much earlier, it originated on private land or in state forests. The natural environment of the Lublin Region was poorly understood. Only after the emergence of Maria Curie-Skłodowska University in Lublin in 1944, there started intensive research, mainly in Roztocze and Polesie Lubelskie. The development of the natural science enhanced learning activities for the protection of natural objects. The author presents the history of the creation of nature reserves in the Lublin Region from 1933 to 2008. The first reserves - Jata and Topór were approved in 1933 in the Łuków Forests. In 1934 the famous reserve Bukowa Góra in Roztocze, in Zamoyski Ordination, was approved. In the period 1933-2008, 103 nature reserves were established in the Lublin Region, of which 11 were included in the Roztoczański and 5 in the Poleski National Park. The area of 87 existing nature reserves in the Lublin Region is 6.8% of the reserves in Poland. The reserves represent 8 from 9 types distinguished in Poland - 35 forest reserves, 16 peat, 12 faunal, 8 steppe, 6 landscape, 6 floral, 3 inanimate nature, and 1 water reserve. Against the background of Poland, the Lublin province takes the first place (!) in terms of reserves in the steppe area (30.3% of steppe reserves in the country) and peat (19% of the peat reserves in the country), and the third in terms of the area of forest reserves (9.7% of forest reserves in the country). A large area of forest reserves in the region of low forest cover (22.5% and 14th place in the country) shows the value of natural forests and note that is attached to their protection in the Lublin Region. The annex contains a list of 103 reserves established in the Lublin Region after World War II.

nature reserve, nature conservation, Lublin Region

rezerwat przyrody, ochrona przyrody, Lubelszczyzna

10.2478/v10066-010-0023-3

Joanna Szczęsna

---

Pracownia Dydaktyki Geografii, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

School education is both a starting point for the development of various scientific disciplines (school educates future researchers) and the result of science. The landscape research is conducted within many scientific disciplines and has a long tradition. Lanscape education, which is the result of a scientific dimension, is implemented in primary school under the nature subject. Primary school education is the only level at which the geographical contents are carried out on landscape. The landscape is of interest to many disciplines: geography, architecture, social sciences and the arts. In recent years, there were many studies which contained an overview of the main strands of the science of landscape, presented the differences in the meaning of the concept and objectives of individual research disciplines. These studies have become the ground for the characterization of the concept of landscape education implemented in Polish school and its evaluation in terms of scientific achievements. A review of educational purposes, the basic content of education and achievements of students, demonstrate the influence of multiple scientific disciplines in school landscape education. The most significant share of the course content are achievements of geography disciplines, particularly: physical geography, environmental protection and landscape ecology. Other scientific fields: literature, art, psychology, sociology, and architecture do not have any impact on the school landscape education or their impact remains marginal.

landscape research, school education, school system reform

badania krajobrazu, edukacja szkolna, reforma systemu kształcenia

10.2478/v10066-010-0024-2

Małgorzata Flaga

---

Zakład Geografii Ekonomicznej, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

The paper presents some aspects of population changes that have been taking place in the Lublin voivodship since the beginning of the nineties. The author's attention is concentrated on the elements of the natural movement, such as: marriages, divorces, births, deaths and natural increase. Two unlike periods in the course of their changes are designated and main trends of each phase are described. Another aim of the work is to show contrasts in demographic situation between towns and rural areas of the voivodship, as well as spatial differentiation of natural movement indexes in particular parts of the region. Basic factors of these differences are also presented. On the basis of the research, some general conclusions can be stated: - for the first period of demographic changes (1990-2003) decrease in some of natural movement indexes is characteristic (marriages, births and natural increase), after 2003 a new trend has appeared - increase in the mentioned phenomena; as for deaths - they have been remaining on the stable level all the time - these processes are bound, on the one hand, to entering of the Polish society into a new phase of demographic transition and on the other hand, they are connected with consequences of a new economic situation that has appeared in the country as the result of political transformation - distinct dissimilarities in regions of the Lublin voivodship are effects of their local features, e.g. demographic structure and potential, as well as economic development and life conditions - similar factors determined the diversity of demographic processes in towns and rural areas of the voivodship.

Lublin voivodship, demographic transition, natural movement

województwo lubelskie, przejście demograficzne, ruch naturalny

10.2478/v10066-010-0025-1

Dagmara Kociuba

---

Zakład Geologii i Ochrony Litosfery, Instytut Nauk o Ziemi UMCS, Lublin

In the Middle Ages the planned management of the city of Lublin area was started. From the location in 1317 to the 18th c. Lublin developed on the left side of the Bystrzyca River in the vicinity of the Nałęczów Upland escarpment zone, the region with diversified surface features. Except the area within the walls with a regular scheme further urban development was spontaneous and the buildings were adapted to trade routes, surface features and borders of real estates. In the 19th c. on the Bystrzyca's right bank the impetuous urbanization processes connected with industrialization areas nearby the Nadwiślańska Railway were stared. In 1916 the right-bank area was incorporating within the Lublin administrative borders. The necessary condition of balanced Lublin's development was formulating a new planning conception. Consistent realization of the spatial development plans resulted in a very clearl partition of the Lublin territory. Housing and service area dominated on the left bank of the river and housing areas accompanied by the prevailing production area - on the rightbank. The Bystrzyca River valley, dissecting these two parts of the city, to green and recreation area, was developed.

spatial planning, spatial management plans, Lublin

planowanie przestrzenne, plany zagospodarowania przestrzennego, Lublin

10.2478/v10066-010-0026-0

Roman Racinowski

---

Katedra Geotechniki, Zachodniopomorski Uniwersytet Techniczny, Szczecin

Research on loess' heavy minerals had been carried out in Poland since the 30's of the 20th century. The research was intensified in the 2nd half of the 20th century as helpful in answer to the problem relating to loess' genesis and age. Since the size of heavy minerals in loess is grouped in the range of 20-100 μm, therefore their determination was proceeded on grains fraction 0.25-0.01 mm or 0.06-0.01 mm. These days determination is carried out on the material with diameter 0.10-0.06 mm. Heavy minerals dominating in the Polish loess are: garnets, zircon, rutile, the supporting ones are: amphiboles, biotite, epidotes, and tourmalines. Qualitatively similar heavy minerals appear in each loess fraction. However, their percentage fractions are variable in neighbouring profiles and cross-sections. Mineral content allows to draw preliminary conclusions on the source material of loess silts and on transport characteristics, as well as on the course of deposition process. In the case of the Polish loess stored material originates from blown away pre-Quaternary rock-mantle (rich in zircon, rutile, and partly in garnets), Pleistocene lacustrine-flooding muds and glacial tills (rich in amphibole, biotite, epidotes, and garnets). Comparing the spectrum of heavy minerals in the Polish loess one can state that in particular regions neighbouring profiles do not show significant similarity with regard to quantitative content of heavy minerals. Therefore, it is not possible in a universal manner to apply those results to unique lithostratigraphic inference. On the basis of research made on contemporarily developed loess soil levels, as well as appearing there levels of fossil soils, it is not possible to differentiate without any doubt the content of minerals with various resistance to destruction as a result of pedological processes.

loess, heavy minerals, Poland

less, minerały ciężkie, Polska

Maria Łanczont ¹, Andrij Boguckyj ², Przemysław Mroczek ¹, Paweł Zieliński ¹, Andrij Jacyszyn ², Agnieszka I. Pidek ¹, Danuta Urban ³, Piotr Kulesza ¹, Beata Hołub ¹

---

¹ Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
² Wydział Geograficzny, Narodowy Uniwersytet im. I. Franki, Lwów
³ Wydział Agrobioinżynierii, Uniwersytet Przyrodniczy, Lublin

Palaeogeographic investigations were carried out in the Kruzhyky site, which is situated in the East Carpathian Foreland, in the Dniester River valley, on the terrace 5 composed of the Mesopleistocene fluvial, glacigenic and aeolian deposits (Figs 1 and 2). These deposits are exposed along the section about 150 m long of the 15-17-metre-high river bank. In the undercutting of the Dniester River high bank the following five deposit complexes were described (Figs 3 and 4): 1. Fluvial complex-gravelly-sandy fining-up sequence. The Carpathian gravels with massive structure or faint horizontal stratification are covered by gravelly sands and sands with trough cross-stratification. They are overlain by sands and silts with ripple lamination merging into flaser lamination. These sediments were deposited as a result of rapid fall of flood in gravel-bed braided river. Gravel fractions represent deposition in longitudinal bars during high-energy flood flows, and sandy-gravelly and sandy-silty fractions-in channels between bars during waning flow (in the lower flow regime), at low river stages. 2. Fluvial-flood complex-package of alternating deformed clays with massive structure or faint lamination and silts with horizontal lamination. A lens, separated by erosion surface, occurs laterally. It is mostly composed of non-carbonate clays with numerous plant macroremnants, strongly gleyed, with interbeddings of sand. The silty-clayey complex was deposited from suspension, most probably after floods in depressions on floodplain. The lens of organogenic material (Fig. 5, Tables 3 and 4) is probably the result of deposition in cut off shallow channel (a kind of muddy depression) with periodically active weak flow. Based on the palaeobiological (pollen, macroremnants, Ostracoda) analyses of the deposits filling the reservoir, we find that it existed in cold climate and was surrounded with scarce sedge vegetation. 3. Proglacial complex-sandy-silty rhythmite composed of sands with horizontal stratification and silts with horizontal or flaser lamination; single small-scale lithofacies of sands with trough cross-stratification occur in places; single gravel grains are numerous. Two deformation horizons are found: the higher one is characterized by the occurrence of folds and flexure deflections, and the lower one-involution structures and casts of ice wedges/fissures. This complex is probably the result of deposition on the distal part of flat, periodically inundated fluvioglacial fan connected with advancing ice sheet. 4. Ablation complex-sandy or sandy-silty diamicton occurring as isolated inserts, lenses or tongues. Its lower boundary is sharp, erosional and uneven (concave). This complex represents flows of supraglacial tills, which strongly deformed the deposits of the underlying complex 3. 5. Aeolian complex-silty (loess) and sandy-silty (Table 1) deposits with distinct traces of intensive, postsedimentary alterations of pedogenesis of different ages (Tables 1 and 2). It is composed of two soil units separated by thin, primary loess layer: a) older, well-developed paleosol with several pedofeatures very typical of the Sokal (Mazovian) soil; b) younger unit developed as pedocomplex consisting of two mature soils, the upper of which ("modern" neosol) is formed in the top of relict and exhumed paleosol. The described paleosols should be recognized as at least two soils of different ages and of interglacial rank, developed in periglacial loess-like deposits. The Kruzhyky profile is unique in the Dniester River valley. On account of its situation, it supplements the former information about the terrace 5 structure, which has been determined in detail in the Halyč site. And what is most important, it is the only site on the terrace 5 where glacial deposits were found. Lithofacial analysis carried out in the profile enables us to reconstruct the following events reflecting interglacial-glacial cycles: 1. The lowest, gravelly-sandy unit indicates the functioning of warm (probably interglacial) braided river flowing from the Carpathians to the east; 2. The continuous clayey-silty-loamy sequence represents periglacial-glacial environment connected with the ice-sheet advance from the west or north-west on the examined area. Based on the presented data, we can only find that the ice-sheet front occurred at a distance of about 4-5 km from the Kruzhyky profile, and it was its maximum extent in Central Europe; 3. The loess-soil sequence of varied structure, which covers older paleorelief, represents two cycles of loess accumulation in periglacial environment and at least two pedogenesis cycles. Based on the described deposit sequence, we can verify the regional stratigraphic scheme (Fig. 6), and especially elaborate anaglacial phase.

glacial sequence, interphase period, organic sediments, San 2 glaciation, palaeobiological analysis, buried soil, Dniester bank, East Carpathian Foreland

sekwencja glacjalna, interfaza, osady organogeniczne, zlodowacenie Sanu 2, analiza paleobiologiczna, gleba kopalna, terasa Dniestru, Wschodnie Podkarpacie

10.2478/v10066-011-0052-6

Krzysztof Cyrek, Magdalena Sudoł

---

Zakład Starszej i Środkowej Epoki Kamienia, Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

The Biśnik Cave lies on the left western slope of the Wodąca Valley, which is part of the Niegownice-Smoleń hills, situated in the central part of the Kraków-Częstochowa Upland. The cave consists of several chambers joined by corridors, and a number of entrances. Interdisciplinary research (archaeology, sedimentology, geomorphology and paleozoology) carried out since 1992 has dealt with the exploration of the following elements of the cave system: the main chamber, side shelter, side chamber and the area underneath the overhang. The Biśnik Cave is currently the oldest cave site in Poland with a well-preserved cross-section of sediments formed in separate stages of climatic changes, starting with the period preceding the Odra Glaciation to the Holocene. The oldest traces of settlement of Palaeolithic man go as far back as over 400,000 years ago. The most interesting mid-Palaeolithic sequence of the cave inhabitation comprises 17 cultural levels preserved in the form of stone and bone artefacts' concentrations, hearth remains and fragments of animal bones of post-consumption character. The attempts to date separate levels using the uranium-thorium dating method, electronic paramagnetic resonance and thermoluminescence method are very relevant. Scientific value of the Biśnik Cave turns it into a sample mid-Palaeolithic site in this part of Europe. A three-dimensional localisation of all finds made it possible to prepare a detailed map of the artefacts' distribution in the consecutive sedimentary layers. This, in turn, enabled the reconstruction of changes of the cave inhabitation by man. The correlation of those changes with the description of climatic conditions in the period of formation of sedimentary layers helped link the cave inhabitation methods with natural conditions dominating the area of the Biśnik Cave at that time.

cave inhabiting, Pleistocene, environment, adaptation, fauna, flora, culture

zasiedlenie jaskini, plejstocen, środowisko, adaptacja, fauna, flora, kultura

10.2478/v10066-011-0053-5

Anna Kamińska

---

Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

The relationship between karst of chalk and tectonics in the interfluve of the middle Wieprz and Bug Rivers has been already examined by Maruszczak (1966), Harasimiuk (1980) and Dobrowolski (1998). Investigating the connection of the karst formation course and the substratum structure, the direction of the landforms and their spatial pattern were analysed and compared later to the structural pattern. The obvious completion of the collected data is a quantity analysis using statistical methods. This paper deals with the characteristics of such quantity analysis. By using the tools of the directional statistics, the following indexes have been calculated: the mean vector orientation, the length of the vector mean, strength of the vector mean, the Batschelet variance, as well as determined confidence intervals for the mean vector. In order to examine the distribution structure of these forms, the selected methods of the spatial statistics have been used-angular wavelet analysis (Rosenberg 2004) and the semivariogram analysis (Namysłowska-Wilczyńska 2006). On the basis of conducted analyses, it is possible to describe in detail the regularities in spatial distribution of the surface karst forms in the interfluve of the middle Wieprz and Bug Rivers. The orientation analysis reveals an important feature of their direction-along with a rise in the size of surface karst forms, the level of concentration around the mean vector orientation increases. Primary karst forms point out poor concentration along the longitudinal direction whereas complex forms are clearly concentrated along the WNW-ESE direction. Hence, only after clumping of the primary forms into the complex ones, the convergence of the surface karst forms direction with the direction of the main faults in the Meso-Cenozoic complex is visible (after A. Henkiel 1984). The results of the wavelet analysis modified by Rosenberg (2004) have indicated significant directions of the clumping of the surface karst forms. A clear difference in the distribution of these forms in west and east areas is noticed. Whereas the west area is dominated by the W-E, NW-SE, N-S directions, the karst forms in the east are concentrated along the NE-SW direction. The semivariogram analysis has confirmed the importance of the W-E and NE-SW directions. Moreover, this analysis has indicated which areas are characterized by the poor karst forms direction. It is a region where the Kock-Wasylów dislocation zone crosses the Święcica dislocation zone in the north-east part of the analysed area. The south-east region is the second such area. The picture of the spatial pattern one confirms the previous results (Dobrowolski 1998) and refers clearly to the structural pattern of this area. Nevertheless, the analyses mentioned above have shown the dominance of the W-E direction over the NW-SE one. The obtained results of the spatial and direction analyses expand and confirm hitherto information about the relation between the spatial pattern of the karst landforms and the tectonics in the interfluve of the middle Wieprz and Bug Rivers.

anisotropy, directional statistics, spatial analysis, karst forms, tectonic structures, the Wieprz and Bug Rivers interfluve

anizotropia, statystyka kierunkowa, analiza przestrzenna, formy krasowe, struktury tektoniczne, międzyrzecze Wieprza i Bugu

10.2478/v10066-011-0054-4

Grigory V. Lobanov ¹, Evgeny N. Prudnikov ¹, Ekaterina A. Smirnova ¹, Gennady V. Bastrakov ¹, Grzegorz Janicki ²

---

¹ Faculty of Geography and Natural Science, Bryansk University, Russia
¹ Institute of Earth Sciences, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin

Celem pracy było przetestowanie uniwersalnych modeli matematycznych stosowanych w badaniach geomorfologicznych i geoekologicznych do oszacowania stabilności systemów geomorfologicznych oraz predykcji kierunków i tempa ich rozwoju. Do badań wybrano systemy stokowe i korytowe znajdujące się w zlewni środkowego biegu rzeki Desny, której reżim hydrologiczny kształtuje klimat umiarkowanie kontynentalny, odznaczający się dużą częstością ulew letnich. Obszar badań obejmuje zróżnicowane pod względem geologiczno-morfologicznym mezoregiony Wyżyny Środkoworosyjskiej, tj. część Wyniosłości Smoleńskiej i Briańskiej oraz Równiny Naddnieprzańskiej. Do szczegółowych badań modelowych wybrano stoki o różnej wysokości (od 12 do 50 m), nachyleniu (od 10 do 35°) i budowie geologicznej oraz 30 przekrojów testowych dla różnych odcinków koryta meandrującej Desny, o średnim rocznym przepływie 89 m3middot;s-1. Do oceny stabilności stoków i koryta Desny użyto modeli deterministycznych i probabilistycznych. Estymacja stabilności stoków przez modele deterministyczne, bazujące na relacjach pomiędzy siłami spójności i zsuwającymi masy osadów na powierzchni poślizgu, wygenerowały wyniki znacznie odbiegające od danych empirycznych, a ich niedopasowanie wynikało z nieokreśloności powierzchni poślizgu oraz niepełnego rozpoznania uwzględnianych w równaniu parametrów fizycznych w różnych częściach stoku. Znacznie lepsze rezultaty uzyskano przy zastosowaniu analizy statystycznej wybranych parametrów geologiczno-morfologicznych i modelu probabilistycznego. Przy tym podejściu do oceny stabilności stoków wybrano takie czynniki, jak: wysokość i nachylenie stoków oraz wskaźniki geotechniczne osadów dolnej części stoków, w miejscu powstania deformacji osuwiskowych. Scharakteryzowano w sumie 45 rodzajów stoków, których parametry pogrupowano w oparciu o metodę Srarjess w siedem klas. Największa liczebność deformacji osuwiskowych występuje w pierwszej klasie stoków (44% zajętej powierzchni), która obejmuje wysokie i strome stoki (do 20°) suchych dolin i zboczy Desny, silnie uwodnione, w dolnej części zbudowane z piasków gruboziarnistych lub ilastych oraz kredy piszącej. Podobnie w przypadku oceny stabilności koryta Desny wyniki wygenerowane przez modele deterministyczne odbiegały od empirycznych, co jest efektem słabego dopasowania modeli teoretycznych do rzeczywistych warunków aluwialnej równi zalewowej Desny. Wyniki zgodne z danymi empirycznymi dostarczyło podejście probabilistyczne, przeprowadzone według schematu: wybór czynników opisujących intensywność przemieszczania koryta, określenie intensywności przemieszczania koryta w profilach testowych, a następnie statystyczna analiza rozkładu przestrzennego tego czynnika. Takimi czynnikami dobrze opisującymi stabilność koryta mogą być analizowane w pracy odporność gruntu budującego koryto na erozję oraz średni roczny przepływ w korycie.

mathematical modelling, deterministic and probability models, slope stability, channel stability, landslide slopes, riverbank erosion, Desna basin, Central Russian Upland, Western Russia

modelowanie matematyczne, modele deterministyczne i probabilistyczne, stabilność stoków i koryt, stoki osuwiskowe, erozja boczna rzek, basen Desny, Wyżyna Środkoworosyjska, Zachodnia Rosja

10.2478/v10066-011-0055-3

Szczepan Mrugała

---

Zakład Meteorologii i Klimatologii, Instytut Nauk o Ziemi Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

This paper presents the change of standard atmospheric precipitation norms in the city of Lublin throughout the 2nd half of the 20th century and in its respective decades. Monthly and annual total precipitation from the Meteorological Observatory of the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin were used. Calculation of precipitation norm was carried out with application of method proposed by the author (Mrugała, 1997). Selected characteristics (average sum, standard deviation, coefficient of variation), sums of monthly and annual precipitation in Lublin in different 30-year periods of the second half of the 20th century vary considerably. October distinguishes itself in this respect. Upper and lower limit of normal precipitation adopts different values in each 30-year period and was related to the course of annual precipitation. The smallest changes in the standard monthly precipitation occurred in the 30-year period of 1951-1980, and the greatest, in the period of 1971-2000.

30-year period, atmospheric precipitation, precipitation norm, Lublin

okres 30-letni, opady atmosferyczne, norma opadowa, Lublin

10.2478/v10066-011-0056-2

Marek Nowosad

---

Meteorology and Climatology Dept., Maria Curie-Skłodowska University, Lublin

Celem pracy jest zdefiniowanie wskaźnika zmienności typów cyrkulacji (jako narzędzia do analizy zmian z dnia na dzień wieloletniej ich struktury) oraz porównanie rocznych przebiegów tego wskaźnika w pierwszej i drugiej połowie XX wielu. Jako materiał wejściowy wykorzystano kalendarz typów cyrkulacji według typologii Hessa-Brezowsky'ego, dostępny w Internecie (Gerstengarbe, Werner 2005). Częstość występowania poszczególnych typów w poszczególnych dniach roku zestawiono w postaci macierzy 365×30. Następnie zastosowano filtr dolnoprzepustowy zaproponowany dla danych dziennych przez von Storcha i Zwiersa (1999, s. 388). Utworzono przestrzeń 30-wymiarową (bo tyle wynosi liczba typów w analizowanej klasyfikacji) i w niej obliczono odległości między poszczególnymi dniami cyklu rocznego za pomocą metryki Manhattan. Odległość w tej przestrzeni między sąsiednimi dniami (po standaryzacji) nazwano wskaźnikiem zmienności typów cyrkulacji. Przebiegi wskaźnika przestawiono na ryc. 1. Następnie dla każdego z 365 dni obliczono różnicę między wskaźnikami dla okresów 1951-2000 i 1901-1950. Największe wartości różnicy wystąpiły na przełomie maja i czerwca (ponad 3,5 s), najmniejsze na przełomie II i III dekady września (-3,6 s). Wartości wskaźnika są większe wiosną i jesienią w porównaniu do analogicznych wartości latem i zimą w czasie obu okresów pięćdziesięcioletnich. Sugeruje to większe zmiany struktury typów cyrkulacji z dnia na dzień w przejściowych porach roku. Zauważa się znaczny wzrost wskaźnika w XX wieku latem oraz jego spadek jesienią. Istotność statystyczna tych zmian średnich sezonowych wartości wskaźnika, określona za pomocą testu t, jest b. wysoka (α = 0,00015 dla lata i α = 0,00101 dla jesieni). O ile większe wartości wskaźnika potwierdzają znane ogólnie większe zróżnicowanie zmienności cyrkulacji atmosferycznej w przejściowych porach roku, to wskazanie sezonowych zmian wskaźnika latem i jesienią jest podstawowym wynikiem niniejszej pracy

atmospheric circulation, Grosswetterlagen, Central Europe, low-pass filter, 30-dimension space, Manhattan metric

cyrkulacja atmosferyczna, Grosswetterlagen, Europa Środkowa, filtr dolnoprzepustowy, przestrzeń 30-wymiarowa, metryka Manhattan

10.2478/v10066-011-0057-1

Krzysztof Siwek

---

Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS

This paper includes the characteristics of precipitation ≥ 100.0 mm within the Lublin Region based on daily sums of precipitation collected in 1951-2000 from 57 weather posts and stations of the Polish Meteorology and Water Management Institute and Meteorological Observatory of Maria Curie-Skłodowska University in Lublin located in the centre of the city. During the analyzed period there were 11 such cases.

extreme precipitation, Lublin Region

ekstremalne opady atmosferyczne, Lubelszczyzna

10.2478/v10066-011-0058-0

Andrzej Tucki

---

Zakład Geografii Regionalnej i Turyzmu, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Przemiany jakie miały miejsce w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniejna przełomie lat 80. i 90. spowodowały wzrost zainteresowania gospodarczymi, w tym ekonomicznymi skutkami rozwoju turystyki (Hall 2008; Saarinen, Kask 2008). Efekty społeczno-ekonomiczne rozwoju turystyki postrzegane są przez pryzmat korzystnych zmian w postaci wzrostu dochodów z turystyki, wzrostu zatrudnienia, poprawy standardu życia społeczności obszarów docelowych, poprawy i rozwoju infrastruktury, a także istotnych zmian w przestrzeni turystycznej itp. Przyjęcie nowego podziału administracyjnego kraju w roku 1999, decentralizacja władzy, w tym "usamodzielnienie" podstawowych jednostek podziału - gmin, stworzyło warunki oddolnego sterowania rozwojem lokalnym. Szczególna rola przypadła w tym układzie samorządom terytorialnym jako przedstawicielom lokalnych społeczności, odpowiedzialnym za planowanie, koordynację i często jako inicjatorom kierunków rozwoju, w tym także rozwoju turystyki. W regionie lubelskim szanse rozwoju turystyki tkwią w jego środowisku przyrodniczym, dziedzictwie wielokulturowym oraz położeniu przygranicznym. Atutem jest niewątpliwie stosunkowo mało przekształcone środowisko przyrodnicze i znaczny udział obszarów chronionych (Brzezińska-Wójcik i in. 2006; 2009). Rolniczy charakter regionu oraz stosunkowo niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego to wyzwania dla określenia efektywnych kierunków rozwoju, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego. Alternatywą wydaje się być aktywizacja gmin regionu lubelskiego przez turystykę.

The process of economic and political transformation held in the 90's contributed to the increase of significance of the local authorities (commune) in shaping of the economic processes and phenomena. The authorities of commune (administrative district, local authority) became the real owner of the area. Basing on the commune resources and the preferences of local society the authorities of commune may determine the directions of its development. The perception of the potential possibilities of the development of the tourism may have a crucial meaning for the improvement of the local society life standard, especially thanks to the economic usage of the natural resources, creation of new work places, as well as increasing the spending power of people. The merithorical range of this paper is devoted to the tourist potential, which is described as all elements of the geographical environment used directly for strict tourism reasons or organization of tourism. Taking into consideration the character of the factors of the tourism development, we can single out two major groups of the tourist potential elements: the structural and functional ones. The structural elements create the tourist values of the natural and cultural environment., the tourist land development and communications infrastructure. The external conditions of the tourism development such as political, administrative, technological, economic etc…ones can be included into the functional resources. The commune has been chosen the point of reference, as it is the base of gathering the information on socio-economic phenomena. The other point of reference is the area of regional and local activities of the local administration and authorities. The analysis of the tourist potential were conducted in 209 communes of the Lublin voivodship between 2004-2006, but the detailed analysis of the tourist potential relates only to the years:2005 and 2006.

the Lublin Region, tourist potential, socio-economic transformation, tourist product

region lubelski, potencjał, turystyczny, przemiany społeczno-gospodarcze, produkt turystyczny

10.2478/v10066-008-0016-7

Joanna Szczęsna ¹, Leszek Gawrysiak ²

---

¹ Pracownia Dydaktyki Geografii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
² Pracownia Geograficznych Systemów Informacyjnych, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Lubelszczyzna jest obszarem o bogatych zasobach kulturowych, wynikających z wielonarodowościowej i wielowyznaniowej historii tego regionu. W niniejszym opracowaniu pojęcie Lubelszczyzna odnosi się do obszaru całego województwa lubelskiego, które swoim zasięgiem obejmuje kilka krain historycznych: Małopolskę z wchodzącą w jej skład dawną Lubelszczyzną, Południowe Podlasie oraz Ziemię Chełmską stanowiącą zachodnią część Rusi Czerwonej (Olszak, Tazbir 2003). Położenie Lubelszczyzny najtrafniej określa słowo "pogranicze", przy czym nie chodzi tu wyłącznie o pogranicze w sensie administracyjnym, ale w o wiele szerszym zakresie: etnicznym, językowym, religijnym, a także gospodarczym i politycznym. Pograniczny charakter regionu zaowocował wytworzeniem się tutaj specyficznej mozaiki kulturowej, bogatej zarówno w sferze materialnej, jak i duchowej, na której powstanie złożył się dorobek różnych grup narodowościowych i wyznaniowych.

The Lublin voivodeship has the rich multiethnic and multi-denominational heritage. It can constitute an attractive tourist product of the region and a regional brand. However, the tourist potential of the region based on material and spiritual relics of the past is not wholly used off. This article presents a spatial position of the most important cultural heritage objects in the Lublin region, as well as suggestions to their effective use in various forms of tourism. The presented ideas relate to well-tested European and global solutions in the field of culture-based tourist offer. They can serve as an inspiration for local administration in the process of preparing the strategy of actions aimed at economical development of selected areas of the voivodeship. Due to the limited print space, the paper does not provide the in-depth analysis of the problem.

multicultural heritage, tourist potential, historical monuments, cultural tourism

wielokulturowe dziedzictwo, potencjał, turystyczny, obiekty zabytkowe, turystyka kulturowa

10.2478/v10066-008-0017-6

Robert Szmuc

---

Zakład Geografii Turystycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Jarosławiu

Województwo podkarpackie położone w południowo-wschodniej części Polski graniczy bezpośrednio z Ukrainą (235 km) i ze Słowacją (131 km). Zajmuje powierzchnię 17 846 km2, administracyjnie zawartą w 21 powiatach i 159 gminach (http://www.stat.gov.pl/bdr). Na obszarze województwa łączą się granice trzech fizjograficznych prowincji: Karpat Zachodnich z Podkarpaciem, Karpat Wschodnich i Wyżyn Polskich, co ma bezpośredni wpływ na silne zróżnicowanie geograficzno-przyrodnicze tego regionu (Kondracki 2002). Badania naukowe prowadzone w ostatnich latach wykazują, iż województwo podkarpackie obok podobnych (śląskie, małopolskie) należy do tych regionów Polski, które cechuje największe wewnętrzne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego. Jest to traktowane jako niezmiernie ważny składnik jego rozwoju, umożliwiający wykształcenie wielokierunkowej gospodarki, wykorzystującej istniejące zasoby przyrodnicze, szczególnie w dziedzinie turystyki. Warunkiem koniecznym do rozwoju turystyki jest występowanie określonych zasobów, w tym przyrodniczych, które będą stanowić przedmiot zainteresowania turysty. Większość walorów przyrodniczych wykształciła się na podstawie bardzo silnej więzi ze środowiskiem przyrodniczym. Rodzaj i rozmieszczenie tych walorów podyktowane są różnorodnością geologiczną, wpływami klimatycznymi, czynnikami geomorfologicznymi, warunkami biogeograficznymi i innymi, a także gospodarką człowieka (Lijewski i in. 2002). Wśród walorów można wyróżnić zespół cech niezbędnych dla potrzeb rozwoju ruchu turystycznego: czystość wód i powietrza, cisza, niski stopień urbanizacji, brak dużych aglomeracji miejskich, występowanie elementów uzdrowiskowych, lesistość, rzeźba terenu, flora i fauna. Warunkują one wysoką wartość wypoczynkową, krajoznawczą i estetyczno-widokową. Posiadając te elementy, województwo podkarpackie postrzegane jest coraz częściej jako potencjalny region turystyczny, nie tylko dla turystów krajowych, ale i zagranicznych.

Podkarpackie voivodeship, on account of its geographical situation, is characterized by a great, inner diversity of the natural environment. The spatial analysis of its main components allows to isolate the areas of the greatest intensity, at the same time, of the highest tourist attraction. The kind and the distribution of these values is set by a different geological structure, climatic impacts, geomorphological factors, biogeographical conditions as well as other factors including human activity. The main four elements analyzed, which influence directly the tourist development of the areas mentioned are: the relief, the woodiness, the cleanness and occurrence of surface and mineral waters as well as the occurrence of protected areas. Taking into consideration the natural value, the southern part of Podkarpackie voivodeship is the most valuable area, which definitely stands out from the remaining part of the province. As a result, the tourist movement concentrates in this area. Although the remaining part of the Podkarpackie voivodeship is less attractive touristically it does not mean that it is completely deprived of any natural tourist values.

natural environment, the relief, woodiness, surface waters, mineral waters, protected areas, tourist movement

środowisko przyrodnicze, rzeźba terenu, lesistość, wody powierzchniowe, wody mineralne, obszary chronione, ruch turystyczny

10.2478/v10066-008-0018-5

Robert Kubicki

---

Katedra Metod Ilościowych, Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie

Turystyka jest czynnikiem, który w istotny sposób może stymulować rozwój ekonomiczny regionu. Jej wpływ na gospodarkę uzależniony jest przede wszystkim od atrakcyjności turystycznej określonego obszaru. Położone w północno-zachodniej części Polski województwo zachodniopomorskie posiada korzystne warunki do rozwoju turystyki, które charakteryzują się m.in.: przygranicznym i nadmorskim położeniem (woj. Zachodniopomorskie posiada granice o łącznej 873,9 km, z czego 186,6 km przypada na granicę z Niemcami, a 184,9 na pas nadmorski); obfitością wód powierzchniowych (wody powierzchniowe obszaru lądowego i morskie wody wewnętrzne zajmują łącznie około 6% obszaru województwa i stanowią około 16% powierzchni wód kraju); wysoką lesistością (obszary leśne na terenie województwa zajmują powierzchnię ponad 8 tys. km2, co stanowi około 35% ogólnej powierzchni regionu, przy czym zaznaczyć należy, że lesistość województwa ulega systematycznemu zwiększeniu i może osiągnąć nawet 40%); występowaniem wielu interesujących obiektów dziedzictwa kulturowego (m.in. średniowieczne miasta wyposażone w mury obronne, budynki historyczne, obiekty sakralne; zamki książęce, rycerskie i zakonne; zabytki techniki: latarnie morskie, młyny wodne, cegielnie, tartaki, zabudowania portowe) (Województwo zachodniopomorskie… 2007).

Tourism is a factor which can significantly influence economical development of regions. Strength of influence depends on number and variety of tourist values. Zachodniopomorskie voivodeship, which is placed in the north-west part of Poland, has good conditions for tourist development. Refering to landscape values there are five tourist regions in Zachodniopomorskie voivodeship: the seaside area, Drawsko Lakeland, Myślibórz Lakeland, Wałcz Lakeland, Wełtyń Lakeland. Besides landscape values it is a tourist arrangement that creates tourist potential in a particular region. To estimate stage of tourist arrangement indirectly, accommodation base and intensity of tourist flows can be analyzed. In the article, using a synthetic measure, estimation of tourist potential in five chosen regions of zachodniopomorskie voivodeship was carried out. This procedure made it possible to divide the regions into a part which fulfill tourist functions (the seaside area) and regions with inconsiderable tourist arrangement (lake districts).

tourist potential, tourist arrangement, tourist flows, synthetic measure, commune

potencjał, turystyczny, zagospodarowanie turystyczne, ruch turystyczny, miara syntetyczna, gmina

10.2478/v10066-008-0019-4

Renata Krukowska ¹, Mirosław Krukowski ²

---

¹ Zakład Geografii Regionalnej i Turyzmu, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
² Zakład Kartografii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Rozwój turystyki w dużej mierze uzależniony jest od atrakcyjności turystycznej obszaru. Atrakcyjność turystyczna według Boguckiej (Zagadnienia terminologii… 1976) najczęściej jest rozumiana jako występowanie cechy charakterystycznej, przyciągającej turystów dzięki walorom krajobrazu, pomnikom historii oraz obiektom zagospodarowania przestrzennego. Według J. Warszyńskiej i A. Jackowskiego (1978) atrakcyjność turystyczna jest pojęciem integrującym elementy, które stanowią podstawę rozwoju ruchu turystycznego - czyli walory turystyczne z warunkami zaspokajania potrzeb tego ruchu (w postaci odpowiednio wykształconej infrastruktury turystycznej). Elementy te są jednocześnie składową potencjału turystycznego, tworząc grupę zasobów strukturalnych (Kaczmarek i in. 2005). W niniejszym artykule podstawą rozważań będzie atrakcyjność turystyczna - strukturalna część elementów określających potencjał turystyczny regionu - Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.

Lake districts, alongside coastal and mountain areas, belong to the most important areas for tourism. Natural bodies of water and their littoral zones are components of the natural environment that is commonly used for tourist purposes. The Łęczna-Włodawa Lake District is the only group of lakes in Poland located beyond the extent of the ice sheet in the last glacial period. The Łęczna-Włodawa Lake District is one of the most important tourist areas in Lublin region. In this article disscussion will be based on tourist attractiveness - structural part of the elements describing tourist potential of the region - Łęczna-Włodawa Lake District. Natural assets, cultural assets and tourist infrastrusture were taken into consideration. Evaluation of tourism attractivenes was carried out by using Geographical Information Systems (GIS) software - ArcView and ArcGIS.

tourist attractiveness, Łęczna-Włodawa Lake District

atrakcyjność turystyczna, Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie

10.2478/v10066-008-0020-y

Grzegorz Godlewski, Mirosław Zalech

---

Katedra Turystyki i Rekreacji Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

Celem niniejszego opracowania jest wskazanie najistotniejszych czynników determinujących potencjał turystyczny południowego Podlasia, a co za tym idzie indykacja podstawowych problemów, które należy przezwyciężyć, aby uczynić omawiany obszar miejscem przyciągającym popytową stronę rynku turystycznego. Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano dwie metody oceny i prezentacji potencjału turystycznego, tzw. determinanty rozwoju, które dotyczą zarówno materialnych, jak i niematerialnych jego zasobów oraz inwentaryzację. Pozwalają one na przedstawienie czynników pozytywnie lub negatywnie oddziałujących na poszczególne elementy potencjału turystycznego.

The aim of the following work is to indicate the most significant factors determining tourist potential of southern Podlasie and thus, to define basic problems which have to be solved in order to make the described area a place which may fulfil the demand of tourist market. Research material was obtained by means of typical techniques used for examining tourist potential, i.e. development determinants and stocktaking whose results were summarised in the form of a table. Research analysis indicates the fact that in the sphere of tourist management, transport, economic or political accessibility negative characteristics are overwhelming. It is very significant due to the fact that it concerns key areas as far as tourist services are concerned. However, the strongest advantages of the described area are its tourist values based mostly on natural qualities of the river Bug valley which can be used for doing various forms of active tourism.

tourist potential, development determinants, southern Podlasie

potencjał, turystyczny, determinanty rozwoju, południowe Podlasie

10.2478/v10066-008-0021-x

Marta Kusznerczuk

---

Zakład Geografii Fizycznej i Paleogeografii, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie

Doliny rzeczne o różnej wielkości stanowią bardzo ważny składnik krajobrazu dla wielokierunkowej działalności człowieka. Początkowo były one miejscem lokalizacji pierwszych osad, pełniły rolę naturalnych szlaków transportowych. Z czasem ograniczony procesami naturalnymi zakres działalności człowieka w dolinach uległ znacznej zmianie. Wyznaczone postępem technicznym działania doprowadziły m.in. do regulacji koryt, uregulowania przepływów, zagospodarowania równi zalewowej. Wiele dolin utraciło swój naturalny charakter. W dobie takich przekształceń pozostało niewiele obszarów, w których ta presja człowieka na środowisko jest stosunkowo mało zauważalna. Jednym z takich miejsc jest dolina Bugu, zwłaszcza na odcinku granicznym z Białorusią. Wysokie walory przyrodnicze i kulturowe doliny Bugu wraz z obszarem przyległym zostały objęte ochroną prawną w ramach Parku Krajobrazowego "Podlaski Przełom Bugu". Znalazły one również swe odzwierciedlenie w projektach ochrony rezerwatowej i pomnikowej, popularyzowane są w licznych publikacjach albumowych, folderowych i przewodnikowych. Akcentuje się w nich szczególnie różnorodność i unikalny charakter elementów biotycznych środowiska przyrodniczego i/lub elementów kulturowych. Marginalnie natomiast traktowane są przyrodnicze elementy abiotyczne, w tym m.in. geomorfologiczne, które w sposób istotny decydują o niepowtarzalnych urokach szeroko rozumianego krajobrazu doliny. Wśród wielu definicji turystyki kwalifikowanej (m.in. Łobożewicz 1983; Militz 1988; Gaworecki 1998; Kowalczyk 2000; Lijewski i in. 2002) można wyróżnić dwa zasadnicze podejścia. W pierwszym z nich akcentowane jest przede wszystkim osiąganie celów sprawnościowych, a następnie celów poznawczych. W drugim ujęciu turystyka kwalifikowana traktowana jest szerzej i obejmuje również turystykę edukacyjną. Podstawę przy jej wyróżnianiu stanowi przede wszystkim element poznawczy, ważne jest też dobre przygotowanie turysty pod względem kondycyjnym, edukacyjnym oraz technicznym (Kałuski 1993). Zgodnie z tym drugim podejściem celem niniejszego opracowania jest przybliżenie abiotycznych osobliwości przyrodniczych w postaci wycieczek dla turystów uprawiających turystykę kwalifikowaną. Kierowane są one do szerokiego grona odbiorców. Ich program zaoe można dostosować zarówno do potrzeb "zwykłego" turysty (w tym m.in. młodzieży szkolnej), jak i studentów geografii czy geologii. Zgodnie z założeniami powoływania parków krajobrazowych, zakładającymi m. in. popularyzację i upowszechnianie wartości przyrodniczych (Prawo ochrony środowiska z 16 października 2001, art. 24), do szczegółowej charakterystyki wybrano najbardziej charakterystyczne, osobliwe elementy przyrodnicze służące celom edukacyjnym w ramach turystyki kwalifikowanej.

This paper presents the most precious natural curiosities of the Bug river valley near Janów Podlaski (between Zaczopki and Gnojno). This area is protected as the landscape park - "Podlasie Bug Water Gap". The natural abiotic elements, among others geomorphological ones significantly conditioning unrepeatable charms of the Bug river valley landscape, are regarded as marginal in many papers concerning the unique values of this valley. The presented natural curiosities are arranged in genetic and chronological order. These main relief elements of the Bug river valley are associated with different morphogenetic processes, i.e. the gap formation, the Bug river metamorphosis and gully erosion. These elements can be a chance of the development of specialised tourism, which will influence the economic mobilization of this undeveloped region.

natural values, specialised tourism, the Bug river valley

walory przyrodnicze, turystyka kwalifikowana, dolina Bugu

10.2478/v10066-008-0022-9

Michał Witkiewicz

---

Katedra Geografii Ekonomicznej, Uniwersytet Gdański w Gdyni

Atrakcyjność turystyczna każdego regionu może być oceniana w kontekście wielu elementów odgrywających istotną rolę w rozwoju turystyki. Potencjał turystyczny regionu zdeterminowany jest jednak przede wszystkim występowaniem na danym terenie walorów turystycznych oraz istnieniem bazy noclegowej (Lijewski i in. 2002). Przez pojęcie walorów turystycznych rozumie się specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, które stanowią przedmiot zainteresowania turystów (Nowakowska 2006). Znamienne jest, iż charakter walorów - głównie naturalnych ‑ w dużej mierze określa strukturę urządzeń udostępniających je turystom (Zajadacz 2004). Obszar Pojezierza Kaszubskiego jest jednym z najbardziej zróżnicowanych przyrodniczo w granicach województwa pomorskiego. Powierzchniowo przeważają tu faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe, porozcinane malowniczymi rynnami jeziornymi. Obszar ten bogaty jest również w walory antropogeniczne, związane z miejscową ludnością kaszubską. Od wielu lat teren ten stanowi równocześnie jeden z najbardziej zagospodarowanych regionów turystycznych Polski (Płocka 2002).

This article present a select problems of the tourism potential (natural and cultural values; density of tourist accomodation; the quality of tourist services in tourist opinion) on the Kashubian Lake District. Author describe the regional tourism stocks and analyze enquire survey.

tourism, potential of tourism, Kashubian Lake District

turystyka, potencjał, turystyczny, Pojezierze Kaszubskie

10.2478/v10066-008-0023-8

Alina Zajadacz, Joanna Śniadek

---

Instytut Turystyki Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im, J. A. Komenskiego w Lesznie

Every Polish region has its own potential, giving each of them development opportunities. For many of the regions potential lies in resources which facilitate tourism development. The main problem is potential recognition and its optimal usage according to adopted strategy. The Leszno Region research results show that this region has potential sufficient to develop tourist brand product within such forms of tourism as: active and specialist tourism, rural tourism, culture tourism, convention tourism and transit tourism.

Leszno Region, tourism potential, tourist destination, strategy, tourist brand product

Region Leszczyński, potencjał, turystyczny, destynacja, strategia, markowy produkt turystyczny

10.2478/v10066-008-0024-7

Andrzej Świeca ^1;2, Teresa Brzezińska-Wójcik ¹

---

¹ Zakład Geografii Regionalnej i Turyzmu, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
² Katedra Turystyki i Rekreacji, Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

Pojecie "zasoby turystyczne/dobra turystyczne" powszechnie traktowane jest szerzej niż pojęcie "walory turystyczne ".Według tej koncepcji zasoby/dobra to wszystkie elementy (przyrodnicze i antropogeniczne) mogące potencjalnie być walorami turystycznymi (tzw. "walory potencjalne"), w odróżnieniu od "walorów rzeczywistych", będących w sferze aktualnych zainteresowań turysty. Według K. Naumowicz (1993) "kompleks komplementarnych, wzajemnie się uzupełniających dóbr turystycznych, którego funkcją jest zapewnienie warunków do zaspokojenia potrzeb turystycznych występujących na tym terenie, tworzy potencjał turystyczny. Obejmuje on poszukiwane przez turystów walory turystyczne będące turystycznym potencjałem naturalnym i turystycznym potencjałem kulturowym, a także służące turystom urządzenia, czyli potencjał techniczny". Dość często jest również stosowana definicja J. Kaczmarka, A. Stasiaka i W. Włodarczyka (2005), według których potencjał turystyczny tworzą "wszystkie elementy środowiska geograficznego oraz zachowania człowieka, które mogą być wykorzystane do uprawiania bądź zajmowania się turystyką". Pojęcie struktury potencjału turystycznego w literaturze przedmiotu jest ujmowane w dwojaki sposób: analitycznie (zbiór poszczególnych elementów) lub syntetycznie (zespół wzajemnych związków pomiędzy poszczególnymi jej elementami). Częściej stosowane jest ujęcie analityczne (m.in. Stalski 1985; Krzymowska-Kostrowicka 1995; Zajadacz 2004). W podejmowanych opracowaniach z reguły uwzględnia się trzy podstawowe elementy składowe: zasoby (uwarunkowania) przyrodnicze, zasoby społeczne oraz bazę materialno- ‑techniczną/infrastrukturę turystyczną (Turowski 1972; Stillger 1980; Berlinger 1994; Zajadacz 2004). Określenie wartości zasobów środowiska geograficznego i infrastruktury turystycznej, determinujących atrakcyjność turystyczną, jest od dawna przedmiotem badań. Dotychczas podejmowane próby oceny potencjału turystycznego różnią się zakresem przestrzennym opracowania, jak i sposobem podejścia. Opracowania dotyczą miast (Bellinger 1994; Zajadacz 2004), wybranych regionów (Włodarczyk 2003; Latosińska, Włodarczyk 2004; Milewski 2004), a nawet całego kraju (Naumowicz 1985). W niniejszym opracowaniu przedmiotem badań jest miasto i gmina Nałęczów oraz sąsiadująca z nią gmina Wojciechów. Podjęta próba uzupełnia inwentarz opracowań dotyczących jednostek rangi gmin.

Structural part of the resources of the tourism potential of the town and commune of Nałęczów and the commune of Wojciechów was studied in this paper. In the study, the attractiveness of tourism resources of the communes was assessed based on 48 features grouped into four divisions: sightseeing assets, recreational and special assets, tourist infrastructure and environmental protection. A field survey (listing, query) and a quantitative evaluation of tourist resources, carried out by means of a multidimensional comparative analysis, indicated an appreciable difference in features between the commune of Nałęczów and commune of Wojciechów. The tourist attractiveness index determined for the commune of Nałęczów was 0.695, almost twice as high as the index for the commune of Wojciechów (0.349). In the light of carrying out of investigations, the tourist attractiveness of the commune of Nałęczów results primarily from its environmental (mineral springs, unique flora) and cultural assets (historic monuments) as well as recreational assets (bioclimate, forest complexes, ravines; more than half of the commune's territory is within the Kazimierz Landscape Park) and special assets (angling). The tourism potential of the commune of Wojciechów is primarily determined by its recreational assets (diverse land relief) and special assets (hunting). The commune of Nałęczów is superior with regard to tourist infrastructure and environmental protection. Owing to the diversity of tourist assets, different degrees of tourist infrastructure development and varying quality of the natural environment, various forms of tourism exist in the two communes, i.e. educational tourism (environmental, geotourism, ecotourism, cultural and festival tourism), recreational tourism (agritourism), adventure tourism (walking, cycling, skiing and cross-country skiing) as well as health tourism (health, spa and wellness tourism).

tourism resources, tourism potential, Nałęczów, Wojciechów, educational tourism, recreational tourism, adventure tourism, health and wellness tourism

zasoby/dobra turystyczne, potencjał, turystyczny, Nałęczów, Wojciechów, turystyka poznawcza, turystyka wypoczynkowa, turystyka kwalifikowana, turystyka zdrowotna

10.2478/v10066-008-0025-6

Teresa Brzezińska-Wójcik, Ewa Skowronek

Gmina miejsko-wiejska Krasnobród jest po3o.ona w po3udniowo-wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie zamojskim. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki 1994) zajmuje środkową część Roztocza Tomaszowskiego. Obszar ten, po3o.ony w s1siedztwie Roztoczańskiego Parku Narodowego, odznacza się dynamicznym, harmonijnym krajobrazem, wysok1 jakooeci1 wód powierzchniowych i podziemnych, specyficznym mikroklimatem i wysok1 lesistooeci1 - 46,7% (Rocznik statystyczny… 2008). Siedzib1 gminy jest miasto Krasnobród, któremu w 1995 roku przywrócono prawa miejskie. Gminę o powierzchni 126,9 km2 zamieszkuje 7,3 tys. mieszkańców, z czego prawie po3owa (3068) mieszka w Krasnobrodzie. Jest ona s3abo zaludniona; średnia gęstość zaludnienia (z miastem) wynosi 57 osób/km2 i jest tylko niewiele niższa od przeciętnej dla powiatu zamojskiego - 59 osób/km2 oraz znacznie niższa ni. średnia gęstość określona dla województwa - 86 osób/km2. Średnia gęstość zaludnienia w mieście Krasnobród jest znacznie wyższa i wynosi 439 osoby/km2 (Rocznik statystyczny… 2008). W gospodarce gminy szczególne znaczenie maj1 funkcje rolnicza, turystyczna i uzdrowiskowa. Na dynamiczny rozwój tych ostatnich duży wpływ mia3o uzyskanie przez Krasnobród 30 lipca 2002 r. statusu uzdrowiska. W niniejszym opracowaniu wykonano analizę i scharakteryzowano elementy sk3adowe potencja3u turystycznego Roztocza Tomaszowskiego na przykładzie gminy Krasnobród. Gmina ta, położona w środkowej części subregionu (w dolinie rzeki Wieprz), w sposób najlepszy odzwierciedla jego cechy fizyczne, spo3eczno-gospodarcze i kulturowe. Gmina Krasnobród wyróżnia się, na tle regionu Roztocza, najlepiej rozwiniętą funkcją turystyczną. Ocenę gminy przeprowadzono na podstawie struktury potencjału turystycznego według H. Stillger (1980), C. Bellinger (1994) i A. Zajadacz (2004). Zebrane dane pozwoliły na opracowanie mocnych i s3abych stron oraz szans i zagrożeń rozwoju turystyki (SWOT), jak równie. zwrócenie uwagi na przestrzenne zróżnicowanie wiodących form turystyki w gminie. Analiza SWOT jest metodą diagnostyczną stosowaną podczas projektowania inwestycji turystycznych oraz oceny potencja3u turystycznego na obszarach rolniczych, leśnych, wodnych, terenach górskich i nadmorskich (Kosinski 2002; Tauber, Wojnowski 2003; Matuszewska 2003).

The urban-rural commune of Krasnobród, situated in the central part of Tomaszów Roztocze, ranks among the top seven communes in the Lublin Province with regard to the volume of tourist traffic. It is also the most dynamically developing tourist area in Roztocze. Features of the natural environment, including its therapeutic properties, historical and cultural determinants and the state of tourist infrastructure constitute the most significant internal factors determining the intensity of tourism-related phenomena in the commune. The most important external factor is the commune's location within the Krasnobród Landscape Park and in the vicinity of the Roztocze National Park. An analysis of the determinants of tourism development in the commune revealed a wide range of forms of tourism, most notably recreational, wellness, adventure, sightseeing and religious tourism. The structure of the tourism potential of the town and commune of Krasnobród was analysed, enabling the identification of its strengths and weaknesses as well as the opportunities and threats to the development of tourism. The results achieved may prove helpful in adjusting the commune's tourist offer to the needs of a specific customers, diversifying the tourist offer, determining a suitable direction of the development of tourism in the commune and minimising conflicts between tourism and the natural environment.

tourism potential, Roztocze, Krasnobród commune, SWOT analysis, recreational, wellness, adventure, sightseeing and religious tourism

tourism potential, Roztocze, Krasnobród commune, SWOT analysis, recreational, wellness, adventure, sightseeing and religious tourism

10.2478/v10066-008-0026-5

Andrzej Skrzypczak, Anna Beata Chmielewska

---

Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Turystyka jest istotnym miernikiem rozwoju cywilizacyjnego, o czym świadczy wzrost jej znaczenia w skali światowej. Wybór przestrzeni do realizacji aktywności turystycznej bądź zachowań rekreacyjnych jest uzależniony od jej atrakcyjności. Atrakcyjność turystyczna wiąże się z pewną charakterystyczną cechą przyciągającą turystów. Tereny stają się atrakcyjne turystycznie m.in. dzięki obecności szczególnych walorów krajobrazowych oraz obiektów zagospodarowania przestrzennego (Kowalczyk 2001). Zdaniem J. Warszyńskiej (1971) zagadnienie atrakcyjności turystycznej powinno być rozpatrywane kompleksowo, zarówno pod względem walorów turystycznych, zagospodarowania terenu, jak i dostępności komunikacyjnej. Podlasie, jako region o niewielkim uprzemysłowieniu oraz bogatej i dobrze zachowanej tożsamości kulturowej, swoich szans na dynamiczny rozwój powinno upatrywać w turystyce. Ten potencjał może przyczynić się do kreowania interesujących produktów regionalnych. Turystyka wiejska, a zwłaszcza agroturystyka, jako forma pozarolniczej działalności jest nie tylko szansą dopływu dochodu do rolnictwa, ale również daje wiele różnorodnych korzyści mieszkańcom wsi i gmin (Dębniewska 2000). Gmina Janów Podlaski należy do najbardziej rozpoznawalnych miejsc na Podlasiu. Celem pracy jest ocena jej atrakcyjności turystycznej na tle pozostałych jednostek administracyjnych powiatu bialskiego oraz analiza potencjału rekreacyjnego środowiska przyrodniczego i aktualnego stanu zagospodarowania turystycznego gminy.

The purpose of this thesis has been to evaluate tourism appeal of the commune of Janów Podlaski, as compared to the other communes in the administrative district of Biała Podlaska, and to analyse the recreational potential of the natural environment within the commune and it's present day infrastructure for tourism industry. For evaluation of the tourism attractiveness of the commune, based on comparative analysis, the method of synthetic measures was applied. The commune of Janów Podlaski belongs to one of the most attractive areas for tourists in the administrative district of Biała Podlaska. The attractiveness of the commune is associated with the Bug river, which flows across high-value landscapes and possess many ecological assets. Development of water tourism, however, is hindered by the fact that the Bug forms part of Poland's state border and it's water is rather polluted. Walking tourism in the commune of Janów Podlaski is encouraged owing to a well-developed and properly sing-posted networks of trails. The accommodation facilities are not evenly distributed as most of the rooms for tourists can be found in Janów Podlaski.

commune of Janów Podlaski, recreation, tourism, evaluation of tourism assets, angling

gmina Janów Podlaski, rekreacja, turystyka, waloryzacja turystyczna, wędkarstwo

10.2478/v10066-008-0027-4

Dagmara Kociuba ¹, Waldemar Kociuba ²

---

¹ Zakład Geologii i Ochrony Litosfery, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie
¹ Zakład Geologii Regionalnej i Turyzmu, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie

Lublin - pięknie położony na wysokiej bystrzyckiej skarpie, z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym (ryc. 1), strzelistymi wieżami licznych kościołów, malowniczymi krajobrazami i urokliwymi zakątkami, w których "czas się zatrzymał", jest miastem niewątpliwie atrakcyjnym dla turystów. Atrakcyjne jest już samo położenie miasta - u zbiegu trzech rzek (Bystrzycy, Czechówki i Czerniejówki), na terenach o urozmaiconej rzeźbie ‑ pagórkach i cyplach lessowych porozdzielanych systemami suchych dolin i wąwozów. Walory przyrodnicze i kulturowe Lublina sprawiły, że od sześciuset lat jest on obiektem zainteresowania przyjezdnych. Lokacja średniowiecznego miasta w obrębie wzgórz lessowych sprawiła, że szczególnie duże wrażenie na odwiedzających miasto robiła jego panorama widziana od strony południowej (od łąk i rozlewisk w dolinie rzeki Bystrzycy). Była ona wielokrotnie uwieczniana na sztychach i obrazach (Kociuba 2007). Do najbardziej znanych należą sztych A. Hogenberga z 1617 r., na którym staw Wielki Królewski piętrzony w dolinie Bystrzycy i wysoka skarpa bystrzycka stanowią tło dla renesansowej zabudowy miasta (ryc. 2). Opisy tej panoramy podkreślające zarówno walory przyrodnicze, jak i kulturowe Lublina znajdujemy w wielu opracowaniach, poczynając od XIX-wiecznych. Oto niektóre z nich (zachowano pisownię oryginalną): "[…] najpiękniejszy zaś punkt widzenia miasta Lublina uważając go jako obraz, jest od wjazdu Zamojskiego, zkąd gmachy i kościoły tworzą jedną massę. Na dole płaszczyzna, łąki, rzeka Bystrzyca i piękne wzgórza zamykające obraz." (ryc. 3); "[…] przy zachodzie słońca […] skupione miasto przezroczystym cieniem od frontowych budowli ocienione, zakończenia zaś wież kościelnych połyskiem słonecznym tu i owdzie tknięte, czarowną tej massy robią illuzyą". "Cudowny tychże łąk widok urozmaicony obrazem gór i wspaniałych budowli, zachwyca oko nie tylko podróżnego, ale nawet tych, którzy je nieraz oglądali. Bystrzyca […] miga jak ciemna wstęga, wśród zieloności i kwiatów rozpięta na długiem obszernem tle, w czarodziejski wieniec starożytne mury świątyń zdobiącem" (Sierpiński 1839). Lublin leżący na pograniczu kultur wschodniej i zachodniej, zamieszkiwany przez wieki przez ludność różnych narodowości i religii, jest historycznie ukształtowanym miastem wielokulturowym. Potencjał turystyczny Lublina wykazywał dużą zmienność w czasie. Zainteresowanie Lublinem, jako celem przyjazdów odwiedzających, pojawiło się już w XV wieku. Wraz z rozwojem miasta oraz zmianami jego rangi i znaczenia w Polsce i na świecie przemianom podlegał również potencjał turystyczny ośrodka. Początkowo Lublin był celem turystyki związanej z polityką oraz towarzyskiej i biznesowej. W okresie zaborów rozwinęła się turystyka weekendowa, uzdrowiskowa i kulturalna. Na okres ten datuje się również powstanie pierwszych publikacji o charakterze przewodników po mieście i jego okolicy. Wiek XX przyniósł nie tylko szybki i wielokierunkowy rozwój turystyki, ale też wiele ograniczeń dla

Lublin is situated on eastern border of Nałęczów Plateau at three rivers' confluence, it is the very picturesque city with beautiful panoramic sights. On touristic attractiveness of city influence both the natural as well cultural values, in peculiarity the objects of the material culture which are the heritage of men of different nationalities and religions living here over the centuries. The touristic potential of Lublin showed the large changeability in time. It structural and functional supplies were changed. The division into periods of city's popularity was marked, from very large in XV-XVI and XIX-XXI century to smaller in period of the XVIII century. Last years the touristic policy activation was noticed which manifesting the intensification of marketing actings having on aim the enlargement the touristic attractiveness of city e.g. creating the mark of Lublin and the projects in frames of the Bug Euroregion. They are effective of elevation of the rank of cultural output e.g. acknowledgement of the Lublin's historical town-planning complex the title of Monument History, inclusion of Lublin to European programme "Intercultural Cities", or trying about acknowledgement in 2016 r. the title of European Capital of Culture.

Lublin, touristic potential, touristic projects, local tourism politics

Lublin, potencjał, turystyczny, projekty turystyczne, polityka turystyczna miasta

10.2478/v10066-008-0028-3

---

Zakład Gospodarki Turystycznej i Hotelarstwa, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Jarosławiu

Przemyśl to bardzo atrakcyjne miasto leżące w południowo-wschodniej Polsce. W latach 1975-1999 było stolicą województwa, natomiast dziś jest miastem na prawach powiatu. Ponieważ położone jest w bliskiej odległości od granicy z Ukrainą, stanowi ważny węzeł komunikacyjny, a dzięki swojej ponad tysiącletniej historii jest znaczącym środkiem turystycznym. Przemyśl usytuowany jest w miejscu o szczególnych walorach komunikacyjnych i obronnych, gdzie zbiegają się granice regionów fizycznogeograficznych, etnicznych, kulturowych, a także ekonomicznych i politycznych. Miasto znajduje się na pograniczu regionów fizycznogeograficznych, w obrębie których występuje pięć mezoregionów: Dolina Dolnego Sanu, Pogórze Jarosławskie (Rzeszowskie), Brama Przemyska, Pogórze Dynowskie i Pogórze Przemyskie (Wład 1996). Z tego właśnie względu Przemyśl, od początku swego istnienia, stanowił ważny węzeł komunikacyjny. Z zachodu na wschód - od Bramy Morawskiej przez Bramę Przemyską, aż nad Morze Czarne (z Pragi przez Kraków, Przemyśl do Lwowa, Kijowa i dalej na wschód) - prowadzi jeden z najstarszych szlaków komunikacyjnych i handlowych. W chwili obecnej biegnie nim dwutorowa linia kolejowa i międzynarodowa droga E40, którą w przyszłości zastąpi autostrada A4, biegnąca z dawnego przejścia granicznego do Niemiec w Jędrzychowie-Ludwigsdorf koło Zgorzelca poprzez Wrocław, Gliwice, Katowice, Kraków, Tarnów, Rzeszów do przejścia granicznego na Ukrainę Korczowa-Krakowiec. Łączna długość autostrady na terenie Polski wyniesie około 670 km. Te połączenia drogowe i kolejowe nawiązują do starego szlaku handlowego Europy znanego jako Via Regia. Ze względu na swoje usytuowanie na wielu wzgórzach Przemyśl często nazywany jest polskim Rzymem (Kruczek 2005). Leży na dwóch brzegach Sanu, który jest największą rzeką Podkarpacia. Od źródeł do Przemyśla San ma charakter rzeki górskiej, natomiast od Przemyśla aż do ujścia do Wisły meandruje i jest uważany za rzekę nizinną. San był niegdyoe żeglowny na znacznie dłuższym odcinku niż obecnie. Od Leska spławiano nim drewno, a od Przemyśla pływały już statki rzeczne. Rzeką spławiano m.in. sól i zboże, które trafiały do Gdańska, a stamtąd do zachodniej Europy. Dzisiaj San traktowany jest jako atrakcja i wykorzystywany do turystyki wodnej (szlak wodny "Błękitny San").

The subject is: "The influence of the variety of cultures on the tourist potential of Przemyśl". The material depicts the characteristic of Przemyśl from the geographic, historic and demographic perspective. The main discussion point is the cultural heritage resulting from the vicinity and influences of numerous cultures which have left material and non-material traces. Te authors attempt to prove, through surveys and research (reviewing tourist offers and cultural events calendars), that Przemyśl has an enormous tourist potential which makes room for future tourist development in the region.

multiculturalism, tourist potential, ethnic structure, cultural heritage, tourist attractiveness

wielokulturowość, potencjał, turystyczny, struktura narodowościowa, dziedzictwo kulturowe, atrakcyjność turystyczna

10.2478/v10066-008-0029-2

Barbara Gąsiorowska ¹, Jan Kobyliński ², Jacek Kobyliński ²

---

¹ Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin, Akademia Podlaska w Siedlcach
¹ właściciele posiadłości Polinów

Łosice to miasto na Podlasiu liczące 7,8 tys. mieszkańców z siedzibą urzędu miasta i powiatu. Położone jest nad rzeką Toczną (lewobrzeżnym dopływem Bugu) i sztucznym zbiornikiem wodnym na wschodnim krańcu województwa mazowieckiego. Wraz z najbliższymi okolicami zajmuje częoeć wschodnią Wysoczyzny Siedleckiej. Łosice są lokalnym węzłem komunikacyjnym, miejscem, gdzie zbiegają się trasy: Warszawa-Siedlce-Białystok-Lublin i Warszawa-Janów Podlaski. W pobliżu przebiega linia kolejowa Warszawa-Hajnówka (odległa ok. 6 km). Łosice to wyjątkowo dogodny punkt wypadów turystów udających się na pobliskie tereny nadbużańskie. Od zarania na wschodnich obrzeżach miasta Łosice leżała posiadłość szlachecka - Polinów. Między majątkiem a miastem ciągnęły się błonia i ogrody. Pod koniec XX wieku Polinów został wchłonięty przez Łosice i znajduje się obecnie w obrębie miasta, na jego wschodnim krańcu.

Every person has its own place on earth to which is particularly attached to, where desires to return, to which misses. Such a place full of idyllic attraction and infiltrate of history is Polinów - the old royal grange situated on borderland of Mazovia and Podlasie. Here stopped during their journey on their manors at first Lithuanian grand dukes and later royal processions. Here it was also placed the stud. Over 500-years old history the Polinów proceeded from hands to hands of royal leasers. In 1906 it has become the property of Michał Kobyliński - the family crest of Prus II the descendant of podlasie gentry. The history of Kobyliński family is a separate card of history. The Polinów administratively belongs to the city of Łosice, and thanks to the fact that Jan Kobyliński stayed in Polinów, this particle of Łosice pulsates with life.

royal grange, Podlasie gentry, Kobyliński family, city of Łosice

folwark królewski, szlachta podlaska, ród Kobylińskich, miasto Łosice

10.2478/v10066-008-0030-9